Kasi Yesu Wakasambizgaci za Helo?
Yesu wakati: ‘Usange jiso lako likukwanangiska ulikozombore. Nkhuwemiko kuti unjire mu Ufumu wa Ciuta na jiso limoza, kuluska kuti ukanjire mu helo na maso ghaŵiri. Mwenemumo mpholozi kuti zikumaramo cara ndipo moto nawo kuti ukuzimwa cara.’—MARKO 9:47, 48, Contemporary English Version.
Pakuyowoya za nyengo ya ceruzgo Yesu wakati: “Fumaniko kwa Ine, mwa ŵakutembeka, lutaninge ku moto wa muyirayira wakunozgekera Satana na ŵangelo ŵake.” Wakayowoyaso kuti ŵanthu aŵa “ŵati ŵalutenge ku kulangika kwa muyirayira.”—MATEYU 25:41, 46.
MAZGU ghapacanya agha ghangawoneka nga ni para Yesu wakasambizganga kuti kuli moto wa helo. Nchakuwonekerathu kuti apo Yesu wakayowoya mazgu agha wakasuskanga Mazgu gha Ciuta yayi agho ghakuti: “Ŵakufwa kuti ŵakumanya kanthu cara.”—Mupharazgi 9:5.
Kweni kasi Yesu wakang’anamurangaci apo wakayowoya za kuponyeka “mu helo”? Kasi “moto wa muyirayira” uwo Yesu wakayowoya ngwanadi? Kasi mazgu ghakuti ŵakwananga “ŵalutenge ku kulangika kwa muyirayira” ghakung’anamuraci? Tiyeni tisande mafumbo agha.
Kasi Yesu wakang’anamurangaci apo wakayowoya za kuponyeka “mu helo”? Lizgu la Cigiriki ilo liri kung’anamulika kuti “helo” pa Marko 9:47 ni Geʹen·na. Ndipo lizgu ili likufuma ku lizgu la Cihebere lakuti Geh Hin·nomʹ, ilo likung’anamura “Dambo la Hinomi.” Dambo la Hinomi likaŵa kuwaro kwa Yerusalemu. Mu nyengo ya mathemba gha Israyeli, ŵakawocherangako ŵana kuŵa sembe. Sembe izi zikamunyanyiskanga Ciuta. Ciuta wakati wazamweruzga awo ŵakapelekanga sembe zanthena. Lekani Dambo la Hinomi likacemekanga kuti “Dambo la Kukomeramo,” cifukwa ŵakatayangako “vitanda vya ŵanthu aŵa.” (Yeremiya 7:30-34) Ntheura, Yehova wakayowoya kuti ku Dambo la Hinomi nkhwakutayako vitanda, kuti kwakuyuzgira ŵanthu ŵamoyo yayi.
Mu nyengo ya Yesu, ku Dambo la Hinomi ndiko ŵanthu ŵa mu Yerusalemu ŵakatayanga viswaswa. Vitanda vya vigeŵenga navyo ŵakatayanga ku malo agha, ndipo nyengo zose kukaŵanga moto uwo ukawochanga viswaswa na vitanda.
Apo Yesu wakayowoyanga za mpholozi izo zikuleka kufwa, na moto wambura kuzimwa wakwenera kuti wakayowoyanga ivyo vili pa Yesaya 66:24. Pakuyowoya za ‘vitanda vya awo ŵakagarukira Ciuta,’ Yesaya wakati: “Mpholozi yawo ntha yifwenge nesi moto kuzimwa nako cara.” Yesu ndiposo awo ŵakamutegherezganga ŵakamanyanga kuti wakang’anamuranga umo ŵanthu ŵakacitiranga na vitanda vya ŵanthu ŵambura kwenelera kuŵasunga mu malaro.
Mwantheura, apo Yesu wakayowoya za Dambo la Hinomi panji kuti Gehena wakayowoyanga za ŵanthu awo para ŵafwa ŵazamuwuka yayi. Fundo iyi wakayilongosora makora apo wakati Ciuta “wakumanya kukoma mzimu na thupi mu Gehena.” (Mateyu 10:28) Lizgu lakuti Gehena likung’anamura nyifwa yamuyirayira, kuti ni malo ghakusuzgirako ŵanthu kwamuyirayira yayi.
Kasi “moto wa muyirayira” uwo Yesu wakayowoya ngwanadi? Wonani kuti “moto wa muyirayira” uwo Yesu wakayowoya ndipo uli kulembeka pa Mateyu 25:41 ukanozgekera “Satana na ŵangelo ŵake.” Kasi mukughanaghana kuti moto wanadi ungawocha vilengiwa vyauzimu? Apo Yesu wakazunura lizgu lakuti “moto,” panji wakayelezgeranga waka na cinthu cinyake. Nchakuwonekerathu, cifukwa “mberere” na “mbuzi” izo wakayowoya mu nkhani iyi zikaŵa zanadi yayi. Kweni zikimiranga magulu ghaŵiri gha ŵanthu. (Mateyu 25:32, 33) Moto wa muyirayira uwo Yesu wakayowoya ngwanadi yayi, kweni ukung’anamura waka pharaniko la ŵanthu ŵaheni.
Kasi mazgu ghakuti ŵakwananga “ŵalutenge ku kulangika kwa muyirayira” ghakung’anamuraci? Nangauli mu mabaibolo ghanandi pa Mateyu 25:46 ŵali kulemba kuti “kulangika,” kweni ng’anamuro leneco la lizgu ili, ilo pa Cigiriki ŵakuti koʹla·sin ‘nkhupwelelera makuni para ghakukura,’ panji kuti kuphatilira, kudumurako tuminthavi twambura kukhumbikwira. Ntheura, apo ŵanthu awo ŵali nga ni mberere ŵazamupokera umoyo wamuyirayira, ŵaheni awo ŵali nga ni mbuzi ‘ŵazamulangika kwa muyirayira,’ panji kuti ŵazamufwa.
Imwe Mukughanaghana Wuli?
Yesu wakasambizgapo yayi kuti ŵanthu ŵali na mzimu wambura kufwa. Kweni kanandi wakasambizganga kuti ŵakufwa ŵazamuwuka. (Luka 14:13, 14; Yohane 5:25-29; 11:25) Usange Yesu wakagomezganga kuti mzimu ukufwa yayi para munthu wafwa, cifukwa wuli wakayowoya za ciwuka?
Yesu wakasambizgapo yayi kuti Ciuta wazamuyuzga ŵanthu ŵakwananga kwamuyirayira. M’malo mwake, wakati: “Ciuta wakamancha kucitemwa caru, lekani wakapeleka Kananda wake, mwakuti yose uyo wakupulikana nayo waleke kutayika, kweni waŵenge na umoyo wamuyirayira.” (Yohane 3:16) Cifukwa wuli Yesu wakati awo ŵakuleka kupulikana nayo ŵafwenge? Usange wakang’anamuranga kuti ŵazamuyuzgikanga mu moto wa helo, asi mphanyi ndimo wakayowoyera?
Cisambizgo cakuti ŵanthu ŵamuyuzgika mu helo nchakufuma mu Baibolo yayi. M’malo mwake cili kufuma ku visopa vyautesi. (Wonani bokosi lakuti “Mdauko wa Cisambizgo ca Helo,” pa peji 6.) Ciuta wakuyuzga ŵanthu mu helo kwamuyirayira yayi. Kasi kumanya unenesko wakukhwaskana na helo kungapangiska kuti Ciuta mumuwonenge wuli?
[Bokosi pa peji 6]
MDAUKO WA CISAMBIZGO CA HELO
CISAMBIZGO ICI CIKAMBA NA ŴANTHU ŴAMBURA KUSOPA CIUTA: Ŵaeguputo ŵa mu nyengo yakale ŵakagomezganga kuti ŵanthu ŵakuphya ku moto wa helo. Buku linyake ilo likalembeka mu cilimika ca 1375 B.C.E., likuyowoya za awo ‘ŵazamuponyeka kapingizgoli mu vizongwe vya moto; ndipo ŵacimbirengemo yayi ndipo moto wamuŵamyangura.’ (Ȧm-Ṭuat) Plutarch, wafilosofi wa ku Girisi (wakababika ca m’ma 46 C.E.; wakafwa ca m’ma 120 C.E.), wakalemba za awo ŵali pasi pa caru kuti: ‘Ŵakaliranga peneapo ŵakatambuzgikanga ndiposo kulangika.’
CIGOMEZGO ICI CIKAMBUKIRA KU ŴAYUDA ŴAKUGALUKA: Wakusanda mdauko Josephus (wakababika ca m’ma 37 C.E.; wakafwa ca m’ma 100 C.E.) wakayowoya kuti Ŵayuda ŵakugaluka ŵakagomezganga kuti “mzimu ukufwa yayi.” Wakayowoyaso kuti: ‘Cigomezgo ici cikuyana na ca Ŵagiriki. Ŵakugomezga kuti ŵaheni ŵakujalirika mu malo gha cisi ndiposo ghakofya uku ŵakulangika kwamuyirayira.’
CIKATHANDAZGIKA KU ŴAKHRISTU ŴATESI: Mu vilimika vya pakati pa 100 na 200 C.E., pakuyowoya za ŵaheni, buku linyake la vidokoni likati: ‘Moto wambura kuzimwika ukuŵalindilira.’ Likayowoyaso kuti: ‘Ezrael, uyo ni mungelo mukali wakwiza na ŵanalume na ŵanakazi uku hafu ya mathupi ghawo ghakuphya ndipo wakuŵaponya mu vizongwe vya mdima umo mukugolera moto; ndipo mungelo mukali wakuŵalanga.’ (Apocalypse of Peter) Mu nyengo yakuyana waka iyi, Theophilus wa ku Antioch wakayowoya mazgu gha Sibyl, nchimikazi ya Ŵagiriki iyo yikacima za cilango ca ŵaheni kuti: ‘Moto wizenge pa imwe, ndipo zuŵa lililose muzamuphyanga.’ Agha ngamoza mwa mazgu agho Theophilus wakati ‘ngaunenesko, ngakuzirwa, ngakwenelera, ndiposo ngacandulo ku ŵanthu wose.’
ŴANTHU ŴAKACITIRANGA NKHAZA ŴANYAWO MU ZINA LA CISAMBIZGO ICI: Mary 1, fumukazi ya ku England (1553-1558), uyo wakawocha ŵanthu pafupifupi 300, wakati: ‘Pakuti ŵanthu ŵakakwananga ŵazamuphyanga ku helo kwamuyirayira, ntheura ine nkhubuda yayi kulanga ŵanthu aŵa mwa kuŵawocha cifukwa nkhuyezga umo Ciuta wazamucitira.’
NG’ANAMURO LIPHYA: Mu vilimika ivyo vyajumpha waka sonosono apa, visopa vinyake vyasintha cisambizgo cawo cakukhwaskana na helo. Mwaciyelezgero, mu cilimika ca 1995, wupu wakuwona visambizgo vya chalichi la Anglican ukati: ‘Kulije helo wakuyuzgirako ŵanthu kwamuyirayira, kweni mbumoyo uwo munthu wasankha uwo Ciuta wakutinkhana nawo nakuti umaliro wake ni pharaniko.’
[Bokosi/Cithuzithuzi pa peji 7]
KASI “NYANJA YA MOTO” NI VICI?
Lemba la Civumbuzi 20:10 likuti Satana wazamuponyeka mu “nyanja ya moto” ndipo ‘watambuzgikenge muhanya na usiku kwa muyirayira swii.’ (Phangano Liphya) Usange Satana wazamutambuzgika kwamuyirayira, ipo Ciuta wazamumusunga wamoyo. Kweni Baibolo likuti Yesu ‘wazamusakaza Satana.’ (Ŵahebere 2:14, Phangano Liphya) Nyanja ya moto iyi yikwimira “nyifwa yaciŵiri.” (Civumbuzi 21:8) Iyi ni nyifwa iyo yikuyowoyeka mu Baibolo kuti yikiza cifukwa ca kwananga kwa Adamu yayi. Awo ŵakufwa cifukwa ca kwananga kwa Adamu ŵangazakawuskika. (1 Ŵakorinte 15:21, 22) Cifukwa cakuti Baibolo likuyowoyapo yayi kuti “nyanja ya moto” yizamupeleka ŵakufwa awo ŵali mwenemumo, ipo cikulongora kuti “nyifwa yaciŵiri” yikung’anamura nyifwa iyo munthu wazamuwuskikaso yayi.
Kasi mazgu ghakuti awo ŵali mu “nyanja ya moto” ŵazamutambuzgika kwamuyirayira ghakung’anamuraci? Nyengo zinyake, “kutambuzga” kungang’anamura “kukanizga.” Nyengo yinyake apo Yesu wakakumana na ŵanthu awo ŵakaŵa na viŵanda, viŵanda vikacemerezga kuti: “Kasi mwiza kuno kutisuzga [kutikanizga] nyengo yindafikepo?” (Mateyu 8:29; Luka 8:30, 31) Ntheura wose awo ŵakuyowoyeka kuti ŵali mu “nyanja” ya moto ni awo ŵazamuparanyika kwamuyirayira.