Lutilirani Kucita Uwemi
“Muŵacitire uwemi.”—LUKA 6:35.
1, 2. Cifukwa wuli kanandi cikuŵa cakusuzga kucitira ŵanji uwemi?
KUCITIRA ŵanyithu uwemi kungaŵa kwakusuzga. Awo tikuŵalongora citemwa ŵangaŵa kuti ŵakutitemwa yayi. Nangauli tikuyezgayezga kovwira ŵanthu mwauzimu mwa kuŵapharazgira “ivangeli la ucindami wa Ciuta wakutumbikika,” ndiposo Mwana wake, kweni ŵangaŵa ŵambura kuwonga. (1 Tim. 1:11) Ŵanji “mbalwani ŵa mphinjika ya Khristu.” (Fil. 3:18) Pakuŵa Ŵakhristu, kasi tikwenera kucita nawo wuli?
2 Yesu Khristu wakaphalira ŵasambiri ŵake kuti: “Mutemwenge ŵalwani ŵinu, muŵacitire uwemi.” (Luka 6:35) Tiyeni sono tisande mazgu agha. Tisangengeso candulo na fundo zinyake izo Yesu wakayowoya zakukhwaskana na kucitira ŵanji uwemi.
“Temwani Ŵalwani Ŵinu”
3. (a) Mu mazgu ghinu, yowoyani mwakudumura ivyo Yesu wakayowoya pa Mateyu 5:43-45. (b) Kasi ŵalongozgi ŵa cisopa ca Ciyuda ŵakamba kuŵawona wuli ŵanthu ŵa mitundu yinyake?
3 Mu upharazgi wake wa pa lupiri, Yesu wakaphalira ŵanthu kuti ŵatemwenge ŵalwani ŵawo na kulombera awo ŵakuŵasuzga. (Ŵazgani Mateyu 5:43-45.) Awo ŵakategherezga ivyo Yesu wakayowoya ŵakaŵa Ŵayuda, awo ŵakalimanyanga makora dango lakuti: “Ungawelezgeranga nduzga, panji kukhala na kandundu pa ŵana ŵa ŵanthu ŵakwinu, kweni utemwenge mzengezgani wako nga ndi umo ukujitemwera wekha.” (Lev. 19:18) Mu nyengo yakale, ŵalongozgi ŵa cisopa ca Ciyuda ŵakagomezganga kuti ‘ŵana ŵa ŵanthu ŵakwawo’ ndiposo ‘ŵazengezgani ŵawo’ ŵakaŵa Ŵayuda pera. Dango ilo Ciuta wakapeleka kwizira mwa Mozesi likatenge Ŵaisrayeli ŵakeneranga kujipatura ku mitundu yinyake, kweni ŵakamba kughanaghana mwakupuvya kuti ŵanthu ŵa mitundu yinyake mbalwani ŵawo, ndipo ŵakwenera kutinkhika.
4. Kasi ŵasambiri ŵa Yesu ŵakeneranga kuŵacitira wuli ŵalwani ŵawo?
4 Mwakupambana na maghanoghano agha, Yesu wakati: “Temwani ŵalwani ŵinu, ndipo muŵalombere awo ŵakumuzikizgani.” (Mat. 5:44) Ŵasambiri ŵakeneranga kutemwa ŵanthu wose awo ŵakaŵacitiranga nkhaza. Kuyana na umo Luka wali kulembera, Yesu wakati: “Nkhumuphalirani imwe mukupulika, Temwani ŵalwani ŵinu, muŵacitire uwemi awo ŵakumutinkhani, muŵatumbike awo ŵakumutembani, muŵalombere awo ŵakumucitirani nkhaza.” (Luka 6:27, 28) Mwakuyana na ŵanthu awo ŵakapulikira ivyo Yesu wakayowoya, nase ‘tikucitira uwemi awo ŵakutitinkha’ mwa kuŵacitira lusungu. ‘Tikutumbika awo ŵakutitemba’ mwa kuyowoya nawo mwanchindi. Ndipo ‘tikulombera awo ŵakuticitira nkhaza.’ Malurombo ghanthena ghakulongora kuti tikutemwa ŵalwani ŵithu cifukwa tikulomba kuti awo ŵakuticitira nkhaza ŵasinthe mtima na kucita vinthu ivyo vingapangiska kuti Yehova waŵatemwe.
5, 6. Cifukwa wuli tikwenera kutemwa ŵalwani ŵithu?
5 Cifukwa wuli tikwenera kutemwa ŵalwani ŵithu? Yesu wakati: “Mwakuti muŵenge ŵana ŵa Ŵawiskemwe ŵa kucanya.” (Mat. 5:45) Usange tikupulikira ulongozgi uwu, tikuŵa “ŵana” ŵa Ciuta, cifukwa tikulondezga uyo ‘wakukwezgera dazi lake pa ŵaheni na ŵawemi, ndipo wakulokweska vura pa ŵarunji na pa ŵakubendera.’ Kuyana na umo Luka wali kulembera nkhani iyi, Ciuta “ngwa wezi ku ŵambura kuwonga na ŵaheni.”—Luka 6:35.
6 Kuti wadidimizge kukhumbikwa kwakuti ŵasambiri ŵake ‘ŵacitirenge uwemi ŵalwani ŵawo,’ Yesu wakati: “Usange mukutemwa awo ŵakumutemwani, muli na njombe wuli? asi ŵamsonkho nawo ŵakucita ceneici? Ndipo usange mukutawuzga ŵabali ŵinu pera, mukuluskirapoci ŵanji? asi ŵamitundu nawo ŵakucita ceneici?” (Mat. 5:46, 47) Usange titemwenge ŵekha awo ŵakutitemwa, palije “njombe” iyo tingapokera kwa Ciuta. Ŵamsonkho nawo, awo kanandi ŵakatinkhikanga, ŵakatemwanga ŵanthu awo ŵakaŵa nawo paubwezi.—Luka 5:30; 7:34.
7. Cifukwa wuli pangaŵavya mphambano pakati pa ise na ŵamitundu usange tikutawuzga “ŵabali” ŵithu pera?
7 Pakutawuzga, Ŵayuda ŵakatemwanga kusazgako lizgu lakuti, “cimango” panji “mtende.” (Ŵeru. 19:20; Yoh. 20:19) Lizgu ili likalongoranga kumukhumbira umoyo uwemi munthu uyo ukumutawuzga. Para tikutawuzga “ŵabali” ŵithu pera ndikuti tikupambana yayi na ŵanji. Nga umo Yesu wakayowoyera, “ŵamitundu nawo” ndimo ŵakucitira.
8. Kasi Yesu wakakhuŵilizganga ŵategherezgi ŵake kucitaci apo wakati “muŵenge ŵakufikapo”?
8 Ŵasambiri ŵa Yesu ŵakatondekanga kucita vinthu mwakufikapo cifukwa ca kwananga uko ŵakahara. (Rom. 5:12) Ndipouli, Yesu wakamalizga nkhani iyi na mazgu ghakuti: “Ntheura imwe muŵenge ŵakufikapo, nga ndi umo Ŵawiskemwe ŵa kucanya ŵaliri ŵakufikapo.” (Mat. 5:48) Yesu wakaciskanga ŵategherezgi ŵake kuti ŵayezgenge ‘Ŵawiskewo ŵa kucanya,’ Yehova, mwa kuŵa na citemwa canadi ico cikasazgangapo kutemwa ŵalwani ŵawo. Ndimo nase tikwenera kucitira.
Cifukwa Wuli Tikwenera Kugowokera?
9. Kasi mazgu ghakuti “mutigowokere mateu ghithu” ghakung’anamuraci?
9 Tikucita uwemi para tikugowokera munthu uyo watinangira. Nakuti cigaŵa cinyake ca lurombo lwa fumu cili na mazgu ghakuti: “Mutigowokere mateu ghithu, umo nase taŵagowokelera ŵa mateu ŵithu.” (Mat. 6:12) Kweni mateu agha ghakung’anamura ngongoli yayi. Ivyo Luka wali kulemba vikulongora kuti “mateu” agho Yesu wakayowoyanga apa ni zakwananga, cifukwa tikuŵazga kuti: “Mutigowokere zakwananga zithu; cifukwa taŵene nase tikugowokera ŵa mateu ŵithu wose.”—Luka 11:4.
10. Pa nkhani ya kugowokera, kasi tingamuyezga wuli Ciuta?
10 Tikwenera kuyezga Ciuta uyo wakugowokera ŵakwananga awo ŵang’anamuka. Mpositole Paulosi wakalemba kuti: “Muŵe ŵakucitirana wezi, ŵa mtima wa cisungusungu, ŵakugowokerana, umo Ciuta nayo mwa Khristu wakamugowokelerani imwe.” (Efe. 4:32) Davide wakimba kuti: “Yehova ngwalusungu na wa ucizi, ngwakuziulika kukalipa, ngwakuzura cifundu. . . . Ntha wakuticitira kwakuyana na kwananga kwithu, nanga nkhutiwezgera kwakuyana na mauheni ghithu. . . . Umo uliri utali kufuma ku vuma kuyakafika na ku zambwe, ntheura ndimo walikuwuskirapo pa ise majuvyo ghithu. Umo wiske wakufwilira lusungu ŵana ŵake, ntheura ndimo Yehova wakufwilira lusungu awo ŵakumopa. Cifukwa wakumanya kalengekero kithu, wakukumbuka kuti tili fuvu ise.”—Sal. 103:8-14.
11. Kasi Ciuta wakugowokera ŵanthu wuli?
11 Ŵanthu ŵangagowokeleka na Ciuta pekha usange ŵakugowokera awo ŵakuŵanangira. (Mrk. 11:25) Kuti wadidimizge fundo iyi, Yesu wakasazgirapo mazgu ghakuti: “Cifukwa usange mukuŵagowokera ŵanthu kupuluka kwawo, Ŵawiskemwe ŵa kucanya nawo ŵati ŵamugowokeraninge imwe. Kweni usange mukuwura kuŵagowokera ŵanthu kupuluka kwawo, Ŵawiskemwe nawo kuti ŵati ŵagowokerenge kupuluka kwinu cara.” (Mat. 6:14, 15) Mbunenesko, Ciuta wakugowokera ŵekha awo ŵakugowokera ŵanyawo. Ndipo nthowa yiwemi yakucitira uwemi nkhulondezga ulongozgi wa Paulosi wakuti: “Ntheura umo Fumu yikamugowokelerani imwe, namweso ndimo mucitirenge.”—Kol. 3:13.
“Mungeruzganga”
12. Ni ulongozgi wuli uwo Yesu wakayowoya wakukhwaskana na kweruzga ŵanji?
12 Nthowa yinyake iyo tingacitira uwemi yikalongosoreka mu Upharazgi wa pa Lupiri apo Yesu wakaphalira ŵategherezgi ŵake kuti ŵaleke kweruzga ŵanyawo, ndipo kuti wadidimizge fundo iyi, wakayowoya ntharika yankhongono. (Ŵazgani Mateyu 7:1-5.) Tiyeni tidumbiskane ivyo Yesu wakang’anamuranga apo wakati: “Mungeruzganga.”
13. Kasi ŵategherezgi ŵa Yesu ŵakeneranga ‘kusutura’ mwauli?
13 Pa nkhani ya ivyo Yesu wakayowoya, buku la Mateyu likuti: “Mungeruzganga, mwakuti muleke kweruzgika.” (Mat. 7:1) Mwakuyana na ivyo Luka wali kulemba, Yesu wakati: “Mungeruzganga, ndipo kuti muti mweruzgikenge cara: mungasuskanga, ndipo kuti muti mususkikenge cara: suturani, ndipo muti musutulikenge.” (Luka 6:37) Mwakulondezga kaluso kambura kukolerana na Malemba, Ŵafalisi ŵakeruzganga ŵanyawo mwankhaza. Waliyose uyo wakategherezganga Yesu kweni wakacitanga nthena, wakeneranga kuleka ‘kweruzga.’ M’malo mwake, ŵakeneranga ‘kusutura,’ ico cikung’anamura kugowokera awo ŵaŵanangira. Mpositole Paulosi nayo wakayowoya ulongozgi wakuyana waka pa nkhani ya kugowokera, nga umo pacanya apa pakulongolera.
14. Kasi ŵasambiri ŵa Yesu ŵakatenge ŵapangiskenge ŵanthu kucitaci mwa kuŵa ŵakugowokera?
14 Mwa kugowokera ŵanyawo, ŵasambiri ŵa Yesu ŵakatenge ŵacitiskenge ŵanji kuŵa na mzimu wa kugowokera. Yesu wakati: “Cifukwa na keruzgiro ako mukweruzga, muti mweruzgikenge nako: ndipo na kapimiro ako mukupima, kuti kupimikirenge imwe.” (Mat. 7:2) Pa nkhani ya umo tikucitira na ŵanji, tikuvuna ivyo tikumija.—Gal. 6:7.
15. Kasi Yesu wakalongora wuli kuti mbuheni kupenjerezga tuvifukwa mu ŵanyithu?
15 Kuti walongore uheni wa kupenja tuvifukwa mu ŵanji, Yesu wakafumba kuti: “Ukulaŵiskiraci kapanthi uyo wali mu jiso la mbali wako, kweni mciko uwo uli mu jiso lako kuti ukulanguruka nawo cara? Panji ungamunenera wuli mbali wako, Leka ndifumyeko kapanthi mu jiso lako; ndipo ehena wamwene, mciko uli mu jiso lako?” (Mat. 7:3, 4) Munthu uyo wakutemwa kupenjerezga tuvifukwa mu ŵanyake wakuwona kaciswaswa kacoko ako kali mu “jiso” la mbali wake. Munthu wanthena wakughanaghana kuti mbali wake wakutondeka kuwona makora vinthu. Nangauli kaubudi nkhacoko nga ni kapanthi, munthu uyu wakujipeleka kuti ‘wafumyemo kapanthi.’ Wakujipeleka mwaupusikizgi kuti wawovwire mbali wake kuwona makora vinthu.
16. Cifukwa wuli tingati Ŵafarisi ŵakaŵa na “mciko” mu jiso?
16 Ŵalongozgi ŵa cisopa ca Ciyuda ŵakatemwanga comene kupenjerezga tuvifukwa mu ŵanyawo. Mwaciyelezgero, apo munthu munyake waciburumutira wakacizgika na Yesu na kuyowoya kuti Yesu wakafuma kwa Ciuta, Ŵafarisi ŵakakalipa kuti: “Ukababikira nkhanira mu zakwananga iwe, ndipo kasi ukutisambizga ise?” (Yoh. 9:30-34) Pa nkhani ya kuwona makora vinthu vyauzimu ndiposo kweruzga mwakwenelera, Ŵafalisi ŵakaŵa na “mciko” mu jiso lawo ndipo ŵakaŵa ŵaciburumutira comene. Mwantheura, Yesu wakayowoya kuti: “Wa mpusikizgi iwe, fumyamo nanga mciko wa mu jiso lako; sono ndipo uti uwonenge makora kufumyamo kapanthi mu jiso la mbali wako.” (Mat. 7:5; Luka 6:42) Usange taŵikapo mtima kucita uwemi, na kucitira viwemi ŵanyithu, nyengo zose tizamupenjerezga tuvifukwa mu ŵanyithu yayi, panji kuti kuwona kapanthi mu jiso la mbali withu. M’malo mwake, tikumbukirenge kuti nase ndise ŵambura kufikapo, ndipo tigegenge mzimu wa kweruzga na kupenjerezga tuvifukwa mu ŵasopi ŵanyithu.
Umo Tikwenera Kucitira na Ŵanyithu
17. Mwakuyana na Mateyu 7:12, kasi tikwenera kuŵacitira wuli ŵanyithu?
17 Mu upharazgi wake wa pa lupiri, Yesu wakalongora kuti Ciuta wakutemwa ŵateŵeti ŵake nga umo dada wakucitira ku ŵana ŵake mwa kuzgora malurombo ghawo. (Ŵazgani Mateyu 7:7-12.) Cikaŵa cakwenelera kuti Yesu wakayowoya dango lakuti: “Ntheura vyose ivyo mukukhumba kuti ŵanthu ŵamucitirani, vyeneivyo namwe muŵacitirenge.” (Mat. 7:12) Tingalongora kuti tili ŵalondezgi ŵa Yesu Khristu pekha para tikucita na ŵanyithu mwakuyana na dango ili.
18. Kasi “Malango” ghakalongora wuli kuti ticitirenge ŵanyithu nga umo tikukhumbira kuti ŵaticitirenge?
18 Pamasinda pa kuyowoya kuti ivyo tikukhumba kuti ŵanyithu ŵaticitire ndivyo tiŵacitirenge, Yesu wakayowoyaso kuti: “Cifukwa ceneici ndi Malango na Ŵaprofeti.” Para tikucitira ŵanyithu mwakuyana na ivyo Yesu wakayowoya, tikucita mwakukolerana na “Malango,” panji kuti ivyo vili mu mabuku gha Genesis mpaka Duteronome. Padera pa kuvumbura khumbo la Yehova la kufumya mphapu iyo yizamuwuskapo uheni, mabuku agha ghakuyowoya Dango ilo Ciuta wakapeleka ku mtundu wa Israyeli kwizira mwa Mozesi mu cilimika ca 1513 B.C.E. (Gen. 3:15) Vinthu vinyake ivyo Dango likayowoya, vikaŵa vyakuti Ŵaisrayeli ŵacitenge vinthu mwaurunji, kuleka kusankhana mtundu, ndiposo kucitira viwemi ŵakusoŵerwa na ŵalendo awo ŵakakhalanga nawo.—Lev. 19:9, 10, 15, 34.
19. Kasi “Ŵaprofeti” ŵakulongora wuli kuti tikwenera kucita uwemi?
19 Mwakuyowoya za “Ŵaprofeti,” Yesu wakaghanaghaniranga ivyo vili mu mabuku gha maucimi gha Malemba gha Cihebere. Mabuku agha ghali na maucimi ghakuyowoya za Mesiya agho ghakafiskikira pa iyo. Ghakulongoraso kuti Ciuta wakutumbika ŵanthu ŵake usange ŵakucita vinthu vyakunyoroka, ndiposo kucitira ŵanji uwemi. Mwaciyelezgero, ucimi wa Yesaya ukasambizga Ŵaisrayeli kuti: “Ndimo wakunenera Yehova: ‘Sungani weruzgi, mucite urunji. . . . Ngwakutumbikika mweneuyo wakucita ici, na mwana wa munthu mweneuyo wakucikora na kukora, . . . ndipo wakusunga woko lake lileke kucita uheni.’” (Yes. 56:1, 2) Nadi, Ciuta wakukhumba kuti ŵanthu ŵake ŵalutilire kucita uwemi.
Citani Uwemi Nyengo Zose
20, 21. Kasi wumba ukacita wuli ukati wapulika Upharazgi wa pa Lupiri, ndipo cifukwa wuli mukwenera kughanaghanirapo pa upharazgi uwu?
20 Tawonapo fundo zicoko waka mwa fundo zakuzirwa zinandi izo Yesu wakayowoya mu upharazgi wake wa pa lupiri, uwo ukaŵa wapadera comene. Nangauli vili nthena, kweni nchakuwonekerathu kuti ukakhwaska comene ŵategherezgi ŵake. Baibolo likuti: “Ndipo Yesu wakati wamara mazgu gheneagha mizinda yikazizwanga na cisambizgo cake: Cifukwa wakaŵasambizganga nga ngwamazaza, nga Mbalembi ŵawo cara.”—Mat. 7:28, 29.
21 Mwambura kukayika, Yesu wakalongora nadi kuti ndiyo wakaŵa “Wawupu Wakuzizwiska.” (Yes. 9:6) Upharazgi wa pa Lupiri ukaŵa umoza mwa maukaboni ghakuti Yesu wakamanyanga makora umo Awiske ŵakuwonera vinthu. Padera pa fundo izo tadumbiskana, upharazgi uwu ukaŵaso na fundo zinandi za umo tingaŵira na cimwemwe canadi, umo tingagegera uzaghali, umo tingacitira urunji, ivyo tingacita kuti tizakaŵe na umoyo uwemi munthazi, ndiposo fundo zinyake. Mwalekeraci kuŵazgaso vipaturo 5 mpaka 7 vya buku la Mateyu? Ghanaghaniranipo pa ulongozgi wapadera uwo wuli mu vipaturo ivi. Mu umoyo winu, londezgani ivyo Khristu wakayowoya mu Upharazgi wa pa Lupiri. Usange mucitenge nthena, ciŵenge cipusu kukondweska Yehova, kucitira uwemi ŵanji, ndiposo kulutilira kucita uwemi.
Kasi Mungazgora Wuli?
• Kasi ŵalwani ŵithu tikwenera kuŵacitira wuli?
• Cifukwa wuli tikwenera kugowokera ŵanji?
• Kasi Yesu wakayowoyaci pa nkhani ya kweruzga?
• Mwakuyana na Mateyu 7:12, kasi ni mwawuli umo tikwenera kucitira na ŵanji?
[Mazgu Ghakukhozgera pa peji 10]
Kasi mukumanya cifukwa ico Yesu wakayowoyera kuti “mungeruzganga”?
[Cithuzithuzi pa peji 8]
Cifukwa wuli tikwenera kulombera awo ŵakuticitira nkhaza?
[Cithuzithuzi pa peji 10]
Kasi nyengo zose mukucitira ŵanyinu nga umo imwe mukukhumbira kuti ŵamucitiraninge?