KASI MUKUMANYA?
Cifukwa wuli msumba wa Nineve ukacemekanga kuti “muzi wa ndopa”?
Nineve ukaŵa msumba ukuru wa Asiriya. Ukaŵa msumba wankhongono uwo ukaŵa na nyumba zikuruzikuru za mathemba na matempele, misewu yisani kweniso malinga ghakukhora. Nchimi Nahumu yikawucema kuti “muzi wa ndopa”—Nahum 3:1.
Mazgu agha ngakwenelera nadi, cifukwa vithuzi ivyo vikajambulika mu viliŵa vya nyumba ya themba Senakeribu ku Nineve vikulongora kuti Ŵaasiriya ŵakaŵa ŵanthu ŵankhaza comene. Cithuzi cinyake cikulongora munthu wa ku Asiriya wakuzgura lulimi lwa kayidi munyake uku ŵakumudidimizgira pasi. Vyakulembeka vinyake vikuti ŵazga ŵakaŵayendeskanga uku ŵaŵakoloŵeka vingwe vya mbeja mu mphuno panji milomo yawo. Awo ŵakalaŵiliranga ŵazga ŵakaphalirikanga kuti ŵavwarenge mu singo mitu ya mathemba agho ghakomeka, nga nchinthu camuziro.
Henry Sayce wakalongosora nkhaza izo zikacitikanga para ŵapoka msumba. Wakati: “Ico cikalongoranga kuti msumba ŵawuthereska mbunandi wa mitu ya ŵanthu iyo yadumulika. Ŵanyamata na ŵasungwana wakawochekanga ŵamoyo panji kukomeka mwankhaza, ŵanalume ŵakapayikikanga panji kufuŵika ŵamoyo, ŵakaŵadoloranga maso, kuŵadumura mawoko, malundi, makutu panji mphuno.”
Kasi kampanda ako ŵakazenganga pa mtenje wa nyumba za Ŵayuda kakaŵanga kanchito wuli?
Ciuta wakalangura Ŵayuda kuti: “Para mukuzenga nyumba yiphya mucitirepo kampanda pa mtenje kuti muleke kukhizgira pa nyumba yinu mulandu wa ndopa usange munthu wawako.” (Duteronome 22:8) Kampanda kakaŵa kakukhumbikwa pa nkhani ya civikiliro, cifukwa kale Ŵayuda ŵakatemwanga kucezgera pacanya pa mtenje.
Nyumba zinandi za Ŵaisrayeli zikaŵanga na mitenje yakuthambalala. Pa mtenje ndipo ŵanthu ŵakatemwanga kukhala pakothera kazuŵa panji para ŵakhumba kuti mphepo ziŵapute. Pa malo agha ŵakagwilirangaposo nchito za panyumba. Mu cihanya, ghakaŵa malo ghawemi ghakugonapo. (1 Samuel 9:26) Pa mtenje ŵalimi ŵakayanikangapo mbuto zawo nga ni mpheska na vinyake vyantheura.—Joshua 2:6.
Pa mtenje ŵakasoperangaposo Ciuta na vikozgo wuwo. (Nehemiya 8:16-18; Yeremiya 19:13) Mwaciyelezgero, mpositole Petrosi wakakwera pacanya pa nyumba kuti wakalombe. (Milimo 10:9-16) Para pacanya pa nyumba pali mfwiri wa mpheska panji wa makuni gha mkama, pakwenera kuti pakaŵanga pawemi comene kucezgerapo.
Buku linyake likuti, nyumba za Ŵaisrayeli zikaŵanga na masitepu “kuwaro agho ghakafikanga mpaka pacanya pa nyumba.” (The Land and the Book) Ntheura mweneko nyumba wakakhiranga pacanya pa nyumba kwambura kunjira dankha mukati. Fundo iyi yikutovwira kupulikiska cenjezgo la Yesu lakuti ŵanthu ŵacimbire mu msumba uwo ukaŵa pafupi kuparanyika. Wakati: “Munthu uyo wali pacanya pa nyumba waleke kukhira kuti wakatore vinthu mu nyumba yake.”—Mateyu 24:17.