Londezgani Cipulikano Cawo
Wakaŵa Maso, Ndipo Wakalindilira
ELIYA wakakhumbanga kuŵa yekha kuti walombe ku Ŵawiske ŵakucanya. Kweni ŵanthu awo wakaŵa nawo, ŵakaŵa kuti ŵamuwona waka wacema moto kufuma kucanya, ndipo ŵanandi ŵa iwo ŵakwenera kuti ŵakacitanga vinthu mwaupusikizgi kuti waŵatemwe. Pambere Eliya wandakwere pacanya pa Lupiri lwa Karmel kuti wakalombe kwa Yehova Ciuta, wakeneranga kucita mulimo wambura kukondweska. Wakeneranga kuyowoya na Themba Ahabu.
Ŵanalume ŵaŵiri aŵa ŵakaŵa ŵakupambana comene. Ahabu wakavwara vyakuvwara viwemi vya uthemba, ndipo wakaŵa muryezi, wakugaruka. Eliya wakavwara laya la uprofeti, likaŵa laya bweka, likhomi la weya wa ngamila panji mbuzi. Wakaŵa munthu wacikanga, wakugomezgeka, ndiposo wacipulikano. Vyakucitika vya zuŵa ili, ivyo vikaŵa pafupi kumara, vikavumbura vinandi vyakukhwaskana na ŵanalume ŵaŵiri aŵa.a
Likaŵa zuŵa liwemi yayi kwa Ahabu na ŵanyake awo ŵakasopanga Baala. Kusopa kwautesi uko Ahabu na muwoli wake, Fumukazi Yezebeli ŵakakhozgeranga mu ufumu wa mafuko khumi wa Israyeli kukawoneka kuti kukaŵa kwautesi. Utesi wa Baala ukavumbulika. Ciuta wambura umoyo uyu wakatondeka kubuska moto kuti wazgore maŵeyelero gha ŵaprofeti ŵake awo ŵakavinanga, na kujiceka mwakuti waŵapulike. Baala wakatondeka kuvikilira ŵanthu 450 ŵara apo ŵakapokeranga cilango ca nyifwa ico cikaŵayenelera. Kweni ciuta wautesi uyu wakatondeka cinthu cinyakeso, ndipo kukakhala pacoko kuti walongore kutondeka kwake. Ŵaprofeti ŵa Baala ŵakaŵeyelera kwa vilimika vyakujumpha vitatu kuti wapeleke vula iyo yikakalara mu caru, kweni Baala wakatondeka kucita ntheura. Yehova wakaŵa pafupi kulongora kuti ndiyo ni Ciuta waunenesko mwa kulokweska vula.—1 Mathemba 16:30–17:1; 18:1-40.
Mphawuli apo Yehova wakeneranga kucitapo kanthu? Pakulindilira kuti Yehova wacitepo kanthu, kasi Eliya wakeneranga kucitaci? Ndipo tingasambirako vici kwa munthu wacipulikano uyu? Tiyeni tiwone apo tikusanda nkhani iyo yili kulembeka mu 1 Mathemba 18:41-46.
Wakalombanga
Eliya wakiza kwa Ahabu, ndipo wakati: “Wuka, urye, umwe; cifukwa kuli kapomezi ka vula yinandi.” (vesi 41) Kasi themba liheni ili likasambirapo kanthu pa ivyo vikacitika pa zuŵa ili? Nkhani iyi yikutiphalira mwakudunjika yayi, kweni tikusangapo mazgu ghalighose yayi ghakulongora kuti themba ili likang’anamuka, nesi kupempha mprofeti uyu kuti walovwire kulomba kwa Yehova kuti ligowokereke. M’malo mwake, “Ahabu wakakwera, wakayakarya na kumwa.” (vesi 42) Kweni Eliya wakacita wuli?
“Ndipo Eliya wakakwera pa Karmel pacanya; wakasindama pasi, na kuŵika cisko pakati pa makongono ghake.” Apo Ahabu wakaluta kukarya, Eliya wakasanga mwaŵi kuti walombe ku Ŵawiske. Wonani umo wakacitira mwakujiyuyura kuyana na umo layowoyera vesi ili. Eliya wakasindama comene mwakuti cisko cake cikaŵa pafupi na makongono ghake. Kasi Eliya wakacitanga vici? Tingacita kusacizga yayi. Pa Yakobe 5:18, Baibolo likutiphalira kuti Eliya wakalomba mwakuti vula yambeso kulokwa. Nchakuwonekerathu kuti apo wakalombanga wakaŵa pacanya pa Karmel.
Pakwamba, Yehova wakati: “Tinditume vula pa caru.” (1 Mathemba 18:1) Ntheura Eliya wakalomba kuti khumbo la Ŵawiske ilo ŵakayowoya lifiskike, nga umo Yesu nayo wakasambizgira ŵalondezgi ŵake kuti ŵalombenge, vilimika 1,000 pamanyuma pa ivi.—Mateyu 6:9, 10.
Ciyelezgero ca Eliya cikutisambizga vinandi pakuyowoya za lurombo. Cinthu cakwamba mu maghanoghano gha Eliya cikaŵa cakuti khumbo la Ŵawiske lifiskike. Ntheura nase para tikulomba, nchiwemi kukumbuka kuti “usange tikulomba kanthu kwakuyana na khumbo [la Ciuta], wakutipulika.” (1 Yohane 5:14) Ipo nchakuwonekerathu kuti tikwenera kumanya khumbo la Ciuta mwakuti wapulike malurombo ghithu. Lekani nchakuzirwa kuŵazga Baibolo zuŵa na zuŵa. Kweniso Eliya wakakhumbanga kuti vula yambeso kulokwa, cifukwa cakuti ŵanthu ŵa caru cake ŵakasuzgikanga. Wakwenera kuti wakawonga comene cifukwa ca munthondwe uwo Yehova wakacita zuŵa ilo. Malurombo ghithu ghakwenera kulongora kuti tikufipira mtima ŵanyithu, kweniso kuti tikuwonga kufumira pasi pa mtima pa ivyo Ciuta wakuticitira.—2 Ŵakorinte 1:11; Ŵafilipi 4:6.
Wakaŵa na Cigomezgo Ndiposo Wakaŵa Maso
Eliya wakakhorwa kuti Yehova wacitengepo kanthu kuti vula yambeso kulokwa, kweni wakamanyanga yayi apo Yehova wacitirenge ici. Kasi mprofeti uyu wakacitaci pa nyengo iyi? Wonani ivyo vesi 43 likuyowoya kuti: “Wakati kwa muteŵeti ŵake, ‘Kwera sono, ulaŵiske ku nyanja.’ Ndipo wakakwera na kulaŵiska, ndipo wakati, ‘Kulije kanthu.’ Wakati, ‘Lutaso, kankhondi na kaŵiri.’” Ciyelezgero ca Eliya cikutisambizga vinthu viŵiri. Cakwamba, wonani kuti mprofeti uyu wakaŵa na cigomezgo. Cinyake nchakuti wakaŵa maso.
Eliya wakapenjanga ukaboni wakuti Yehova wakaŵa pafupi kucitapo kanthu, ntheura wakatuma muteŵeti wake pacanya nkhanira pa lupiri kuti wakawone cimanyikwiro cilicose cakuti vula yili pafupi kulokwa. Muteŵeti uyu wakati wawerako, wakaphara uthenga wakugongoweska comene, wakati: “Kulije kanthu.” Kucanya kukaŵa ngwee! ndipo mtambo ukaŵa wambura mabingo. Kasi mwawona ico nchakuzizika? Kumbukani kuti Eliya wakaŵa kuti waphalira waka Themba Ahabu kuti, “kuli kapomezi ka vula yinandi.” Kasi mprofeti uyu wakayowoya wuli cinthu cantheura apo kukaŵavya mabingo gha vula?
Eliya wakamanya za layizgo la Yehova. Pakuŵa mprofeti ndiposo mwimiliri wa Yehova, wakakhorwa kuti Ciuta wake wafiskenge ivyo wakayowoya. Eliya wakaŵa na cigomezgo cikuru comene, mwakuti kukaŵa ngati wamba kale kupulika kapomezi ka vula yikuru. Nkhani iyi yikutikumbuska umo Baibolo likulongosolera Mozesi, likuti: “Wakazizipizga nga ngwakumulaŵiska Uyo ngwambura kuwoneka.” Kasi ndimo namwe mukuwonera Ciuta? Wakutipa cifukwa cakukwana cakuŵira na cipulikano cantheura mwa iyo kweniso mu vilayizgo vyake.—Ŵahebere 11:1, 27.
Kweniso wonani kuti Eliya wakaŵa maso. Wakamutumaso muteŵeti wake, kamoza pera cara panji kaŵiri, kweni kankhondi na kaŵiri. Muteŵeti uyu wakwenera kuti wakavuka comene cifukwa ca kwenda kanandi waka, kweni Eliya wakakhumbisiska kuwona cimanyikwiro ca vula, ndipo wakagongowa yayi. Paumaliro, pa ulendo wacinkhondi na ciŵiri, muteŵeti uyu wakati: ‘Wonani, kabingo kacoko waka kakufuma mu nyanja kakuyana na woko la munthu ukuru wake.’ (vesi 44) Ghanaghanirani waka kuti muteŵeti uyu wakunyoloska woko na kulongora na cikufi cake ukuru wa kabingo kamoza ako kakafumanga mu Nyanja Yikuru.b Muteŵeti uyu wakwenera kuti wakakhorwa yayi na kabingo kala. Kweni kabingo aka kakaŵa kakuzirwa comene kwa Eliya. Mwakuti wakaphalira muteŵeti wake vyakuti wacite mwaluŵiro, wakati: “Luta, ukamuphalire Ahabu, Nozga galeta lako, ukhire, mzire vula yikujalire.”
Apa napo Eliya wali kutilekera ciyelezgero ciwemi comene. Nase tikukhala mu nyengo iyo Ciuta wafiskenge cilato cake sonosono. Eliya wakalindilira kuti wawone umaliro wa cihanya. Mazuŵa ghano, ŵateŵeti ŵa Ciuta ŵakulindilira kuwona umaliro wa caru ciheni ici. (1 Yohane 2:17) Mpaka nyengo iyo Yehova Ciuta wazamucitirapo kanthu, tikwenera kulutilira kuŵa maso nga ni umo wakacitira Eliya. Yesu, mwana wa Ciuta, wakaphalira ŵalondezgi ŵake kuti: “Ntheura muŵe maso: pakuti mulive kumanya zuŵa ilo Fumu yinu yikwizira.” (Mateyu 24:42) Kasi Yesu wakang’anamuranga kuti ŵalondezgi ŵake ŵamanyenge cilicose yayi cakukhwaskana na apo umaliro wizirenge? Yayi, cifukwa cakuti iyo wakayowoyapo comene za umo caru ciŵirenge pambere umaliro undize. Tose tingamanya za cimanyikwiro ca “umaliro wa mgonezi.”—Mateyu 24:3-7.c
Cigaŵa cilicose ca cimanyikwiro ici cikupeleka ukaboni wankhongono wakuti caru cili pafupi kumara. Kasi ukaboni uwu ngwakukwana kuticiska kucitapo kanthu mwaluŵiro? Kabingo kacoko kala kakaŵa ukaboni wakukwana kwa Eliya kuti Yehova wakakhala pacoko kucitapo kanthu. Kasi mprofeti uyu wakagomezga pawaka?
Yehova Wakupeleka Wovwiri na Vitumbiko
Nkhani iyi yikulutilira yikuti: “Kukati pa kanyengo kacokovi, mtambo ukafipa na mabingo na mphepo, ndipo kukaŵa vula yikuru. Ndipo Ahabu wakakwera galeta, wakaluta ku Jezreel.” (Vesi 45) Vinthu vikamba kucitika mwaluŵiro comene. Peneapo muteŵeti wa Eliya wakaphaliranga Ahabu uthenga uwu, kabingo kacoko kala kakazgoka mabingo ghanandi ndipo mtambo ukabinkha biii. Kukaputa mphepo yikuru. Pamanyuma pa vilimika vitatu na hafu, vula yikambaso kulokwa mu Israyeli.d Caru ico cikaŵa cakomira, cikazumbwa. Cifukwa cakuti vula yikaŵa yikuru, mlonga wa Kishon ukazura comene ndipo mwambura kukayika ndopa za ŵaprofeti wa Baala zikaluta na maji. Ŵaisrayeli ŵakugaruka nawo ukaŵa mwaŵi wawo wakuti ŵalekerethu kusopa Baala.
Nchakuwonekerathu kuti Eliya wakamanya kuti ndimo viŵirenge. Kasi Ahabu wakang’anamuka na kuleka kusopa Baala? Ivyo vikacitika pa zuŵa ili, vikaŵa vyakukwana kuti wacite nthena. Tingamanya yayi ivyo vikaŵa mu mtima wa Ahabu pa nyengo iyi. Nkhani iyi yikutiphalira waka kuti Ahabu “wakakwera galeta, wakaluta ku Jezreel.” Kasi wakasambirapo kanthu? Kasi wakaghanaghanapo za kusintha nthowa zake? Ivyo vikacitika pamanyuma pake vikulongora kuti wakasintha yayi. Pa zuŵa ili, pakaŵaso vinthu vinyake ivyo Ahabu na Eliya ŵakenera kucita.
Pakuwelera kukaya, mprofeti wa Yehova uyu wakamba kwenda kulazga uko Ahabu wakanjilira. Wakeneranga kwenda ulendo utali, mu cisi, ndiposo mu nthowa yamathipa. Kweni cinthu cinyake cakuzizika cikacitikaso.
“Woko la Yehova likaŵa pa Eliya; wakavwara zikhore mu luwunda lwake, wakacimbira panthazi pa Ahabu wakasuka wafika ku cipata ca ku Jezreel.” (Vesi 46) Nchakuwonekerathu kuti Eliya wakacita cinthu cakuzizika cifukwa cakuti “woko la Yehova” likaŵa pa iyo. Kufuma ku Karmel kuluta ku Jezreel ukaŵa mtunda wa makilomita 30, kweniso Eliya wakaŵa mucekuru.e Yelezgerani waka kuti mukuwona mprofeti uyu wakukwinda malaya ghake ghatali na kughakakilira mu ciwuno, mwakuti waŵe wakufwatuka, wakwamba kucimbira comene mu nthowa yamathipa, na kulisanga galeta la themba na kulijumpha.
Ili likaŵa thumbiko likuru comene kwa Eliya. Kuŵa na nkhongono zanthena, mutepanji kuluska umo wakaŵira apo wakaŵa muwukirano, cikaŵa cinthu cakukondweska comene. Ivi vingatikumbuska maucimi agho ghakuyowoya kuti tizamuŵa na umoyo uwemi ndiposo nkhongono mu Paradiso. (Yesaya 35:6; Luka 23:43) Peneapo Eliya wakacimbiranga mu nthowa yamathipa, wakamanya kuti Ŵadada ŵake a Yehova, Ciuta waunenesko yekha, ŵakamovwiranga.
Yehova ngwakukhumbisiska kupeleka vitumbiko. Tikwenera kufwilirapo kuti tisange vitumbiko ivi. Nga ni Eliya, tikwenera kuŵa maso na kuwoneseska ukaboni ukuru wakuti Yehova wali pafupi kucitapo kanthu mu nyengo yaumaliro iyi. Nga ni Eliya, nase tili na vifukwa vyakukwana vyakugomezgera vilayizgo vya Yehova, uyo ni “Ciuta waunenesko.”—Salmo 31:5.
[Mazgu ghamusi]
a Kuti mumanye vinandi pa nkhani iyi, wonani nkhani ya mutu wakuti “Wakakhozgera Kusopa Kwaunenesko,” mu Gongwe la Mulinda la Janyuwale-Malici, 2008.
b Mazuŵa ghano, Nyanja Yikuru yikumanyikwa na zina lakuti Meditereniyani.
c Kuti mumanye vinandi vya ukaboni wakuti mazgu gha Yesu ghakufiskika mazuŵa ghano, wonani cipaturo 9 ca buku la Kasi Baibolo Likusambizgaci Comenecomene? lakupharazgika na Ŵakaboni ŵa Yehova.
d Ŵanji ŵakuti Baibolo likujisuska pa nkhani ya utali wa nyengo iyo vula yikalekera kulokwa. Wonani bokosi pa peji 19.
e Ivi vikati vyacitika waka, Yehova wakaphalira Eliya kuti wasambizge Elisha, uyo pamasinda pake “wakapungulira maji mu mawoko gha Eliya.” (2 Mathemba 3:11) Elisha wakaŵa muteŵeti wa Eliya, ndipo nchakuwonekerathu kuti wakawovwiranga mucekuru uyu.
[Bokosi/Cithuzithuzi pa peji 11]
Kasi mu Nyengo ya Eliya, Vula Yikaleka Kulokwa kwa Nyengo Yitali Wuli?
Eliya, mprofeti wa Yehova, wakaphalira Themba Ahabu kuti vula iyo yikaleka kulokwa kwa nyengo yitali, yikaŵa pafupi kulokwa. Ici cikacitika “mu cilimika cacitatu,” kupenda kufuma pa zuŵa ilo Eliya wakapharazgira kakwamba kuti vula yilekenge kulokwa. (1 Mathemba 18:1) Eliya wakati wayowoya waka mazgu agha, Yehova wakalokweska vula. Ŵanyake ŵangawona nga ni para vula yikambaso kulokwa mukatikati mwa cilimika cacitatu. Ntheura, ŵangaghanaghana kuti vula yikaleka kulokwa kwa vilimika vyambura kukwana vitatu. Ndipouli, Yesu na Yakobe ŵakutiphalira kuti vula yikaleka kulokwa “vilimika vitatu na myezi yinkhondi na umoza.” (Luka 4:25; Yakobe 5:17) Kasi Baibolo likujisuska pa nkhani iyi?
Napacoko pose. Fundo njakuti, mu Israyeli cihanya cikaŵanga citali, nyengo zinyake cikatoranga myezi yinkhondi na umoza. Nchakuwonekerathu kuti Eliya wakiza kwa Ahabu kuzakapharazga za kukalara kwa vula apo cihanya cikaŵa kuti cajumphizga kale ndipo kukaŵa muhanya ukuru comene. Ici cikulongora kuti vula yikaŵa kuti yakalara kale kwa myezi yinkhondi na umoza. Ntheura, apo Eliya wakapharazga kuti vula yambengeso kulokwa mu “cilimika cacitatu” kufuma apo wakapharazgira kaumaliro, vula yikaŵa kuti yakalara kale kwa vilimika vitatu na myezi yinkhondi na umoza. Pa nyengo iyo ŵanthu ŵakawungana pa Lupiri lwa Karmel kuti ŵajiwonere ŵekha unenesko, “vilimika vitatu na myezi yinkhondi na umoza” vikaŵa kuti vyajumpha kale.
Aghanaghanirani waka umo Ahabu wakajipulikira apo Eliya wakiza kwa iyo kakwamba pakuwona kuti vula yakalara kale. Ŵanthu ŵakagomezganga kuti Baala “wakakweranga mabingo,” ciuta uyo wakeneranga kupeleka vula na kumazga cihanya. Usange cihanya cikajumphizga, ŵanthu ŵakwenera kuti ŵakajifumbanga kuti: ‘Baala wali nkhu? Kasi wapelekenge pawuli vula? Cipharazgo ca Eliya cakuti vula nesi jumi viŵengeko cara mpaka walangure, cikaŵa cakufipiska mtima comene kwa awo ŵakasopanga Baala.—1 Mathemba 17:1.
[Kulongosora Cithuzithuzi]
Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.
[Cithuzithuzi pa peji 10]
Malurombo gha Eliya ghakalongora kuti wakakhumbisiska kuwona kuti khumbo la Ciuta lacitika