‘A! Nkhumancha Kutemwa Dango Linu!’
‘A! nkhumancha kutemwa dango linu! ndilo languruko lane muhanya wose.’—SALMO 119:97.
1, 2. (a) Kasi uyo wakaciskika na mzimu kulemba Salmo 119 wakaŵa mu suzgo wuli? (b) Kasi wakacita wuli ndipo cifukwa wuli?
UYO wakalemba Salmo 119 wakayezgeka comene. Ŵalwani ŵakujikuzga awo ŵakayuyuranga dango la Ciuta ŵakamwelura na kumuyowoyera mautesi. Ŵakuru ŵakapangana ndipo ŵakamuyuzga. Ŵaheni ŵakamuzingirizga ndipo ŵakakhumbanga kumukoma. Cifukwa ca vyose ivi, wakawa “nkhumbi na kuzotofyeka.” (Salmo 119:9, 23, 28, 51, 61, 69, 85, 87, 161) Apo ciyezgo ici cikamuwira, mulembi wa salmo ili wakimba kuti: ‘A! nkhumancha kutemwa dango linu! ndilo languruko lane muhanya wose.’—Salmo 119:97.
2 Mungafumba kuti: “Kasi dango la Ciuta likamupembuzga wuli mulembi wa salmo ili?” Cigomezgo cakuti Yehova wakamughanaghaniranga ndico cikamovwira kuti wakhomezge. Wakamanyanga uwemi wa kulondezga dango, ilo likapelekeka cifukwa ca citemwa. Ntheura wakaŵa wakukondwa nangauli ŵalwani ŵakamusuzganga. Wakamanya kuti Yehova wakamucitira uwemi. Kweniso pakuti mulembi uyu wakalondezganga ulongozgi wakufuma mu Mazgu gha Ciuta, wakaŵa wavinjeru kuluska ŵalwani ŵake, nakuti ukamuponoska. Pakuti wakapulikiranga dango, wakaŵa pa mtende ndipo wakaŵa na njuŵi yituŵa.—Salmo 119:1, 9, 65, 93, 98, 165.
3. Cifukwa wuli nchakusuzga kuti Ŵakhristu ŵalondezge fundo za mu Baibolo lero?
3 Lero ŵateŵeti ŵa Ciuta ŵanyake ŵakuyezgeka comene cifukwa ca cipulikano cawo. Panyake ŵalwani ŵangakhumba kutikoma yayi umo vikaŵira na uyo wakalemba salmo ili, kweni tili mu “nyengo zinonono.” Ŵanthu ŵanandi awo tikukumana nawo ŵakusurako dango la Ciuta pa ivyo wakuti ni viwemi panji viheni. Mahara ghawo ghose ghali pa ivyo ŵakukhumba. Ŵakutemwa cuma, mbakujitemwa kweniso ŵalije nchindi. (2 Timote 3:1-5) Nyengo zose Ŵakhristu ŵawukirano ŵakwenera kulimbana na viyezgo kuti ŵajisunge ku nkharo ziheni. Cingaŵa cakusuzga kuti tilutilire kutemwa Yehova na ico nchiwemi. Kasi tingajivikilira wuli?
4. Kasi mulembi wa salmo wakawonga wuli dango la Ciuta, ndipo kasi ndivyo Ŵakhristu ŵakwenera kucita?
4 Ico cikamovwira mulembi wa salmo ili kuti watonde viyezgo nchakuti wakapatulanga nyengo na kusambira dango la Ciuta, ndiposo kughanaghanirapo. Ntheura wakalitemwa. Nakuti pafupifupi mu vesi lililose la Salmo 119 wakuzunura mitundu ya dango la Yehova.a Lero Ŵakhristu ŵakulongozgeka na Dango ilo Ciuta wakapeleka ku mtundu wakale wa Israyeli mwa Mozesi yayi. (Ŵakolose 2:14) Ndipouli, fundo izo zikaŵa mu Dango ili zicali zakuzirwa. Fundo izi zikamupembuzga mulembi wa salmo, ndipo zingaŵapembuzga ŵateŵeti ŵa Ciuta awo ŵakusuzgika lero.
5. Kasi ni malango wuli mu dango la Mozesi agho tiwonenge?
5 Tiyeni tiwone umo malango ghatatu mu Dango la Mozesi ghangatikhozgera: Dango la Sabata, la kuvulura, na dango lakukanizga udokezi. Para tingapulikiska fundo izo zikacitiska kuti dango lililose lipelekeke, vingatovwira pa masuzgo lero.
Kukhorweska Njara Yithu Yauzimu
6. Kasi ni vinthu wuli ivyo ŵanthu wose ŵakukhumbikwira pa umoyo wawo?
6 Pali vinandi ivyo ŵanthu ŵakukhumba pa umoyo wawo. Kuti ŵanthu ŵaŵe na umoyo wankhongono, ŵakukhumbikwira vyakurya, vyakumwa na pakukhala. Kweniso ŵakwenera kupwelelera umoyo wawo wauzimu. Ŵanthu ŵangaŵa ŵakukondwa yayi kwambura vinthu vyauzimu. (Mateyu 5:3) Yehova wakawona kuti nchakuzirwa comene kukhorweska njara ya vinthu vyauzimu iyo tili kubabika nayo, mwakuti wakalangura ŵanthu ŵake kuti zuŵa limoza pa sabata ŵalekenge dankha nchito zawo mwakuti ŵasope Ciuta.
7, 8. (a) Kasi Ciuta wakalipatura wuli zuŵa la Sabata ku mazuŵa ghanyake? (b) Kasi Sabata yikaŵa na nchito wuli?
7 Dango la Sabata likalongora kuti nchakuzirwa kupatura nyengo yakucitira vinthu vyauzimu. Mu Baibolo, lizgu lakuti “sabata” likamba kuzunulika apo mana ghakapelekeka mu mapopa. Ŵaisrayeli ŵakaphalirika kuti mazuŵa ghankhondi na limoza, ŵayore cingwa cakupelekeka mwamunthondwe ici. Pa zuŵa la cinkhondi na cimoza, ŵakenera kuyora “vingwa vyakukwana mazuŵa ghaŵiri,” cifukwa pa zuŵa la cinkhondi na ciŵiri cingwa ici cikapelekekanga yayi. Zuŵa la cinkhondi na ciŵiri likaŵa “sabata lituŵa kwa Yehova,” ndipo waliyose wakenera kukhala mu malo ghake. (Exodus 16:13-30) Dango limoza pa Malango Khumi likalangura kuti ŵaleke kugwira nchito pa zuŵa la Sabata. Zuŵa ili likaŵa lituŵa. Uyo waleka kupulikira, cilango cake yikaŵa nyifwa.—Exodus 20:8-11; Maŵazgo 15:32-36.
8 Dango la Sabata likalongora kuti Yehova wakaŵakhumbiranga umoyo uwemi ŵanthu ŵake kweniso wakafipiranga mtima umoyo wawo wauzimu. Yesu wakati ‘Sabata likaŵako cifukwa ca munthu.’ (Marko 2:27) Dango ili likaŵapa mwaŵi Ŵaisrayeli kuti ŵapumure, kweniso kuti ŵasendelere kwa Mlengi wawo na kulongora kuti ŵakumutemwa. (Duteronome 5:12) Zuŵa ili likapatulika kuti ŵacitenge vinthu vyauzimu pera. Likaŵa zuŵa lakuti ŵasope pamoza na mbumba zawo, kulomba na kulanguruka pa Dango la Ciuta. Ici cikaŵa civikiliro ku Ŵaisrayeli kuti ŵaleke kumalira nyengo na nkhongono zawo zose kupenja vyakukhumba vyawo. Dango la Sabata likaŵakumbuskanga kuti ubwezi wawo na Yehova ndico cikaŵa cinthu cakuzirwa comene pa umoyo wawo. Yesu wakawerezgapo fundo yambura kusintha iyi apo wakati: “Kuli kulembeka, Munthu kuti wakhalenge wamoyo na cingwa pera cara, kweni na mazgu ghose agho ghakufuma mu mulomo wa Ciuta.”—Mateyu 4:4.
9. Kasi dango la Sabata likuŵasambizga vici Ŵakhristu?
9 Ŵanthu ŵa Ciuta lero ŵakwenera kusunga sabata la maora 24 yayi, kweni pali vinandi ivyo tingasambirapo pa nkhani ya Sabata. (Ŵakolose 2:16) Asi yikutikumbuska kuti pa vinthu vyose, nase tikwenera kucita dankha milimo yauzimu? Nthangwanika na vyakusanguluska vileke kujandizga milimo ya kusopa. (Ŵahebere 4:9, 10) Ntheura tingajifumba kuti: “Kasi cakuzirwa comene nchivici pa umoyo wane? Kasi nkhuŵikapo mtima comene kusambira Baibolo, kulomba, kufika pa maungano, na kupharazga makani ghawemi gha Ufumu? Panyake kasi nkhutangwanika na vinthu vinyake m’malo mwa milimo iyi?” Usange vinthu vyauzimu ndivyo vikwiza pakwamba mu umoyo withu, Yehova wakutisimikizgira kuti tisokwenge kanthu cara.—Mateyu 6:24-33.
10. Kasi tingandula wuli para tikupatura nyengo yakucitira vinthu vyauzimu?
10 Para tikupatura nyengo na kuŵazga Baibolo ndiposo mabuku ghakulongosora Baibolo, kweniso kulanguruka pa uthenga uwo tikuŵazga, vingatovwira kusendelera kwa Yehova. (Yakobe 4:8) Susan, uyo wakamba kupatura nyengo na kuŵazga Baibolo vilimika 40 ivyo vyajumpha wakuti pakwamba cikaŵa cakusuzga. Wakuti yikaŵa nchito yinonono. Kweni wakati wazgoŵera, wakawona kuti vikunozga. Lero wakudandaura usange watondeka kusambira cifukwa ca nthangwanika. Iyo wakuti: “Sambiro lanovwira comene kuwona Yehova kuŵa Dada wane. Nkhumugomezga, nkhutamira iyo ndipo nkhulomba kwa iyo mwakufwatuka. Nkhukondwa kuwona umo Yehova wakutemwera ŵateŵeti ŵake na kupwelelera waliyose payekha, ndiposo umo wanovwilira ine.” Nase tingaŵa ŵacimwemwe nadi usange tikupwelelera umoyo withu wauzimu!
Dango la Kuvulura
11. Kasi dango la kuvulura likatenge wuli?
11 Mu Dango la Mozesi, fundo yaciŵiri iyo yikulongora kuti Ciuta wakaŵakhumbiranga viwemi ŵanthu ni wanangwa wa kuvulura. Yehova wakalangura Ŵaisrayeli kuti para ŵakuvuna vipambi mu munda, ŵasidengeko vinyake mwakuti ŵakusuzgika ŵavulure. Ŵalimi ŵakenera kusidako vya mumphepete mwa minda yawo, ndipo ŵakaphalirika kuti ŵaleke kusora mpheska zose mu minda yawo, panji kukhuŵa maolive ghose. Miziwo iyo yaluwika mu minda ŵakenera kuyileka kwenekuko. Iyi yikaŵa ndondomeko iyo yikaŵapo cifukwa ca citemwa kuti ŵawovwire ŵakavu, ŵalendo, ŵalanda na vyokoro. Nchito ya kuvulura yikaŵa yinonono, kweni ukaŵa mwaŵi wawo ŵanthu aŵa kuti ŵaleke kupempheska.—Leviticus 19:9, 10; Duteronome 24:19-22; Salmo 37:25.
12. Kasi dango la kuvulura likaŵapa mwaŵi wuli ŵalimi?
12 Dango la kuvulura likalongosora yayi unandi wa vyakurya ivyo ŵalimi ŵakenera kulekera ŵakavu. Vikaŵa kwa iwo kusidako ndime zisani panji zifinyi mumphepete mwa minda yawo. Ntheura dango ili likaŵasambizga mtima wa kupa. Ukaŵa mwaŵi kuti ŵalimi ŵawonge Mupi wa vuna cifukwa ca ivyo wakaŵapa, pakuti “uyo wakucitira ŵakavu lusungu wakumucindika [Mlengi wake].” (Zintharika 14:31) Ndimo wakacitira Boazi. Wakawoneseska kuti Rute, uyo wakaŵa cokoro wavulure vinandi mu munda wake. Yehova wakamutumbika Boazi cifukwa cakuti wakaŵa na mtima wa kupa.—Ruth 2:15, 16; 4:21, 22; Zintharika 19:17.
13. Kasi dango la kuvulura likutisambizgaci?
13 Fundo iyo yikacitiska kuti dango la kuvulura lipelekeke yindasinthe. Yehova wakukhumba kuti ŵateŵeti ŵake ŵapengeko ŵanyawo, comene awo ŵakusuzgika. Usange tikupako ŵanyithu, njombe nazo zikuŵa zinandi. Yesu wakati: “Ipani, ndipo kuti kupikenge kwa imwe mweso uwemi, wakusindirika, wakusunkhunyika, na wakufutuka [wakufuluka], ndimo ŵanthu . . . ŵamupiraninge mu cipakato cinu. Cifukwa mweso uwo mukuyezgerapo ndiwo mwamkuyerezgeka nawo.”—Luka 6:38.
14, 15. Kasi tingalongora wuli kuti tili na mtima wa kupa, ndipo tingandula wuli pamoza na awo tikuŵawovwira?
14 Mpositole Paulosi wakaticiska kuti “tiŵacitirenge wose uwemi, comenecomene awo mba mbumba ya cipulikano.” (Ŵagalatiya 6:10) Ntheura tikwenera kuwoneseska kuti Ŵakhristu ŵanyithu ŵakovwirika mwauzimu usange ŵakuyezgeka cifukwa ca cipulikano cawo. Kweniso kasi ŵangakhumba kuti munthu waŵawovwire mwapadera, mwaciyelezgero, kuŵatolera ku Nyumba ya Ufumu panji kuti ŵamutume kukaŵagulira ivyo ŵakukhumba? Kasi mu mpingo winu muli ŵacekuru, ŵalwari panji awo ŵakutondeka kufumira kuwaro, ŵeneawo ŵangakondwa kuti muŵayendere na kuŵakhozga, panji kuŵawovwira? Usange tikuwoneseska ivyo ŵanyithu ŵakusoŵerwa, Yehova wangazgora malurombo gha ŵakusuzgika aŵa kwizira mwa ise. Ni nchito ya Ŵakhristu kupwelelerana, kweni uyo wakovwira nayo wakwandula. Usange tikovwira ŵanyithu awo tikusopera lumoza, tikuŵa ŵacimwemwe comene ndiposo tikukhorwa, nakuti Yehova wakukondwa nase.—Zintharika 15:29.
15 Nthowa yinyake yakuzirwa iyo Ŵakhristu ŵakulongolera kuti ŵakughanaghanira vyawo pera yayi njakuti ŵakumalira nyengo na nkhongono zawo kuyowoya ivyo Ciuta wakukhumba. (Mateyu 28:19, 20) Waliyose uyo wali kovwirapo munthu mpaka kufika pa kujipatulira na kubapatizika wakumanya kuti mazgu gha Yesu ngaunenesko. Iyo wakati: ‘Nkhwamwaŵi kupa kwakuluska kupokera.’—Milimo 20:35.
Jisungilirani ku Udokezi
16, 17. Kasi dango la khumi likakanizganga vici, ndipo cifukwa wuli?
16 Fundo yacitatu iyo tiwonenge mu Dango la Ciuta ilo wakaphalira Ŵaisrayeli ni dango la khumi, lakukanizga udokezi. Dango ili likati: “Ungadokeranga nyumba ya munyako; ungadokeranga muwoli wa munyako panji muteŵeti wake mwanalume, panji mteŵetikazi wake, panji ng’ombe yake, panji mbunda yake, panji kanthu kose ka munyako.” (Exodus 20:17) Palije munthu uyo wangaciska munyake kulondezga dango ili, cifukwa palije uyo wakumanya ivyo vili mu mtima wa munyake. Ndipouli, langulo ili likalongora kuti Dango la Ciuta likuluska urunji uwo ŵanthu ŵakwendera. Likawovwira Muisirayeli waliyose kumanya kuti wazamufumbika yekha na Yehova cifukwa ca ivyo wakudokera mu mtima wake. (1 Samuel 16:7) Kweniso dango ili likavumbura ico cikwambiska zakwananga zinandi.—Yakobe 1:14.
17 Dango lakukanizga udokezi likaciska ŵanthu ŵa Ciuta kuti ŵaleke kuŵa na mtima wa kutemwa cuma, uryezi na kudinginyika. Kweniso likaŵavikiliranga kuti ŵaleke kwiba panji kucita uzaghali. Nyengo zose paŵenge ŵanthu awo ŵali na vinthu ivyo tingadokera, panji awo ŵakucita makora pa vinthu vinyake kuluska ise. Usange tingaleka kujikora pa ivyo tikughanaghana, tingaŵa ŵakukondwa yayi, ndipo tingaŵacitira sanji ŵanyithu. Baibolo likuti udokezi nchilongolero ca “mano [maghanoghano] gha uzereza.” Ipo nchiwemi kukana udokezi.—Ŵaroma 1:28-30.
18. Kasi ni mzimu wuli uwo wazara lero, ndipo uheni wake ngwakuti wuli?
18 Lero caru cazura na mzimu wa kutemwa cuma na kuphalizgana. Para ŵamalonda ŵakusaska katundu, ŵakukopa ŵanthu kuti ŵagure katundu muphya, ndipo kanandi ŵakuŵapusika kuti para ŵasanga vinthu ivi ndipo ŵangaŵa ŵakukondwa. Mzimu uwu ndiwo Dango la Yehova likakanizga. Kweniso Dango likasuska mtima wakuti tiluske ŵanyithu na kujiwunjikira vyuma kwambura kulorako. Mpositole Paulosi wakacenjezga kuti: “Awo ŵakukhumba kusambazgika ŵakuwa mu lwavyo na cipingo na makhumbiro ghanandi ghakupusa na ghakupweteka, agho ghakubizga ŵanthu mu pharaniko na mu kutayika. Cifukwa kutemwa ndarama ndukorozi lwa mitundu yose ya viheni: izo ŵanji pakuzipenjiska ŵali kupuluskikako ku cipulikano, ndipo ŵali kujilasa na vitima vinandi.”—1 Timote 6:9, 10.
19, 20. (a) Kasi ni vinthu wuli ivyo ni vyakuzirwa nadi kwa munthu uyo wakutemwa dango la Yehova? (b) Kasi tizamusambira vici mu mutu wakulondezgapo?
19 Awo ŵakutemwa dango la Ciuta ŵakumanya uheni wa kutemwa cuma, ndipo ŵakusungika. Mwaciyelezgero, mulembi wa salmo wakalomba kwa Yehova kuti: “Mtima wane urazge ku visimikizgo [panji vikumbusko] vyinu, ku udokezi ndiko cara! Dango la mulomo winu ndiwemi kwa ine kwakuluska vikwi vya golide na siliva.” (Salmo 119:36, 72) Pakuti tikukhorwa kuti mazgu agha ngaunenesko, citovwirenge kuti tiŵe ŵamahara na kulambalara vipingo vya kutemwa cuma, uryezi, na kuleka kukhorwa na ivyo tili navyo. “Kusopa Ciuta” ndico cinthu cakwamba ico cingatovwira kusanga candulo cikuru, kuluska kujiwunjikira usambazi.—1 Timote 6:6.
20 Fundo izo Yehova wakapelekera Dango zicali zakuzirwa mu nyengo zinonono izi, nga umo zikaŵira apo Yehova wakamupira Dango lira Mozesi. Apo tikulondezga comene fundo izi mu umoyo withu, tizipulikiskenge comene na kuzitemwa, nakuti tiŵenge ŵakukondwa nkhanira. Mu Dango mucali vinandi ivyo tingasambiramo, ndipo umoyo wa ŵanthu ŵakale awo ŵakuzunurika mu Baibolo na ivyo vikaŵacitikira vikulongora kuti ni fundo zakuzirwa nadi kwa ise. Ivi ni vinyake ivyo tisambirenge mu mutu wakulondezgapo.
[Mazgu ghamusi]
a Pa Sal. 119 mavesi 176 agho ghali mu salmo ili, ghanayi pera ndigho ghakuleka kuzunurapo malango gha Yehova, vyeruzgo, dango, vipango, malanguro, visimikizgo, mazgu, vilayizgo panji nthowa.
Kasi Mungazgora Wuli?
• Cifukwa wuli mulembi wa Salmo 119 wakatemwanga dango la Yehova?
• Kasi Ŵakhristu ŵangasambira vici mu dango la Sabata?
• Kasi mu dango la Ciuta la kuvulura muli fundo wuli iyo yicali yakuzirwa?
• Kasi dango lakukanizga udokezi likutivikilira wuli?
[Cithuzithuzi pa peji 13]
Kasi dango la Sabata likalongora fundo wuli yakuzirwa?
[Cithuzithuzi pa peji 15]
Kasi dango la kuvulura likutisambizga vici?