Mazgu gha Yehova Ngamoyo
Fundo Zikuru za m’Buku la Nahum, Habakuk, na Zefaniya
ŴAASIRIYA, awo panyengo iyi ŵakawusanga caru cose, ŵakaŵa kuti ŵaparanya kale Samariya, msumba ukuru wa uthemba wa mafuko khumi wa Israyeli. Kwanyengo yitali, Ŵaasiriya ŵakaŵaso ŵalwani ŵa Yuda. Mprofeti Nahumu wa ku Yuda wakaŵa na uthenga kulazga ku Nineve, msumba ukuru wa Ŵaasiriya. Uthenga uwu uli kulembeka mu buku la Nahum, ilo likalembeka pambere cilimika ca 632 B.C.E. cindafike.
Muwuso unyake wankhongono uwo ukalondezgapo ukaŵa Uthemba wa Babulone, wakuwusika na Ŵakalidi. Buku la Habakuk, ilo mutepanji likamara kulembeka mu 628 B.C.E., likayowoyerathu umo Yehova wazamugwiliskira nchito muwuso wa Babulone kuŵa citeŵetero cake pakupeleka ceruzgo, ndiposo ivyo vizamucitikira uthemba uwu paumaliro.
Mprofeti Zefaniya wa ku Yuda wakamba uteŵeti wake pambere Nahumu na Habakuku ŵandambe. Wakacima kwa vilimika 40 pambere Yerusalemu wandaparanyike mu 607 B.C.E., ndipo wakaŵa na uthenga wakuti Yuda waparanyikenge ndiposo kuti pamasinda vinthu vizamuŵaso makora ku Yuda. Buku la Zefaniya liliso na mauthenga gha ceruzgo ku mitundu yinyake.
“MBAYA WE KU MUZI WA NDOPA”
Mazgu gha “kuloska kunena Nineve” ghakafuma kwa Yehova Ciuta, uyo “ngwacizitu kukalipa na wamazaza ghakuru.” Nangauli Yehova ni “linga lakukhora mu zuŵa la suzgo” kwa awo ŵakumugomezga, kweni Nineve wakeneranga kuparanyika.—Nahum 1:1, 3, 7.
‘Yehova wakawezgeraso kuzirwa kwa Yakobe.’ Ŵaasiriya ŵakatenthemeska ŵanthu ŵa Ciuta nga umo ‘nkharamu yikutwazulira.’ Yehova wakeneranga ‘kocha magaleta gha [Nineve] mu josi, ndipo lupanga lurye nkharamu zake ziukirano.’ (Nahum 2:2, 12, 13) “Mbaya we ku muzi wa ndopa” Nineve. “Wose awo ŵakupulika makani ghako ŵakukuŵire mawoko” na kukondwa.—Nahum 3:1, 19.
Mafumbo gha m’Malemba Ghazgoleka:
1:9—Kasi mazgu ghakuti Nineve “wamalire nkhanira” ghakang’anamurangaci ku Ŵayuda? Ghakang’anamuranga kuti Ŵayuda ŵazamutambuzgikaso na Ŵaasiriya yayi. Nahumu wakalemba nga ni para Nineve kulije, wakati: “Wonani, pa mapiri malundi gha uyo wakwiza na makani ghawemi, wakuthuwuska cimango! Iwe Yuda, sunga viphikiro vyako.”—Nahum 1:15.
2:6—Kasi ni “vipata” wuli “vya mronga” ivyo vikajulika? Vipata ivi vikung’anamura kujulika kwa malinga gha Nineve uko kukacitika na maji gha mu Mronga wa Tigiris. Mu cilimika ca 632 B.C.E. apo ŵasilikari Ŵababulone na Ŵamedi ŵakawukira Nineve, msumba uwu kuti ukatenthema viŵi yayi. Ukajiwonanga kuti ngwakuvikilirika cifukwa ukaŵa na malinga ghatali, ukaghanaghananga kuti palije uyo wangaporota kunjiramo. Kweni vura yankhongono yikacitiska mronga wa Tigiris kufulukira. Kuyana na ivyo Diodorus wali kulemba, kufulukira uku kukacitiska kuti ‘msumba uzure maji ndiposo malinga ghawe.’ Mwantheura, vipata vya mronga vikajulika, ndipo nga umo ucimi ukayowoyera, Nineve wakapokeka luŵiro comene nga umo moto ukochera lusakati panji kuti utheka wakomira.—Nahum 1:8-10.
3:4—Ni mwauli umo Nineve wakaŵira nga ni mwanakazi muleŵe? Nineve wakapusika mitundu yinyake mwa kuyilayizga kuti waŵenge nayo paubwezi na kuyovwira, uku wakuyiŵika mu goli la suzgo. Mwaciyelezgero, Asiriya wakapeleka wovwiri kwa themba la Yuda Ahazi kuti wimikane na Siriya ndiposo Israyeli, awo ŵakacita pangano kuti ŵawukire Yuda. Kweni paumaliro ‘fumu ya Asiriya yikiza kuzakamusuzga [Ahazi].’—2 Midauko 28:20.
Ivyo Tikusambirapo:
1:2-6. Pakuti Yehova wakuwezgera nduzga ŵalwani ŵake awo ŵakukana kusopa iyo pera, cikulongora kuti wakukhumba kuti awo ŵakumusopa ŵasopenge iyo pera.—Exodus 20:5.
1:10. Malinga ghakukhora ndiposo vigongwe vinandi vikatondeska yayi ivyo Yehova wakayowoya kuti vicitikirenge Nineve. Ŵalwani ŵa ŵanthu ŵa Yehova ŵazamuphokwa yayi ceruzgo cakofya ca Yehova.—Zintharika 2:22; Daniel 2:44.
“MURUNJI WAMKUGHUMA”
Vipaturo viŵiri vyakwamba vya buku la Habakuk nchidumbirano pakati pa mprofeti Habakuku na Yehova Ciuta. Cifukwa ca kudandaura na ivyo vikacitikanga mu Yuda, Habakuku wakafumba Ciuta kuti: “Mukundilongoleraci maubendezi na kundiwoneska vyasuzgo?” Yehova pakumuzgora wakati: “Nkhuwuska Ŵakalidi, mtundu wakuŵaŵa na walupusu.” Mprofeti Habakuku wakazizikika kuti Ciuta wagwiliskirenge nchito “ŵanthu ŵambura magomezgeka” pakulanga Yuda. (Habakuk 1:3, 6, 13) Ciuta wakasimikizgira Habakuku kuti ŵarunji ŵaponenge, kweni ŵalwani ŵaphokwengwe yayi. Nakuti Habakuku wali kulemba masoka ghankhondi agho pamasinda ghakawira Ŵakalidi.—Habakuk 2:4.
Mu lurombo lwake lwakuŵeyelera Yehova, Habakuku wakazunura mwacitima umo Yehova wakalongolera nkhongono zake zakofya pa Nyanja Yiswesi, mu mapopa, ndiposo pa Yeriko. Mprofeti Habakuku wakacimaso umo Yehova wazamuparanyira ŵanthu pa Haramagedoni. Lurombo lukamalizgika na mazgu ghakuti: “Ciuta, Yehova, ndiye nkhongono zane; wakuzgora malundi ghane nga malundi gha tumbuzimawe, wakwendeska ine pa malo ghane ghapacanya.”—Habakuk 3:1, 19.
Mafumbo gha m’Malemba Ghazgoleka:
1:5, 6—Cifukwa wuli kuwuskika kwa Ŵakalidi kwimikana na Yerusalemu kukawonekanga kwakuzizika ku Ŵayuda? Apo Habakuku wakamba kucima, Yuda wakaŵa pasi pa Eguputo. (2 Mathemba 23:29, 30, 34) Nangauli mazaza gha Ŵababulone ghakasazgikiranga, kweni ŵakaŵa kuti ŵandathereske Faro Neko, themba la Eguputo. (Yeremiya 46:2) Nakuti tempele la Yehova likaŵa ku Yerusalemu, ndipo uthemba ukaŵa kuti ucali mu nyumba ya Davide. Panyengo iyi, Ŵayuda ŵakagomezganga yayi kuti Ciuta wangazomerezga Ŵakalidi kuparanya Yerusalemu. Nangauli, ivyo Habakuku wakayowoya vikaŵazizika, kweni mboniwoni yakuti Yerusalemu waparanyikenge na Ŵababulone yikafiskika “nadi” mu cilimika ca 607 B.C.E.—Habakuk 2:3.
2:5—Kasi “munthu” uyo wakuzunurika apa ni njani, ndipo cifukwa wuli “wakukhuta cara”? Ŵababulone, awo ŵakagwiliskiranga nchito ŵasilikari ŵaluso pakuthereska mitundu yinyake, ndiwo ni “munthu” uyo wakuyowoyeka apa. Kuthereska uko ŵakacitanga, kukaŵapangiska kuŵa nga ni munthu uyo waloŵera phere. Ndipouli, ŵakafiska yayi kuthereska mitundu yose cifukwa Yehova wakatuma Ŵamedi na Ŵaperesi kuti ŵathereske Babulone. Magulu gha ndyali ndigho ghakwimira “munthu” uyu mazuŵa ghano. Nagho ghaloŵera phere, ghakujiŵikamo, ndipo ghali na njara yakuti ghawuse caru cose. Kweni nagho ghatondeka ‘kuwunjika kwa igho mitundu yose.’ Ni Ufumu wa Ciuta wekha uwo uzamupangiska ŵanthu kuŵa ŵakukolerana.—Mateyu 6:9, 10.
Ivyo Tikusambirapo:
1:1-4; 1:12–2:1. Habakuku wakafumba mafumbo ghakufumira pasi pa mtima, ndipo Yehova wakamuzgora. Ciuta waunenesko wakupulika malurombo gha ŵateŵeti ŵake ŵakugomezgeka.
2:1. Nga ni Habakuku, nase tikwenera kuŵa maso ndiposo ŵamwamphu mwauzimu. Tikweneraso kuŵa ŵakunozgeka kusintha maghanoghano ghithu mwakukolerana na ulongozgi wuliwose uwo tingapika.
2:3; 3:16. Apo tikulindilira kwiza kwa zuŵa la Yehova, tileke kughanaghana nga liri kutali.
2:4. Kuti tizakapone pa zuŵa la ceruzgo ca Yehova, tikwenera kuzizipizga mwakugomezgeka.—Ŵahebere 10:36-38.
2:6, 7, 9, 12, 15, 19. Soka kwa awo ŵakucita malonda ghaupusikizgi, ŵakutemwa nkhaza, ŵakucita uzaghali, panji awo ŵakusopa vikozgo. Nyengo zose tikwenera kuŵambara kucita vinthu ivi.
2:11. Usange tikutondeka kuvumbura mauheni gha caru ici, ‘libwe la ciliŵa likutenge nkhuto.’ Nchakuzirwa kuti tilutilire kupharazga uthenga wa Ufumu mwacikanga.
3:6. Palije ico cizamujandizga ceruzgo ca Yehova, nanga ni mawupu gha ŵanthu agho ghakuwoneka kuŵa ghakukhazikika nga ni mapiri.
3:13. Baibolo likutisimikizgira kuti nkhondo ya Haramagedoni yizamukoma waliyose yayi. Yehova wazamuvikilira ŵateŵeti ŵake ŵakugomezgeka.
3:17-19. Nangauli masuzgo ghangatiwira pambere nkhondo ya Haramagedoni yindacitike panji mukati mwa nkhondo iyi, tingaŵa na cigomezgo cakuti Yehova watipenge “nkhongono” para tikulutilira kumuteŵetera mwakugomezgeka.
“ZUŴA LA YEHOVA LANENG’ENERA”
Kusopa Bala kukazara mu caru cose ca Yuda. Yehova, kwizira mwa mprofeti wake Zefaniya wakati: “Ndinyoroskere woko lane pa Yuda, na pa wose ŵakukhala mu Yerusalemu.” Zefaniya wakacenjezga kuti: “Zuŵa la Yehova laneng’enera.” (Zefaniya 1:4, 7, 14) Ŵekha awo ŵakulondezga malango gha Ciuta ndiwo ‘ŵazamubisika’ pa zuŵa ili.—Zefaniya 2:3.
“Mbaya we . . . muzi wakukweŵeska” Yerusalemu. “‘Ndilindizgani,’ wakuti Yehova, ‘mpaka zuŵa ilo ndiwukire kaboni. Cifukwa ndarazga mtima pa kuwunganya mitundu . . . kupungulira pa igho kubidwa kwane.’” Kweni Ciuta wakalayizga kuti: “Ndikucite kuŵa walumbiri na wakulumbika mukati mwa ŵanthu wose ŵa pano pasi, para nkhuwezga umikoli wako pamaso pako.”—Zefaniya 3:1, 8, 20.
Mafumbo gha m’Malemba Ghazgoleka:
3:9—Kasi “kayowoyero katuŵa” ni vici, ndipo kakuyowoyeka wuli? Mbunenesko wa kuyowoya za Ciuta uwo ukusangika mu Mazgu ghake, Baibolo. Kayowoyero aka kakusazgapo visambizgo vyose vya mu Baibolo. Tikuyowoya kayowoyero aka mwa kugomezga unenesko, kusambizga ŵanji, ndiposo kucita vinthu mwakuyana na khumbo la Ciuta.
Ivyo Tikusambirapo:
1:8. Ŵanji mu nyengo ya Zefaniya ŵakwenera kuti ŵakapenjanga kutemweka na ŵamitundu awo ŵakaŵa nawo pafupi mwa ‘kuvwara cakuvwara ciyeni.’ Ungaŵa ucindere comene usange ŵanthu awo ŵakusopa Yehova ŵakuyezga kucita vinthu nga umo caru cikucitira.
1:12; 3:5, 16. Yehova wakalutilira kutuma ŵaprofeti ŵake kuti ŵacenjezge ŵanthu ŵake za ceruzgo cake. Wakalutilira kutuma ŵaprofeti nangauli Ŵayuda ŵanandi ŵakasurako uthenga wake na kukhazikika pa kucita vinthu viheni nga umo visika vya phere vikukhalira pasi mu mphindi. Apo zuŵa likuru la Yehova likunenge’nera, ‘mawoko ghithu’ ghaleke ‘kulopweskeka’ na ŵanthu awo ŵakukana kupulika uthenga uwo tikupharazga, m’malo mwake tikwenera kupharazga uthenga wa Ufumu mwambura kuleka.
2:3. Ni Yehova yekha uyo wangativikilira mu zuŵa la ukali wake. Kuti walutilire kutitemwa, tikwenera ‘kupenja Yehova’ mwa kusambira Mazgu ghake, kumulomba kuti watilongozge, ndiposo kuŵa nayo paubwezi. Tikwenera ‘kupenja urunji’ mwa kukana vinthu viheni. Tikweneraso ‘kupenja kuzika’ mwa kuŵa ŵakuzika ndiposo ŵakupulikira.
2:4-15; 3:1-5. Pa zuŵa la ceruzgo la Yehova, Cikhristu cautesi pamoza na mitundu yose, awo ŵakutambuzga ŵanthu ŵa Ciuta, ŵazamuparanyika nga umo vikacitikira na Yerusalemu pamoza na mitundu iyo yikaŵa pafupi nayo. (Civumbuzi 16:14, 16; 18:4-8) Mwambura wofi tikwenera kulutilira kupharazga uthenga wa ceruzgo ca Ciuta.
3:8, 9. Apo tikulindilira zuŵa la Yehova, tikunozgekera kuzakaphokwa mwa kusambira “kayowoyero katuŵa” ndiposo ‘kucema pa zina la Yehova’ mwa kujipatulira kwa iyo. Tikuteŵeteraso Yehova na “mtima umoza” mwa kukolerana na ŵanthu ŵake ndiposo kumupa “sembe ya malumbo” nga nchawanangwa.—Ŵahebere 13:15.
“Likungofira Kwiza”
Wamasalmo wakimba kuti: “Kwakhala kanyengo, ndipo muheni kuti tiwaŵepo cara; tiuŵanike malo ghake kweni iye ntha waŵengemo.” (Salmo 37:10) Para tikughanaghanira ivyo vikayowoyekerathu kuti vizamucitikira Nineve mu buku la Nahum ndiposo vyakukhwaskana na Babulone na Ŵayuda ŵakugaruka mu buku la Habakuku, tikuŵa na cigomezgo cikuru kuti mazgu gha wamasalmo agha ghawenge pawaka yayi. Kweni kasi tikwenera kulindilira kwa nyengo yitali wuli?
Lemba la Zefaniya 1:14 likuti: “Zuŵa likuru la Yehova liri pafupi, laneng’enera likungofira kwiza.” Buku la Zefaniya likutilongoraso umo tingazakabisikira para zuŵa ili liza ndiposo ivyo sono tikwenera kucita kuti tinozgekere kuzakapona. Inya nadi, “Mazgu gha Ciuta ngamoyo, ndipo ngakuphinda [ngankhongono].”—Ŵahebere 4:12.
[Cithuzithuzi pa peji 8]
Malinga ghakukhora gha Nineve ghakatondeska yayi kuti ucimi wa Nahumu uleke kufiskika
[Kulongosora Cithuzithuzi]
Randy Olson/National Geographic Image Collection