Mukumanya Yayi Izo Zisakatenge!
“Seŵa mbuto yako namacerocero ndipo namise ungapumuzganga woko lako; pakuti ulije kumanya izo zitisakatenge.”—MUPH. 11:6.
1. Cifukwa wuli kukura kwa mbuto nkhwakuzizwiska, ndipo cifukwa wuli kukutovwira kuŵa ŵakujiyuyura?
MULIMI wakukhumbikwira kuzizipizga. (Yak. 5:7) Para wapanda mbuto wakwenera kulindilira kuti zimere ndiposo kukura. Para vyose vyaŵa makora, mbuto zikumera na kwamba kuwoneka pacanya pa dongo. Pamasinda zikukura na kubaba. Mukuluta kwa nyengo mulimi wakwamba kukolora. Kumera kwa mbuto nkhwakuzizwiska comene. Kweniso kumanya Uyo wakumezga kukupangiska kuti tijiyuyurenge comene. Tingapwelelera mbuto. Tingacitako mulimo wa kuthilira. Kweni Ciuta yekha ndiyo wakumezga.—Yaniskani na 1 Ŵakorinte 3:6.
2. Mu ntharika izo tikasambira mu nkhani yajumpha, kasi Yesu wakasambizga fundo wuli za umo munthu wakukulira mwauzimu?
2 Nga ni umo tikasambilira mu nkhani iyo yajumpha, Yesu wakayaniska mulimo wa kupharazga Ufumu na mulimo wa kumija mbuto uwo mulimi wakucita. Mu ntharika ya dongo lakupambanapambana, Yesu wakadidimizga kuti nanga mulimi wangaseŵa mbuto yiwemi, kweni ivyo vili mu mtima wa munthu ndivyo vikucitiska kuti mbuto yikure panji yayi. (Mrk. 4:3-9) Mu ntharika ya mumiji uyo wakugona turo, Yesu wakalongora kuti mulimi wakumanya yayi umo mbuto yikukulira. Vili nthena cifukwa cakuti kukura kukucitika na nkhongono za Ciuta, kuti za munthu yayi. (Mrk. 4:26-29) Tiyeni tidumbiskane ntharika zinyake zitatu za Yesu; ya lunjere lwa sinapi, ya cilungo ndiposo ya mukwawu.a
Ntharika ya Lunjere lwa Sinapi
3, 4. Kasi ntharika ya lunjere lwa sinapi yikulongora vinthu wuli vyakukhwaskana na uthenga wa Ufumu?
3 Ntharika ya lunjere lwa sinapi iyo yili mu cipaturo 4 ca buku la Marko yikulongora vinthu viŵiri. Cakwamba unandi wa ŵanthu awo ŵakutegherezga uthenga wa Ufumu. Caciŵiri, civikiliro ico awo ŵakuzomera uthenga uwu ŵakuŵa naco. Yesu wakati: “Tikozganiskenge wuli Ufumu wa Ciuta, panji tiwutayirenge ntharika wuli? Uli nga ndi lunjere lwa sinapi, ulo, para lukumijika mu caru, nanga ndunthini lwa mbuto zose za mu caru, ndipouli lwati lwamijika, lukukura kwakuluska vivwati vyose, ndipo lukuthaza minthavi yikuru; ntheura tuyuni twa mu dera tungagona mu mfwiri wake.”—Mrk 4:30-32.
4 Ntharika iyi yikulongora umo “Ufumu wa Ciuta” ukukulira, ndipo ivi vyalongoreka kwizira mu kupharazgika kwa uthenga wa Ufumu ndiposo kukura kwa mpingo Wacikhristu kufuma pa Pentekoste wa mu 33 C.E. kuya munthazi. Lunjere lwa sinapi nducoko comene, ndipo lungimira kanthu ako nkhacoko comene. (Yaniskani na Luka 17:6.) Kweni mukuluta kwa nyengo lunjere ulu lungakura kufika pa mamita ghatatu panji ghankhondi, ndipo lukuŵa na minthavi yankhongono, mwakuti lungamba kuwoneka nga ni khuni.—Mat. 13:31, 32.
5. Ni mwawuli umo mpingo Wacikhristu wakwambilira ukakuliranga?
5 Kukura kwa mpingo Wacikhristu kukamba mu 33 C.E. apo ŵasambiri 120 ŵakaphakazgika na mzimu utuŵa. Kweni pakati pajumpha nyengo yicoko waka, mpingo ucoko uwu ukamba kuŵa na ŵanthu masauzandi ghanandi. (Ŵazgani Milimo 2:41; 4:4; 5:28; 6:7; 12:24; 19:20.) Pakati pajumpha vilimika makumi ghatatu pera, nambara ya ŵakuvuna yikakwera comene, mwakuti mpositole Paulosi wakaphalira mpingo wa Kolose kuti makani ghawemi ghakaŵa kuti ‘ghapharazgika mu cakwatika cose kusi ku mtambo.’ (Kol. 1:23) Uku kukaŵa kukura kwapadera comene.
6, 7. (a) Kasi paŵa kukura wuli kufuma mu 1914? (b) Kasi kunthazi uku kuzamuŵa kukura kwa mtundu wuli?
6 Kwambira mu 1914 apo Ufumu wa Ciuta ukakhazikiskikira, minthavi ya “khuni” la sinapi yakura comene nkhanira. Ŵanthu ŵa Ciuta ŵawona kufiskika kweneko kwa ucimi uwo ukalembeka na Yesaya, wakuti: “Mucoko kwakuluska tiwaŵenge fuko, enya, mucoko uzgokenge mtundu wa nkhongono.” (Yes. 60:22) Ŵakuphakazgika ŵacoko awo ŵakacitanga mulimo wa kupharazga Ufumu mu ma 1900 ŵakamanyanga yayi kuti mu 2008 muzamuŵa Ŵakaboni pafupifupi 7 miliyoni, awo ŵakupharazga mu vyaru vyakujumpha 230. Uku nkhukura kwakuzizika comene kweneuko kukuyana na kukura kwa lunjere lwa sinapi lwa mu ntharika ya Yesu.
7 Kasi kukura uku kumalirenge penepapa? Yayi. Yizamufika nyengo apo caru cose capasi cizamuŵa na ŵanthu ŵakujilambika ku Ufumu wa Ciuta. Ŵakususka wose ŵazamuŵa kuti ŵaparanyika. Ivi vizamucitika na munthu yayi kweni na Fumu ya Cilengiwa cose, Yehova. (Ŵazgani Daniel 2:34, 35.) Panyengo iyo, tizamuwonaso kufiskika kwa ucimi unyake uwo ukalembeka na Yesaya, wakuti: “Caru camkuzura na kumumanya Yehova umo maji ghakuzuzgira nyanja.”—Yes. 11:9.
8. (a) Kasi tuyuni twa mu ntharika ya Yesu tukwimira anjani? (b) Kasi tili ŵakuvikilirika ku vici nanga ni sono?
8 Yesu wakayowoya kuti tuyuni tungagona mu mfwiri wa Ufumu uwu. Tuyuni utu kuti tukwimira ŵalwani ŵa Ufumu wa Ciuta awo ŵakuyezga kurya mbuto yiwemi, nga umo tuliri tuyuni twa mu ntharika ya mumiji uyo wakamija mbuto pa dongo lakupambanapambana yayi. (Mrk. 4:4) M’malo mwake, tuyuni twa mu ntharika iyi tukwimira ŵanthu ŵa mitima yiwemi awo ŵakusanga civikiliro mu mpingo Wacikhristu. Nanga ni sono, ŵanthu aŵa mbakuvikilirika ku mikhaliro iyo yingananga ubwezi wawo na Ciuta ndiposo mikhaliro yiheni ya caru ici. (Yaniskani na Yesaya 32:1, 2.) Yehova nayo wakayaniska Ufumu wakuwusika na Mesiya na khuni, ndipo wakacima kuti: “Mu lupiri lwakuzonthoka lwa Israyeli ndimo ndilipande, kuti lifumiske minthavi, na kupasa vipasi, na kuŵa sidare liwemi, kusi kwake kukharenge mitundu yose ya nyama, ndipo mu mufwiri wa minthavi yake viyuni vyamtundumtundu vizenge vivwimbo vyawo.”—Ezek. 17:23.
Ntharika ya Cilungo
9, 10. (a) Kasi ni fundo wuli iyo Yesu wakadidmizga apo wakayowoyanga ntharika ya cilungo? (b) Kasi mazgu ghakuti cilungo kanandi ghakwimiraci mu Baibolo, ndipo kasi ni fumbo wuli ilo tidumbiskanenge lakukhwaskana na cilungo ico Yesu wakayowoya?
9 Ni nyengo zose yayi apo ŵanthu ŵangawona kukura kwa vinthu. Mu ntharika yake yakulondezgapo, Yesu wakadidimizga fundo iyi. Iyo wakati: “Ufumu wa kucanya ukulingana na cilungo ceneico mwanakazi wakatora wakabisa mu ufu wa myeso yitatu, ukasuka ukarungana wose.” (Mat. 13:33) Kasi cilungo ici cikwimira vici, ndipo cikukolerana wuli na fundo ya kukura kwa Ufumu?
10 Mu Baibolo, kanandi cilungo cikwimira kwananga. Paulosi wakagwiliskira nchito ng’anamuro ili apo wakayowoyanga za umo mikhaliro yiheni ya munthu munyake wakwananga yikate yinangirenge mpingo wakale wa Korinte. (1 Kor. 5:6-8) Kasi ndikuti Yesu wakayowoyanga za cilungo kung’anamura kukura kwa cinthu ciheni?
11. Kasi Ŵaisrayeli ŵa mu nyengo yakale ŵakagwiliskiranga wuli nchito cilungo?
11 Pambere tindazgore fumbo ili, tikwenera kumanya dankha fundo zitatu zakukhumbikwa. Yakwamba njakuti, nangauli Yehova wakakana kugwiliskira nchito cilungo pa nyengo ya Paska, kweni pa nyengo zinyake wakazomerezganga sembe izo zikaŵanga na cilungo. Cilungo cikagwiranga nchito pa sembe za cimango za malumbo, izo munthu wakapelekanga na cilato ca kuwonga Yehova cifukwa ca vitumbiko vinandi vyakufuma kwa iyo. Ici cikaŵanga ciphikiro cakukondweska comene.—Lev. 7:11-15.
12. Kasi tingasambirapo vici pa umo Baibolo likugwiliskira nchito vinthu kwimira vinthu vinyake?
12 Yaciŵiri njakuti, mu Malemba, nangauli cinthu cingimira vinthu vinyake viheni, kweni nyengo yinyake cingimiraso vinthu viwemi. Mwaciyelezgero, pa 1 Petros 5:8, Satana wakuyowoyeka kuti ni nkhalamu, kung’anamura kuti ngwakofya ndiposo wankhaza. Kweni pa Civumbuzi 5:5, Yesu wakuyowoyeka kuti ni “Nkhalamu iyo nja fuko la Yuda.” Pa lemba ili, nkhalamu yikwimira urunji uwo ukulongoreka mwacikanga.
13. Kasi ntharika ya Yesu ya cilungo yikulongora vici vyakukhwaskana na umo munthu wakukulira mwauzimu?
13 Yacitatu njakuti, Yesu wakayowoya kuti cilungo cikananga ufu yayi. Wakalongosoranga waka ivyo vikucitika pakupanga buledi. Mwanakazi wakaŵikirangako dara cilungo ku ufu, ndipo ivyo vikacitikanga pamasinda pa kucita nthena vikaŵanga vyakukondweska comene. Cilungo cikabisika mu ufu. Mwantheura, mwanakazi uyu wakawonanga yayi umo cilungo cikagwiliranga nchito mu ufu. Ivi vikutikumbuska za mwanalume uyo wakuseŵa mbuto yake na kugona tulo. Yesu wakayowoya kuti, “ndipo mbuto yimere na kukura, mweneco walive kumanya umo yikumelera.” (Mrk. 4:27) Iyi ni nthowa yipusu yakulongosolera ivyo vikucitika para ubwezi wa munthu na Ciuta ukukura. Pakwamba tingawona yayi umo wakukulira, kweni pamasinda pake tingamba kuwona ivyo wakucita cifukwa cakuti wakura mwauzimu.
14. Nchigaŵa wuli ca mulimo wa kupharazga ico kutukumuka kwa ufu kukulongora?
14 Kuti taŵanthu tikuleka kuwona umo kukura kukucitikira pera cara, kweni tikuwonaso yayi kuti kukucitika pa caru cose. Iyi ni fundo yinyake iyo yikudidimizgika mu ntharika ya cilungo. Cilungo cikatukumuska ‘myeso yose yitatu’ ya ufu. (Luka 13:21) Nga nchilungo, mulimo wa kupharazga Ufumu, uwo wapangiska kuti ŵasambiri ŵaŵe ŵanandi, sono wathandazgika comene mwakuti ukupharazgika na “ku vigoti vya caru” wuwo. (Mil. 1:8; Mat. 24:14) Ni mwaŵi ukuru comene kucitako mulimo uwu wa Ufumu uwo ukuthandazgika comene.
Mukwawu
15, 16. (a) Longosorani mwakudumura ntharika ya mukwawu. (b) Kasi mukwawu ukwimira vici, ndipo ni fundo wuli yakukhwaskana na kukura kwa Ufumu iyo yikudidimizgika mu ntharika iyi?
15 Cakuzirwa comene kuluska unandi wa ŵanthu awo ŵakuyowoya kuti mbasambiri ŵa Yesu Khristu ni umo iwo ŵakucitira. Yesu wakadidimizga fundo yakukhwaskana na kukura kwa Ufumu iyi apo wakayowoya ntharika yinyake ya mukwawu. Iyo wakati: “Ndiposo Ufumu wa kucanya ukulingana na mukwawu uwo ukaponyeka mu nyanja, ndipo ukakusa za mitundu yose.”—Mat. 13:47.
16 Mukwawu, ukwimira mulimo wa kupharazga Ufumu, ndipo ukukusa somba za mitundu yose. Yesu wakalutizga kuti: “[Mukwawu] ukati wazura ŵakaguzira ku mlima; ndipo ŵakakhala pasi, ŵakasolera ziwemi mu viyaŵiro, kweni ziheni ŵakataya. Ntheura ndimo kuti kuŵirenge pa umaliro wa mgonezi: ŵangelo ŵati ŵafumenge na kupatura ŵaheni ku ŵarunji, ŵati ŵaŵaponyenge mu ng’anjo ya moto: mwenemumo muti muŵenge kulira na kuska mino.”—Mat. 13:48-50.
17. Kasi kupatura kwa mu ntharika ya mukwawu kukucitika mu nyengo wuli?
17 Kasi kupatura uku ni uko kuzamucitika pa ceruzgo caumaliro ca mberere na mbuzi, kweneuko Yesu wakayowoya kuti kuzamucitika apo wakwiza mu ucindami wake? (Mat. 25:31-33) Yayi. Ceruzgo caumaliro ici cizamucitika pa nyengo ya kwiza kwa Yesu, apo mpha suzgo yikuru. Mwakupambana na fundo iyi, kupatura kwa mu ntharika ya mukwawu kukucitika mu nyengo ya “umaliro wa mgonezi.”b Nyengo iyi ni iyo tilimo, iyo ni mazuŵa agho ghakulongozgera ku suzgo yikuru. Kasi mulimo wa kupatura ukucitika wuli?
18, 19. (a) Ni mwauli umo mulimo wa kupatura ukucitikira lero? (b) Kasi ŵanthu ŵawemi mtima ŵakwenera kucitaci? (Wonaniso mazgu ghamusi pa peji 21.)
18 Ŵanthu mamiliyoni ghanandi awo ŵakuyelezgereka na somba zakufuma mu nyanja ya ŵanthu, ŵanweka na mpingo wa Yehova mu nyengo yithu yino. Ŵanji ŵakwiza ku Cikumbusko, ŵanji ku maungano ghithu, ndipo ŵanji ŵakuzomera kusambira Baibolo. Kweni kasi wose aŵa ŵakuzgoka Ŵakhristu ŵanadi? ‘Ŵangaguzikira ku mlima,’ kweni Yesu wakati “ziwemi” pera ndizo zikusolekera mu viyaŵiro, ivyo vikwimira mipingo Yacikhristu. Ziheni zikutayika ndipo paumaliro zizamutayika mu ng’anjo ya moto yakuyelezgera, kung’anamura kuparanyika.
19 Nga ni somba ziheni, ŵanandi awo ŵakasambiranga Baibolo na ŵanthu ŵa Yehova ŵaleka. Ŵanyake awo ŵapapi ŵawo Mbakhristu ŵakukhumba yayi kulondezga malundi gha Yesu. Ŵalongora kuti ŵakukhumba yayi kusankha kuteŵetera Yehova panji para ŵamuteŵeterako pacoko waka ŵakuleka.c (Ezek. 33:32, 33) Ndipouli, nchakuzirwa comene kuti ŵanthu wose ŵawemi mtima ŵazomere kuwunganyika mu mipingo ya nga ni viyaŵiro ndiposo kuti ŵakhalilire mwenemumo pambere zuŵa laumaliro la ceruzgo lindize.
20, 21. (a) Kasi tasambirakoci ku ntharika za Yesu zakukhwaskana na kukura izo tadumbiskana? (b) Kasi mwasimikizga kucitaci?
20 Kasi tasambiraci mu ntharika za Yesu izo tadumbiskana mwakudumura zakukhwaskana na kukura? Cakwamba, nga ni umo lunjere lwa sinapi lukukulira, ŵanthu ŵanandi comene ŵakupokelera uthenga wa Ufumu pa caru cose capasi. Palije ico cingajandizga mulimo wa Yehova. (Yes. 54:17) Mwakusazgirapo, ŵanthu awo ‘ŵakugona mu mfwiri wa khuni’ ili ŵakuvikilirika sono nthena mwauzimu. Caciŵiri nchakuti, Ciuta ndiyo wakumezga. Nga ni cilungo cakubisika mu ufu, tikupulikiska yayi umo kukura uku kukucitikira, ndipouli kukucitika. Cacitatu nchakuti ni wose yayi pakati pa awo ŵali kubabikira mu unenesko, awo ŵakwiza ku Cikumbusko, ku maungano ghanyake, panji awo ŵakusambira Baibolo ŵakuzgoka Ŵakhristu. Ŵanyake ŵaŵa nga ni somba ziheni za mu ntharika ya Yesu.
21 Ndipouli, nchakukondweska comene kuti ŵanthu ŵanandi ŵawemi mtima ŵakuguzikira kwa Yehova. (Yoh. 6:44) Ivi vyapangiska kuti ciŵelengero ca ŵanthu ŵa Yehova ciŵe cikuru comene mu vyaru vinandi. Yehova Ciuta ndiyo wakulumbika cifukwa ca kukura uku. Apo tikuwona kukura uku, mphanyi tose taciskika kupulikira ulongozgi uwo ukalembeka vilimika vinandi kumasinda, wakuti: “Seŵa mbuto yako namacerocero . . . pakuti ulije kumanya izo zitisakatenge, panji izi, panji izo, panji zose ziŵiri wuwo zitiŵenge ziwemi kwakulingana.”—Muph. 11:6.
[Mazgu ghamusi]
a Pali kusintha pa kalongosolero ka ntharika za Yesu zakulondezgapo usange tingayaniska na umo tikalongosolera mu Gongwe la Mulinda la Ciceŵa la Juni 15, 1992, mapeji 17-22, na la Cingelezi la Okutobala 1, 1975, mapeji 589-608.
b Nangauli lemba la Mateyu 13:39-43 likuyowoya fundo yinyake yakukhwaskana na mulimo wa kupharazga Ufumu, kweni nayo yikufiskika mu nyengo ya “umaliro wa mgonezi” nga ni umo viliri na ntharika ya mukwawu. Mulimo wa kupatura somba zakuyelezgera ngwa nyengo yitaliko. Ndimoso uliri mulimo wa kupanda na kukolora, uwo ukucitika mu nyengo yithu yino.—Gongwe la Mulinda la Ciceŵa la Okutobala 15, 2000, mapeji 25-26; Sopani Ciuta Waunenesko Yekha, mapeji 178-181, ndime 8-11.
c Kasi ici cikung’anamura kuti waliyose uyo waleka kusambira panji kuwungana na ŵanthu ŵa Yehova mbwenu watayika na ŵangelo mwakuyana na somba ziheni? Yayi. Usange munthu munyake wakhumbisiska kuwelera kwa Yehova, nthowa njakujurika.—Mal. 3:7.
Kasi Mungazgora Wuli?
• Kasi ntharika ya Yesu ya lunjere lwa sinapi yikutiphaliraci za kukura kwa Ufumu ndiposo civikiliro cauzimu?
• Kasi cilungo ca mu ntharika ya Yesu cikwimira vici, ndipo ni fundo wuli yakukhwaskana na kukura kwa Ufumu iyo Yesu wakadidimizga mu ntharika iyi?
• Kasi ni fundo wuli yakukhwaskana na kukura kwa Ufumu iyo yayowoyeka mu ntharika ya mukwawu?
• Kasi tingacita wuli kuti tilutilire kuŵa pakati pa awo ‘ŵasolekera mu viyaŵiro’?
[Cithuzithuzi pa peji 18]
Kasi ni fundo wuli yakukhwaskana na kukura kwa Ufumu iyo tikusambira mu ntharika ya lunjere lwa sinapi?
[Cithuzithuzi pa peji 19]
Kasi tikusambirako vici ku ntharika ya cilungo?
[Cithuzithuzi pa peji 21]
Kasi kupatura somba ziwemi ku ziheni kukung’anamuraci?