Kasi Cisambizgo Cakuti Camoyo Cilicose Cikacita Kusintha Kufuma ku Cinyake Cikukolerana na Baibolo?

KASI nchamacitiko kuti Ciuta wapangiske vinyama kuti vizgoke ŵanthu? Kasi Ciuta ndiyo wakapangiska mabakiteriya kuzgoka somba, ndipo somba kuzgoka vyakukhwaŵa, ndipo vyakukhwaŵa kuzgoka vinyama nga ni ŵamunkhwere ndipo paumaliro pake kuzgoka munthu? Ŵasayansi na ŵalongozgi ŵa visopa ŵanyake ŵakugomezga kuti camoyo cilicose cikacita kusintha kufuma ku cinyake ndiposo ivyo Baibolo likusambizga. Iwo ŵakuti ivyo buku la mu Baibolo la Genesis likuyowoya ni ntharika waka. Mutepanji namwe muli kujifumbapo kuti: ‘Kasi cisambizgo cakuti munthu wakacita kusintha kufuma ku vinyama cikukolerana na ivyo Baibolo likusambizga?’

Nchakuzirwa kumanya umo tili kuŵirako, uko tikuya, ndiposo umo tikwenera kukhalira. Para tingamanya umo munthu wali kuŵirako, tingapulikiska cifukwa ico Ciuta wazomerezgera kuti tisuzgikenge. Tingamanyaso ivyo Ciuta wanozgera ŵanthu munthazi. Tingaŵa pa wene na wene na Ciuta yayi usange tikukayika kuti iyo ndiyo wakatilenga. Antheura, tiyeni tisande ivyo Baibolo likuyowoya pa nkhani ya uko munthu wali kufuma, ukhaliro wake wasono, ndiposo munthazi mwake. Para tasanda, tiwonenge usange cisambizgo cakuti munthu wakafuma ku vinyama cikukolerana na ivyo Baibolo likusambizga.

Apo Kukaŵira Munthu Yumoza

Awo ŵakukhozgera cisambizgo ici ŵakuti vinyama vinandi vikusintha pacokopacoko na kuzgoka ŵanthu, ndipo ŵakukana kuti pakwamba kukaŵa munthu yumoza. Ivyo ŵakughanaghana vikupambana na ivyo Baibolo likuyowoya. Baibolo likuti tose tili kufuma kwa munthu yumoza, Adamu. Likulongosora kuti Adamu wakaŵako nadi. Likutiphalira zina la muwoli wake ndiposo mazina gha ŵana ŵake ŵanyake. Likulongosora makora ivyo Adamu wakacita, ivyo wakayowoya, nyengo iyo wakaŵirako ndiposo apo wakafwira. Yesu wakawona kuti nkhani ya kuŵako kwa Adamu kuti yikaŵa waka ntharika ya ŵanthu ŵambura kusambira yayi. Apo wakayowoyanga na ŵalongozgi wa cisopa ŵakusambira comene, wakati: “Kasi mulije kuŵazga, kuti uyo wakaŵalenga pakudanga, wakaŵalenga mwanalume na mwanakazi?” (Mateyu 19:3-5) Yesu wakazunura mazgu ghakulongosora Adamu na Heva agho ghalembeka pa Genesis 2:24.

Luka, uyo wakaŵa yumoza mwa ŵanthu awo ŵakalemba Baibolo, ndiposo uyo wakamanyanga makora mdauko, wakayowoya kuti Adamu wakaŵako nadi nga ni umo Yesu wakaŵirako. Luka wakalongosora makora muwiro wa Yesu kufuma kwa Adamu. (Luka 3:23-38) Kweniso apo Paulosi wakayowoyanga na ŵanthu, awo ŵanyake mwa iwo ŵakaŵa ŵakusambira comene mu sukulu zakumanyikwa za ku Girisi, wakaŵaphalira kuti: ‘Ciuta Uyo wakata caru, na vyose vya mwenemumo wakalenga mu munthu yumoza mitundu yose ya ŵanthu kukhala pacanya pose pa caru.’ (Milimo 17:24-26) Mwambura kukayika, Baibolo likusambizga kuti taŵanthu tose tili kufuma kwa ‘munthu yumoza.’ Kasi ivyo Baibolo likuyowoya pakukhwaskana na umo munthu wakaŵirako, vikukolerana na cisambizgo cakuti munthu wali kufuma ku vinyama?

Umo Munthu Wakaŵira Wambura Kufikapo

Mwakuyana na ivyo Baibolo likuyowoya, Yehova wakalenga munthu wakufikapo. Cingacitika yayi kuti Ciuta walenge munthu wambura kufikapo. Baibolo likuti: “Ciuta wakalenga munthu mu cikozgo cake. . . . Ciuta wakawona vyose ivyo wakavilenga, ndipo wonani, vikaŵa viwemi comene.” (Genesis 1:27, 31) Kasi munthu wakufikapo wakuŵa wuli?

Munthu wakufikapo wakuŵa na wanangwa wakusankha vyakucita, ndipo wakuyezga kulondezga fikepo mikhaliro ya Ciuta. Baibolo likuti: “Ciuta wakalenga munthu wakunyoroka mtima, kweni iwo ŵapenjapenja kusanga viphya vinandi.” (Mupharazgi 7:29) Adamu wakasankha kugalukira Ciuta. Cifukwa cakuti wakagaluka, iyo na ŵana ŵake ŵakaŵa ŵakufikapo yayi. Pakuti ndise ŵambura kufikapo, kanandi tikujikhuŵazga nangauli tikukhumba kucita viwemi. Mpositole Paulosi wakalemba kuti: “Ico nkhukhumba, kuti ndico nkhucita cara; kweni ico nkhucitinkha, ndico nkhucita.”—Ŵaroma 7:15.

Baibolo likuyowoya kuti munthu wakufikapo wakalengeka kuti waŵe na umoyo wamuyirayira. Nchakuwonekerathu kuti Adamu wapulikirenge Ciuta, nthena wakafwa yayi. (Genesis 2:16, 17; 3:22, 23) Usange munthu walengekenge kuti walwarenge ndiposo kugaluka, ipo nthena Yehova wakayowoya yayi kuti ivyo wakalenga vikaŵa “viwemi comene.” Tikulwara ndiposo tikubabika na vilema cifukwa cakuti ndise ŵambura kufikapo. Antheura cisambizgo cakuti munthu wali kufuma ku vinyama cikukolerana yayi na ivyo Baibolo likusambizga. Cisambizgo ici cikuti ŵanthu awo tikuŵawona sono ni vinyama ivyo vyasintha, ndipo vicali kusinthirasinthira. Kweni Baibolo likutiphalira kuti ŵanthu ŵali kufuma kwa munthu wakwamba uyo wakaŵa wakufikapo.

Ghanoghano lakuti Ciuta ndiyo wakapangiska vinyama kuzgoka ŵanthu, likukolerana yayi na ivyo Baibolo likuyowoya pakukhwaskana na wunthu wa Ciuta. Usange mbunenesko kuti Ciuta ndiyo wakakhumbanga kuti vinyama vizgoke ŵanthu, ipo mbwenu ndiyo wakapangiska kuti tilwarenge, ndiposo tiŵenge na citima. Kweni pakuyowoya za Ciuta, Baibolo likuti: “Ndiye Jarawe, mulimo wake ngwakufikapo; pakuti nthowa zake zose ndi urunji. Ciuta wa unenesko na wambura kwananga, Iye ndi urunji ndipo ngwakunyoroka. Ŵakhala naye uheni-uheni, kuti mbana ŵakeso sono cara cifukwa ca cilema cawo.” (Duteronome 32:4, 5) Antheura, tikukumana na masuzgo cifukwa cakuti Ciuta wakatisintha kufuma ku vinyama yayi. Kweni masuzgo ghakutiwira cifukwa cakuti ndise ŵambura kufikapo pakuti munthu wakwamba wakagalukira Ciuta. Pakuti tadumbiskana nkhani ya Adamu, sono tiyeni tiwone nkhani ya Yesu. Kasi ivyo Baibolo likuyowoya pakukhwaskana na Yesu, vikukolerana na cisambizgo cakuti munthu wakasintha kufuma ku vinyama?

Kasi Imwe Mugomezgenge Cikhristu Panji Cisambizgo Cakuti Munthu Walikusinthika?

Nga ni umo mukumanyira, cimoza mwa visambizgo Vyacikhristu cikuti: “Khristu wakafwira zakwananga zithu.” (1 Ŵakorinte 15:3; 1 Petros 3:18) Kuti timanye makora cifukwa ico cisambizgo cakuti munthu walikusinthika kufuma ku vinyama cikukolerana yayi na fundo ya mu Baibolo iyi, tikwenera kupulikiska cifukwa ico Baibolo likutili ndise ŵakwananga, ndiposo umo tikukhwaskikira na kwananga kwithu.

Tose ndise ŵakwananga cifukwa cakuti tingalondezga ndendende yayi mikhaliro ya Ciuta nga ni citemwa ndiposo urunji. Lekani Baibolo likuti: “Wose ŵali kwananga, ndipo ŵalije kufikapo pa ucindami wa Ciuta.” (Ŵaroma 3:23) Baibolo likusambizga kuti tikufwa cifukwa ca zakwananga. Lemba la 1 Ŵakorinte 15:56 likuti: “Liwozga la nyifwa nkhwananga.” Tikulwara cifukwa cakuti tili kuhara kwananga. Yesu wakalongora kuti pali kukolerana pakati pa ulwari na kwananga. Yesu wakaphalira munthu wavinjenje kuti: “Zagowokereka zakwananga zako,” ndipo munthu yura wakacizgika.—Mateyu 9:2-7.

Kasi nyifwa ya Yesu yikutovwira wuli? Baibolo likuyowoya mphambano pakati pa Adamu na Yesu apo likuti: “Nga ndi umo wose ŵakufwira mwa Adamu, ntheuraso mwa Khristu wose ŵati ŵazgoke ŵamoyo.” (1 Ŵakorinte 15:22) Mwa kupeleka umoyo wake kuŵa sembe, Yesu wakalipira mtengo wa zakwananga izo tili kuhara kwa Adamu. Antheura, wose awo ŵali na cipulikano mwa Yesu ndiposo ŵakumupulikira, ŵazamupokera umoyo wa muyirayira.—Yohane 3:16; Ŵaroma 6:23.

Kasi mwakhorwa kuti cisambizgo cakuti munthu wakasintha kufuma ku vinyama cikukolerana yayi na Cikhristu? Usange tikukayika kuti “ŵose ŵakufwira mwa Adamu,” kasi tingagomezga wuli kuti “mwa Khristu ŵose ŵati ŵazgoke ŵamoyo”?

Ico Cikupangiska Ŵanthu Kutemwa Cisambizgo Ici

Baibolo likuvumbura umo visambizgo nga ni ici vyathandazgikira. Likuti: “Nyengo yiti yizenge para ŵamkuwura kupulikizga cisambizgo ceneco; kweni, pakuŵa na makutu ghakunyenyera, ŵati ŵajiwunjikirenge ŵasambizgi ŵakuyana na makhumbiro ghawo; ndipo ŵati ŵaleke kupulika unenesko, na kung’anamukira ku vidokoni.” (2 Timote 4:3, 4) Nangauli cisambizgo ici cikuwoneka nga ncha sayansi, kweni nchisambizgo ca cisopa. Cikulongora umo ŵanthu ŵangawonera umoyo ndiposo Ciuta. Fundo zake ni zautesi ndipo zikupangiska ŵanthu kuti ŵajitemwenge ndiposo ŵaleke kuthemba Ciuta. Ŵanandi awo ŵakugomezga cisambizgo ici ŵakutiso ŵakugomezga Ciuta. Nangauli ŵakuyowoya nthena, kweni ŵakughanaghana kuti Ciuta wakalenga vinthu yayi, wakufipira mtima ŵanthu yayi, ndiposo wazamweruzga ŵanthu yayi. Cigomezgo ici cikunyenyenkha waka makutu gha ŵanthu.

Awo ŵakukhozgera cisambizgo ici, kanandi ŵakujihaya waka na “makhumbiro ghawo,” kuti ŵali na fundo zeneco yayi. Cifukwa cinyake nchakuti ŵakukhumba kuti ŵatemweke na ŵasayansi awo ŵakugomezga comene cisambizgo ici. Nkhwantha ya kusanda umo thupi la munthu likugwilira nchito, Michael Behe, uyo wakasanda maselo, wakalongosora kuti, awo ŵakusambizga cisambizgo ici ŵalije ukaboni wakukhorweska wa ivyo ŵakuyowoya. Kasi cinthu cingasintha kufuma ku kaselo kacoko comene na kuzgoka cinthu cinyake? Iyo wakalemba kuti: “Cisambizgo cakuti cinthu cingasintha na kuzgoka cinyake kufuma ku kaselo kacoko comene cikukolerana na sayansi yayi. Palije buku la sayansi ilo likulongosora fundo iyi, ndipo nchakukayikiska comene usange vingacitika. Ivyo Darwin wakayowoya vyakuti camoyo cikasintha na kuzgoka cinyake kufuma ku kaselo kacoko, kukaŵa kujituntha waka.”

Usange awo ŵakhozgera cisambizgo ici ŵakutondeka kuyowoya ukaboni wakukhorweska, cifukwa wuli ŵakupharazga cisambizgo ici mwakupazanguka? Behe wakalongosora kuti: “Ŵanthu ŵanandi, kusazgapo ŵasayansi ŵakumanyikwa, ŵakukhumba yayi kuzomera kuti kuli yunji uyo wali na nkhongono comene.”

Kweniso, ŵaliska ŵakutemwa kupharazga cisambizgo cakuti munthu wakasintha kufuma ku vinyama kuti ŵawoneke nga mbamahara. Vyakucitika vyawo vikuyana na awo mpositole Paulosi wakazunura mu kalata iyo wakalembere Ŵakhristu ŵa ku Romu. Iyo wakati: “Vyose vya Ciuta ivyo vingamanyikwa, ŵakuvimanya, cifukwa Ciuta wakavilongora kwa iwo. . . . Kaŵiro kake ako nkhambura kuwoneka ndiko nkhongono zake za muyaya na Uciuta wake kakuwoneka pakweru, pakumanyikwa mu ivyo vili kulengeka; ntheura ŵanthu ŵara ŵalive mpandira; cifukwa, nanga ŵakamanya Ciuta, kuti ŵakamucindika nga ndi Ciuta cara, nesi kumuwonga; kweni ŵakazgokera ku maghanoghano gha waka, ndipo mu mitima yawo yakupusa mukaŵa cisi. Apo ŵakajinena kuti mba mahara, ŵakazgoka ŵakupusa.” (Ŵaroma 1:19-22) Kasi mungacita wuli kuti muleke kupusikika na ŵasambizgi aŵa?

Ukaboni Ulipo Wakuŵira na Cipulikano mwa Mlengi

Baibolo likuyowoya kuzirwa kwa ukaboni para likulongosora mazgu ghakuti cipulikano. Likuti: “Cipulikano nchilindizga canadi ca vinthu vyakugomezgeka, ukaboni wakulongoleka wa vinthu vyanadi nangauli vyambura kuwoneka.” (Ŵahebere 11:1, NW) Cipulikano canadi mwa Ciuta cikwenera kujintha pa ukaboni wakuti kuli Mlengi. Baibolo likulongora uko mungasanga ukaboni uwu.

Mwa kukhuŵilizgika na mzimu wa Ciuta, Davide wakalemba kuti: “Nkhumulumbani cifukwa muli wakofya na wakuzizwiska. Milimo yinu njakuzizwiska!” (Salmo 139:14) Para tingalanguruka umo thupi lithu liri kupangikira mwapadera, pamoza na vyamoyo vinyake, vikulongora kuti Mlengi withu ngwavinjeru comene. Thupi lithu liri kupangika mwapadera comene ndipo viŵaro vithu vili kupangika kuti vigwirenge nchito mwakukolerana mwakuti tilutilire kuŵa na umoyo. Ndiposo, vilengiwa vinyake ivyo tikuviwona vikupeleka ukaboni wakuti vikwenda mu ndondomeko yake. Davide wakalemba kuti: “Mtambo kucanya ukupharazga ucindami wa Ciuta; mlengalenga ukulongora mulimo wa mawoko ghake.”—Salmo 19:1.

Baibolo likupeleka ukaboni wakukwana wakukhwaskana na Mlengi. Para tingasanda mwakupwelelera umo mabuku 66 gha mu Baibolo ghali kulembekera makora, tikuwona umo visambizgo vyake viliri vyapacanya. Maucimi ghanandi gha mu Baibolo ghakufiskika, ntheura likutipa ukaboni wakuti Mulembi wake ni Mlengi. Kupulikiska visambizgo vya mu Baibolo kumovwiraninge kuti mukhorwe kuti Baibolo ni Mazgu gha Mlengi. Mwaciyelezgero, para mukupulikiska visambizgo vya mu Baibolo, nga ni cisambizgo ca kulongosora cifukwa ico tikusuzgikira, Ufumu wa Ciuta, umoyo wa munthu wa munthazi, ndiposo umo taŵanthu tingaŵira ŵacimwemwe, mbwenu mumanyenge kuti Ciuta ngwavinjeru nadi. Namwe mungajipulika nga ni Paulosi uyo wakalemba kuti: “Nawo mbucindimba wa usambazi wa mahara na kumanya kwa Ciuta! Meruzgiro ghake ngambura mapenjeko ‘mwe, na nthowa zake zambura malondezgeko!”—Ŵaroma 11:33.

Peneapo mukusanda maukaboni agha, cipulikano cinu cikurenge, ndipo mukhorwenge nadi kuti para mukuŵazga Baibolo, ndikuti mukutegherezga kwa Mlengi. Iyo wakuti: “Ndine nkhalenga caru, na kulengaso ŵanthu pa caru; mawoko ghane ndigho ghakatandaula mitambo, ndipo Ine nkhaulangulira wumba wawo.” (Yesaya 45:12) Mwambura kukayika, muzamudandaulapo yayi cifukwa kuyezgayezga kumanya kuti Yehova ni Mlengi wa vinthu vyose.

[Mazgu Ghakukhozgera pa peji 14]

Mpositole Paulosi wakaphalira Ŵagiriki ŵakusambira comene kuti: ‘Ciuta wakalenga mu munthu yumoza mitundu yose ya ŵanthu’

[Mazgu Ghakukhozgera pa peji 15]

Cisambizgo cakuti ŵanthu wali kusinthika, cikuti ŵanthu awo tikuŵawona sono ni vinyama ivyo vyasintha, ndipo vicali kusinthirasinthira. Kweni Baibolo likutiphalira kuti ŵanthu ŵali kufuma kwa munthu wakwamba uyo wakaŵa wakufikapo

[Mazgu Ghakukhozgera pa peji 16]

“Cisambizgo cakuti camoyo cingasintha na kuzgoka cinyake kufuma ku kaselo kacoko comene cikukolerana na sayansi yayi”

[Mazgu Ghakukhozgera pa peji 17]

Umo vyamoyo viri kupangikira mwapadera vikulongora kuti Mlengi withu ngwavinjeru comene