Mazgu gha Yehova Ngamoyo

Fundo Zikuru za m’Buku la Citengero ca Yeremiya

MPROFETI Yeremiya wakajiwonera yekha umo uthenga wa ceruzgo uwo wakapharazga kwa vilimika 40 ukafiskikira. Kasi mprofeti uyu wakajipulika wuli apo msumba uwo wakawutemwanga ukaparanyika? Mazgu gha kuuyambiro kwa buku la Citengero ca Yeremiya mu Baibolo la Septuagint ilo lili kung’anamulika mu Cigiriki, ghakuyowoya kuti “Yeremiya wakakhala pasi na kutengera cifukwa ca kuparanyika kwa Yerusalemu.” Buku la Citengero ca Yeremiya likalembeka mu cilimika ca 607 B.C.E. apo mprofeti uyu wakaŵa kuti wacali kukumbuka umo msumba wa Yerusalemu ŵakawuzingilizgira kwa myezi 18, ndiposo pamanyuma pake kuwuwocha. Buku ili likulongosora mwakupulikikwa makora citima ico Yeremiya wakaŵa naco. (Yeremiya 52:3-5, 12-14) Palije msumba unyake uwo uli kulongosolekapo mwacitima nthena pamasinda pa kuparanyika.

Buku la Citengero ca Yeremiya ŵali kulilemba nga ni sumu zinkhondi. Sumu zinayi zakwambilira nchitengero ndipo yacinkhondi ni maŵeyelero panji lurombo.—Citengero ca Yeremiya 5:1.

“MASO GHANE GHATONA NA MASOZI”

(Citengero ca Yeremiya 1:1–2:22)

“Owe! wakhala weka msumba uwo ukazura ŵanthu! Owe! wazgoka cokoro, weneuwo ukaŵa ukuru mkati mwa mitundu! Wakaŵa fumukazi mu vigaŵa vya caru wazgoka wakulamba.” Ndimo mprofeti Yeremiya wakambira citengero cake, kulilira Yerusalemu. Pakulongosora ico cikacitiska soka ili, mprofeti uyu wakati: “Yehova wamusuzga cifukwa ca unandi wa majuvyo ghake.”—Citengero ca Yeremiya 1:1, 5.

Msumba wa Yerusalemu, uwo ukulongosoreka nga ni cokoro ico cikulira mfumu wake na ŵana ŵake, ukufumba ‘usange ciliko citima cakukozgana na cake.’ Pakuyowoya za ŵalwani ŵake, msumba uwu ukulomba kwa Ciuta kuti: “Uheni wawo wose wize pamaso pinu; mucite kwa iwo umo mwacitira ine cifukwa ca majuvyo ghane ghose; pakuti kucinchima kwane nkhunandi ndipo mtima wane walopwa nkhongono.”—Citengero ca Yeremiya 1:12, 22.

Cifukwa cakuti Yeremiya wakaŵa na citima cikuru, wakati: Yehova ‘waphyora mu ukali wake wakofya mazaza ghose gha Israyeli; wawezgera kunyuma woko lake la malyero mu maso gha ŵalwani; wakocha Jacob nga ndi moto wa dimi, uwo ukumyanga zingilizge.’ Kulongora kuti wali na citima cikuru, Yeremiya wakatengera kuti: “Maso ghane ghatona na masozi; matumbo ghane ghakubwata; mtima wane ukupungulika pasi.” Nanga ni awo ŵakajumphanga nthowa nawo ŵakapukunyanga mutu, ndipo ŵakati: “Kasi uwu ndi msumba weneuwo ŵanthu ŵakucema Ngwakufikapo mu utozi, Ngwakukondwereska caru cose?”—Citengero ca Yeremiya 2:3, 11, 15.

Mafumbo Gha m’Malemba Ghazgoleka:

1:15—Kasi nimwauli umo Yehova ‘wakapondelezgera mwali mwana mwanakazi wa Yuda’? Apo Ŵababulone ŵakaparanya msumba uwo ukuzunulika kuti ni mwali, ŵakathiska ndopa izo unandi wake ukayelezgereka na mpheska izo ŵaziponda mu cakuponderamo mpheska. Yehova wakayowoyerathu cakucitika ici ndipo wakazomerezga kuti cicitike. Mwantheura, cingayowoyeka kuti ‘wakaponderezga mwali mu cakuponderamo mpheska.’

2:1—Nimwauli umo ‘utozi wa Israyeli ukaponyekera pasi kufuma kucanya’? Pakuti ‘mitambo yili kucanya ku caru,’ kukhizgika kwa vinthu ivyo vyanguŵa vyakucindikika, nyengo zinyake kukuyelezgereka na ‘kuponyeka pasi kufumira kucanya.’ “Utozi wa Israyeli,” uwo ni ucindami na nkhongono ivyo caru ca Israyeli cikaŵa navyo pa nyengo iyo Yehova wakacitumbikanga, vikaponyeka pasi apo msumba wa Yerusalemu na caru ca Yuda vikaparanyika.—Yesaya 55:9.

2:1, 6—Kasi “msamiro” na “ndinda” panji kuti cilindo ca Yehova ni vici? Wamasalmo wakimba kuti: “Tiyeni, tilute ku malo ghake uko Iye wakukhala; tikasope ku citambaliro ca malundi ghake!” (Salmo 132:7) Mwantheura “msamiro” uwo ukuyowoyeka pa Citengero ca Yeremiya 2:1 ni nyumba ya kusoperamo Yehova, panji tempele lake. Ŵababulone ‘ŵakawocha nyumba ya Yehova,’ nga nchilindo panji cisakasa.—Yeremiya 52:12, 13.

2:17—Kasi ni ‘languro’ wuli lakukhwaskana na Yerusalemu ilo Yehova wakafiska? Vikuwoneka kuti lemba ili likuyowoya za ivyo vili pa Leviticus 26:17, apo pakuti: “Tindidodoleske cisko cane pa imwe kwimikana namwe, mukomeke pamaso pa ŵalwani ŵinu; awo ŵakumutinkhani ndiwo ŵawusenge pacanya pinu; timucimbire nanga palije munthu wakumucimbizgani.”

Ivyo Tikusambirapo:

1:1-9. Yerusalemu wakalira comene nausiku ndipo masozi ghakaŵa mu matama ghake. Vipata vyake vikapankhuka ndipo ŵasofi ŵake nawo ŵakacinchima. Ŵamwali ŵake ŵakaŵa na citima, ndipo iyo mwene wakaŵa na vyakuŵinya. Cifukwa wuli? Cifukwa Yerusalemu wakacita kwananga kukuru. Kwananga kwake kukaŵa mu vyakuvwara vyake. Kugaruka kukwiziska cimwemwe yayi kweni masozi, citima na kukwenyelera.

1:18. Para Yehova wakupeleka ceruzgo ku ŵakwananga, nyengo zose wakucita mwaurunji.

2:20. Ŵaisrayeli ŵakacenjezgeka kuti para ŵalekenge kupulikira mazgu gha Yehova ŵazamutembeka, ndipo limoza mwa nthembo izi likati ‘ŵazamurya nyama ya ŵana ŵawo ŵanalume na ŵanakazi.’ (Duteronome 28:15, 45, 53) Kuleka kupulikira Ciuta nchinthu cambura mahara comene.

“MUNGAJARANGA KHUTU LINU PA KUKUTA KWANE”

(Citengero ca Yeremiya 3:1–5:22)

Mu cipaturo cacitatu ca buku la Citengero ca Yeremiya mtundu wa Israyeli ukuyowoyeka kuŵa “munthu.” Nangauli wakaŵa na masuzgo, munthu uyu wakimba kuti: “Yehova ndi muwemi kwa ŵeneawo ŵakumulindilira, ku mzimu weneuwo ukumupenja Iye.” Pakulomba kwa Ciuta waunenesko iyo wakati, ‘mupulike lurombo lwane, mungajaranga khutu linu pa kukuta kwane, pa nkhuto yane!’ Apo wakalombanga Yehova kuti wacitepo kanthu pa ŵalwani awo ŵakasekanga, iyo wakati: “Muŵawezgere iwo, Yehova, kwakulingana na mulimo wa mawoko ghawo.”—Citengero ca Yeremiya 3:1, 25, 56, 64.

Apo Yeremiya wakakumbuka ivyo vikacitika pa nyengo iyo Yerusalemu wakazingilizgika na ŵalwani kwa myezi 18, wakafumya ivyo vikaŵa ku mtima wake, ndipo wakatengera kuti: “Cifukwa ubendezi wa mwana mwanakazi wakwithu ngukuru kwakuluska kwananga kwa Sodomu, uwo ukapasuka mu kanyengo kacokovi, kukaŵavye woko likawuwira.” Yeremiya wakalutilira kuti: “Awo ŵakomeka na lupanga mbamwaŵi kwakuluska awo ŵakomeka na njara, awo ŵakaghanda na kunyenkhelera pakuzgeŵa vipasi vyamu munda.”—Citengero ca Yeremiya 4:6, 9.

Sumu yacinkhondi yikulongora nga ni para ŵanthu ŵa mu Yerusalemu ŵakuti: “Kumbukani, A Yehova, ivyo vyatiwira ise; mulaŵiske ndipo muwone cisunjizgo cithu!” Pakulongosora masuzgo ghawo, ŵakaŵeyelera kuti: “Imwe, A Yehova, mukukhalirira muyirayira; cizumbe cinu ku mafuko na mafuko. Tiwezgerani kwa Imwe, A Yehova, ndipo titiwezgeke! Nozgani mazuŵa ghithu ghaŵeso ghaphya nga ndi kale!”—Citengero ca Yeremiya 5:1, 19, 21.

Mafumbo gha m’Malemba Ghazgoleka:

3:16–Kasi mazgu ghakuti “waphyoraso mino ghane na masangarawe” ghakwenera kuti ghakung’anamuraci? Buku linyake likuti: “Apo Ŵayuda ŵakalutanga ku wuzga ŵakacicizgika kuphika vingwa mu makuluru agho ŵakajimanga. Mwantheura, vingwa vyawo vikasazgikananga na micenga.” Kurya cingwa ca ntheura, kukagomoranga mino.

4:3, 10—Nchifukwa wuli Yeremiya wakayaniska ‘ŵana ŵanakazi ŵakwake’ na “nthiŵatiŵa mu mapopa”? Lemba la Job 39:16, likuti ciyuni ca nthiŵatiŵa “cikucitira nkhaza ŵana ŵake, ngati ndi para ntha mbake.” Mwaciyelezgero, para canakazi cakonkhomora, ŵana cikulekera canalume kuti cilelenge. Kasi nchivici cikucitika para kwiza cilwani? Canalume na canakazi vyose vikujowora twana na kucimbira. Apo Ŵababulone ŵakazingilizga Yerusalemu, njara yikafika paheni comene mwakuti ŵamama awo ŵakeneranga kuŵa ŵacitemwa, ŵakamba kucitira nkhaza ŵana ŵawo nga ni nthiŵatiŵa mu mapopa. Ici cikupambana comene na umo ŵakambwe ŵakupwelelera ŵana ŵawo.

5:7—Kasi Yehova wakulanga ŵanthu cifukwa ca zakwananga za ŵapapi ŵawo? Yayi. Yehova wakulanga ŵanthu cifukwa ca zakwananga za ŵapapi ŵawo yayi. Baibolo likuti “Tose yumoza yumoza tizamkujipataulira kwa Ciuta.” (Ŵaroma 14:12) Ndipouli, masuzgo agho ghangiza cifukwa ca kwananga kwa ŵapapi ghangakhwaska ŵana. Mwaciyelezgero, kusopa vikozgo uko Ŵaisrayeli ŵakacitanga kukapangiska kuti ŵana awo ŵakazakababika munthazi, nangauli ŵakaŵa ŵakugomezgeka, ŵatondeke kuskepelera mu nthowa za urunji.—Exodus 20:5.

Ivyo Tikusambirapo:

3:8, 43, 44. Apo suzgo likawira Yerusalemu, Yehova wakakana kupulika kulira kwa ŵanthu ŵa mu msumba uwu. Cifukwa wuli? Cifukwa ŵanthu ŵakaleka kupulikira ndipo ŵakaŵa ŵambura kulapa. Para tikukhumba kuti Yehova wazgorenge malurombo ghithu, tikwenera kumupulikira.—Zintharika 28:9.

3:20. Yehova ‘Ngwapacanyapose mu vyaru vyose,’ mwakuti wakucita kusindama kuti ‘walaŵiske vyamtambo na vyamucaru.’ (Salmo 83:18; 113:6) Yeremiya wakamanyanga makora kuti Wapacanyapose ngwakunozgeka kusindama pa ŵanthu, kuti waŵakhozge. Ipo tingaŵa ŵakukondwa comene kumanya kuti Ciuta waunenesko ngwankhongono na vinjeru pera yayi, kweniso ngwakujiyuyura.

3:21-26, 28-33. Kasi tingazizipizga wuli masuzgo ghakuru? Yeremiya wakutiphalira umo tingacitira. Tingaluwanga yayi kuti Yehova ngwalusungu comene. Tikweneraso kukumbuka kuti kuŵa ŵamoyo nchifukwa cakukwana ca kulekera kutaya cigomezgo, kweniso cakuti tilindilirenge mwakuzikira ndiposo mwambura kusinginika kuti Yehova watiwombore. Nakutiso tikwenera ‘kuŵika mlomo withu mu fuvu,’ ico cikung’anamura kulimbana na viyezgo, uku tikukumbuka kuti Ciuta wakuŵa na cifukwa ciwemi ico wakuzomerezgera viyezgo kuticitikira.

3:27. Kulimbana na viyezgo mu nyengo ya uwukirano kungasazgapo kuzizipizga masuzgo na kunyozeka. Kweni “nkhuwemi kuti munthu wayeghe goliwori mu uphya wake.” Cifukwa wuli? Cifukwa para munthu wayegha goliwori la masuzgo uku wacali muwukirano, wakuŵa wakunozgeka kumarana na masuzgo kuulara.

3:39-42. Nchamahara yayi “kusinginika” para tikusuzgika cifukwa ca kwananga kwithu. M’malo mwa kusinginika na ivyo tikuvuna cifukwa ca kwananga, “tisandesande na kuyezga nthowa zithu, na kuweleraso kwa Yehova!” Tingacita makora kulapa na kusintha nthowa zithu.

Gomezgani Yehova

Buku la Citengero ca Yeremiya likuvumbura umo Yehova wakawoneranga Yerusalemu na caru ca Yuda pamanyuma pakuti Ŵababulone ŵawocha na kuparanya msumba uwu. Mazgu agho ghali mu buku ili ghakulongora makora kuti msumba uwu ukaparanyika cifukwa cakuti ŵanthu ŵakamunangira Yehova. Sumu zakulembeka mwakukhuŵirizgika na mzimu izo zili mu buku ili zili na mazgu agho ghakulongora kugomezga Yehova ndiposo khumbo la kuwelera mu nthowa yiwemi. Agha ghakaŵa maghanoghano gha ŵanthu wose yayi ŵa mu nyengo ya Yeremiya, ghakaŵa maghanoghano gha Yeremiya na ŵanthu ŵakulapa awo ŵakasidika mu Yerusalemu.

Mazgu gha mu buku la Citengero ca Yeremiya agho ghakulongora umo Yehova wakawoneranga Yerusalemu ghakutisambizga vinthu viŵiri vyakuzirwa. Cakwamba, mazgu ghakuyowoya za kubwanganduka kwa Yerusalemu na caru ca Yuda ghakuticiska kuti tipulikirenge Yehova. Kweniso ghakuticenjezga kuti tileke kuzerezga khumbo la Ciuta. (1 Ŵakorinte 10:11) Sambiro laciŵiri tikulisanga mu ivyo wakacita Yeremiya. (Ŵaroma 15:4) Nanga ni apo wakaŵa mu mukhaliro wakusuzga comene, mprofeti uyu wakagomezga Yehova kuti wamuponoske. Nchakuzirwa kuti tigomezgenge comene Yehova na Mazgu ghake.—Ŵahebere 4:12.

[Cithuzithuzi pa peji 9]

Mprofeti Yeremiya wakajiwonera yekha umo uthenga wa ceruzgo uwo wakapharazganga ukafiskikira

[Cithuzithuzi pa peji 10]

Cipulikano ca Ŵakhristu ŵa ku Korea aŵa cikayezgeka cifukwa ca kukana kunjira mu ndyali