Mazgu gha Yehova Ngamoyo
Fundo Zikuru za m’Buku la Yeremiya
MASOKA agho Yeremiya wakapharazga ku ŵanthu ŵakwake ghakaŵa ghakofya comene! Tempele ilo kwa vilimika vyakujumpha 300 ŵakasoperangamo likeneranga kuwocheka. Msumba wa Yerusalemu na caru ca Yuda vikeneranga kuparanyika, ndipo ŵanthu ŵakenera kutolekera ku wuzga. Mdauko wa vyakucitika ivi na kupharazgika kwa vyeruzgo vinyake, vili kulembeka mu buku la Yeremiya. Buku ili likulongosoraso ivyo vikamucitikira Yeremiya peneapo wakacitanga uteŵeti wake mwakugomezgeka kwa vilimika 67. Mu buku ili, nkhani zindalembeke kwakuyana na umo mdauko ukaŵira, kweni zili kulembeka kwakuyana na mutu wa nkhani.
Cifukwa wuli tikwenera kunweka na buku la Yeremiya? Maucimi gha Yeremiya agho ghakafiskika ghakukhozga cipulikano cithu mwa Yehova, mweneuyo wakufiska malayizgo ghake. (Yesaya 55:10, 11) Mulimo wa Yeremiya wa uprofeti kweniso umo ŵanthu ŵakacitiranga na uthenga wake, vikuyana waka na mazuŵa ghano. (1 Ŵakorinte 10:11) Mdauko wa umo Yehova wakacitira na ŵanthu ŵake ukulongora makhaliro ghake ndipo ukwenera kutikhwaska comene.—Ŵahebere 4:12.
“ŴANTHU ŴANE ŴACITA MAUHENI GHAŴIRI”
Yeremiya wakatumika kuŵa mprofeti mu cilimika ca khumi na citatu ca kuwusa kwa Yosiya, themba la Yuda, vilimika 40 pambere Yerusalemu wandaparanyike mu 607 B.C.E. (Yeremiya 1:1, 2) Mu vilimika 18 vya kuumaliro wa muwuso wa Yosiya, Yeremiya wakavumbura uheni wa Ŵayuda na kuŵaphalira vyeruzgo vya Yehova. Yehova wakati: “Nditi ndicite Yerusalemu kuŵa myulu, . . . mizi yakwa Yuda yiŵe phasulo, yambura munthu wakukhalamo.” (Yeremiya 9:11) Cifukwa wuli? “Pakuti ŵanthu ŵane ŵacita mauheni ghaŵiri.”—Yeremiya 2:13.
Ucimi uwu ukayowoyaso kuti Ŵayuda awo ŵalapa ŵazamuwelera ku caru cawo. (Yeremiya 3:14-18; 12:14, 15; 16:14-21) Kweni ŵanthu ŵakamupulikira yayi Yeremiya. “Kazembe mukuru mu nyumba ya Yehova” wakamutimba Yeremiya na kumuŵika mu magoli usiku wose.—Yeremiya 20:1-3.
Mafumbo gha m’Malemba Ghazgoleka:
2:10, 11—Nchivici cikapangiska vyakucita vya Ŵaisrayeli ŵambura kugomezgeka kuŵa vyacilendo? Nangauli mitundu yakusopa ŵangoza ya ku Kitimu na ku Kedara yikasopangaso ŵaciuta ŵa mitundu yinyake padera pa ŵaciuta ŵawo, kuti yikalekerangathu yayi kusopa ŵaciuta ŵawo. Kweni Ŵaisrayeli ŵakamulekerathu Yehova na kwamba kucindika ŵangoza.
3:11-22; 11:10-12, 17—Cifukwa wuli pa vyeruzgo ivyo Yeremiya wakapharazga wakasazgapo ufumu wa kumpoto wa mafuko khumi uku Samariya wakaparanyika mu 740 B.C.E.? Cifukwa cakuti kuparanyika kwa Yerusalemu mu 607 B.C.E. cikaŵa ceruzgo ca Yehova pa Israyeli yose, kuti pa Yuda pera yayi. (Ezekiel 9:9, 10) Nakuti, panji ŵanthu ŵanyake ŵa mafuko khumi agha ŵakakhalanga mu Yerusalemu pamanyuma pa kuparanyika kwa msumba wawo, lekani ŵaprofeti ŵa Ciuta ŵakalutilira kuuzunura.
4:3, 4—Kasi languro ili likung’anamuraci? Ŵayuda ŵambura kugomezgeka ŵakeneranga kutozga mitima yawo. Ŵakenera kuwuskako “nkhanda” ya mitima yawo, kung’anamura kuleka maghanoghano ghaheni. (Yeremiya 9:25, 26; Milimo 7:51) Kucita ntheura kukakhumbikwiranga kusintha kakhaliro kawo, kuleka kucita viheni na kucita ivyo Ciuta wakutemwa.
4:10; 15:18—Kasi Yehova wakaŵapusika wuli ŵanthu ŵake ŵakugaluka? Mu nyengo ya Yeremiya kukaŵa ŵaprofeti awo ‘ŵakacimanga utesi.’ (Yeremiya 5:31; 20:6; 23:16, 17, 25-28, 32) Ndipouli, Yehova wakaŵakanizga yayi kupharazga uthenga wakupuluska.
16:16—Kasi cikung’anamuraci kuti Yehova ‘wakatuma kukacema ŵalovi ŵanandi’ na ‘ŵaciŵinda ŵanandi’? Ici cingang’anamura kutuma ŵalwani kukapenja Ŵayuda ŵambura kugomezgeka ŵeneawo Yehova wakakhumbanga kuŵeruzga. Ndipouli, mwakuyana na lemba la Yeremiya 16:15, vesi ili lingang’anamuraso kupenja Ŵaisrayeli awo ŵakalapa.
20:7—Ni mwauli umo Yehova wakagwiliskira nchito nkhongono zake kwimikana na Yeremiya na kumupuvya? Yeremiya wakwenera kuti nkhongono zikamumalira cifukwa cakuti ŵanthu ŵakaŵa na mphwayi, kukana uthenga wake ndiposo kumutambuzga apo wakapharazganga vyeruzgo vya Yehova. Ndipouli, Yehova wakamupa nkhongono Yeremiya kuti walutilire kupharazga. Ntheura, pakumutuma kufiska ivyo iyo wakaghanaghananga kuti wangafiska yayi, Yehova wakamupuvya Yeremiya.
Ivyo Tikusambirapo:
1:8. Nyengo zinyake Yehova wakuthaska ŵanthu ŵake ku nthambuzgo. Wangacita nthena mwa kucitiska kuti paŵe ŵeruzgi ŵambura kutemwera, kufumyapo ŵalongozgi ŵankhaza na kuŵikapo ŵawemi, panji kuŵapa ŵateŵeti ŵake nkhongono zakuzizipizgira.—1 Ŵakorinte 10:13.
2:13, 18. Ŵaisrayeli ŵambura kugomezgeka ŵakacita mauheni ghaŵiri. Ŵakamusida Yehova, uyo nchisimi ca umoyo, ulongozgi na civikiliro. Ndipo ŵakajijimira visimi mwa kucita maphangano gha nkhondo na Eguputo kweniso Ŵasiriya. Mazuŵa ghano, usange munthu wakuleka Ciuta waunenesko na kugomezga vinjeru na visambizgo vya ŵanthu kweniso ndyali, vikuyana waka na kuleka “cisimi ca maji gha umoyo” na kupenja “visimi vyakung’aruka.”
6:16. Yehova wakaciska ŵanthu ŵake ŵakugaluka kuti ŵayime dankha, ŵajisande na kuwelera ku “nthowa zakale” za ŵasekuru ŵawo. Asi nase tikwenera kujisanda nyengo na nyengo kuwona usange tikwenda nadi mu nthowa iyo Yehova wakukhumba kuti tendengemo?
7:1-15. Ŵayuda ŵakathaskika yayi cifukwa ca kuŵika cigomezgo cawo mu tempele, kuliwona nga nchinthumwa ca kuŵavikilira. Tikwenera kwenda mu cipulikano, mu kuwona cara.—2 Ŵakorinte 5:7.
15:16, 17. Nga ni Yeremiya, nase tingatonda maghanoghano ghakugongowa. Tingaghatonda para tikusambira Baibolo, kuthuwuska zina la Yehova mu uteŵeti na kugega mendezgano ghaheni.
17:1, 2. Sembe za Ŵayuda zikaŵa zambura kukondweska Yehova cifukwa ca zakwananga zawo. Makhaliro ghaheni ghakucitiska kuti Yehova waleke kupokera sembe zithu za malumbo.
17:5-8. Tingagomezga ŵanthu na mawupu pekha para ŵakucita vinthu mwakukolerana na khumbo la Ciuta na malango ghake. Pakuyowoya za ciponosko na mtende weneco kweniso civikiliro, nchavinjeru kugomezga Yehova yekha.—Salmo 146:3.
20:8-11. Tileke kuzomerezga daka, ŵakususka, panji nthambuzgo kugowozga mwamphu withu pa mulimo wa kupharazga Ufumu.—Yakobe 5:10, 11.
“NJIZGANI SINGO ZINU MU GOLIWOLI LA THEMBA LA BABULONE”
Yeremiya wakapharazga vyeruzgo ku mathemba ghanayi ghaumaliro gha Yuda kweniso ku ŵaprofeti ŵatesi, ŵaliska ŵaheni na ŵasofi. Pakuyowoya za Ŵayuda ŵakugomezgeka nga ni vikuyu viwemi, Yehova wakati: “Nditi ndiŵike maso ghane pa iwo kuŵacitira uwemi.” (Yeremiya 24:5, 6) Maucimi ghatatu gha mu cipaturo 25 ghakuyowoya mwakudumura vyeruzgo ivyo vyalongosoreka makora mu vipaturo vyakulondezgapo.
Ŵasofi na ŵaprofeti ŵatesi ŵakapangana kuti ŵakome Yeremiya. Cifukwa wakaŵaphalira kuti ŵakwenera kuteŵetera themba la Babulone. Yeremiya wakati kwa Themba Zedekiya: “Njizgani singo zinu mu goliwoli la themba la Babulone.” (Yeremiya 27:12) Ndipo “Uyo wakambininiska Israyeli tiwamuwunganye.” (Yeremiya 31:10) Ŵana ŵa Rekabi ŵakalayizgika viwemi cifukwa cakuti ŵakapulikira. Yeremiya ŵakamuŵika “mu bwalo la nyumba ya ukayidi.” (Yeremiya 37:21) Yerusalemu wakaparanyika ndipo ŵanthu ŵanandi ŵakatolekera ku wuzga. Kweni Yeremiya na mulembi wake, Baruki ŵakaŵa ŵamoza mwa awo ŵakapona. Ŵayuda ŵawofi ŵakacimbilira ku Eguputo nangauli Yeremiya wakaŵacenjezga kuti ŵaleke kulutako. Vipaturo 46 mpaka 51 vikulongosora uthenga uwo Yeremiya wakayowoya kukhwaskana na ŵamitundu.
Mafumbo gha m’Malemba Ghazgoleka:
22:30—Kasi langulo ili likakanizganga Yesu Khristu kukhala pa cizumbe ca Davide? (Mateyu 1:1, 11) Yayi. Langulo ili likakanizganga waliyose wa mphapu ya Yehoyakini ‘kukhala pa cizumbe ca Davide mu Yuda.’ Kweni Yesu wakeneranga kuzakawusa kufuma kucanya, kuti kufuma mu Yuda yayi.
23:33—Kasi “katundu wa Yehova” ni vici? Upharazgi wa kuparanyika kwa Yerusalemu uwo Yeremiya wakayowoya ukaŵa katundu ku ŵanthu ŵakwake. Kweniso ŵanthu ŵambura kupulikira ŵakaŵa katundu kwa Yehova lekani wakaŵataya. Mwakuyana waka, machalichi Ghacikhristu ghakuwona uthenga wa m’Malemba wa pharanyiko ilo likwiza kuŵa katundu kwa iwo, ndipo ŵanthu awo ŵakuleka kupulikira ni katundu kwa Ciuta.
31:33—Kasi dango la Ciuta likulembeka wuli mu mitima? Para munthu wakutemwa comene dango la Ciuta na kukhumbisiska kucita khumbo lake, tingati dango la Ciuta liri kulembeka mu mtima wake.
32:10-15—Kasi cilato ca makalata ghaŵiri cikaŵa vici? Kalata yakujulika yikaŵa yakuti ŵanthu ŵawonengepo. Kalata yakujara yikaŵa yakusimikizgira ivyo vikaŵa mu kalata yakujulika. Ntheura, Yeremiya wali kutilekera ciyelezgero ciwemi cakuti tilondezgenge malango nanga ni para tikucita malonda na mbali ndiposo awo tikusopa nawo.
33:23, 24—Kasi “nyumba ziŵiri” izo zayowoyeka apa ni zini? Yinyake ni nyumba ya uthemba kufuma mu mphapu ya Themba Davide, ndipo yinyake ni nyumba ya usofi kufuma mu mphapu ya Aroni. Pakuti Yerusalemu na tempele vikaparanyika, kukawoneka nga kuti Yehova wakazikana nyumba ziŵiri izi, nakuti pa caru capasi paŵengeso uthemba wake yayi, nesi ŵanthu ŵakumusopa.
46:22—Cifukwa wuli lizgu la Eguputo ŵaliyaniska na la njoka? Ici cingang’anamura umo njoka yikulilira kweniso kukhozgeka soni kwa Eguputo cifukwa ca masoka. Ndiposo cikulongora kuti cikaŵa cawaka kwa Mathemba gha Eguputo kuvwara cimanyikwiro ca njoka ku mutu pakughanaghana kuti cikaŵavikiliranga ku Uatchit, uyo wakaŵa ciuta wa njoka.
Ivyo Tikusambirapo:
21:8, 9; 38:19. Nangauli ŵanthu ŵambura kulapa ŵakeneranga nadi kufwa, kweni Yehova wakaŵapa mwaŵi kuti ŵasankhepo kufuma panji kukhala mwenemumo, apo Yerusalemu wakakhala pacoko kuparanyika. Inya, “malusungu ghake ngakuru.”—2 Samuel 24:14; Salmo 119:156.
31:34. Nchakupembuzga comene kumanya kuti Yehova wakukumbukaso yayi zakwananga za awo waŵagowokera, nakuti wazamuŵeruzga pa vifukwa vyakale yayi.
38:7-13; 39:15-18. Yehova wakuluwa yayi uteŵeti withu wakugomezgeka uwo ukusazgapo ‘kuteŵetera ŵatuŵa.’—Ŵahebere 6:10.
45:4, 5. Nga ni umo vikaŵira mu mazuŵa ghaumaliro gha Yuda, nase tili mu “mazuŵa gha ku umaliro” wa mgonezi, ndipo ni nyengo yakupenjera vinthu “vikuru” yayi, nga usambazi, kumanyikwa, panji kujiwunjikira katundu munandi.—2 Timote 3:1; 1 Yohane 2:17.
YERUSALEMU WAKAWOCHEKA
Cilimika ca 607 B.C.E. cikaŵa cilimika ca khumi na cimoza ca kuwusa kwa Zedekiya. Mu cilimika ici, Themba Nebukadinezara la Babulone likaŵa kuti lazingilizga Yerusalemu kwa myezi 18. Mu mwezi wa cinkhondi, zuŵa lacinkhondi na ciŵiri, la cilimika cakhumi na vinkhondi pacanya vinayi ca kuwusa kwa Nebukadinezara, Nebuzaradan, mukuru wa ŵalinda ŵa themba, “wakiza” ku Yerusalemu. (2 Mathemba 25:8) Mutepanji Nebuzaradan wakati wazingilizga msumba na kuwona umo viliŵa vikaŵira, wakasanga nthowa yakunjilira mu msumba. Pakati pajumpha mazuŵa ghatatu, mu zuŵa lakhumi la mwezi, “wakafika” panji kunjira mu Yerusalemu. Ndipo wakawocha msumba.—Yeremiya 52:12, 13.
Yeremiya wali kulongosora makora comene za kuparanyika kwa Yerusalemu. Ndipo wakayowoya mwacitima panji nga nchiliro. Nkhani iyi yili mu buku la mu Baibolo la Citengero ca Yeremiya.
[Cithuzithuzi pa peji 8]
Upharazgi wa Yeremiya ukasazgapo ceruzgo ca Yehova pa Yerusalemu
[Cithuzithuzi pa peji 9]
Ni mwauli umo Yehova wakagwiliskira nchito nkhongono zake kwimikana na Yeremiya?
[Cithuzithuzi pa peji 10]
“Nga ndi vikuyu ivi viwemi, ntheura nditi ndiŵapime ŵawemi ŵamikoli ŵa Yuda.”—Yeremiya 24:5