Ŵawoli, Muŵacindikenge Comene Ŵafumu Ŵinu
“Ŵawoli jilambikani ku ŵafumu ŵinu.”—ŴAEFESO 5:22.
1. Cifukwa wuli kucindika mfumu nkhwakusuzga?
MU VYARU vinandi para ŵanthu ŵakutorana, mwanakazi wakulapa cilapo, kulayizga kuti wacindikenge comene mfumu wake. Kweni umo ŵafumu ŵanandi ŵakukhalira na ŵawoli ŵawo, vikulongora kuti nchakusuzga kufiska cilapo ici. Kweni nthengwa yikaŵa na jando liwemi comene. Ciuta wakatora mbambo kwa munthu wakwamba, Adamu, na kuyicita mwanakazi. Ndipo Adamu wakati: “Uyu sono nchiwangwa ca viwangwa vyane na nyama ya nyama yane.”—Genesis 2:19-23.
2. Kasi ŵanakazi mazuŵa ghano ŵasintha wuli nkharo yawo ndiposo umo ŵakuwonera nthengwa?
2 Nangauli nthengwa yikaŵa na jando liwemi, kweni kawupu kakucemeka wanangwa wa ŵanakazi, ako cilato cake cikaŵa cakuti ŵanakazi ŵaleke kuwusika na ŵanalume, kakambika ku United States m’ma 1960. Pa nyengo yira, pa ŵanalume 300 awo ŵakalekanga mbumba zawo, mwanakazi wakuleka mbumba yake wakaŵanga yumoza pera, kweni kuzakafika kuumaliro wa m’ma 1960 vinthu vikasintha. Pa ŵanalume 100, mwanakazi wakaŵanga yumoza. Sono ŵanakazi ŵakutuka, kumwa moŵa, kukhweŵa hona, na kucita mikhaliro yiheni nga ni umo ŵanalume ŵakucitira. Kasi ŵanakazi mbakukondwa? Yayi. Mu vyaru vinyake, hafu ya ŵanthu awo ŵakutorana pamasinda pake ŵakupatana. Kasi kuyezgayezga uko ŵanakazi ŵanji ŵacita kuti ŵanyololere masuzgo gha mu nthengwa kwacepeskako masuzgo panji kwasazgirako?—2 Timote 3:1-5.
3. Kasi ni suzgo wuli comene iyo yikukhwaska nthengwa?
3 Kasi comene suzgo ni vici? Suzgo ili laŵapo kufuma waka apo Heva wakanyengekera na mungelo wakugaluka, “njoka ya ciyamwaka, iyo yikucemeka Musesi na Satana.” (Civumbuzi 12:9; 1 Timote 2:13, 14) Satana wayuyura ivyo Ciuta wakusambizga. Mwaciyelezgero, Dyabulosi wacitiska nthengwa kuŵa yinonono ndiposo yankhaza. Satana uyo ni muwusi wa caru ici, wacitiska ulongozgi wa Ciuta kuwoneka nga ngunonono na wakale comene. Wakucita ivi mwa kuthandazga nkhani zautesi kwizira mu mawayilesi na mabuku. (2 Ŵakorinte 4:3, 4) Usange tingasanda makora ivyo Ciuta wakuyowoya pakukhwaskana na mulimo wa mwanakazi mu nthengwa, tiwonenge kuti Mazgu gha Ciuta ghakovwira.
Cenjezgo ku Awo Ŵakutora Panji Kutengwa
4, 5. (a) Cifukwa wuli kughanaghanirapo dankha za nthengwa nkhwakukhumbikwa? (b) Kasi mwanakazi wakwenera kucitaci pambere wandazomere nthengwa?
4 Baibolo liri na mazgu ghakucenjezga. Likuti mu caru cakuwusika na Dyabulosi ici, nanga ni awo nthengwa zawo zikwenda makora ŵaŵenge na “suzgo.” Nangauli Ciuta ndiyo wakambiska nthengwa, kweni Baibolo likucenjezga wose awo ŵakutora panji kutengwa. Pakuyowoya za mwanakazi uyo mfumu wake wapotera ndipo ni mwanangwa kutengwaso, mulembi wa Baibolo munyake wakati: “Ngwa mwaŵi kwakuluska usange wakukhala umo waliri.” Yesu wakawongaso awo ŵangakhala kwambura kutengwa panji kutora. Kweni usange munthu wakukhumba kutora panji kutengwa, wakwenera kucita nthena “mu Fumu,” kung’anamura kutorana na munthu uyo wali kubapatizika na kujipeleka pakusopa Ciuta.—1 Ŵakorinte 7:28, 36-40; Mateyu 19:10-12.
5 Mwanakazi wakwenera kuŵika pwelelero comene pa munthu uyo watoranenge nayo cifukwa Baibolo likuti: “Mwanakazi uyo wali na mfumu wake wakukakika na dango kwa iyo.” Pekha usange mfumu wake wapotera panji wacita uleŵi ‘wakufwaturika ku dango la mfumu wake.’ (Ŵaroma 7:2, 3) Citemwa ca pakwambilira cingamupangiskani kuwona nga vinthu vizamwenda makora mu nthengwa, kweni nchakukwana yayi kuti nthengwa yiŵe yacimwemwe. Mwanakazi wambura kutengwa wakwenera kujifumba kuti, ‘Kasi nkhukhumbisiska nadi kuŵa pasi pa dango la mwanalume uyu?’ Nyengo ya kughanaghanira fumbo ili ni pambere mundatengwe kuti para mwatengwa yayi.
6. Nkhusankha wuli uko ŵanakazi ŵanandi ŵakwenera kucita lero, ndipo cifukwa wuli nkhwakuzirwa?
6 Mu vyaru vinandi mazuŵa ghano, mwanakazi wangazomera panji kukana mwanalume uyo wakumukhumba nthengwa. Kweni nchakusuzga comene kwa mwanakazi kusankha makora pa nkhani iyi, pakuti khumbiro la kuŵa na munyake wa mu nthengwa lingaŵa lankhongono comene. Mulembi munyake wakati: “Para tikukhumba kucita cinthu cinyake kwali nkhutora panji kukwera lupiri, tingaghanaghana kuti vinthu vizamwenda makora na kuŵika pwelelero pa nkhani izo tikukhumba kupulika pera.” Munthu uyo wakwenderamo bweka mu mapiri ghakurughakuru wakuzgeŵera kwenekuko. Kuleka kusankha makora munthu wakutorana nayo nako kungaŵa kwakupweteka.
7. Ni ulongozgi wuli uwemi uwo wapelekeka wakukhwaskana na munthu wakutorana nayo?
7 Mwanakazi wakwenera kughanaghanira makora vinthu ivyo vikunjizgikamo pakuŵa pasi pa dango la mwanalume uyo wakumusonga. Vilimika ivyo vyajumpha, msungwana munyake wa ku India wakati: “Ŵapapi ŵithu mbalara ndipo mbamahara, kweniso ŵakupusikika bweka yayi nga ndise. . . . Ine ningakaŵa yayi kusankha uheni.” Wovwiri uwo ŵapapi na ŵanthu ŵanji ŵangapeleka ngwakukhumbikwa comene. Munthu munyake wamahara uyo wakupeleka ulongozgi, wakakhuŵirizga ŵawukirano kumanya ŵapapi ŵa munthu uyo ŵakukhumba kutorana nayo na kuwona umo wakucitira ku ŵapapi na ŵa mu mbumba yake.
Umo Yesu Wakalongolera Kujilambika
8, 9. (a) Kasi Yesu wakakuwona wuli kujilambika kwake kwa Ciuta? (b) Ni candulo wuli ico cikuŵapo cifukwa ca kujilambika?
8 Nangauli kujilambika kungaŵa kwakusuzga, kweni ŵanakazi ŵaciwone kuŵa cinthu cakucindikika nga umo Yesu wakawoneranga. Kupulikira kwake Ciuta kukasazgapo masuzgo, kufwa pa khuni lakusuzgikirapo, ndipouli iyo wakaŵa na cimwemwe cifukwa ca kupulikira Ciuta. (Luka 22:41-44; Ŵahebere 5:7, 8; 12:3) Ŵanakazi ŵakwenera kuwona Yesu kuŵa ciyelezgero cawo, cifukwa Baibolo likuti: “Mutu wa mwanakazi ndi mfumu wake; ndipo mutu wa Khristu ndi Ciuta.” (1 Ŵakorinte 11:3) Kuti ni para ŵanakazi ŵatengwa pera ndipo ŵakuŵa pasi pa ulongozgi wa ŵanalume yayi.
9 Baibolo likulongosora kuti ŵanakazi ŵakutengwa panji ŵambura kutengwa, ŵakwenera kujilambika ku ulongozgi wa ŵanalume ŵauzimu ŵeneawo ŵakulaŵilira mpingo Wacikhristu. (1 Timote 2:12, 13; Ŵahebere 13:17) Para ŵanakazi ŵakulondezga ulongozgi wa Ciuta, ŵakulongora ciyelezgero kwa ŵangelo mu gulu la Ciuta. (1 Ŵakorinte 11:8-10) Mwakusazgirapo, ŵanakazi ŵalara awo mbakutengwa, cifukwa ca ciyelezgero cawo ciwemi na masacizgo ghawo ghakovwira, ŵakusambizga ŵanakazi ŵacoko ‘kupulikira ŵafumu ŵawo.’—Tito 2:3-5.
10. Ni mwauli umo Yesu wakalongolera ciyelezgero ca kujilambika?
10 Yesu wakamanya kukhumbikwa kwa kujilambika. Pa nyengo yimoza, Yesu wakaphalira mpositole Petrosi kuti wakalipire ndarama kwa ŵanthu ŵamazaza, na kumupa ndarama zakuti wakalipire. Pamanyuma Petrosi wakalemba kuti: “Mulambire vyakwimikika vyose vya ŵanthu cifukwa ca Fumu.” (1 Petros 2:13; Mateyu 17:24-27) Pakuyowoya za viyelezgero viwemi vya kupulikira kwa Yesu, tikuŵazga kuti: “Wakavura ucindami wake, wakajitolera kaŵiro ka muzga, wakaŵa na cikozgo ca ŵanthu. Ndipo apo wakawona kuti ngwakulingana na munthu, wakajiyuyura, pakuŵa wakupulikira kuya kafika na ku nyifwa.”—Ŵafilipi 2:5-8.
11. Cifukwa wuli Petrosi wakakhuŵirizga ŵawoli kujilambika ku ŵafumu nanga ni awo ŵakaŵa ŵambura kupulikana?
11 Pakukhuŵilizga Ŵakhristu kuŵa ŵakupulikira ku ŵamazaza ŵa caru ici nanga ŵangaŵa ŵankhaza, Petrosi wakati: “Cifukwa mukacemekera ceneici: pakuti Khristu nayo wakakomwera imwe, na kumusidirani bambiro, mwakuti mulondezge malwayo ghake.” (1 Petros 2:21) Pamanyuma pa kulongosora umo Yesu wakasuzgikira na kuzizipizgira, Petrosi wakakhuŵirizga ŵawoli awo ŵafumu ŵawo mbambura kupulikana kuti: “Ntheura pera, mwa ŵanakazi, muŵalambire ŵafumu ŵinu; mwakuti, usange ŵalipo ŵanji ŵambura kupulikira mazgu, ŵangawojeka na kakhaliro ka ŵawoli ŵawo kwambura mazgu; uku ŵakuwona kakhaliro kinu katuŵa ka mu wofi.”—1 Petros 3:1, 2.
12. Ni vyandulo wuli ivyo vikaŵapo cifukwa ca kupulikira kwa Yesu?
12 Kujilambika pakati pa ŵanthu ŵakunyoza na ŵaheni kungawoneka nga nkhulopwa. Kweni ndimo Yesu wakawonera yayi. Petrosi wakalemba kuti: “Para wakatukikanga, kuti wakawezga kutuka cara. Para wakakomwanga, kuti wakafinganga cara.” (1 Petros 2:23) Ŵanyake awo ŵakawona Yesu wakusuzgika ŵakamba kupulikana, kusazgapo cigeŵenga ico wakapayikika naco pa khuni lakusuzgikirapo na msilikari mulara. (Mateyu 27:38-44, 54; Marko 15:39; Luka 23:39-43) Mwakuyana waka, Petrosi wakalongora kuti ŵafumu awo mbambura kupulikana nanga ŵangaŵa ŵankhaza, ŵangaŵa Ŵakhristu pakuwona kupulikira uko ŵawoli ŵawo ŵakulongora. Ndivyo vikucitika nadi mazuŵa ghano.
Umo Ŵawoli Ŵangacitira Kuti Ŵatemweke na Ŵafumu Ŵawo
13, 14. Ni mwauli umo kujilambika ku ŵafumu ŵambura kupulikana kuliri kwacandulo?
13 Ŵawoli awo mbakupulikana ŵawoja ŵafumu ŵawo cifukwa ca nkharo yawo Yacikhristu. Pa ungano wa sonosono wa cigaŵa wa Ŵakaboni ŵa Yehova, mfumu wakayowoya za muwoli wake Wacikhristu kuti: “Nkhaŵa wankhaza comene kwa muwoli wane. Kweni iyo wakanicindikanga comene. Wandaniyuyurepo. Wandanicicizgepo na vigomezgo vyake. Ndipo wakanipweleranga mwacitemwa. Para wakuluta ku ungano, wakaninozgerangathu cakurya na kugwilirathu nchito za pa nyumba. Nkharo yake yikanipangiska kuti ninweke na Baibolo. Ndipo sono, ndine yumoza wa Ŵakaboni ŵa Yehova.” Inya, ‘wakawojeka kwambura mazgu’ na kakhaliro ka muwoli wake.
14 Nga ni umo Paulosi wakayowoyera, ivyo muwoli wakucita ndivyo vikupangiska kuti vinthu viŵe makora, kuti ni ivyo wakuyowoya pera yayi. Ici cikalongoreka makora na muwoli uyo wakasambira unenesko ndipo wakakhumba kuluta ku maungano Ghacikhristu. Mfumu wake wakayowoya mwakucemerezga kuti: “Agnes usange ufumenge pa mulyango uwu, kunjiraso muno ca!” M’malo mwake iyo kuti wakafumira pa “mulyango wura” yayi, kweni wakafumira mulyango unyake. Apo wakakhumba kuluta ku maungano usiku unyake, wakamofya kuti: “Para ukwiza uzamunisanga yayi.” Ntheura wakafumapo nadi kwa mazuŵa ghatatu. Wakati wawerako, muwoli wake wakamufumba mwalusungu kuti: “Mungatemwa cakurya wuli?” Agnes wakasintha yayi kujipeleka kwake kwa Yehova. Paumaliro mfumu wake wakazomera kusambira Baibolo, na kujipatulira kwa Ciuta, ndipo pamanyuma wakaŵa mulaŵiliri wa mauteŵeti ghanandi.
15. Kasi ‘nkhujitozga’ wuli uko kukwenera ŵawoli Ŵacikhristu?
15 Mpositole Petrosi wakayowoya cinthu cinyake ico ŵawoli awo tazunura pacanya apa ŵalongora. ‘Ŵajitozga,’ kweni mwa kuŵika pwelelero likuru ku “kuluka sisi” panji “kuvwara minjilira yayi.” M’malo mwake, Petrosi wakati: ‘Kujitozga kwinu kuŵe kwa wunthu wakubisika wa mu mtima, kutozga kwambura kwanangika, kwa mzimu wakujiyuyura na wakuzika, uwo ku maso gha Ciuta ngwakuzirwa comene.’ Mzimu uwu ukuwoneka mu kayowoyero na ukhaliro uwemi m’malo mwa kulimbana na mwanalume panji kukhumba vinandi. Ntheura, muwoli Wacikhristu wakucindika comene mfumu wake.—1 Petros 3:3, 4.
Viyelezgero Vyakuti Tisambireko
16. Ni mwauli umo Sara waliri ciyelezgero ciwemi ku ŵawoli Ŵacikhristu?
16 Petrosi wakalemba kuti: “Ndimo kale ŵanakazi ŵatuŵa, awo ŵakagomezganga Ciuta, nawo ŵakajitozgeranga pa kulambira ŵafumu ŵawo.” (1 Petros 3:5) Ŵanakazi ŵantheura ŵakamanya kuti kukondweska Yehova mwa kupulikira ulongozgi wake, kungacitiska mbumba kuŵa yacimwemwe na kuŵa na njombe ya umoyo wamuyirayira. Petrosi wakazunura Sara, muwoli wakutowa wa Abrahamu, pakuwona kuti “wakamupulikira Abrahamu, ndipo wakamucema fumu.” Sara wakamovwiranga mfumu wake wakopa Ciuta, uyo Ciuta wakamutuma kukateŵetera kutali. Wakaleka umoyo wake uwemi na kuŵika umoyo wake pa ngozi. (Genesis 12:1, 10-13) Petrosi wakamulumba Sara cifukwa ca ciyelezgero cake ca cikanga wakati: “Mwazgoka ŵana ŵake, para mukucita uwemi, ndipo kuti mukofiwa na kanthu kakutenthemya cara.”—1 Petros 3:6.
17. Cifukwa wuli Petrosi wakaghanaghanira Abigelu kuŵa ciyelezgero ciwemi ku ŵawoli Ŵacikhristu?
17 Abigelu wakaŵa mwanakazi wambura wofi mweneuyo wakagomezganga Ciuta, ndipo Petrosi wakwenera kuti wakaŵa nayo mu maghanoghano. “Wakaŵa wamahara,” kweni mfumu wake Nabala “wakaŵa wamsinjiro ndipo na muheni mu maluso ghake.” Peneapo Nabala wakakana kovwira Davide na ŵanalume ŵake, iwo ŵakanozgeka kukoma Nabala na ŵa mu mbumba yake wose. Kweni Abigelu wakacitapo kanthu kuti waponoske mbumba yake. Wakapakira vyakurya vinandi pa mbunda na kukakumana na Davide na ŵasilikari ŵake awo ŵakaŵa pa ulendo kuluta kwa Nabala. Wakati wamuwona Davide, wakakhira, kuwa pa malundi ghake, na kumuŵeyelera kuti waleke kucita vinthu mwa phyumphyu. Davide wakakhwaskika comene. Wakati: “Wacindikike Yehova Ciuta wa Israyeli, uyo wakatuma iwe muhanya wuno kwizakakumana nane! Yitumbikike fundo yako.”—1 Samuel 25:2-33.
18. Usange muwoli wamba kulongoreka citemwa na mwanalume uyo ngwake yayi, kasi wakwenera kughanaghanira ciyelezgero wuli, ndipo cifukwa wuli?
18 Ciyelezgero cinyake ku ŵanakazi ncha Mushulamu uyo wakaŵa wakugomezgeka kwa muliska mukavu mweneuyo wakamulayizga kuti watoranenge nayo. Citemwa cake pa mwanalume uyu cikalutilira kuŵa cankhongono mwambura kupwelerako za khumbiro liheni la fumu. Pakulongora citemwa cake ku muliska uyu, wakati: “Undiŵike ngati cidinizgo pa mtima wako, ngati cidinizgo pa mkono wako; pakuti kutemwa nkhwankhongono ngati nyifwa . . . Majigha ghanandi kuti ghangazimya kutemwa cara, nanga ndi mironga yakuzura.” (Sumu ya Solomon 8:6, 7) Ŵanakazi wose awo ŵazomera munthu nthengwa ŵakwenera kugomezgeka ku ŵafumu ŵawo na kuŵacindika comene.
Ulongozgi Unyake Wakufuma kwa Ciuta
19, 20. (a) Cifukwa wuli ŵawoli ŵakwenera kujilambika ku ŵafumu ŵawo? (b) Kasi nchiyelezgero wuli ciwemi ico capelekeka ku ŵawoli?
19 Aghanaghanirani lemba ilo pafuma nkhani iyi: “Ŵawoli jilambikani ku ŵafumu ŵinu.” (Ŵaefeso 5:22) Cifukwa wuli kujilambika nkhwakukhumbikwa? Vesi lakulondezgapo likuti, “pakuti mfumu ndi mutu wa muwoli wake, umo Khristu nayo waliri mutu wa ekleziya.” Ntheura ŵawoli ŵakuciskika kuti: “Umo ekleziya likulambilira kwa Khristu, ntheura ŵawoli nawo ndimo ŵaŵire ku ŵafumu ŵawo mu vinthu vyose.”—Ŵaefeso 5:23, 24, 33.
20 Kuti ŵapulikire langulo ili, ŵawoli ŵakwenera kusambira na kulondezga ciyelezgero ca mpingo wa Khristu wa ŵalondezgi ŵake ŵakuphakazgika. Conde ŵazgani lemba la 2 Ŵakorinte 11:23-28 na kuwona ivyo mpositole Paulosi wakazizipizga pakuŵa wakugomezgeka ku Mutu wake, Yesu Khristu. Nga ni Paulosi, ŵawoli na wose mu mpingo ŵakwenera kujilambika kwa Yesu. Ŵawoli ŵakulongora ici mwa kujilambika ku ŵafumu ŵawo.
21. Kasi nchivici cingakhuŵilizga ŵawoli kulutilira kujilambika ku ŵafumu ŵawo?
21 Nangauli ŵanakazi ŵanandi lero ŵanganyoza kujilambika ku ŵafumu ŵawo, mwanakazi wamahara wakughanaghanira uwemi wa kujilambika, ‘kungaponoska mfumu wake.’ (1 Ŵakorinte 7:13, 16) Kweniso, wangakhorwa kumanya kuti Yehova Ciuta wakukondwa na vyakucita vyake ndipo wazamumupa njombe cifukwa ca kulondezga ciyelezgero ca Mwana wake wakutemweka.
Kasi Mukukumbuka?
• Cifukwa wuli kungaŵa kwakusuzga kwa muwoli kucindika mfumu wake?
• Cifukwa wuli kuzomera munthu uyo wakukusonga ni nkhani yikuru comene?
• Ni mwauli umo Yesu waliri ciyelezgero ku ŵawoli, ndipo ni vyandulo wuli ivyo vingaŵapo cifukwa ca kulondezga ciyelezgero cake?
[Cithuzithuzi pa peji 16]
Cifukwa wuli kuzomera munthu uyo wakukusonga ni nkhani yikuru comene?