‘Mungawezgeranga Munthu Uheni pa Uheni’ Yayi
“Mungawezgerangapo munthu uheni pa uheni. Mughanaghanirenge ivyo ni viwemi mu maso gha ŵanthu wose.”—ŴAROMA 12:17.
1. Kasi ni nkharo wuli iyo yazara comene?
PARA mwana wakanchizgika na munyake, kanandi nayo wakumukanchizga. Nchacitima kuti mbana pera yayi awo ŵakutemwa kucita nthena. Ŵalara ŵanandi ndimoso ŵakucitira. Para munyawo waŵakhuŵazga, nawo ŵakutemwa kuwezgera. Mbunenesko kuti ŵalara ŵanandi ŵakuwezgera mu nthowa yakuwonekera yayi, kweni ŵakuŵa na nthowa zawo za kuwezgera. Nyengo zinyake ŵakusesa uyo waŵabudira, panji kusanga nthowa zakuti vinthu vileke kumwendera makora. Kuwezgera nkhuwezgera, kwali munthu wagwiliskire nchito nthowa wuli.
2. (a) Cifukwa wuli Ŵakhristu ŵakukana mzimu wa kuwezgera? (b) Kasi tidumbiskanenge mafumbo wuli ndiposo cipaturo wuli ca mu Baibolo?
2 Nangauli mzimu wakuwezgera uheni pa uheni wazara comene, Ŵakhristu ŵakukana mzimu uwu. M’malo mwake, ŵakuyezgayezga kulondezga ulongozgi wa mpositole Paulosi wakuti: “Mungawezgerangapo munthu uheni pa uheni.” (Ŵaroma 12:17) Kasi nchivici citipangiskenge kuti tilondezge mukhaliro wakukhumbikwa comene uwu? Mbanjani awo comene tikwenera yayi kuŵawezgera? Ni vyanduro wuli ivyo tingasanga usange tikuleka kuwezgera? Kuti tisange mazgoro gha mafumbo agha, tiyeni tiwone nkhani yose ya Paulosi iyo yili mu cipaturo 12 ca buku la Ŵaroma, na kuwona umo yikulongolera kuti kuleka kuwezgera nkhuwemi, kukulongora citemwa ndiposo kuti munthu ngwakujiyuyura. Tidumbiskanenge fundo zitatu izi, yiliyose payekhapayekha.
‘Ntheura Nkhumuŵeyani’
3, 4. (a) Kwambira na cipaturo 12 ca buku la Ŵaroma, kasi Paulosi wakalongosora vici, ndipo lizgu lakuti “ntheura” ilo wakayowoya likung’anamuraci? (b) Kasi Ŵakhristu ŵa ku Roma ŵakeneranga kukhwaskika wuli na lusungu lwa Ciuta?
3 Kwambira na cipaturo 12, Paulosi wakalongosora nkhani zinayi zakukolerana izo zikukhwaska umoyo wa Ŵakhristu. Wakalongosora za ubwezi withu na Yehova, ŵasopi ŵanyithu, awo tikuleka kusopa nawo, na ŵalara ŵaboma. Paulosi wakalongora kuti pali vifukwa viwemi vyakukanizgira maghanoghano ghaheni, kusazgapo mtima wa kuwezgera. Wakati: “Ntheura mwaŵabali, nkhumuŵeyerani mu lusungu lwa Ciuta.” (Ŵaroma 12:1) Wonani lizgu lakuti “ntheura.” Lizgu ili, likung’anamura “pa cifukwa ici.” Apa Paulosi wakang’anamuranga kuti, ‘Cifukwa ca ivyo namulongosolerani kale, nkhumuŵeyani kuti mucite ivyo nimuphaliraninge.’ Kasi ni vici ivyo Paulosi wakalongosolera Ŵakhristu ŵa mu Roma?
4 Mu Rom. 1-11 vyakwambilira vya kalata yake, Paulosi wakalongosora mwaŵi wapadera uwo ukajulikira Ŵayuda na Ŵamitundu wakuti ŵakawuse pamoza na Khristu mu Ufumu wa Ciuta uwo mtundu wa Israyeli ukataya. (Ŵaroma 11:13-36) Mwaŵi uwu ukiza cifukwa ca “lusungu lwa Ciuta.” Kasi Ŵakhristu ŵakeneranga kuwona wuli lusungu lwa Ciuta? Ŵakeneranga kuwonga comene mwakuti ŵakenerangaso kucita ivyo Paulosi wakaŵaphalira pamanyuma kuti: “Mupeleke mathupi ghinu ghaŵe sembe yamoyo, yituŵa na yakukondweska Ciuta, kwenekuko nkhuteŵeta kwinu kwa vinjeru.” (Ŵaroma 12:1) Kweni ni mwauli umo Ŵakhristu aŵa ŵakatenge ŵapelekerenge mathupi ghawo kuŵa “sembe” kwa Ciuta?
5. (a) Kasi munthu wangajipeleka wuli kuŵa “sembe” kwa Ciuta? (b) Ni fundo wuli iyo Mkhristu waliyose wakwenera kulondezga?
5 Paulosi wakalutilira kulongosora kuti: “Mungalinganizgikanga na caru cino, kweni musanduke mu kuweleramo kupya kwa mano ghinu, mwakuti mupimiske ico ndi khumbo la Ciuta, ciwemi na cakukondweska, na cakufikapo.” (Ŵaroma 12:2) M’malo mwa kuzomerezga kuti mzimu wa caru ulongozgenge maghanoghano ghawo, iwo ŵakeneranga kuŵa na maghanoghano gha Khristu. (1 Ŵakorinte 2:16; Ŵafilipi 2:5) Fundo iyi ndiyo Ŵakhristu ŵaunenesko wose ŵakwenera kulondezga zuŵa na zuŵa, kusazgapo ise mazuŵa ghano.
6. Mwakuyana na fundo ya Paulosi iyo yili pa Ŵaroma 12:1, 2, nchivici cikutipangiska kuti tileke kuwezgera?
6 Kasi fundo ya Paulosi iyo yili pa Ŵaroma 12:1, 2 yikutovwira wuli? Nga Mbakhristu ŵakuphakazgika ŵa ku Roma, nase tikuwonga comene lusungu ulo Ciuta watilongora ndipo wakulutira kutilongora zuŵa lililose. Ntheura, mtima wa kuzura na viwongo ukutipangiska kuti titeŵetere Ciuta na nkhongono zithu zose, cuma cithu, na maluso ghithu. Mtima uwu ukutipangiskaso kuti tiyezgeyezgenge kughanaghana mwakupambana na caru, kweni mwakuyana na Khristu. Ndipo kuŵa na maghanoghano gha Khristu kukukhwaska umo tikwenera kucitira na ŵanji, kwali mbasopi ŵanyithu panji yayi. (Ŵagalatiya 5:25) Mwaciyelezgero, usange tikughanaghana nga ni Khristu, tikanenge mzimu wa kuwezgera.—1 Petros 2:21-23.
“Kutemwa Kuŵe Kwambura Upusikizgi”
7. Nchitemwa ca mtundu wuli ico cikuyowoyeka mu buku la Ŵaroma cipaturo 12?
7 Tikuleka kuwezgera cifukwa cakuti kucita nthena nkhuwemi pera yayi, kweniso cifukwa cakuti kukulongora citemwa. Wonani umo pamanyuma pake mpositole Paulosi wakalongosolera ico cikupangiska citemwa. Mu buku la Ŵaroma, Paulosi wakagwiliskira nchito comene lizgu lakuti “citemwa” (ilo mu Cigiriki ni a·gaʹpe) pakuyowoya za citemwa ico Ciuta na Khristu ŵakutilongora. (Ŵaroma 5:5, 8; 8:35, 39) Kweni mu cipaturo 12, Paulosi wakagwiliskira nchito lizgu lakuti a·gaʹpe mu nthowa yakupambanako. Wakaligwiriskira nchito pakuyowoya za citemwa ico ŵanthu ŵakulongorana. Pamanyuma pa kuyowoya kuti vyawanangwa vyauzimu vikupambana, nakuti ŵanji awo ŵakapulikana na Khristu ŵakaŵa navyo, Paulosi wakazunura mukhaliro uwo Ŵakhristu wose ŵakwenera kuŵa nawo. Wakati: “Kutemwa kuŵe kwambura upusikizgi.” (Ŵaroma 12:4-9) Citemwa nchimanyikwiro cikuru ca Ŵakhristu ŵaunenesko. (Marko 12:28-31) Paulosi wakuticiska kuti tiwoneseskenge kuti citemwa cinthu nchambura upusikizgi.
8. Ni mwauli umo tingalongolera citemwa cambura upusikizgi?
8 Pamanyuma pake, Paulosi wakalongosora umo citemwa cambura upusikizgi cikulongolekera, wakati: “Nyanyarani ico nchiheni; demelerani ku ico nchiwemi.” (Ŵaroma 12:9) ‘Kunyanyara’ na ‘kudemelera’ ni mazgu ghankhongono comene. Lizgu lakuti ‘kunyanyara’ lingang’anamulika kuti “kutinkha comene.” Tikwenera kutinkha waka ivyo vikuŵapo para tacita uheni yayi, kweni uheni iwo wene. (Salmo 97:10) Lizgu lakuti ‘kudemelera’ liri kufuma ku lizgu la Cigiriki ilo likung’anamura ‘kumata.’ Mkhristu uyo wali na citemwa canadi, wakumatikana, panji kubatikana na mukhaliro uwemi mwakuti pakuŵavya wakumutaturako ku ciwemi.
9. Ni ulongozgi wuli uwo Paulosi wakayowoya mwakuwerezgawerezga?
9 Paulosi wakayowoya mwakuwerezgawerezga nthowa yakulongolera citemwa. Wakati: “Mutumbikenge awo ŵakumuzikizgani; mutumbikenge, muleke kutemba.” “Mungawezgerangapo munthu uheni pa uheni.” “Mungajitayiranga nduzga, mwa ŵakutemweka.” “Ungatondekanga na uheni, kweni uheni uwutondere na uwemi.” (Ŵaroma 12:14, 17-19, 21) Mazgu gha Paulosi ghakulongora makora umo tikwenera kucitira na ŵanthu awo tikusopa nawo yayi, nanga ni awo ŵakutisuska.
“Mutumbikenge awo ŵakumuzikizgani”
10. Ni mwauli umo tingatumbikira awo ŵakutizikizga?
10 Kasi ni mwauli umo tikucitira na mazgu gha Paulosi ghakuti: “Mutumbikenge awo ŵakumuzikizgani”? (Ŵaroma 12:14) Yesu wakaphalira ŵalondezgi ŵake kuti: “Temwani ŵalwani ŵinu, ndipo muŵalombere awo ŵakumuzikizgani.” (Mateyu 5:44; Luka 6:27, 28) Mwantheura, nthowa yimoza iyo tingatumbikira awo ŵakutizikizga nkhuŵalombera, kuŵeyelera Ciuta kuti usange pali ŵanji awo ŵakucita nthena cifukwa ca ulemwa, Yehova waŵajure maso kuti ŵamanye unenesko. (2 Ŵakorinte 4:4) Mbunenesko kuti nchipusu yayi kulomba Ciuta kuti watumbike awo ŵakutizikizga. Ndipouli, para maghanoghano ghithu ghayanenge comene na gha Khristu, tilongorenge comene citemwa ku ŵalwani ŵithu. (Luka 23:34) Kasi pangaŵa vyanduro wuli usange tikulongora citemwa canthena?
11. (a) Kasi tingasambiraci ku ivyo Stefano wakacita? (b) Pakuwona umoyo wa Paulosi, kasi ŵanji awo ŵakuzikizga Ŵakhristu ŵangasintha wuli?
11 Stefano wakaŵa munthu yumoza uyo wakalombera ŵalwani ŵake, ndipo lurombo lwake lukazgoreka. Zuŵa la Pentekoste wa mu 33 C.E. likati lajumpha waka, Stefano wakakoreka na ŵanthu awo ŵakatinkhanga mpingo Wacikhristu. Ndipo ŵakamuguguzira kuwaro kwa Yerusalemu, na kumudinya na malibwe. Pambere wandafwe, wakalira kuti: “Fumu, mungaŵapanga mlandu wa kwananga uku.” (Milimo 7:58–8:1) Yumoza mwa ŵanthu awo Stefano wakaŵalombera pa zuŵa lira wakaŵa Saulosi, uyo wakazomerezga kuti Stefano wakomeke. Pamanyuma pake, Yesu wakamuwonekera Saulosi. Saulosi uyo pakwamba wakazikizganga ŵalondezgi ŵa Khristu, wakazgoka mulondezgi wa Khristu na kuŵa mpositole Paulosi, ndipo ndiyo wakalemba buku la Ŵaroma. (Milimo 26:12-18) Pakuzgora lurombo lwa Stefano, nchakuwonekerathu kuti Yehova wakamupa mlandu yayi Paulosi cifukwa ca kuzikizga Ŵakhristu. (1 Timote 1:12-16) Nchakuzizika yayi kuti Paulosi wakaciska Ŵakhristu kuti: “Mutumbikenge awo ŵakumuzikizgani.” Kwizira mu ivyo vikamucitikira, wakamanya kuti ŵanji awo ŵakuzikizga Ŵakhristu ŵangazgoka ŵateŵeti ŵa Ciuta. Mazuŵa ghano, ŵanji awo pakwamba ŵakazikizganga Ŵakhristu, ŵamba kuteŵetera Yehova cifukwa ca cakuti ŵateŵeti ŵa Yehova mbanthu ŵa mtende.
“Muŵe na Mtende na Ŵanthu Wose”
12. Kasi ulongozgi uwo wuli pa Ŵaroma 12:9, 17 ukukolerana wuli?
12 Ulongozgi wakulondezgapo uwo Paulosi wakayowoya, ukukhwaskana na umo tikwenera kucitira na ŵasopi ŵanyithu ndiposo ŵanthu awo tikusopa nawo yayi. Wakati: “Mungawezgerangapo munthu uheni pa uheni.” Mazgu agha ghakukolerana na ivyo wakayowoya pakwambilira kuti: “Nyanyarani ico nchiheni.” Nakuti munthu wangayowoya wuli kuti wakunyanyara ico nchiheni usange wakuwezgera ŵanji ciheni? Kucita nthena kungapambana na kuŵa na citemwa “cambura upusikizgi.” Pamanyuma Paulosi wakati: “Mughanaghanirenge ivyo ni viwemi mu maso gha ŵanthu wose.” (Ŵaroma 12:9, 17) Kasi tingalondezga wuli mazgu agha?
13. Ni mwauli umo tikulongolera nkharo yiwemi “mu maso gha ŵanthu wose”?
13 Kukwambilira kwa kalata yake yakuya ku Ŵakorinte, Paulosi wakalemba umo ŵapostole ŵakatambuzgikira. Wakati: “Tili kuzgoreka cakutambwiska [cakuwonelera] ku caru, na ku ŵangelo, na ku ŵanthu. . . . Para tikutukika, tikutumbika; para tikuzikizgika, tikuzizipizga; para tikunyozeka, tikuŵeya.” (1 Ŵakorinte 4:9-13) Mazuŵa ghano, Ŵakhristu ŵaunenesko nawo ŵakuwonelereka na ŵanthu mu caru ici. Para ŵanthu ŵakuwona vinthu viwemi ivyo tikucita nanga ni apo ŵakuticitira mwambura urunji, ŵangamba kunweka na uthenga withu.—1 Petros 2:12.
14. Kasi tikwenera kuŵa ŵamtende kufika mpha?
14 Kweni kasi tikwenera kuŵa ŵamtende kufika mpha? Tikwenera kucita mwakuyana na umo tingakwaniskira. Paulosi wakaphalira ŵabali ŵake Ŵacikhristu kuti: “Usange ndimo kungaŵira, muŵe na mtende na ŵanthu wose, kwakuyana na umo mungamanyira.” (Ŵaroma 12:18) Mazgu ghakuti “usange ndimo kungaŵira” na ghakuti “kwakuyana na umo mungamanyira,” ghakulongora kuti nyengo zinyake cingaŵa cinonono kuŵa pa mtende na ŵanji. Mwaciyelezgero, tingaswa yayi dango la Ciuta cifukwa ca kukhumba kuŵa pa mtende na munthu. (Mateyu 10:34-36; Ŵahebere 12:14) Nangauli vili nthena, tikuyezgayezga kuti tiŵe pa mtende na “ŵanthu wose,” umo tingakwaniskira, kweniso mwambura kuswa fundo zaurunji.
“Mungajitayiranga Nduzga”
15. Kasi lemba la Ŵaroma 12:19 likuyowoya cifukwa wuli cakulekera kuwezgera?
15 Paulosi wakayowoya cifukwa cinyake ico cikwenera kutipangiska kuti tileke kuwezgera. Wakati kuleka kuwezgera nchilongolero cakuti munthu ngwakujiyuyura. Wakati: “Mungajitayiranga nduzga, mwa ŵakutemweka, kweni musezgere malo ukali wa Ciuta: cifukwa kuli kulembeka, Nduzga ni zane; Ine ndizamkunana [nizamuwezgera], ndimo yikunenera Fumu.” (Ŵaroma 12:19) Mkhristu uyo wakuwezgera wakulongora kuti ngwakujiŵikamo. Wakutora mulimo uwo ngwa Ciuta. (Mateyu 7:1) Kweniso, para munthu wakuwezgera yekha, wakulongora kuti walije cipulikano mu mazgu gha Yehova ghakuti ‘Nizamuwezgera.’ Mwakupambanako, Ŵakhristu ŵaunenesko ŵakugomezga kuti Yehova “waŵanyoloskerenge ŵakusoreka ŵake.” (Luka 18:7, 8; 2 Ŵatesalonika 1:6-8) Iwo mwakujiyuyura ŵakulekera Ciuta kuti ndiyo wawezgere.—Yeremiya 30:23, 24; Ŵaroma 1:18.
16, 17. (a) Kasi ‘kulunda makara gha moto’ pa mutu wa munthu kukung’anamuraci? (b) Kasi imwe muli kuwonapo umo kucitira lusungu munthu uyo ni Kaboni yayi kukasungunulira mtima wake? Usange ni nthena, yowoyani ciyelezgero.
16 Kuwezgera mulwani withu kunganonopeska mtima wake, kweni kumucitira lusungu kungasungunura mtima wake. Cifukwa wuli? Wonani mazgu agho Paulosi wakaphalira Ŵakhristu ku Roma. Wakati: “Usange mulwani wako wali na njara, umulere; usange womirwa umumweske; cifukwa para ukucita ntheura, uti ulundenge makara gha moto pa mutu wake.” (Ŵaroma 12:20; Zintharika 25:21, 22) Kasi mazgu agha ghakung’anamuraci?
17 Mazgu ghakuti ‘kulunda makara gha moto pa mutu wake’ ghali kutoreka ku mazgu agho mu nyengo ya kale ŵanthu ŵakayowoyanga pakusungunura malibwe kuŵa visulo. Malibwe agho ŵakapangiranga visulo ŵakaghaŵikanga mu ng’anjo ya moto, na kuŵika makara kusi na pacanya wuwo. Makara gha moto agho ŵakalundanga pacanya ghakasazgirangako kocha mwakuti malibwe ghanonono ghakasongonokanga, ndipo vinthu vyambura kukhumbikwa vikawukangako na kuleka cisulo. Mwakuyanawaka, para tikucitira lusungu munthu uyo wakutisuska, “tingasungunura” mtima wake unonono ndipo wangamba kulongora mikhaliro yiwemi. (2 Mathemba 6:14-23) Nakuti ŵanthu ŵanandi awo ŵali mu mpingo Wacikhristu ŵakamba kusopa kwaunenesko cifukwa cakuti ŵateŵeti ŵa Yehova ŵakaŵacitira lusungu.
Cifukwa Ico Tikulekera Kuwezgera
18. Cifukwa wuli kuleka kuwezgera nkhuwemi, kukulongora citemwa, kweniso kukulongora kujiyuyura?
18 Umo tawonera mwakudumura mu cipaturo 12 ca buku la Ŵaroma, pali vifukwa viwemi vyakulekera ‘kuwezgera uheni pa uheni.’ Cakwamba, kuleka kuwezgera uheni pa uheni nkhuwemi. Pakuwona lusungu ulo Ciuta wakutilongora, nchakwenelera ndiposo camahara kuti tijipeleke kwa Yehova na kupulikira malango ghake kufumira pasi pa mtima, kusazgapo dango lakuti titemwenge ŵalwani ŵithu. Caciŵiri, kukana kuwezgera uheni pa uheni kukulongora citemwa. Para tikuleka kuwezgera na kuŵa pa mtende na ŵanthu, tikovwira nanga ni ŵanyake awo ŵakususka comene kuti ŵambe kusopa Yehova. Cacitatu, kuleka kuwezgera uheni pa uheni kukulongora kuti ndise ŵakujiyuyura. Kuwezgera uheni pa uheni kungalongora kuti ndise ŵakujiŵikamo, pakuti Yehova wakuti: “Nduzga ni zane.” Mazgu gha Ciuta ghakuticenjezgaso kuti: “Para kukwiza kujikuzga kukwizaso na soni; kweni vinjeru vili na awo ŵakujicefya.” (Zintharika 11:2) Para tikulekera Ciuta kuti ndiyo wawezgere, tikulongora kuti ndise ŵakujicefya.
19. Kasi mu nkhani yakulondezgapo tizamudumbiskana vici?
19 Paulosi wakamalizga kalata yake mwakulongosora umo tikwenera kucitira na ŵanji. Wakaciska Ŵakhristu kuti: “Ungatondekanga na uheni, kweni uheni uwutondere na uwemi.” (Ŵaroma 12:21) Ni vinthu wuli viheni ivyo vikuticitikira mazuŵa ghano? Kasi tingavitonda wuli? Mafumbo agha na ghanyake, ghazgolekenge mu nkhani yakulondezgapo.
Kasi Mungalongosora?
• Kasi ni ulongozgi wuli uwo ukusangika mwakuwerezgawerezga mu buku la Ŵaroma cipaturo 12?
• Nchivici citipangiskenge kuti tileke kuwezgera?
• Ni vyanduro wuli ivyo tisangenge ise na ŵanji usange tikuleka ‘kuwezgera uheni pa uheni’?
[Bokosi pa peji 24]
Cipaturo 12 ca buku la Ŵaroma cikulongosora za ubwezi wa Mkhristu na
• Yehova
• ŵasopi ŵanyake
• awo wakuleka kusopa nawo
[Cithuzithuzi pa peji 25]
Kasi tingasambiraci kwa musambiri Stefano?