Mazgu gha Yehova Ngamoyo

Fundo Zikuru za m’Buku Laciŵiri la Midauko

BUKU Laciŵiri la Midauko likwamba kulongosora muwuso wa Solomoni mu Israyeli. Paumaliro wa buku ili pali mazgu agho Sayirasi Fumu ya Peresiya wakaphalira Ŵayuda awo ŵakaŵa ŵazga ku Babulone. Wakati: ‘[Yehova] wandiwuzga kuti ndimuzengere nyumba mu Yerusalemu, mu Yuda. Yose uyo walimo mukati mwinu wa ŵanthu ŵake wose, Yehova Ciuta wake waŵenge nayo. Wakwelereko [ku Yerusalemu].’ (2 Midauko 36:23) Uyo wakamalizga kulemba buku ili ni Ezra mu 460 B.C.E., ndipo likulongosora ivyo vikacitika mu vilimika 500, kwamba mu 1037 B.C.E. mupaka mu 537 B.C.E.

Sayirasi wakalangura kuti Ŵayuda ŵawelere ku Yerusalemu na kwambaso kusopa Yehova. Kweni vinthu vinandi vikanangika apo ŵakaŵa ŵazga ku Babulone vilimika vinandi. Awo ŵakawelera kwawo ŵakawumanyanga yayi mdauko wa mtundu wawo. Ntheura buku Laciŵiri la Midauko likalongosolera Ŵayuda ivyo vikacitika apo mafumu gha mphapu ya Davide ghakawusanga. Ise tikunweka na nkhani iyi cifukwa cakuti yikulongora vitumbiko ivyo vikuŵapo cifukwa ca kupulikira Ciuta waunenesko, na uheni wa kuleka kumupulikira.

FUMU YIKAMUZENGERA NYUMBA YEHOVA

((2 Midauko 1:1–9:31)

Yehova wakamupa Fumu Solomoni ivyo wakakhumbanga, vinjeru, umanyi pamoza na cuma na ucindami. Fumu iyi yikamuzengera nyumba yapacanya comene Yehova mu Yerusalemu, ndipo ŵanthu ŵakaŵa “ŵakuca na kukondwa mu mitima yawo.” (2 Midauko 7:10) Solomoni “wakajumpha mafumu ghose gha mu caru capasi mu usambazi na mu vinjeru.”—2 Midauko 9:22.

Solomoni wakati wawusa Israyeli vilimika 40, “wakagona na ŵasekuru ŵake, wakasungika mu muzi wa Davide wiske wake. Rehoboamu, mwana wake, wakawusa mu malo ghake.” (2 Midauko 9:31) Ezra wakuyowoyapo yayi kuti Solomoni wakaleka kusopa kwaunenesko. Vinthu viŵiri pera ivyo wakazunura pa ivyo Solomoni wakabuda, nkhugura ŵakavalo ŵanandi kufuma ku Eguputo na kutora mwana wa Faro. Ntheura mlembi wa mdauko uyu wakalemba nkhani iyi na cilato ca kukhozga.

Mafumbo gha M’malemba Ghazgoleka:

2:14—Cifukwa wuli mkoka wa munthu waluso uyo wakuyowoyeka apa ukupambana na uwo wuli pa 1 Mathemba 7:14? Buku Lakwamba la Mathemba likuti munthu uyu wakaŵa “mwana wa cokoro ca fuko la Naftali” cifukwa cakuti nyina wakatengwa kwa munthu wa fuko ili. Kweni mwanakazi uyu wakaŵa wa fuko la Dan. Mfumu wake wakati wafwa, wakatengwa kwa munthu wa ku Ture, ndiyo ŵakababirana munthu waluso uyu.

2:18; 8:10—Mavesi agha ghakuti ŵakuru ŵa ŵacilongozgi na awo ŵakaŵa na mazaza pacanya pa ŵanthu ŵakaŵa 3,600 na ŵanyake 250, kweni buku la 1 Mathemba 5:16; 9:23, likuti ŵakaŵa 3,300 pacanya 550. Cifukwa wuli vikupambana? Vikuwoneka kuti pali mphambano cifukwa ca nthowa iyo ŵakagaŵiranga ŵacilongozgi mu magulu. Buku Laciŵiri la Midauko likupambaniska pakati pa ŵanthu ŵa mitundu yinyake ŵakukwana 3,600 na ŵacilongozgi 250 awo ŵakaŵa Ŵaisrayeli, kweni buku Lakwamba la Mathemba likupambaniska pakati pa awo ŵakalaŵiliranga mulimo ŵakukwana 3,300 na ŵakuru ŵa ŵalongozgi ŵakukwana 550. Nangauli vikupambana, kweni ŵacilongozgi wose pamoza ŵakaŵa 3,850.

4:2-4—Cifukwa wuli ŵakapanga vikozgo vya ng’ombe zanalume kuŵa lufura lwakuzengapo nyanja (ciŵiya cikuru)? Mu Malemba, ng’ombe zanalume nchimanyikwiro ca nkhongono. (Ezekiel 1:10; Civumbuzi 4:6, 7) Ng’ombe zanalume nchimanyikwiro cakwenelera, cifukwa vikozgo vya ng’ombe za mkuŵa khumi na ziŵiri ndizo zikaŵa nchindamiro za “nyanja,” iyo uzito wake ukaŵa matani 30. Ici cikaŵa cakupambana yayi na dango laciŵiri, cifukwa dango ili likakanizganga kupanga vikozgo na cilato ca kuvisopa.—Exodus 20:4, 5.

4:5—Kasi nyanja iyi yikaŵa yikuru wuli? Nyanja iyi yikazuranga na magaloni pafupifupi 17,400. Kweni kanandi ŵakathirangamo maji ghacoko waka. Buku la 1 Mathemba 7:26 likuti mukaŵanga maji ghakukwana “myeso vikwi viŵiri,” panji kuti magaloni 11,600.

5:4, 5, 10—Kasi mu cihema cakwamba ŵakatoramo vinthu wuli ivyo ŵakaŵika mu tempele ilo wakazenga Solomoni? Cinthu cimoza pera ico ŵakacitora mu cihema na kuciŵika mu tempele ilo wakazenga Solomoni ni Likasa. Tempele likati lamara kuzengeka, ŵakayegha cihema kufuma ku Gibeon kuya naco ku Yerusalemu, ndipo ŵakwenera kuti ŵakacisunga kwenekuko.—2 Midauko 1:3, 4.

Ivyo Tikusambirapo:

1:11, 12. Ivyo Solomoni wakalomba, vikalongora Yehova kuti fumu iyi yikakhumba comene kusanga vinjeru na umanyi. Malurombo ghithu kwa Ciuta ghakuvumbura ivyo vili ku mtima withu. Tingacita makora kusanda ivyo tikulomba.

6:4. Usange tikuwonga Yehova na mtima wose cifukwa ca cisungusungu na uwemi wake, timutumbikenge, ico cikung’anamura kumulumba kufumira pasi pa mtima, mwakukondwa.

6:18-21. Nangauli Ciuta wangakhala mu nyumba yayi, kweni tempele ghakaŵa malo ghakusoperapo Yehova. Lero, ŵanthu ŵakukumana pa Nyumba za Ufumu za Ŵakaboni ŵa Yehova kuti ŵasope mwaunenesko.

6:19, 22, 32. Yehova wakapulikanga malurombo gha ŵanthu wose, kwamba fumu, ŵanthu ŵapasi comene, na ŵalendo wuwo, cikuru ŵiza kwa iyo na mtima wose.a—Salmo 65:2.

MAFUMU GHA MPHAPU YA DAVIDE

(2 Midauko 10:1–36:23)

Ufumu wa Israyeli ukagaŵika paŵiri, wa kumpoto wa mafuko khumi na wa kumwera wa mafuko ghaŵiri, fuko la Yuda na Benjamini. Ŵasofi na Ŵalevi mu Israyeli yose ŵakasunga phangano la Ufumu, ndipo ŵakaŵa ku cigaŵa ca mwana wa Solomoni Rehoboam. Pakati pajumpha vilimika 30 kufuma apo tempele likamalira kuzengeka, ŵalwani ŵakapoka vyuma ivyo vikaŵamo.

Pa mafumu 19 agho ghakawusa kufuma pa Rehoboam, ghankhondi ghakaŵa ghakugomezgeka, ghatatu ghakamba makora, kweni ghakaleka kugomezgeka, ndipo fumu yimoza yikang’anamuka ku zakwananga. Mafumu ghanyake ghose ghakacita viheni pamaso pa Yehova.b Kweni ivyo vikuyowoyeka comene ni ivyo ghakacita mafumu ghankhondi agho ghakagomezga Yehova. Nkhani yakuti Hezekiya wakayambaso milimo pa tempele na nkhani yakuti Yosiya wakanozga Phaska likuru zikwenera kuti zikaŵakhozga comene Ŵayuda awo ŵakanweka kuti ŵakayambeso kusopa Yehova ku Yerusalemu.

Mafumbo gha m’Malemba Ghazgoleka:

13:5—Kasi mazgu ghakuti “phangano la mcere” ghakung’anamura vici? Pakuti mcere ukovwira kuti vinthu vileke kuvunda, cikaŵa cimanyikwiro ca kukhaliska na kuleka kusintha. Ipo “phangano la mcere” likung’anamura phangano lambura kusintha.

14:2-5; 15:17—Kasi Fumu Asa yikawuskamo ghose “malo gha pacanya”? Vikuwoneka kuti wakawuskamo ghose yayi. Asa wakwenera kuti wakawuskamo waka malo gha pacanya ghakusoperapo ŵaciuta ŵatesi, kweni agho ŵanthu ŵakasoperangapo Yehova wakaghaleka. Kweniso panji malo gha pacanya ghakazengekaso ku umaliro wa muwuso wa Asa. Malo agha, mwana wake Yehoshafati wakaghawuskapo. Nakuti malo gha pacanya ghakamalirathu yayi, nanga yiŵe nyengo iyo Yehoshafati wakawusanga.—2 Midauko 17:5, 6; 20:31-33.

15:9; 34:6—Kasi fuko la Simiyoni likaŵa ku cigaŵa ca ufumu ngu apo mafuko khumi gha Israyeli ghakapanga ufumu wawo? Pakuti ciharo ca fuko la Simiyoni cikaŵa mukati mwa fuko la Yuda, ipo fuko la Simiyoni likaŵa mu ufumu wa Yuda na Benjamini. (Joshua 19:1) Kweni pa nkhani ya cisopo na boma, fuko la Simiyoni likakhozgera ufumu wa kumpoto wa mafuko khumi. Nakuti ŵanyake ŵa fuko la Simiyoni ŵakasamira kumpoto. (1 Mathemba 11:30-33; 12:20-24) Ntheura pakupenda, Simiyoni wakaŵanga ku cigaŵa ca ufumu wa mafuko khumi.

16:13, 14—Kasi Asa wakati wafwa ŵakamocha? Yayi. Mazgu ghakuti “ŵakasonkha cimoto cikuru” ghakung’anamura kuti ŵakawocha thupi la Asa yayi, kweni vyakununkhira.

35:3—Kasi Yosiya wakafuma nalo nkhuni Likasa apo wakiza nalo na kuliŵika mu tempele? Baibolo likuyowoyapo yayi usange fumu yinyake yiheni yikawuskamo likasa mu tempele, panji kuti Yosiya wakalisunga dankha kunyake pakunozga tempele. Kufuma mu nyengo ya Solomoni, Likasa likuzunurika kamoza pera, apo Yosiya wakiza nalo mu tempele.

Ivyo Tikusambirapo:

13:13-18; 14:11, 12; 32:9-23. Tikusambirapo kuti nchakuzirwa comene kugomezga Yehova.

16:1-5, 7; 18:1-3, 28-32; 21:4-6; 22:10-12; 28:16-22. Pakuŵa ulwani ukuru para takolerana na ŵamitundu panji ŵambura cipulikano. Nchamahara kuti tileke kunjilirapo pa vyakucitika vya caru ivyo vikuleka kutikhwaska.—Yohane 17:14, 16; Yakobe 4:4.

16:7-12; 26:16-21; 32:25, 26. Cifukwa cakuti Fumu Asa wakajikuzga, wakabuda mu vilimika vyaumaliro vya umoyo wake. Mzimu wa kujikuzga ukacitiska kuti Uza wakhizgike. Hezekiya wakacita ucindere, ndipo wakwenera kuti wakathumbwa pakulongora Ŵababulone usambazi wake. (Yesaya 39:1-7) Baibolo likucenjezga kuti “kujikuzga kukudangilira pharaniko, ndipo mzimu wa kujituntha ukudangilira kuwa.”—Zintharika 16:18.

16:9. Yehova wakovwira awo mtima wawo ngwakufikapo kwa iyo, ndipo wakukondwa kucita nthena.

18:12, 13, 23, 24, 27. Para tikuyowoya za Yehova na khumbo lake, tikwenera kuŵa ŵacikanga, umo wakaŵira Mikaya.

19:1-3. Yehova wakuwona viwemi mwa ise, na para tamukwiyiska wuwo.

20:1-28. Para tikulomba Yehova mwakujiyuyura kuti watovwire, tikugomezga kuti watipulikenge.—Zintharika 15:29.

20:17. Kuti ‘tiwone ciponosko ca Yehova,’ tikwenera ‘kwimilira’ ku cigaŵa ca ufumu wa Ciuta na kuwukhozgera. M’malo mwa kuyezga kucita vinthu na nkhongono zithu, tikwenera ‘kwimilira cete’ na kugomezga Yehova.

24:17-19; 25:14. Jehoash na mwana wake Amaziya ŵakawira mu cipingo ca kusopa vikozgo. Lero napo tingakopeka na kusopa vikozgo, comene cifukwa cakuti kuli mitundu yambura kumanyikwa makora ya kusopa vikozgo. Nthowa zinyake ni udokezi panji kutemweska caru ico munthu wababikiramo.—Ŵakolose 3:5; Civumbuzi 13:4.

32:6, 7. Nase tikwenera kuŵa ŵacikanga ndiposo ŵakukhwima mtima, uku tikuvwara “mahomwa ghose gha Ciuta,” na kulutilira kurwa nkhondo yauzimu.—Ŵaefeso 6:11-18.

33:2-9, 12, 13, 15, 16. Ico cikulongora kuti munthu walapa nadi nchakuti wakuleka nthowa yake yiheni na kusimikizga kuti wacite uwemi. Para munthu walapa na mtima wose, Yehova wakumulongora ucizi, nanga wangananga comene umo yikacitira Fumu Manase.

34:1-3. Tingalekanga yayi kumumanya Ciuta na kumuteŵetera cifukwa cakuti pa wanici vinthu vikaŵa makora yayi. Apo Yosiya wakaŵa mwana, wakwenera kuti wakawovwirika comene na sekuru wake Manase uyo wakalapa. Viwemi vyose ivyo Yosiya wakasambira vikamovwira. Ndimo vingaŵira na ise.

36:15-17. Yehova wali na ciwuravi, ndipo wakuzikira. Kweni wali na mphaka. Ŵanthu ŵakwenera kucitapo kanthu pa nchito ya kupharazga Ufumu usange ŵakukhumba kuzakapona apo Yehova wazamuparanya mgonezi uheni uwu.

36:17, 22, 23. Mazgu gha Yehova ghakufiskika nyengo zose.—1 Mathemba 9:7, 8; Yeremiya 25:9-11.

Buku Likamuciska Kucitapo Kanthu

Lemba la 2 Midauko 34:33 likuti: “Yosiya wakafumyamo unyankhasi wose mu vyaru vyose vya Ŵaisrayeli na kucicizga wose awo ŵakaŵamo mu Israyeli kuti ŵateŵetere Yehova Ciuta wawo.” Kasi nchivici cikamutuma Yosiya kuti wacite ivi? Mlembi Shafan wakati wiza kwa Themba Yosiya na buku ilo ŵakasanga, leneilo mukalembeka Dango la Yehova, themba likalangura kuti liŵazgike mwakukwezga mazgu. Ivyo Yosiya wakapulika vikamucontha mtima, ndipo wakacitapo kanthu, ntheura wakakhozgera kusopa kwaunenesko umoyo wake wose.

Para tikuŵazga Mazgu gha Ciuta na kughanaghanirapo, tingacontheka mtima comene. Asi takhozgeka na nkhani ya mafumu gha mphapu ya Davide kuti tiyezgenge mafumu agho ghakagomezga Yehova na kuleka kulondezga awo ŵakamuleka? Buku Laciŵiri la Midauko likuticiska kuti tisopenge Ciuta waunenesko pera na kulutilira kugomezgeka kwa iyo. Uwu ni uthenga wamoyo nadi, ndipo ngwankhongono.—Ŵahebere 4:12.

[Mazgu ghamusi]

[Cithuzithuzi pa peji 14]

Kasi mukumanya ico vimanyikwiro vya ng’ombe zanalume vikaŵira vyakwenelera kuŵa lufura lwa nyanja?

[Vithuzithuzi pa peji 17]

Yosiya wakagomezgeka kwa Yehova nangauli wakawovwirika viŵi yayi apo wakaŵa mwana