Vinthu Ivyo Tikwenera Kuvicimbira
“Mwa mphapu za vipiri, kasi ndi njani wamucenjezgani kucimbira ukali uwo ukwiza?”—MAT. 3:7.
1. Kasi mu Baibolo muli viyelezgero wuli vya awo ŵakacimbira?
KASI mukughanaghana za vici usange mwapulika lizgu lakuti ‘cimbirani’? Ŵanyake ŵangaghanaghana za Yosefe, muwukirano wakutowa, uyo wakacimbira apo mwanakazi wa Potifara wakakhumbanga kugona nayo. (Gen. 39:7-12) Ŵanyake ŵangaghanaghana za Ŵakhristu awo ŵakacimbira mu Yerusalemu mu 66 C.E., cifukwa ca kupulikira cenjezgo la Yesu lakuti: “Para mukuwona Yerusalemu wakuzingilizgika na nkhondo, penepapo . . . awo ŵali mu Yudeya ŵacimbilire ku mapiri; ndipo awo ŵali mukati mwake ŵafumengemo.”—Luka 21:20, 21.
2, 3. (a) Kasi Yohane Mbapatizi wakang’anamurangaci apo wakacenyanga ŵalongozgi ŵa cisopa? (b) Kasi Yesu wakakhozgera wuli cenjezgo la Yohane?
2 Kucimbira kwa ŵanthu awo ŵazunurika pacanya apa kukaŵanga kwanadi. Mazuŵa ghano, pafupifupi mu vyaru vyose, Ŵakhristu ŵaunenesko ŵakwenera kucimbira mwauzimu. Yohane Mbapatizi nayo wakagwiliskira nchito lizgu lakuti “kucimbira” mu nthowa yakuyana waka. Pa ŵanthu awo ŵakizanga kwa Yohane, pakaŵa ŵalongozgi ŵa cisopa ca Ciyuda awo ŵakajiwonanga kuŵa ŵarunji ndipo ŵakawonanga kuti nchambura kukhumbikwira kuti ŵalape. Ŵakayuyuranga ŵanthu bweka awo ŵakabapatizikanga kuti ŵalongore kulapa. Mwacikanga, Yohane wakavumbura upusikizgi wawo. Wakati: “Mwa mphapu za vipiri, kasi ndi njani wamucenjezgani kucimbira ukali uwo ukwiza? Ipo pasani vipasi vyakuyana na kung’anamuka mu mtima.”—Mat. 3:7, 8.
3 Yohane wakayowoyanga za kucimbira kwanadi yayi. Wakacenjezganga ŵalongozgi ŵa cisopa za ceruzgo ico cikaŵa pafupi, na kuŵaphalira kuti usange ŵakukhumba kuzakapona ŵakeneranga kupasa vipasi vyakulongora kuti ŵang’anamuka mu mtima. Pamanyuma pake, Yesu wakasuska mwacikanga mtima wa ucigeŵenga uwo ukaŵa na ŵanthu aŵa, ndipo wakaŵaphalira kuti wiskewo ni Dyabulosi. (Yoh. 8:44) Kuti wakhozgere ivyo Yohane wakayowoya, Yesu wakaŵathya kuti “mphapu za vipiri” ndipo wakaŵafumba kuti: “Muti muphokwenge wuli ku ceruzgo cakuyira ku Gehena?” (Mat. 23:33) Kasi Yesu wakang’anamurangaci apo wakayowoya za “Gehena”?
4. Kasi Yesu wakang’anamurangaci apo wakayowoya za “Gehena”?
4 Gehena cikaŵa cidikha ico cikaŵa kuwaro kwa linga la Yerusalemu, uko ŵakawocheranga viswaswa na nyama zakufwa. Apo Yesu wakayowoyanga za Gehena, wakang’anamuranga nyifwa yamuyirayira. (Wonani peji 27.) Fumbo lake lakukhwaskana na kuphokwa ku Gehena likalongoranga kuti ŵalongozgi ŵa cisopa aŵa ŵakaŵa ŵakwenelera pharaniko lamuyirayira.—Mat. 5:22, 29.
5. Kasi mdauko ukulongora kuti ivyo Yohane na Yesu ŵakayowoya vikafiskika wuli?
5 Ŵalongozgi Ŵaciyuda ŵakasazgirako kwananga kwawo mwa kuyuzga Yesu na ŵalondezgi ŵake. Nga ni umo Yohane na Yesu ŵakacenjezgera, pamanyuma pake zuŵa la ukali wa Ciuta likiza. Pa nyengo iyi, ‘ukali ukiza’ pa Yerusalemu na Yudeya pera, ntheura cikaŵa camacitiko kucimbira. Ukali ukiza apo Yerusalemu na tempele lake vikaparanyika na ŵasilikari ŵa Roma mu 70 C.E. “Suzgo” iyi yikaluska yiliyose iyo yikacitikapo mu Yerusalemu. Ŵanandi ŵakakomeka ndipo ŵanji ŵakakoleka wuzga. Nkhondo iyi yikimiranga pharaniko likuru ilo lizenge pa Ŵakhristu ŵatesi na visopa vinyake.—Mat. 24:21.
Ukali wa Munthazi Uwo Tikwenera Kucimbira
6. Nchivici ico cikamba kucitika mu mpingo wakwambilira Wacikhristu?
6 Ŵakhristu ŵanyake ŵakwambilira ŵakagaluka ndipo ŵanthu ŵanyake ŵakaŵalondezga. (Mil. 20:29, 30) Apo ŵapositole ŵa Yesu ŵakaŵa ŵacali ŵamoyo, ŵakaŵa ‘cakukanizga’ ucigaruka, kweni ŵakati ŵafwa pakawuka tumagulu tunandi twa Ŵakhristu ŵakugaruka. Mazuŵa ghano, pali visopa vinandi ivyo vikuti ni vya Cikhristu, ndipo visambizgo vyawo vikususkana. Baibolo likayowoyerathu kuti kuzamuŵa ŵaliska ŵatesi, ndipo wose pamoza likuŵathya ‘munthu wakwananga’ ndiposo “mwana wa pharaniko . . . mweneuyo Fumu Yesu wizamkumumyangula . . . na kumuparanya na kuwoneka kwa kwiza kwake.”—2 Tes. 2:3, 6-8.
7. Cifukwa wuli nchakwenelera kuyowoya kuti ŵaliska ŵa Cikhristu cautesi ni ‘munthu wakwananga’?
7 Ŵaliska ŵa Cikhristu cautesi mbakwananga mu nthowa yakuti ŵapuluska ŵanthu ŵanandi mwa kwambiska visambizgo, maholide ndiposo nkharo izo zikususkana na Baibolo. Mwakuyana na ŵalongozgi ŵa cisopa awo Yesu wakaŵacenya, ŵasopi ŵa mazuŵa ghano, awo nchigaŵa ca “mwana wa pharaniko,” ŵakulindilira pharaniko kwambura cilindizga ca kuzakawuka. (2 Tes. 1:6-9) Kweni kasi nchivici ico cicitikirenge ŵanthu awo ŵakupuluskika na ŵaliska ŵa Cikhristu cautesi, ndiposo ŵalongozgi ŵa visopa vinyake vyautesi? Kuti tizgore fumbo ili, tiyeni tiwone dankha ivyo vikacitika pamasinda pa kubwanganduka kwa Yerusalemu mu 607 B.C.E.
“Cimbirani Mukati mwa Babulone”
8, 9. (a) Ni ucimi wuli uwo Yeremiya wakayowoya ku Ŵayuda awo ŵakaŵa ku Babulone? (b) Kasi nkhucimbira wuli uko kukaŵapo apo Ŵamedi na Ŵaperesi ŵakathereska Babulone?
8 Mprofeti Yeremiya wakayowoyerathu za kubwanganduka kwa Yerusalemu uko kukacitika mu 607 B.C.E. Wakayowoya kuti ŵanthu ŵa Ciuta ŵazamutolekera ku wuzga ndipo para pajumpha “vilimika makumi ghankhondi na ghaŵiri” ŵazamuwelera kukwawo. (Yer. 29:4, 10) Yeremiya wakaŵa na uthenga wakuzirwa wakuti waphalire Ŵayuda awo ŵakaŵa ŵazga ku Babulone. Wakati ŵaleke kukazuzgika na kusopa kwautesi uko Ŵababulone ŵakacitanga. Mwakucita nthena, ŵakatenge ŵalongorenge kuti mbakunozgeka kuweleraso ku Yerusalemu kuti ŵakambeso kusopa kutuŵa, para nyengo yakwana. Ivi vikacitika pamasinda pakuti Ŵamedi na Ŵaperesi ŵathereska Babulone mu 539 B.C.E. Sayirasi Waciŵiri, Themba la Peresiya, wakalangura kuti Ŵayuda ŵawelere kukwawo kuti ŵakazengeso tempele la Yehova mu Yerusalemu.—Ezra 1:1-4.
9 Ŵayuda ŵanandi ŵakawona kuti uwu ukaŵa mwaŵi ndipo ŵakawelera kukwawo. (Ezra 2:64-67) Mwakucita ntheura, ŵakafiska ucimi wa Yeremiya uwo ukaŵa na languro lakuti ŵacimbire kufuma ku malo ghanyake kuluta ku ghanyake. (Ŵazgani Yeremiya 51:6, 45, 50.) Mikhaliro yikazomerezga yayi kuti Ŵayuda wose ŵende ulendo utali kuluta ku Yerusalemu na Yuda. Awo ŵakakhalira ku Babulone, nga ni mprofeti mucekuru Daniyeli, ŵakatumbikikanga na Ciuta, usange ŵakhozgera na mtima wose kusopa kutuŵa uko kukacitikanga ku Yerusalemu, na kulutilira kujipatura ku cisopa cautesi ca Ŵababulone.
10. Kasi “Babulone Mukuru” wali na mulandu wa kucita “zinthontho” wuli?
10 Mazuŵa ghano ŵanthu ŵanandi comene ŵali mu visopa vyautesi vyakupambanapambana ivyo vikambira mu msumba wa Babulone. (Gen. 11:6-9) Visopa vyose ivi pamoza vikupanga “Babulone Mukuru, nyinawo wa ŵazaghali na wa zinthontho za caru ca pasi.” (Civ. 17:5) Kwambira kale, visopa vyautesi vikukhozgera ŵalongozgi ŵa ndyali ŵa caru ici. “Zinthontho” zinyake izo cisopa cautesi cacitiska ni nkhondo zinandi izo zapangiska kuti ŵanthu ŵanandi ‘ŵakomeke pa caru ca pasi.’ (Civ. 18:24) “Zinthontho” zinyakeso zikusazgapo kugona ŵana ndiposo mitundu yinandi ya kugonana kwambura kwenelera iyo ŵaliska ŵakucita ndipo ŵalara ŵa machalichi ŵavilekelera waka. Kasi nchakuzizika nthena kuti sonosono apa Yehova Ciuta waparanyirengethu visopa vyautesi?—Civ. 18:8.
11. Kasi Ŵakhristu ŵaunenesko ŵali na mulimo wuli pambere Babulone Mukuru wandaparanyike?
11 Ŵakhristu ŵaunenesko, awo ŵakumanya fundo iyi, ŵali na mulimo wa kucenjezga ŵanthu awo ŵali mu Babulone Mukuru. Nthowa yimoza iyo ŵakucitira ntheura, nkhugaŵira Mabaibolo na mabuku ghakupharazgika na “muzga wa magomezgeko na wa vinjeru,” uyo Yesu wali kumusankha kuti wapelekenge “vyakurya [vyauzimu] mu nyengo yakwenelera.” (Mat. 24:45) Ŵanthu awo ŵanweka na uthenga wa mu Baibolo, ŵakovwirika mwa kucita nawo sambiro la Baibolo. Nchakuwonekerathu kuti ŵamanyenge kukhumbikwa kwa kufumamo mu Babulone Mukuru pambere nyengo yindamare.—Civ. 18:4.
Cimbirani Kusopa Vikozgo
12. Kasi Ciuta wakukuwona wuli kusopa vikozgo?
12 Nthontho zinyake izo Babulone Mukuru wakucita, nkhusopa vithuzithuzi na vikozgo. Ciuta wakuviwona kuti ni “maukazuzi.” (Dute. 29:17) Wose awo ŵakukhumba kukondweska Ciuta, ŵakwenera kugega kusopa vikozgo mwakuti ŵakolerane na ivyo Ciuta wakuyowoya. Iyo wakuti: “Ine ndine Yehova; ili ndilo zina lane; ucindami wane kuti ndipenge munyake cara, nesi malumbo ghane ku vikozgo vyakuŵaja.”—Yes. 42:8.
13. Ni mitundu wuli yinyake ya kusopa vikozgo iyo tikwenera kucimbira?
13 Mazgu gha Ciuta ghakuvumburaso mitundu yinyake ya kusopa vikozgo. Mwaciyelezgero, ghakuti udokezi “nkhusopa vikozgo.” (Kol. 3:5) Udokezi ukung’anamura kukhumba cinthu ico nchakukanizgika, nga ni vinthu ivyo ni vyamwene. (Ex. 20:17) Mungelo uyo wakazgoka Satana Dyabulosi wakadokeranga kukozgana na Wapacanyapose, ndipo wakakhumbanga kusopeka. (Luka 4:5-7) Ici cikapangiska kuti wagalukire Yehova na kupusika Heva kuti wadokere cinthu ico Ciuta wakakanizga. Adamu nayo wakasopa vikozgo apo wakawona kuti kutemweka na muwoli wake nkhwakuzirwa comene kuluska kupulikira Adada ŵake ŵa kucanya awo mbacitemwa. Mwakupambana na ŵanthu aŵa, wose awo ŵakukhumba kucimbira zuŵa la ukali wa Ciuta ŵakwenera kusopa iyo pera na kukana udokezi wa mtundu uliwose.
“Cimbirani Uzaghali”
14-16. (a) Cifukwa wuli ivyo wakacita Yosefe nchiyelezgero ciwemi? (b) Kasi tikwenera kucitaci usange tamba kuŵa na makhumbiro ghaheni gha kugonana? (c) Kasi tingacitaci kuti ticimbire uzaghali?
14 Ŵazgani 1 Ŵakorinte 6:18. Apo muwoli wa Potifara wakakhumbanga kuti wagone na Yosefe, iyo wakacimbira. Wakapeleka ciyelezgero ciwemi comene kwa Ŵakhristu wose, kwali ŵali mu nthengwa panji yayi. Nchakuwonekerathu kuti njuŵi ya Yosefe yikaŵa yakusambizgika na ivyo Ciuta wakacitapo kumanyuma. Para tikukhumba kupulikira languro lakuti “cimbirani uzaghali,” tigegenge vinthu ivyo vingawuska khumbo la kugonana na munthu waliyose uyo tindatorane nayo. Tikuphalirika kuti: “Komaninge viŵaro vinu . . . uzaghali, ukazuzi, kulakalaka, kukhumba kuheni, na kudokera, kweneuko nkhusopa vikozgo; cifukwa ca vyeneivi ukali wa Ciuta ukwiza.”—Kol. 3:5, 6.
15 Wonani kuti “ukali wa Ciuta ukwiza.” Ŵanthu ŵanandi mu caru ŵakuŵa na makhumbiro ghambura kwenelera gha kugonana, ndipo pamanyuma pake ŵakughacita. Mwantheura, ise Ŵakhristu tikwenera kulomba wovwiri wa mzimu utuŵa wa Ciuta mwakuti makhumbiro ghaheni gha kugonana ghaleke kutiwusa. Kweniso kuŵazga Baibolo, kusangika pa maungano gha Cikhristu ndiposo kupharazga makani ghawemi ku ŵazengezgani ŵithu kutovwirenge kuti tilutilire ‘kwenda mu mzimu.’ Mwantheura, ‘tamkufiska makhumbiro gha thupi cara.’—Gal. 5:16.
16 Nchakuwonekerathu kuti usange tikuwonelera vithuzithuzi vya ŵanthu ŵambura kuvwara ndikuti ‘tikwenda mu mzimu’ cara. Kweniso Mkhristu waliyose wakwenera kugega kuŵazga, kuwonelera panji kupulikizga vinthu ivyo vikuwuska khumbiro la kugonana. Mwakusazgirapo, nchiheni kuti ŵanthu “ŵatuŵa” ŵa Ciuta ŵatemwenge milangwe ya vinthu ivi panji kutemwa kuviyowoya. (Efe. 5:3, 4) Mwakucita nthena, tikulongora Adada ŵithu ŵacitemwa kuti tikukhumba kupona ukali wawo uwo ukwiza, na kukhala mu caru cawo ca urunji.
Cimbirani “Kutemwa Ndarama”
17, 18. Cifukwa wuli tikwenera kucimbira “kutemwa ndarama”?
17 Mu kalata yake yakwamba iyo wakalembera Timote, Paulosi wakayowoya fundo iyo Ŵakhristu wose awo ŵakaŵa ŵazga ŵakeneranga kulondezga. Ŵanji mwa Ŵakhristu aŵa ŵakaghanaghananga kuti ŵaŵenge na vinthu vinandi cifukwa cakuti ŵabwana ŵawo nawo ŵakaŵa Ŵakhristu. Ŵanji ŵakwenera kuti ŵakakhumbanga kulyera masuku pa mutu ŵabali ŵawo. Paulosi wakacenjezga za ‘kughanaghana kuti kusopa Ciuta ndi nthowa ya candulo [cakuthupi].’ Comene ico cikapangiska suzgo ili cikwenera kuti cikaŵa “kutemwa ndarama” uko kungakhwaska ŵakavu na ŵasambazi wuwo.—1 Tim. 6:1, 2, 5, 9, 10.
18 Kasi mungakumbuka ŵanthu ŵanyake awo ŵakuzunurika mu Baibolo, awo ubwezi wawo na Ciuta ukanangika cifukwa ca “kutemwa ndarama” panji kutemwa vinthu vinyake vyambura kuzirwa ivyo vikugulika na ndarama? (Josh. 7:11, 21; 2 Mathe. 5:20, 25-27) Paulosi wakaciska Timote kuti: “Iwe wa munthu wa Ciuta, ucimbire vyeneivyi; ndipo ulondezgenge urunji, kusopa Ciuta, cipulikano, kutemwa, kuzizipizga, na kuzika.” (1 Tim. 6:11) Kulondezga ulongozgi uwu nkhwakuzirwa comene kwa wose awo ŵakukhumba kuzakapona pa zuŵa la ukali ilo likwiza.
‘Cimbirani Makhumbiro gha Uwukirano’
19. Kasi ŵawukirano wose ŵakukhumbikwira vici?
19 Ŵazgani Zintharika 22:15. Undere uwo ukuŵa mu mtima wa muwukirano ungamupuluska mwaluŵiro comene. Nchenyo ya mu Baibolo yingawovwira kuti suzgo ili limare. Ŵawukirano ŵanandi Ŵacikhristu awo ŵapapi ŵawo Mbakhristu yayi ŵakukhumba kulondezga fundo za mu Baibolo. Ŵanyake ŵakusanga candulo na ulongozgi wakufuma ku Ŵakhristu ŵakukhwima mu mpingo. Mwambura kupwelerako kuti ni njani uyo wapeleka ulongozgi wakufuma mu Baibolo, kweni kuwulondezga kungaŵa na vyandulo sono ndiposo munthazi.—Heb. 12:8-11.
20. Ni nkhu uko ŵawukirano ŵangasanga ulongozgi uwo ungaŵawovwira kucimbira makhumbiro ghaheni?
20 Ŵazgani 2 Timote 2:20-22. Ŵawukirano ŵanandi awo ŵakusoŵa nchenyo yakwenelera, ŵakuwira mu makhumbiro ghakupusa nga ni mzimu wa kutemwa kuphalizgana, udokezi, uzaghali, kutemwa ndarama ndiposo kutemwa vyakusanguruska. Vyose ivi vikulongora “makhumbiro gha uwukirano” agho Baibolo likutikhuŵilizga kuti ticimbire. Kucimbira kukukhumba kuti muwukirano uyo ni Mkhristu wagegenge vinthu viheni, mwambura kupwelerako uko vyafuma. Ico cingatovwira comene ni ulongozgi wakufuma kwa Ciuta, wakuti tilondezge mikhaliro yiwemi “pamoza na awo ŵakuyilomba Fumu na mtima utuŵa.”
21. Ni layizgo wuli lakukondweska ilo Yesu Khristu wakayowoya kwa ŵalondezgi ŵake?
21 Kwali ndise ŵawukirano panji ŵalara, para tikukana kutegherezga ku ŵanthu awo ŵakukhumba kutipuluska, tikulongora kuti tikukhumba kuŵa pakati pa ŵanthu awo ni mberere za Yesu izo ‘zikucimbira mazgu gha ŵayeni.’ (Yoh. 10:5) Ndipouli, kuti tizakapone zuŵa la ukali wa Ciuta, pali vinandi ivyo vikukhumbikwa kuluska kucimbira waka vinthu viheni. Tikweneraso kulondezga mikhaliro yiwemi. Nkhani yakulondezgapo yizamulongosora mikhaliro yinkhondi na yiŵiri yeneiyo njiwemi. Nchakwenelera kusambira vinandi vyakukhwaskana na mikhaliro iyi cifukwa Yesu wakalayizga kuti: “Nkhuzipa [mberere zane] umoyo wa muyirayira ndipo kuti ziti zitayikenge cara mazuŵa ghose swi, ndipo palive munthu wati wazikwapulenge mu woko lane.”—Yoh. 10:28.
Kasi Mungazgora Wuli?
• Ni cenjezgo wuli ilo Yesu wakapeleka ku ŵalongozgi ŵa cisopa?
• Nchinthu wuli cakofya ico ŵanthu ŵanandi ŵakulindilira mazuŵa ghano?
• Kasi ni mitundu wuli yinyake ya kusopa vikozgo iyo tikwenera kucimbira?
[Cithuzithuzi pa peji 8, 9]
Kasi mukughanaghana za vici usange mwapulika lizgu lakuti ‘cimbirani’?