Mazgu gha Yehova Ngamoyo
Fundo Zikuru za m’Buku la Luka
BUKU la Mateyu likumanyikwa kuti likalembekera comene Ŵayuda, apo la Marko likalembekera ŵanthu ŵa mitundu yinyake. Kweni buku la Luka likalembekera ŵanthu ŵa mitundu yose. Likalembeka ca m’ma 56-58 C.E., ndipo likulongosora vinthu vinandi vyakukhwaskana na umoyo wa Yesu ndiposo uteŵeti wake.
Pakuti wakaŵa munthu walusungu ndiposo dokotara, Luka wakasanda “makora ghene vinthu vyose kufuma ku mtendeko,” ivyo vikacitika kwa vilimika 35, kwamba mu 3 B.C.E. mpaka mu 33 C.E. (Luka 1:3) Cigaŵa cikuru ca buku la Luka cili na vinthu ivyo mu mabuku gha Mateyu, Marko, na Yohane mulije.
ULENDO WAKWAMBA WA UPHARAZGI
Pamasinda pa kulongosora za kubabika kwa Yohane Mbapatizi ndiposo Yesu, Luka wakutiphalira kuti Yohane wakamba uteŵeti wake mu cilimika ca 15 ca kuwusa kwa “Tiberiyo Kesare” mu 29 C.E., mu nyengo ya cihanya. (Luka 3:1, 2) Yesu wakabapatizika na Yohane kuumaliro wa cilimika cenecico. (Luka 3:21, 22) Mu 30 C.E., ‘Yesu wakawelera ku Galileya ndipo wakasambizganga mu masunagoge ghawo.’—Luka 4:14, 15.
Yesu wakamba ulendo wake wakwamba wa kupharazga ku Galileya. Wakaphalira wumba wa ŵanthu kuti: “Nkhwenera kupharazga makani ghawemi gha Ufumu wa Ciuta na mu mizi yinyake wuwo.” (Luka 4:43) Wakacema Simoni, uyo wakaŵa mulovi ndiposo ŵanyake, ndipo wakati: “Kufuma kuno ku lero uti uŵenge wakukora ŵanthu.” (Luka 5:1-11; Mat. 4:18, 19) Paulendo wake waciŵiri wa ku Galileya, Yesu wakaŵa na ŵapositole ŵake 12. (Luka 8:1) Paulendo wacitatu, wakatuma ŵapositole ŵake 12 kukapharazga “Ufumu wa Ciuta, na kucizga ŵalwari.”—Luka 9:1, 2.
Mafumbo gha m’Malemba Ghazgoleka:
1:35—Kasi sumbi la mu nthumbo ya Mariya likagwira nchito kuti waŵe na nthumbo? Kuti mwana wa Mariya waŵe nadi wa mu mphapu ya Abrahamu, Yuda, na Davide mwakukolerana na malayizgano gha Ciuta, sumbi lake likeneranga kugwira nchito. (Gen. 22: 15, 18; 49:10; 2 Sam. 7: 8, 16) Ndipouli, mzimu utuŵa wa Yehova ukagwira nchito pa kusamuskira umoyo wa Mwana wakufikapo wa Ciuta mu nthumbo ya Mariya. (Mat. 1:18) Mzimu ukavikilira Mwana uyu kuti waleke kwambura kwananga uko kukaŵa mu sumbi la anyina, ndiposo kuti waleke kupwetekeka na ciheni cilicose.
1:62—Kasi Zakariya wakaleka kuyowoya na kupulika? Yayi. Wakaleka waka kuyowoya. Ŵanji ŵakamufumbanga mwa kucita ‘kumusinizga’ mwakuti wayowoye zina ilo wakakhumbanga kumuthya mwana, kuti cifukwa cakuti Zakariya wakazgoka mangwe yayi. Wakwenera kuti wakapulika zina la mwana ilo muwoli wake wakayowoya. Mutepanji ŵanji ŵakayowoyanga na Zakariya mwa kucita kumusinizga. Fundo yakuti mulomo pera wa Zakariya ndiwo ukabanuka, yikulongora kuti makutu ghakaŵa makora.—Luka 1:13, 18-20, 60-64.
2:1, 2—Kasi “kulembeka kwakudanga” kukovwira wuli kuti timanye nyengo iyo Yesu wakababikira? Mu nyengo ya Kesare Augusto kukacitika kulembeka kunandi. Kwakudanga kukacitika mu 2 B.C.E., kufiska lemba la Daniel 11:20. Kwaciŵiri kukacitika mu 6 panji 7 C.E. (Mil. 5:37) Panyengo ya kulembeka kose uku, Kureniyo ndiyo kaŵiri kose wakaŵa mweruzgi wa Suriya. Mwakuzunura kulembeka kwakudanga, Luka wakulongora kuti Yesu wakababika mu 2 B.C.E.
2:35—Kasi mazgu ghakuti “homwa” liti livotore mzimu wa Mariya ghakung’anamuraci? Ghakang’anamuranga citima ico Mariya wakeneranga kuzakaŵa naco cifukwa cakuti ŵanthu ŵanandi ŵakana Yesu kuti ni Mesiya, ndiposo cifukwa ca nyifwa yake yakuŵinya.—Yoh. 19:25.
9:27, 28—Cifukwa wuli Luka wakati kusanduka kwa Yesu kukacitika pamasinda pa “mazuŵa ghankhondi na ghatatu,” pamasinda pa kuphalira ŵasambiri ŵake kuti ŵanyake “ŵacetenge nyifwa cara” mpaka ŵamuwone wakwiza mu Ufumu, apo Mateyu na Marko ŵakuti kukacitika pakati pajumpha “mazuŵa ghankhondi na limoza”? (Mat. 17:1; Mrk. 9:2) Nchakuwonekerathu kuti Luka wakasazgapo mazuŵa ghaŵiri, ilo wakayowoyera ndiposo ilo ivi vikacitikira.
9:49, 50—Cifukwa wuli Yesu wakamulekeska yayi mwanalume uyo wakafumyanga viŵanda, nangauli wakaŵa mulondezgi wake yayi? Yesu wakamulekeska yayi cifukwa cakuti mpingo wa Cikhristu ukaŵa kuti undakhazikike. Ntheura, cikaŵa cakukhumbikwira yayi kuti mwanalume uyu wacite kulondezga Yesu mwakuti walongore kuti wali na cipulikano mwa Iyo ndiposo kuti wakufumiska viŵanda mu zina lake.—Mrk. 9:38-40.
Ivyo Tikusambirapo:
1:32, 33; 2:19, 51. Mariya wakasungilira mu mtima wake vyakucitika ndiposo mazgu agho ghakafiska maucimi. Kasi tikusungilira ivyo Yesu wakayowoya vyakukhwaskana na “umaliro wa mgonezi” mwa kuyaniska ivyo wakayowoya na ivyo vikucitika mazuŵa ghano?—Mat. 24:3.
2:37. Ivyo Hana wakacita vikutisambizga kuti tikwenera kusopa Yehova nyengo zose, ‘kufwilirapo mu kulomba,’ ndiposo “kuleka kongana cara.”—Rom. 12:12; Heb. 10:24, 25.
2:41-50. Yosefe wakaŵikanga vinthu vyauzimu pakwamba, ndiposo wakapweleleranga mbumba yake mwakuthupi kweniso mwauzimu. Yosefe nchiyelezgero ciwemi ku mitu ya mbumba.
4:4. Tiwoneseskenge kuti zuŵa lililose tikuŵazga Mazgu gha Ciuta.
6:40. Msambizgi wa Mazgu gha Ciuta wakwenera kulongora ciyelezgero ciwemi ku ŵasambiri ŵake. Wakwenera kucita ivyo wakusambizga.
8:15. Kuti ‘tikoreske [Mazgu gha Ciuta], na kupambika vipambi na cizizipizgo’ tikwenera kughapulikisa, kughacindika, na kughaŵazga. Tikwenera kulomba na kulanguruka para tikuŵazga Baibolo ndiposo mabuku ghakulongosora Baibolo.
ULENDO WAUMALIRO WA UPHARAZGI
Pambere Yesu wandalute kukapharazga mu Yudeya, wakadangizga ŵasambiri ŵakukwana 70 kuti ŵalute mu misumba na malo ghanyake. (Luka 10:1) Wakenda “mu mizi na mu vikaya na kusambizga.”—Luka 13:22.
Kukati kwakhala mazuŵa ghankhondi pambere Paska wa mu 33 C.E. wandacitike, Yesu wakakwera pa mwanambunda na kunjira mu Yerusalemu. Nyengo yikaŵa kuti yakwana kuti ivyo wakaphalira ŵasambiri ŵake vifiskike. Wakati: “Kukwenelera Mwana wa munthu kuti wakomwe mu vinandi, na kukanika na Ŵalara na Ŵasofi Ŵalara na Ŵalembi, na kukomeka, na kuwuskika para ghajumphapo mazuŵa ghatatu.”—Luka 9:22, 44.
Mafumbo gha m’Malemba ghazgoleka:
10:18—Kasi Yesu wakang’anamurangaci apo wakaphaliranga ŵasambiri ŵake 70 kuti: “Nkhawonanga Satana wakusonthomoka kucanya nga ndi huŵa”? Yesu wakang’anamuranga kuti Satana wakaŵa kuti wacimbizgika kale kucanya yayi. Satana wakaŵa kuti wandacimbizgike kucanya mpaka pamasinda pakuti Yesu waŵikika pa mpando wa Ufumu mu 1914. (Civ. 12:1-10) Mwa kuyowoya nga ni para vinthu ivi vyacitika kale, Yesu wakalongora kuti ivi vizamucitika nadi.
14:26—Kasi Ŵakhristu ŵakwenera “kutinkha” wuli ŵabali ŵawo? Mu Baibolo, lizgu lakuti “kutinkha” nyengo zinyake likung’anamura kutemwa pacoko cinthu cinyake panji munthu. (Gen. 29:30, 31) Kwa Ŵakhristu, “kutinkha” ŵabali ŵawo kukung’anamura kuŵatemwa pacoko pakuyelezgera na umo ŵakutemwera Yesu.—Mat. 10:37.
17:34-37—Kasi “makuŵi” mbanjani ndipo “citanda” ico makuŵi ghakuwunganako ni vici? Ŵanthu awo ‘ŵatolekengepo’ panji kuti kuponoskeka ŵakuyelezgereka na “makuŵi,” agho ghakulaŵiska patali. “Citanda” ico ŵakuwunganako ni Khristu, uyo wakuwusa mwambura kuwonekera, ndiposo nchakurya cauzimu ico Yehova wakuŵapa.—Mat. 24:28.
22:44—Cifukwa wuli Yesu wakakweŵeka mu mtima wake? Pakaŵa vifukwa vinandi ivyo wakacitira nthena. Yesu wakaghanaghaniranga umo nyifwa yake iyo ŵakamukoma nga nchigeŵenga yikhwaskirenge Yehova Ciuta ndiposo zina Lake. Kweniso, Yesu wakamanyanga makora comene kuti umoyo wake wamuyirayira ndiposo umoyo wa ŵanthu wose ukathembanga pa iyo kuti walutilire kuŵa wakugomezgeka.
23:44—Kasi cisi ca maora ghatatu ico cazunurika mu lemba ili cikaŵapo cifukwa cakuti dazi likathyana na mwezi? Cara. Dazi likuthyana na mwezi pekha para mwezi wathwasa, kuti para ngukuru yayi nga umo ukaŵira pa nyengo ya Paska. Cisi ico cikacitika pa zuŵa ilo Yesu wakafwira ukaŵa munthondwe wakufuma kwa Ciuta.
Ivyo Tikusambirapo:
11:1-4. Para tikuyaniska ulongozgi uwu, tiwonenge kuti ukupambanako pacoko na ivyo Yesu wakayowoya mu lurombo lwakuwonerapo. Ici cikulongora kuti para tikulomba tikwenera yayi kuzunuranga waka mazgu ghamoza pera nyengo zose.—Mat. 6:9-13.
11:5, 13. Nangauli Yehova ngwakunozgeka kuzgora malurombo ghithu, kweni tikwenera kufwilirapo kulomba.—1 Yoh. 5:14.
11:27, 28. Munthu wakuŵa na cimwemwe canadi usange wakucita khumbo la Ciuta mwakugomezgeka, kuti kugomezga usambazi nesi ŵanthu ŵa mu mbumba yake yayi.
11:41. Vyawanangwa ivyo tikupa ŵanyithu tikwenera kuvipeleka mwakufumira pasi pa mtima.
12:47, 48. Munthu uyo wali na udindo ukuru kweni wakutondeka kufiska wakuŵa na mulandu ukuru kuluska uyo wakuleka kumanya panji kupulikiska makora udindo wake.
14:28, 29. Nchamahara kuleka kugura vinthu ivyo tikumanya kuti tingafiska yayi.
22:36-38. Yesu wakang’anamuranga kuti ŵasambiri ŵake ŵayeghe cilwero na cilato cakuti ŵajivikilire naco yayi. Kweni kuŵa na malupanga kukawovwira kuti Yesu waŵasambizge sambiro lakuzirwa comene mukati mwa usiku uwo wakakolekera. Sambiro lake likaŵa lakuti: “Wose awo ŵakukora lupanga ŵati ŵamarenge na lupanga.”—Mat. 26:52.
[Cithuzithuzi pa peji 31]
Yosefe nchiyelezgero ciwemi ku mitu ya mbumba
[Cithuzithuzi pa peji 32]
Luka wakalemba vinthu vinandi vyakukhwaskana na umoyo ndiposo uteŵeti wa Yesu