Mazgu gha Yehova Ngamoyo
Fundo Zikuru za m’Buku la Hagai na Zekariya
MUKAŴA mu cilimika ca 520 B.C.E. Pakajumpha vilimika 16 kufumira apo Ŵayuda ŵanji ŵakawerako ku wuzga ku Babulone na kwamba kuzenga malufura gha tempele la Yehova mu Yerusalemu. Kweni tempele likaŵa lindamare, ndipo mulimo wa kuzenga ukaŵa kuti wakanizgika. Yehova wakasora mprofeti Hagai ndipo pamasinda pa myezi yiŵiri wakasoraso mprofeti Zekariya kuti ŵayowoye uthenga wake.
Hagai na Zekariya ŵakaŵa na cilato cimoza, kukhuŵilizga ŵanthu kuti ŵambeso mulimo wa kuzenga tempele. Citatata ca ŵaprofeti ŵaŵiri aŵa cikawovwira, ndipo pamasinda pa vilimika vinkhondi, tempele likamara kuzengeka. Ivyo Hagai na Zekariya ŵakapharazga vili kulembeka mu mabuku gha mu Baibolo agho ghakumanyikwa na mazina ghawo. Buku la Hagai likamara kulembeka mu cilimika ca 520 B.C.E., ndipo la Zekariya mu 518 B.C.E. Mwakuyana na ŵaprofeti aŵa, nase tili na mulimo uwo Ciuta watipa, uwo tikwenera kuumalizga pambere caru ciheni ici cindaparanyike. Mulimo uwu ngwa kupharazga Ufumu na kovwira ŵanthu kuŵa ŵasambiri. Tiyeni tiwone umo mabuku gha Hagai na Zekariya ghangatikhozgera.
“LANGURUKANI UMO MUKAKHALILIRA”
Mu mazuŵa 112, Hagai wakayowoya mauthenga ghanayi ghakukhuŵilizga. Uthenga wakwamba ukaŵa wakuti: “Langurukani umo mukakhalilira. Kwerani ku lupiri, mukawere na makuni, muzenge nyumba, mwakuti ndicenge nayo, ndipo ndicindamiskike, wakuti Yehova.” (Hagai 1:7, 8) Ŵanthu ŵakawupokelera na mawoko ghaŵiri uthenga uwu. Uthenga waciŵiri ukaŵa na layizgo lakuti: “[Ine Yehova] nditizuzge nyumba iyi na nchindi.”—Hagai 2:7.
Uthenga wacitatu ukuti cifukwa cakuti ŵakazerezga mulimo wa kuzengaso tempele, ‘ŵanthu ndiposo mulimo wose wa mawoko ghawo’ vikafipirwa pamaso pa Yehova. Kweni kufuma pa zuŵa ilo ŵakambiraso mulimo wa kuzenga, Yehova wakalayizga kuti ‘waŵatumbikenge.’ Uthenga wacinayi ukaŵa wakuti Yehova ‘waparanyenge nkhongono za maufumu gha ŵamitundu’ na kwimika Kazembe Zerubabele nga “ndi mphete ya cidinizgo.”—Hagai 2:14, 19, 22, 23.
Mafumbo gha m’Malemba Ghazgoleka:
1:6—Kasi mazgu ghakuti “mwamwa kweni kukhorwa cara,” ghakung’anamuraci? Mazgu agha ghakulongora kuti vinyo likasoŵa. Cifukwa cakuti Yehova wakaleka kuŵatumbika, vinyo likamba kucepa, lekani ŵakakhorwanga cara para ŵamwa.
2:6, 7, 21, 22—Ni njani panji nchivici ico cikupangiska kusunkhunyika, ndipo ni vici ivyo vikucitika? Yehova ndiyo ‘wakusunkunya mitundu yose’ kwizira mu mulimo wa kupharazga uthenga wa Ufumu, uwo ukucitika pa caru cose. Mulimo wa kupharazga ukovwira kuti “vyuma vyose vya mitundu yose” vize mu nyumba ya Yehova mwakuti yizuzgike na ucindami. Kunthazi uku, “Yehova wa mipingo” wazamusunkhunya “mtambo, na caru capasi, na nyanja, na mtunda,” uko kuzamuŵa kumara kwa caru ciheni ici.—Ŵahebere 12:26, 27.
2:9—Kasi ni mwauli umo ‘ucindami wakumalira wa nyumba iyi uŵirenge ukuru kuluska wa yakudanga’? Ici cikeneranga kucitika mu vigaŵa vitatu: Unandi wa vilimika ivyo tempele likakhalira, awo ŵakasambizganga, ndiposo awo ŵakalutangako kukasopa Yehova. Nangauli tempele la ucindami ilo Solomoni wakazengeska likakhala vilimika 420, kufuma mu 1027 B.C.E. mpaka mu 607 B.C.E., ‘nyumba yakumalira’ yikakhala vilimika vyakujumpha 580, kufuma apo yikamalizgikira kuzengeka mu 515 B.C.E., mpaka mu 70 C.E., apo yikaparanyikira. Nakuti Mesiya, uyo ni Yesu Khristu, nayo wakasambizgiramo mu ‘nyumba yakumalira,’ ndipo ŵanthu ŵanandi ŵakizanga kuzakasopa Ciuta ndipo unandi wawo ukaluska awo ŵakizanga ku ‘nyumba yakudanga.’—Milimo 2:1-11.
Ivyo Tikusambirapo:
1:2-4. Tingalekanga yayi ‘kupenja dankha Ufumu’ na kwamba kupenja vinthu vyataŵene cifukwa cakuti ŵanji ŵakutisuska para tikupharazga.—Mateyu 6:33.
1:5, 7. Nchiwemi ‘kulanguruka umo tikukhalira’ na kuwona umo vyakucita vithu vikukhwaskira ubwezi withu na Ciuta.
1:6, 9-11; 2:14-17. Ŵayuda mu mazuŵa gha Hagai ŵakalimbikiranga comene milimo yawo yakuthupi kweni ŵakasanganga candulo yayi. Cifukwa cakuti ŵakazerezga mulimo wa kuzenga tempele, Ciuta wakaleka kuŵatumbika. Tikwenera kudangizga vinthu vyauzimu mu umoyo withu ndiposo kuteŵetera Ciuta na mtima withu wose, tikumbukenge kuti kwali tili na vinthu vinandi vyakuthupi panji vicoko, kweni “thumbiko la Yehova” ndilo “likusambazga.”—Zintharika 10:22.
2:15, 18. Yehova wakaciska Ŵayuda kuti ŵalanguruke mu mitima yawo kwambira zuŵa ilo ndiposo mu mazuŵa gha kunthazi, mwakuti ŵambeso kuzenga tempele m’malo mwa kulizerezga. Mwakuyana waka, nase tikwenera kuwelera nyuma yayi pakusopa Ciuta.
“NA NKHONGONO CARA, KWENI NA MZIMU WANE”
Zekariya wakamba mulimo wake wa uprofeti na nchemo yakuti Ŵayuda ‘ŵawelere kwa Yehova.’ (Zekariya 1:3) Vinthu vinkhondi na vitatu ivyo pamasinda pake wakawona mu mboniwoni, ukaŵa ukaboni wakuti Ciuta waŵenge nawo pa mulimo wa kuzengaso tempele. (Wonani bokosi lakuti “Vinthu Vinkhondi na Vitatu vya mu Mboniwoni za Zekariya.”) Mulimo wa kuzengaso tempele kuti ukeneranga kumalizgika “na nkhondo cara, panji na nkhongono cara, kweni na mzimu [wa Yehova].” (Zekariya 4:6) Munthu uyo zina lake ni Munthavi wakeneranga ‘kuzenga tempele la Yehova’ na ‘kuŵa mupristi pafupi na cizumbe cake.’—Zekariya 6:12, 13.
Ku Beteli kukafuma ŵanthu kuti ŵakafumbe ŵasofi apo kuzamuŵira kuziŵizga kurya cifukwa ca kukumbukira kuparanyika kwa Yerusalemu. Yehova wakaphalira Zekariya kuti kulira pa kuziŵizga kwacinayi, uko kukaŵa kwa kukumbukira masoka agho ghakawira Yerusalemu, kuzgokenge “zinyengo za cimwemwe na kukondwa, na viphikiro vyakusangwa.” (Zekariya 7:2; 8:19) Maucimi ghaŵiri agho ghakayowoyeka pamanyuma pake, ghakasazgapo vyeruzgo vya ŵamitundu na ŵaprofeti ŵatesi, ucimi wakuyowoya za Mesiya, ndiposo uthenga wakuti ŵanthu ŵa Ciuta vinthu vizamuŵayenderaso makora.—Zekariya 9:1; 12:1.
Mafumbo gha m’Malemba Ghazgoleka:
2:1—Cifukwa wuli munthu wakapima Yerusalemu na cingwe? Cakucitika ici cikwenera kuti cikimiranga kuzenga malinga ghacivikiliro agho ghakazingirizga msumba. Mungelo wakaphalira munthu kuti Yerusalemu wazamusanuzgika ndipo Yehova wazamupeleka civikiliro.—Zekariya 2:3-5.
6:11-13—Kasi mphumphu iyo yikaŵikika pa mutu wa Joshua Mupristi Mukuru, yikamupangiska kuŵa mupristi ndiposo themba? Cara, Joshua wakaŵa wa mu nyumba ya uthemba wa Davide yayi. Mphumphu iyo yikaŵikika pa mutu wake yikimiranga Mesiya. (Ŵahebere 6:20) Ucimi wakuyowoya za “Munthavi” wafiskikira pa Yesu Khristu, Mupristi Mukuru. (Yeremiya 23:5) Nga umo Joshua wakaŵira mupristi mukuru pa tempele ilo likazengekaso apo Ŵayuda ŵakati ŵawera ku wuzga, Yesu nayo ni Mupristi Mukuru pa kusopa kwaunenesko mu tempele lauzimu la Yehova.
8:1-23—Kasi mphawuli apo maucimi khumi agho ghakuyowoyeka mu mavesi agha ghakafiskikira? Ucimi wuliwose ukambanga na mazgu ghakuti, “ntheura wakuti Yehova wa mipingo” ndipo ukayowoyangaso za mtende uwo Ciuta wakalayizga ŵanthu ŵake. Ghanyake mwa maucimi agha ghakafiskika mu vilimika vya m’ma 600-500 B.C.E., kweni ghanyake ghose ghafiskika kwamba mu cilimika ca 1919, panji ghakufiskika mazuŵa ghano.a
8:3—Cifukwa wuli Yerusalemu wakacemeka “msumba wamagomezgeka”? Pambere msumba wa Yerusalemu undaparanyike mu 607 B.C.E., “ukaŵa muzi wakukweŵeska,” cifukwa mukaŵa ŵaprofeti na ŵasofi ŵatesi ndiposo ŵanthu ŵambura kugomezgeka. (Zefaniya 3:1; Yeremiya 6:13; 7:29-34) Tempele likati lazengekaso ndiposo ŵanthu ŵakati ŵaŵikapo mtima pa kusopa Yehova, unenesko wakusopa kutuŵa ukeneranga kuyowoyeka mu Yerusalemu, ndipo ukeneranga kucemeka “msumba wamagomezgeka.”
11:7-14—Kasi cikang’anamurangaci apo Zekariya wakapyora ndodo ya “Ucizi” na ya “Kurungana”? Zekariya wakuyowoyeka kuti wakatumika ‘kuliska mskambo uwo wamkukomeka,’ kung’anamura ŵanthu awo ŵalongozgi ŵawo ŵakaŵagololeranga. Mulimo wake nga muliska, Zekariya wakimiranga Yesu Khristu, uyo wakatumika ku ŵanthu awo ŵakacita pangano na Ciuta kweni ŵakamukana. Kupyora ndodo ya “Ucizi” kukang’anamuranga kuti Ciuta wazamumazga Phangano la Dango ilo wakapangana na Ŵayuda na kuleka kuŵacitira ucizi panji lusungu. Kupyora ndodo ya “Kurungana” kukang’anamuranga kumara kwa ubali wa kusopera pamoza, uwo ukaŵa pakati pa Ŵayuda na Ŵaisrayeli.
12:11—Kasi ‘citengero ca Hadadirimoni mu dambo la Megido’ ni vici? Yosiya, themba la Yuda wakakomeka ku nkhondo apo wakatimbananga na Faro Neko, themba la Eguputo mu “dambo la Megido,” ndipo ŵanthu ŵakamutengera kwa vilimika vinandi. (2 Midauko 35:25) Mwantheura, ‘citengero ca Hadadirimoni’ cingaŵa kuti cikung’anamura kulira nyifwa ya Yosiya.
Ivyo Tikusambirapo:
1:2-6; 7:11-14. Yehova wakusangwa ndipo wakuwelera kwa awo ŵang’anamuka mtima na kupokera nchenyo ndiposo kuwelera kwa iyo mwa kumusopa na mtima wawo wose. Kweni wakuzgora yayi malurombo gha awo ‘ŵakukana kupulikira, kuzgora ciŵegha, na kujara makutu mwakuti ŵaleke kupulika’ uthenga wake.
4:6, 7. Pakaŵavya cinthu ico cikajandizga mzimu wa Yehova kuti mulimo wa kuzengaso tempele umalizgike makora. Para tili na cipulikano mwa Yehova, kwali tikumane na suzgo la mtundu wuli pakumusopa, tilitondenge.—Mateyu 17:20.
4:10. Mwakulongozgeka na Yehova, Zerubabele lumoza na ŵanthu ŵake ŵakamalizga mulimo wa kuzenga tempele mwakuyana na khumbo la Yehova. Kulondezga malango gha Yehova kuti nkhwakusuzga comene yayi nangauli tili ŵambura kufikapo.
7:8-10; 8:16, 17. Kuti tiŵe paubwezi na Yehova, tikwenera kucita urunji, lusungu, ciwuravi, ndiposo kuyowoya unenesko ku ŵanyithu.
8:9-13. Yehova wakutitumbika para ‘mawoko ghithu ghakhoma’ pakucita mulimo uwo watipa. Vitumbiko ivi vikusazgapo mtende, civikiliro, ndiposo kukura mwauzimu.
12:6. Awo ŵakulaŵilira ŵanthu ŵa Yehova ŵakwenera kuŵa ŵamwamphu comene “nga ndi moto wakugolera.”
13:3. Tikwenera kugomezgeka comene kwa Ciuta ndiposo gulu lake, kuluska umo tikugomezgekera ku munthu waliyose, nanga wangaŵa munyithu comene.
13:8, 9. Awo Yehova wakaŵakana cifukwa cakuti ŵakamugarukira ŵakaŵa ŵanandi. Ŵacoko waka ndiwo ŵakayengeka nga nchisulo pa moto. Mazuŵa ghano, Yehova wakana Cikhristu cautesi, ico cili na ŵanthu ŵanandi awo ŵakuti Mbakhristu. Ŵanthu ŵacoko waka, Ŵakhristu ŵakuphakazgika, ndiwo ‘ŵakucema zina la Yehova’ ndipo ŵajipeleka kuti ŵayengeke. Iwo pamoza na ŵanyawo ŵalongora kuti Mbakaboni ŵa Yehova zina pera yayi.
Takhuŵilizgika Kuŵa Ŵamwamphu
Kasi ivyo Hagai na Zekariya ŵakapharazga vikutikhwaska wuli? Para tikuwona umo uthenga wawo ukakhuŵilizgira Ŵayuda kuti ŵambeso mulimo wa kuzengaso tempele, kasi tikuciskika yayi kupharazga Ufumu mwamwamphu na kovwira ŵanthu kuŵa ŵasambiri?
Zekariya wakacima kuti Mesiya wakeneranga ‘kuzakakwera pa mbunda,’ kuguliskika na “mashekeli makhumi ghatatu,” kuthyapulika, ndiposo kuti “mberere zamkumbininika.” (Zekariya 9:9; 11:12; 13:7) Kufiskika kwa maucimi ghakuyowoya za Mesiya agho Zekariya wakayowoya kukukhozga comene cipulikano cithu. (Mateyu 21:1-9; 26:31, 56; 27:3-10) Cigomezgo cithu mu Mazgu gha Yehova ndiposo nthowa izo wanozga kutiponoskera cikukhora.—Ŵahebere 4:12.
[Mazgu ghamusi]
a Wonani Gongwe la Mulinda la Ciceŵa la Janyuwale 1, 1996, mapeji 19-22.
[Bokosi pa peji 19]
VINTHU VINKHONDI NA VITATU VYA MU MBONIWONI ZA ZEKARIYA
1:8-17: Cisimikizgo cakuti tempele limalizgikenge kuzengekaso ndiposo kuti Yerusalemu na misumba yinyake ya mu Yuda vitumbikikenge.
1:18-21: Layizgo lakuti ‘sengwe zinayi izo zikambininiska Yuda’ zizamumara, kung’anamura maboma ghose agho ghakasuska kusopa Yehova.
2:1-13: Kulongora kuti Yerusalemu wazamusanuzgika ndiposo kuti Yehova waŵenge “linga la moto zingirizge,” kung’anamura civikiliro.
3:1-10: Kulongora kuti Satana nayo wakayezgayezga kutondeska mulimo wa kuzengaso tempele ndiposo kuti Joshua Mupristi Mukuru wakathaskika na kutozgeka zakwananga zake.
4:1-14: Kupeleka cisimikizgo cakuti vyakujandizga ivyo vikaŵa nga ni mapiri vizamumara, ndipo Kazembe Zerubabele wazamumalizga kuzenga tempele.
5:1-4: Kuyowoya za kutembeka kwa ŵakwananga awo ŵakawura kulangika.
5:5-11: Kuyowoyerathu za umaliro wa viheni.
6:1-8: Layizgo lakuti ŵangelo ŵazamulaŵilira na kupeleka civikiliro.
[Cithuzithuzi pa peji 16]
Kasi cilato ca mauthenga gha Hagai na Zekariya cikaŵa civici?
[Cithuzithuzi pa peji 18]
Ni mwawuli umo ŵalaŵiliri ŵaliri “nga ndi moto wakugolera”?