Ŵafumu, Zomerani Ndipo Londezgani Umutu wa Khristu
“Mutu wa munthu yose ndi Khristu.”—1 ŴAKORINTE 11:3.
1, 2. (a) Kasi mfumu muwemi mungamumanya wuli? (b) Cifukwa wuli nchakuzirwa kuzomerezga kuti Ciuta ndiyo wakambiska nthengwa?
KASI mfumu muwemi mungamumanya wuli? Kasi mukumanyira mahara ghake panji nkhongono zake? Maluso ghake ghakusangira ndarama? Panji cifukwa cakuti wakutemwa na kulengera lusungu muwoli wake na ŵana ŵake? Para mungawona umo ŵakucitira na ŵawoli ndiposo ŵana ŵawo, ŵafumu ŵanandi ŵakutondeka kuŵa ŵafumu ŵawemi pakuti ŵakulongozgeka na mzimu wa caru na kaghanaghaniro ka wunthu. Cifukwa wuli? Comene nchifukwa cakuti ŵakutondeka kuzomerezga na kulondezga ulongozgi wa uyo wakambiska nthengwa, mweneuyo “ wakatorako [mbambo] ku munthu, wakayicita mwanakazi, wakiza nayo ku munthu.”—Genesis 2:21-24.
2 Yesu wakakhozgera nkhani ya mu Baibolo iyi yakuti nthengwa yikambika na Ciuta, apo wakati kwa awo ŵakamususkanga: “Kasi mulive kuŵazga, kuti uyo wakaŵalenga pakudanga, wakaŵalenga mwanalume na mwanakazi, ndipo wakati, Cifukwa ceneici munthu wati wasidenge ŵawiske na ŵanyina wademelerenge ku muwoli wake; ndipo ŵaŵenge thupi limoza ŵaŵiri wuwo? Ntheura kuti mbaŵiriso cara, kweni thupi limoza. Ntheura ico Ciuta wagumanya [mu nthengwa], munthu waleke kupatulanya.” (Mateyu 19:4-6) Fundo yakovwira kuti nthengwa yiŵe yakukhora nkhuzomerezga kuti Ciuta ndiyo wakambiska nthengwa kweniso kulondezga ulongozgi wa mu Baibolo.
Kuti Mfumu Waŵe Muwemi
3, 4. (a) Cifukwa wuli Yesu wakuyimanya makora comene nthengwa? (b) Kasi muwoli wa Yesu wakuyelezgera ni njani, ndipo ni mwauli umo ŵafumu ŵakwenera kucitira na ŵawoli ŵawo?
3 Ico cingawovwira mfumu kuti waŵe muwemi nkhusambira ivyo Yesu wakayowoya na kulondezga ivyo wakacita. Yesu wakuyimanya makora comene nthengwa, cifukwa wakaŵapo apo ŵanthu ŵakwamba ŵakalengekanga na apo ŵakakwatiskanga. Yehova Ciuta wakati: “Tilenge munthu mu cikozgo cithu, kwakulingana na nkharo yithu.” (Genesis 1:26) Nchakuwonekerathu kuti Ciuta wakayowoyanga na uyo wakadankha kumulenga pambere wandalenge vinthu vinyake vyose ndipo ndiyo ‘wakaŵapo pafupi nayo nga ndi fundi.’ (Zintharika 8:22-30) Ndiyo ni “Muŵere wa cakwatika cose.” Ni “jando la kwata kwa Ciuta,” wakaŵako pambere vinthu vyose vindalengeke.—Ŵakolose 1:15; Civumbuzi 3:14.
4 Yesu wakucemeka “Mwanamberere wa Ciuta,” ndipo wakwimira mfumu. Nyengo yinyake mungelo wakati: “Iza kuno nditi ndikulongorenge Mwali, muwoli wa Mwanamberere.” (Yohane 1:29; Civumbuzi 21:9) Kasi mwali panji muwoli wa mwana mberere ni njani? “Muwoli wa Mwanamberere” ni mpingo wa ŵalondezgi ŵake ŵakuphakazgika na mzimu, awo ŵamuwusa nayo pamoza kucanya. (Civumbuzi 14:1, 3) Mwantheura, umo Yesu wakacitiranga na ŵasambiri ŵake apo wakaŵa pano pasi nchiyelezgero ca umo ŵafumu ŵakwenera kucitira na ŵawoli ŵawo.
5. Kasi Yesu nchiyelezgero ca ŵanjani?
5 Mbunenesko kuti Baibolo likuti Yesu nchiyelezgero ca wose awo ŵakumulondezga, nga umo tikuŵazgira kuti: “Khristu nayo wakakomwera imwe, na kumusidirani bambiro, mwakuti mulondezge malwayo ghake.” (1 Petros 2:21) Kweniso Yesu nchiyelezgero ciwemi comene ca ŵanalume. Baibolo likuti: “Mutu wa munthu [mwanalume] yose ndi Khristu; ndipo mutu wa mwanakazi ndi mfumu wake; ndipo mutu wa Khristu ndi Ciuta.” (1 Ŵakorinte 11:3) Pakuti mutu wa mwanalume ni Khristu, ŵafumu ŵakwenera kulondezga ciyelezgero cake. Mwantheura, mbumba yikwenera kulondezga umo ndondomeko ya umutu yiliri usange yikukhumba kuŵa yakukhora kweniso yakukondwa. Kuti ivi vicitike, ŵafumu ŵakwenera kutemwa ŵawoli ŵawo nga umo Yesu wakucitira na muwoli wake wakuyelezgera, ŵasambiri ŵake ŵakuphakazgika.
Umo Mungacitira na Masuzgo mu Nthengwa
6. Kasi ŵafumu ŵakwenera kukhala nawo wuli ŵawoli ŵawo?
6 Mu nyengo zinonono izi, ŵafumu ŵakwenera kulondezga comene ciyelezgero ca Yesu pa nkhani ya kuzika, kutemwa, kweniso cikanga pakukoleska fundo zaurunji. (2 Timote 3:1-5) Pakuyowoya za ciyelezgero ico Yesu wali kutilekera, Baibolo likuti: “Mwa ŵanalume, ntheura pera, mukhale makora na ŵawoli ŵinu kwakuyana na mahara.” (1 Petros 3:7) Enya, ŵafumu ŵakwenera kucita mwamahara para ŵasangana na suzgo mu nthengwa, nga umo Yesu wakacitiranga na masuzgo. Wakayezgeka comene kuluska munthu waliyose, kweni wakamanyanga kuti Satana, viŵanda vyake, na ŵanthu ŵaheni ndiwo ŵakamuyezganga. (Yohane 14:30; Ŵaefeso 6:12) Yesu wakazizwanga yayi na viyezgo, mwantheura pera ŵakutorana ŵaleke kuzizwa para ŵali na “suzgo mu thupi.” Baibolo likucenjezga awo ŵakutora panji kutengwa kuti ŵaŵenge na suzgo muthupi.—1 Ŵakorinte 7:28.
7, 8. (a) Kasi kukhala na ŵawoli mwamahara kukusazgapo vici? (b) Cifukwa wuli ŵawoli ŵakwenera kucindikika?
7 Baibolo likuti ŵafumu ŵakwenera kukhala na ŵawoli ŵawo ‘kwakuyana na mahara; uku ŵakumugaŵira nchindi mwanakazi, nga nchiŵiya cakutomborokako.’ (1 Petros 3:7) Baibolo likayowoyerathu kuti ŵanalume ŵawusenge ŵawoli ŵawo, kweni mfumu uyo wakukondweska Ciuta wakuwusa mwankhaza yayi, m’malo mwake wakumucindika muwoli wake. (Genesis 3:16) Wakuwona mwanakazi nga nchawanangwa cakuzirwa comene, wakugwiriska nchito nkhongono zake kupwetekera muwoli wake yayi. M’malo mwake, wakumughanaghanira ndipo nyengo zose wakumucindika muwoli wake.
8 Cifukwa wuli ŵafumu ŵakwenera kucindika ŵawoli ŵawo? Baibolo likuzgora kuti: “Uku muli ŵahaliri ŵamoza na wezi wa umoyo; mwakuti malurombo ghinu ghaleke kupuvyiwa.” (1 Petros 3:7) Mfumu wakwenera kumanya kuti Yehova wakupambaniska yayi pakati pa mwanalume na mwanakazi uyo wakumusopa. Ŵanakazi awo ŵakusopa Ciuta ŵazamupokera njombe ya umoyo wamuyirayira mwakuyana waka na ŵanalume, ndipo ŵanji ŵamuwusa mu ufumu wa kucanya, umo “mulive mwanalume na mwanakazi.” (Ŵagalatiya 3:28) Mwantheura, ŵafumu ŵakwenera kukumbuka kuti kugomezgeka kwa munthu ndiko kukupangiska kuti waŵe wakuzirwa pamaso pa Ciuta. Vilije nchito kuti munthu ni mwanalume panji mwanakazi, mfumu panji muwoli, panji mwana.—1 Ŵakorinte 4:2.
9. (a) Mwakuyana na mazgu gha Petrosi, cifukwa wuli ŵafumu ŵakwenera kucindika ŵawoli ŵawo? (b) Kasi Yesu wakalongora wuli nchindi ku ŵanakazi?
9 Cifukwa ico mfumu wakwenera kucindikira muwoli wake cakonkhoskeka na mpositole Petrosi mu mazgu ghake ghaumaliro agho ghali pa 1 Petros 3:7, “mwakuti malurombo ghinu ghaleke kupuvyiwa.” Kupuvyiwa kwanthena kungaŵa kwakofya. Kungapangiska malurombo gha mwanalume kuti ghaleke kupulikikwa kwa Ciuta, nga umo vikaŵira na ŵateŵeti ŵa Ciuta ŵa mu nyengo yamwaka awo ŵakaleka kupulikira. (Citengero ca Yeremiya 3:43, 44) Mwavinjeru, ŵanalume Ŵacikhristu awo ŵali kutora na awo ŵakughanaghana za kutora, ŵakwenera kusanda umo Yesu wakacindikiranga ŵanakazi. Wakaŵapokelera mu gulu ilo wakendanga nalo mu uteŵeti, ndipo wakaŵalengeranga lusungu na kuŵacindika. Pa zuŵa linyake Yesu wakavumbura nkhani yakuzirwa comene ku ŵanakazi, na kuŵatuma kuti ŵakaphalire ŵanalume.—Mateyu 28:1, 8-10; Luka 8:1-3.
Uyo Ŵafumu Ŵalondezge
10, 11. (a) Cifukwa wuli comene ŵafumu ŵakwenera kusanda ciyelezgero ca Yesu? (b) Ni mwauli umo ŵafumu ŵakwenera kulongolera citemwa ŵawoli ŵawo?
10 Nga umo tawonera, Baibolo likuyelezgera ubwezi wa mfumu na muwoli wake na uwo wuli pakati pa Khristu na “mwali” wake, mpingo wa ŵalondezgi ŵake ŵakuphakazgika. Baibolo likuti: “Mfumu ndi mutu wa muwoli wake, umo Khristu nayo waliri mutu wa ekleziya [mpingo].” (Ŵaefeso 5:23) Mazgu agha ghakuciska ŵafumu kusanda umutu, panji udangiliri, uwo Yesu wakalongora ŵalondezgi ŵake. Pekha para ŵafumu ŵakusanda ici ndipo ŵazamulondezga makora ciyelezgero ca Yesu na kulongozga ŵawoli ŵawo, kuŵatemwa, na kuŵapwelelera, nga umo Yesu wakacitira na mpingo wake.
11 Baibolo likuciska ŵafumu kuti “temwani ŵawoli ŵinu, umo Khristu nayo wakatemwera ekleziya, ndipo wakajipelekera ilo.” (Ŵaefeso 5:25) Mu lemba la Ŵaefeso cipaturo 4, “ekleziya” panji mpingo ukucemeka “thupi la Khristu.” Thupi ili liri na ŵanalume na ŵanakazi, ndipo wose ŵakovwira thupi kugwira nchito yake makora. Yesu ndiyo “mutu wa thupi, ndilo ekleziya.”—Ŵaefeso 4:12; Ŵakolose 1:18; 1 Ŵakorinte 12:12, 13, 27.
12. Kasi ni mwauli umo Yesu wakalongolera kutemwa thupi lake lakuyelezgera?
12 Mwakufipira mtima awo ŵakaŵa ŵalondezgi ŵake, Yesu wakalongora kutemwa thupi lake lakuyelezgera, ilo ni mpingo. Mwaciyelezgero, apo ŵasambiri ŵake vikalema, wakati: “Zaninge . . . ku malo gha mapopa, mupumulepo kacoko.” (Marko 6:31) Pakulongosora ivyo Yesu wakacita apo wakaŵa pafupi kukomeka, yumoza mwa ŵapositole ŵake wakalemba kuti: “Waŵatemwa ŵake [awo ŵakaŵa thupi lake lakuyelezgera] . . . wakaŵatemwa kufikira na ku umaliro.” (Yohane 13:1) Ici nchiyelezgero ciwemi comene ico Yesu wali kupeleka, umo ŵafumu ŵakwenera kucitira na ŵawoli ŵawo.
13. Ni mwauli umo ŵafumu ŵakuciskikira kutemwa ŵawoli ŵawo?
13 Pakuyowoya za kukhumbikwa kwa kulondezga ciyelezgero ico Yesu wali kupeleka ku ŵafumu, mpositole Paulosi wakuŵaciska kuti: “Ŵafumu nawoso ŵakwenelera kutemwa ŵawoli ŵawo na ŵawo nga ndi mathupi ghawo na ghawo. Uyo wakutemwa muwoli wake na wake wakujitemwa; cifukwa palije munthu uyo wakutinkha thupi lake; kweni wakulilera na kulivulilira, umo Khristu nayo wakucitira na Ekleziya.” Paulosi wakayowoyaso kuti: “Imwe namwe yumoza na yumoza, yose watemwenge muwoli wake na wake nga ndi mweneco.”—Ŵaefeso 5:28, 29, 33.
14. Kasi mfumu wakucita wuli na thupi lake lakwananga, ndipo wakwenera kucita wuli na muwoli wake?
14 Ghanaghanirani mazgu gha Paulosi. Kasi munthu wa mahara ghake wali kujipwetekerapo dara? Para munthu wakhuŵara ku kacigunwe, kasi wakukachaya cifukwa ndiko kamupwetekeska? Wakucita nthena yayi. Kasi mfumu wakujikhozga soni yekha pamaso pa mabwezi ghake panji kujisesa ivyo wakutondeka? Cara. Sono cifukwa wuli wanganyoza muwoli wake, panji kumuyowoyera viheni para wapuvya? Ŵafumu ŵangajighanaghaniranga ŵekha pera yayi kweniso ŵaghanaghanirenge ŵawoli ŵawo.—1 Ŵakorinte 10:24; 13:5.
15. (a) Kasi Yesu wakacita wuli apo ŵasambiri ŵake ŵakalongora kuti mbakutondeka? (b) Kasi tingasambiraci ku ciyelezgero cake?
15 Wonani umo Yesu wakalongolera kughanaghanira ŵasambiri ŵake pa usiku wakuti wali pafupi kukomeka, apo ŵakalongora kuti mbakutondeka. Nangauli wakaŵapempha mwakuwerezgawerezga kuti ŵalombenge, iwo ŵakagona katatu mu munda wa Getsemane. Mwamabuci, ŵalwani ŵakaŵazingilizga. Yesu wakafumba ŵalwani kuti: “Mukupenja njani?” Ŵakazgora kuti: “Yesu wa ku Nazarete,” Yesu wakaŵazgora: “Ndine.” Pakumanya kuti ‘ora lakwana’ la nyifwa yake wakati: “Ntheura usange mukupenja ine, ŵalekani aŵa ŵalutenge.” Yesu wakalekapo yayi kughanaghanira ŵasambiri ŵake, cigaŵa ca mwali wake wakuyelezgera, ndipo wakapanga nthowa yakuŵaponoskera. Para ŵafumu ŵakusanda umo Yesu wakacitira na ŵasambiri ŵake, ŵasangenge fundo zinandi izo ŵangalondezga pakukhala na ŵawoli ŵawo.—Yohane 18:1-9; Marko 14:34-37, 41.
Citemwa ca Yesu Nchakuyegheka Waka Yayi
16. Kasi Yesu wakamuwonanga wuli Marita, kweni wakamunyololera wuli?
16 Baibolo likuti: “Yesu wakatemwa Marita na munung’una wake na Lazaro,” awo kanandi ŵakamupokeleranga ku nyumba kwawo. (Yohane 11:5) Ndipouli, Yesu wakamulekelera yayi Marita kumupa ulongozgi apo wakatangwanika na kunozga cakurya, na kutondeka kutegherezga mwakukwana ku ulongozgi wauzimu. Yesu wakati: “Marita, Marita, nthunandi uto ukwenjerwa na kujikweŵeska nato; cinthu cimoza cikukhumbikwa.” (Luka 10:41, 42) Palije kukayika kuti Marita wakawona citemwa ca Yesu lekani wakapokera mwaluŵiro ulongozgi wake. Mwakuyana waka ŵafumu ŵakwenera kunjilikizga ŵawoli ŵawo mwalusungu, mwacitemwa, ndiposo kusora mazgu ghawemi ghakuyowoya. Kweni para pakukhumbikwira kunyololera, nchiwemi kuyowoya mwambura kubisira nga umo Yesu wakacitira.
17, 18. (a) Kasi Petrosi wakamucenya wuli Yesu, ndipo nchifukwa wuli Petrosi wakakhumbikwiranga kumunyololera? (b) Kasi ni mazaza wuli agho mfumu wali nagho?
17 Pa nyengo yinyake, Yesu wakalongosolera ŵapositole ŵake kuti wakwenera kuluta ku Yerusalemu, uko wamukomwa na “ŵalara na ŵasofi ŵalara na ŵalembi, na kukomeka, na kuwuskika para ghajumphapo mazuŵa ghatatu.” Petrosi wati wapulika nthena wakatolera Yesu pamphepete na kumucenya, wakati: “Kuŵe kutali na imwe, Fumu: vyeneivi kuti vingamuwirani cara.” Nchakuwonekerathu kuti maghanoghano gha Petrosi ghakayegheka waka. Wakakhumbikwiranga kumunyololera. Mwantheura, Yesu wakati kwa iyo: “Luta ku nyuma zane, Satana: ndiwe cakundikhuŵazga: cifukwa kuti ukupwelera vya Ciuta cara, kweni vya ŵanthu.”—Mateyu 16:21-23.
18 Yesu wakalongosora waka khumbo la Ciuta, ilo likusazgapo kukomwa mu vinthu vinandi ndiposo kukomeka. (Salmo 16:10; Yesaya 53:12) Mwantheura, Petrosi wakabuda kumucenya Yesu. Petrosi wakakhumbikwiranga nadi kumunyololera, nga umo nase tikukhumbikwira nchenyo nyengo zinyake. Pakuŵa mutu wa mbumba, mfumu wali na mazaza ndiposo udindo wa kunyololera ŵa mu mbumba, kusazgapo muwoli wake. Nangauli pa kunyololera pangakhumbikwira cikanga, kweni kukwenera kucitika mwalusungu ndiposo mwacitemwa. Nga umo Yesu wakawovwilira Petrosi kuti waleke kuyegheka waka, ŵafumu nawo nyengo zinyake ŵangakhumbikwira kucita mwakuyana waka na ŵawoli ŵawo. Mwaciyelezgero, mfumu wangakhumbikwira kuyowoya mwacitemwa cifukwa ico vinthu vinyake vikukhumbikwira kusintha, usange muwoli kavwaliro kake panji umo wakujitozgera vyamba kulekana na ulongozgi wa mu Baibolo.—1 Petros 3:3-5.
Uwemi Wakuti Mfumu Wazikirenge
19, 20. (a) Kasi ni suzgo wuli ilo likawuka pakati pa ŵapositole ŵa Yesu, ndipo Yesu wakacita nalo wuli? (b) Kasi kufwilirapo kwa Yesu kukawovwira wuli?
19 Usange pali suzgo ilo likukhumbikwira kunyololera, ŵafumu ŵakwenera kumanya kuti kufwilirapo kwawo pa kunyololera kusinthenge vinthu nyengo yeneyiyo yayi. Yesu kukamutolera nyengo kuti wanyololere nkharo ya ŵapositole ŵake. Mwaciyelezgero, kuumaliro kwa uteŵeti wa Yesu pakaŵa kugazganaso pakati pa ŵapositole ŵake. Ŵakagazgananga za uyo ni mukuru pakati pawo. (Marko 9:33-37; 10:35-45) Ivi vikati vyacitika, pakajumpha kanyengo kacoko waka, Yesu wakanozga kuti ŵakacite Paska paŵekha. Pa nyengo iyo, pakaŵavya nanga njumoza wakajipeleka kuti wageziske malundi gha ŵanyake. Yesu ndiyo wakaŵageziska. Ndipo wakati: “Ndamupani bambiro.”—Yohane 13:2-15.
20 Ŵafumu awo ŵakucita vinthu mwakujicefya nga ni Yesu ŵakoleranenge na ŵawoli ŵawo. Kweni kuzikira nkhwakukhumbikwa. Pamasinda pa usiku wenewura wa Paska, ŵapositole ŵakagazganaso za uyo ni mukuru pakati pawo. (Luka 22:24) Kusintha nkharo na mikhaliro kukutora nyengo ndipo kukucitika pacokopacoko. Kweni kukuŵa kwakukondweska para kwacitika, nga umo vikaŵira na ŵapositole.
21. Para mu nthengwa mwawuka masuzgo, kasi ŵafumu ŵakuciskika kukumbuka na kucita vici?
21 Mazuŵa ghano nthengwa zili na masuzgo ghanandi comene kuluska kale. Ŵanandi ŵakuzirwiska yayi vilapo vya nthengwa. Kweni ŵafumu ŵakwenera kukumbuka jando la nthengwa. Kumbukani kuti nthengwa yikambika na Yehova, Ciuta withu uyo wakutitemwa. Ciuta wakapeleka Mwana wake Yesu, kuŵa waka thumba lakuwombora panji Muthaski yayi, kweniso ciyelezgero cakuti ŵanalume ŵalondezge.—Mateyu 20:28; Yohane 3:29; 1 Petros 2:21.
Kasi Mungazgora Wuli?
• Cifukwa wuli nchakuzirwa kumanya jando la nthengwa?
• Ni mwauli umo ŵafumu ŵakuciskikira kutemwa ŵawoli ŵawo?
• Kasi nchiyelezgero wuli ca Yesu ico cikulongora umo ŵafumu ŵakwenera kucitira na ŵawoli ŵawo?
[Cithuzithuzi pa peji 11]
Apo ŵasambiri ŵake vikalema, Yesu wakaŵaghanaghanira
[Cithuzithuzi pa peji 12]
Ŵafumu ŵakwenera kunjilikizga ŵawoli ŵawo mwalusungu, ndiposo kusora mazgu ghawemi ghakuyowoya