ẸBẸRE 3
Ihwo vọ Yen Dia Obo Odjuvwu?
1. Mavọ yen a vwẹ esegbuyota rẹ egedjọ vwo dje ugbenu wan?
VWEVUNRẸ Africa, a vwẹ obo rẹ egedjọ se gbuyota vwo dje ugbenu. Ọghẹnẹ yehẹ obenu rẹ ugbenu na, keridie ọyen me vwẹgba. Orhoma rẹ ugbenu na, kọyen eghẹnẹ itete re diẹ idibo rẹ Ọghẹnẹ hepha. Esẹ ride ri ghwu re, re je vwẹrote emọ rayen rehẹ akpọ, de rhe mudia kẹrẹ eghẹnẹ na. Ẹgba ri majiki, epha-ẹbọ kugbe ọrhan ke yehẹ obotọ rẹ ugbenu na.
2. Idjerhe vọ yen ota ọvo rẹ ihwo rẹ Africa ta vwo dje phia nẹ esegbuyota rẹ egedjọ djobọte ẹga efa?
2 A je mrẹ esegbuyota nana vwevunrẹ ẹga efa rehẹ Africa. Ihwo buebun rehẹ Africa tota ọvo nẹ: “Ohwo da tobọ dia Onene-ri-Kristi yẹrẹ ohwo rẹ ẹga Alufa, ọ diẹ ọyen o vwo jẹ edjọ rẹ orere rọyen ẹgọ-ọ.”
3. Tivọ yen avwanre de se yono uyota na kpahen ihwo re dia obodjuvwu?
3 Esegbuyota rẹ egedjọ ghene sa dia uyota? Baibol na vuẹ avwanre uyota na kpahen ihwo re dia obodjuvwu.
Jihova, Ọghẹnẹ Ruyota Na
4. Die yen ẹga ri me titi vwevunrẹ Africa rhọnvwe phiyọ?
4 Ẹga erha ri me titi vwevunrẹ Africa rhọvwenre nẹ Ọghẹnẹ rọme kpenu ọvo herọ. Baibol na djere nẹ ọyehẹ ‘Ọghẹnẹ rẹ eghẹnẹ, kugbe Ọrovwori rẹ irivwori, Ọghẹnẹ rode na, ro vwo ẹgba, ro fori nẹ a djoshọ rọyen.’ (Urhi Rivẹ 10:17) Ihwo rẹ ẹga Alufa ji vwo imwẹro kpahen Ọghẹnẹ ọvo rome kpenu. Vwọ kpahen edjọ-ẹgọ vwevunrẹ Africa, Ogbu-ẹbe Geoffrey Parrinder da ta: “Ihwo buebun rehẹ Africa vwo imwẹro kpahen Ọghẹnẹ ọvo rome kpenu, rọ diẹ ọsẹ rẹ eghẹnẹ vẹ ihworakpọ, rọ je ma odjuvwu vẹ akpọ na.”
5. Erhọ yen edẹ evo rẹ ihwo vwo se Ọghẹnẹ?
5 Dede nẹ ihwo vwo imwẹro nẹ Ọghẹnẹ herọ, jẹ ihwo buebun vwo ẹruọ rẹ okarohwo rọ hepha-a. Wọ da guọnọ ohwo vughe, odẹ rohwo na ọyen wọ ka nokpẹn rọyen. Otighi rode herọ uvwre rẹ ẹga sansan kpahen odẹ rẹ Ọghẹnẹ. Ihwo buebun ri se oma rayen Inene-ri-Kristi tare nẹ odẹ rọyen Ọghẹnẹ, odova yena mudiaphiyẹ “Ọrovwẹgba.” Ihwo rẹ ẹga Alufa se re nẹ Allah. Egedjọ ji vwo edẹ sansan rẹ ayen vwo se Ọghẹnẹ vwẹ ejajẹ rayen. Vwevunrẹ ọbe rẹ John S. Mbiti, re se Concepts of God in Africa, o djunute edẹ vẹ edova re vrẹ 500 rẹ ihwo rẹ Africa vwo sẹ Ọghẹnẹ. Kerẹ udje, ihwo ri Yoruba (vwẹ Nigeria) se nẹ Olodumare; ihwo rẹ Kikuyu (vwẹ Kenya) se nẹ Ngai; ihwo ri Zulu (vwẹ South Africa) de rhe se nẹ Unkulunkulu.
6, 7. Die yehẹ odẹ rẹ Ọghẹnẹ, kẹ mavọ avwanre ru riẹn?
6 Die yen Ọghẹnẹ ta kpahen odẹ rọyen? Ọke rẹ Ọghẹnẹ vwo ji Mosis nẹ ọ yanran ra reyẹ ihwo rẹ Izrẹl nẹ Ijipti rhe, Mosis da nọ nẹ: “Ọ da dianẹ mi bru ihwo rẹ Izrẹl rhe me da ta kẹ ayen, Ọghẹnẹ rẹ esẹ rẹ ovwan ji vwe bru ovwan rhe, rẹ ayen da nọ vwẹ, Didi odẹ rọyen? Kidie me ta kẹ ayen?”—Eyanno 3:13.
7 Ọghẹnẹ da kpahen kẹ nẹ: ‘Ọna yen obo wọ cha vuẹ ihwo rẹ Izrẹl; Jihova, Ọghẹnẹ rẹ esẹ rẹ ovwan ọyen ji vwe bru ovwan rhe. Ọnana odẹ mẹ bẹdẹ, enẹ a vwọ karophiyọ ovwẹ nẹ uvwiẹ kpẹ uvwiẹ.’ (Eyanno 3:15) Odẹ rẹ Ọghẹnẹ, Jihova, vwomaphia vwevunrẹ Baibol na vrẹ abọ 7,000, ẹkẹvuọvo ihwo evo re fan Baibol na siro no, ayen de phi edova kerẹ “Ọghẹnẹ” yẹrẹ “Ọrovwohwo” phiyẹ ẹdia rọyen.
8. Okarohwo vọ yen Jihova hepha, kẹ die yen avwanre ru siẹrẹ avwanre da guọnọ aroesiri rọyen?
8 Okarohwo vọ yen Jihova hepha? Ọyen ohwo rẹwẹn, romevwẹgba, rọ je vọn vẹ urinrin. Ọyen ohwo ro me kpenu, a mrẹ ọkpọ rọye-en. (Urhi Rivẹ 6:4; Aizaya 44:6) Jihova da ta kẹ Mosis: “Kidie mẹvwẹ Ọrovwohwo Ọghẹnẹ wẹn mẹvwẹ Ọghẹnẹ rọ rioma.” Kọyen, avwanre da guọnọ aroesiri ri Jihova, ọyen ọvo kọyen avwanre ga. Ọ guọnọre nẹ avwanre reyẹ ẹga vwọ kẹ orọnvwọn ọvuọvo yẹrẹ ohwo vuọvo-o.—Eyanno 20:3-5.
Jesu Kristi, Ovie rẹ Uvie rẹ Ọghẹnẹ
9. Diesorọ a sa vwọ ta nẹ Jesu vẹ Jihova diẹ edje-e?
9 Nonẹna otighi rode herọ kpahen okarohwo rẹ Jesu ghini hepha. Ihwo buebun ri se oma rayen Inene-ri-Kristi vwo imwẹro nẹ Jesu ọyen ẹbẹre-ọvo rẹ Eghẹnẹ erha ri kuomakugbe diẹ ọvo. Ẹkẹvuọvo, ọ diẹ ọtiọyen Baibol na yonori-i. Jihova vẹ Jesu diẹ edje-e. Ọtiọyen Baibol na yonori. Jesu tare nẹ: “Ọsẹ na rhonọ ovwẹ.”—Jọn 14:28.
10. Tivọ yen Jesu hepha tavwen ọ ke rhiẹ otọrakpọ na?
10 Baibol na yonori nẹ Jesu ka dia obodjuvwu kerẹ ohwo rẹwẹn rovwẹgba tavwen ọ ke rhiẹ otọrakpọ na. Kirobo rẹ Jihova ma Adam vẹ Ivi phiyẹ otọrakpọ na, ọtiọyen Ọ je ma ihwo rẹwẹn phiyẹ obodjuvwu. Jesu yen ohwo rẹsosuọ rẹ Jihova ma re.—Jọn 17:5; Kọlosae 1:15.
11. Mavọ yen e ru vwiẹ Jesu kerẹ ohworakpọ?
11 Omarẹ ikpe 2,000 re wanre, Jihova de ru igbevwunu ọvo rovwo phi arhọ rẹ ohwo rẹwẹn nana phiyọ uwevwin revwiẹ rẹ ọmọtobẹ re se Meri. Amakashe Gabrẹl da ta kẹ: ‘Nighe, wọ cha mrevun ku wo che vwiẹ ọmọshare, ku wo se odẹ rọyen Jesu. Ko sun kerẹ ovie; uvie rọyen gbi se vwo oba-a.’—Luk 1:31, 33.a
12. Die yen orọnvwọn ọvo rọ nẹrhẹ Jesu rhiẹ otọrakpọ na?
12 E de ghini vwiẹ Jesu, ọ da rhe ghwanre te omiragua, o de ji yono ihwo kpahen ọhọre ri Jihova. Ọ vuẹ igovinẹ ri Rom nẹ: “Ọnana e vwo vwiẹ vwẹ, je vwi fiki rẹ ọna me vwọ rhe akpọ na, rhi se oseri kẹ uyota na.” (Jọn 18:37) A da fuẹrẹn obo ri Jesu yonori, kọ nẹrhẹ avwanre nabọ riẹn ọhọre rẹ Ọghẹnẹ. Kẹ avwanre sa riẹn obo re ru oma vwọ vwerhen Ọghẹnẹ.
13. Die yen ọrọnvwọn rivẹ rọ nẹrhẹ Jesu rhiẹ otọrakpọ na?
13 Orọnvwọn rivẹ rọ nẹrhẹ Jesu rhiẹ otọrakpọ na, ọyen rọvwọ reyẹ arhọ rọyen vwọ kpahotọ vwọ tan ihworakpọ. (Matiu 20:28) O ru ọnana rere avwanre sa vwọ vrabọ rẹ umwemwu rẹ avwanre riuku rọyen miẹ Adam. Ọnana kọyen sa nẹrhẹ avwanre vwo arhọ ri bẹdẹ. Ọyinkọn Jọn de si: “Kidie ọtiọyen Ọghẹnẹ guọnọ akpọ na ọ da vwẹ Ọmọ ọvuọvo rọyen na kẹ, rere kohwo kohwo ro sere gbuyota vwo jẹ ghwọrọ ẹkẹvuọvo ko vwo arhọ ri bẹdẹ.”—Jọn 3:16.
14. (a) Die yen phia kẹ Jesu ọke ro vwo ghwu nu? (b) Ẹdia vọ kọyen Jesu hepha vwẹ obo odjuvwu asaọkiephana?
14 Ro vwo ghwu nu, a da kparọ vrẹnushi, o de rhivwin kpo obo odjuvwu kerẹ ohwo rẹwẹn. (Iruo 2:32, 33) Ọke vwọ yanran, Jihova da “vwẹ isuesun kẹ, kugbe urinrin vẹ uvie, rere ihwo ejobi, vẹ ẹgborho ejobi vẹ ephẹrẹ ejobi vwọ sa ga.” (Daniẹl 7:13, 14) A vwẹ Jesu vwo mwu Oviẹ rẹ usuon ri Jihova rọhẹ obodjuvwu. O rhe che kri-i, usuon rọyen ko che te otọrakpọ na eje.
Emekashe, Idibo rẹ Ọghẹnẹ
15. Ọke vọ yen a vwọ ma emekashe na, kẹ tivọ a ma ayen phiyọ?
15 Ọ diẹ Jihova vẹ Jesu ọvo yen diẹ obo odjuvwu-u. Jihova je ma emekashe phiyọ obo odjuvwu. Gabrẹl rọ tota kẹ Meri, ọyen ọvo usun rayen. Ọ diẹ otọrakpọ na yen a ma emekashe na phiyọ-ọ. A ma ayen phiyọ obo odjuvwu ọke grongron tavwen a ke ma ihworakpọ phiyọ otọrakpọ na. (Job 38:4-7) Iduduru rẹ emekashe yen dia obo odjuvwu.—Daniẹl 7:10.
Emekashe ri fuevun sen ẹga ra vwọ kẹ ayen
16. Ofori nẹ ihworakpọ vwẹ ẹga kẹ emekashe? Dje kpahọn.
16 Emekashe rẹ Ọghẹnẹ guọnọre nẹ avwanre vwẹ ẹga kẹ aye-en. Ọke rẹ ọyinkọn Jọn vwọ guọnọ ga emekashe, ayen da ghwọkuo nẹ: “Wo ruẹ ọyena-a! . . . Gọ Ọghẹnẹ.” Ọnana phiare abọ-ivẹ.—Ẹvwọphia 19:10; 22:8, 9.
17. Die yin djerephia nẹ emekashe sa vwẹrote idibo rẹ Ọghẹnẹ, kẹ diesorọ ọnana vwọ vwerhen avwanre oma?
17 Nonẹna, emekashe rha vwomaphia vwọ kẹ ihworakpọ kirobo rẹ ayen ruru ọke rẹ ayen vwo si iyinkọn rẹ Jesu vwo nẹ uwodi-i. (Iruo 5:18, 19) Avwanre da ga Jihova vwo nene obo rọ tare vwẹ Baibol na, avwanre ki se vwo imuẹro nẹ emekashe cha vwẹrote avwanre. Baibol na tare nẹ: “Amakashe rẹ Ọrovwohwo mu erhọn riariẹ ayen otu re djẹ oshọ rọyen, o de sivwin ayen.” (Une Rẹ Ejiro 34:7; 91:11) Diesorọ ọnana vwọ vwerhen avwanre oma? Kiridie emekashe efa je herọ re diẹ ivwighrẹn ravwanre re guọnọ avwanre hwe!
Eshu, Ọvweghrẹn rẹ Ọghẹnẹ
18. (a) Diesorọ amakashe ọvo vwo gbevwọso Ọghẹnẹ? (b) Edẹ vọ yen e vwo se amakashe nana?
18 Ọ diẹ emekashe rẹ Ọghẹnẹ eje yen sa sẹro rẹ ọyọnregan raye-en. Evo gbevwọsuọ. Ayen ke rhe dia ivwighrẹn rẹ Ọghẹnẹ vẹ ihworakpọ. Mavọ yen ọnana phia wan? Jihova ma emekashe na eje gbagba. Ẹkẹvuọvo, ọvo usun rẹ emekashe na guọnọre nẹ ihwo vwẹ ẹga vwọ kẹ, o de ru nene orharhe ẹwẹn yena. E se amakashe nana Eshu, ro mudiaphiyẹ “Ọrọvwọsua [Ọghẹnẹ].” E ji se nẹ Idẹbono, ro mudiaphiyẹ “Ọ ro miovwo ohwo,” keridie ọ ta eta refian kpahen Jihova.
19. Diesorọ Eshu vwọ vwẹ oja re Job, kẹ mavọ o ruro wan?
19 Eshu riẹriẹ ihwo ayen vwọ vwomaba vwo gbevwọso Ọghẹnẹ. E jẹ e djunute obo ro ru odibo rẹ Ọghẹnẹ, Job. Job ọyẹn ọdafe rode. O vwo igegede 7,000, ikamẹl 3,000, inama vẹ erhuẹn 1000, kugbe ekẹtẹkẹtẹ 500. O vwo emọ ihwe kugbe idibo buebun. Ẹsosuọ, Eshu de hwe eranvwe ri Job vẹ idibo rọyen. Ọ da rha so “odju rode” rọ guọghọ uwevwin rẹ emọ ri Job hepha, uwevwin na de she teyen ayen, ayen eje de ghwu. Vwọ vrẹ ọnana, Eshu da vwẹ ‘irubẹ vwo mwu Job, i de rhi fi era ri gbon, vwo nẹ ẹhẹrhawọ rọyen rhi tẹ ekrekruyovwin rọyen.’—Job 1:3-19; 2:7.
20. (a) Ebruphiyọ vọ yen Job mrẹre fikirẹ ọyọnregan rọyen? (b) Dede nẹ Job sẹro rẹ oyerinkugbe rọyen vẹ Ọghẹnẹ, die yen Eshu ru ihwo buebun nonẹna?
20 Dede nẹ Job rhiẹromrẹ ọdavwini ọdjadja, ọ sẹro rẹ oyerinkugbe rọyen vẹ Ọghẹnẹ. Ọtiọyena, Jihova de sivwo nẹ ọga na, ọ “da rhoma vwọ kẹ Job ọhwọhwọ ivẹ nọ uche ro vwori jovwo.” (Job 42:10) Eshu se si Job nẹ ẹbẹre rẹ Ọghẹnẹ-ẹ. Ẹkẹvuọvo, nonẹna, o siẹ ihwo buebun vwo nẹ ẹbẹre Ọghẹnẹ. Baibol na tare nẹ: “Akpọ na ejobi hẹ obo rẹ ogangan rẹ ohwo umwemwu na.”—1 Jọn 5:19.
21. (a) Mavọ yen Eshu djerephia nẹ ọ guọnọre nẹ a vwẹ ẹga vwọ kẹ ọyen? (b) Diesorọ Jesu vwọ sen nẹ ọyen cha sa ga Eshu-u?
21 Eshu guọnọre nẹ avwanre vwẹ ẹga vwọ kẹ. O dje ọnana phia vwẹ ọke rọ vwọ davwen Jesu ni omarẹ ẹgbukpe 2,000 re wan re. Baibol na da ta: “Idẹbono da rhoma reyọ vwo kpo enu rẹ ugbenu ọvo ro kpenu gangan, ọ da vwẹ uvie rẹ akpọ na ejobi vwọ nẹ, kugbe urinrin rọyen ejobi; Ọ da ta kẹ nẹ, enana ejobi ke dia ewẹn, ọ da dianẹ wo diguẹ kẹ vwẹ re wọ da ga vwẹ.” Jesu sen re kakare rọ vwọ ta kẹ nẹ: “Wan nẹ obaro mẹ, Ẹdjọ na: Kidie e siro nẹ, Ọrovwohwo Ọghẹnẹ ọyen wo shiguẹ kẹ, ọyen ọvo wọ je ga.” (Matiu 4:8-10) Jesu nabọ riẹn urhi ri Jihova, o rhe ru obo rẹ Eshu guọnọ mie-e.
Emekashe rẹ Idẹbono
22. Die yen emekashe rẹ Idẹbono so kẹ ihworakpọ?
22 Emekashe efa kuomakugbe Eshu vwo gbevwọso Ọghẹnẹ. Emekashe nana ivwighrẹn rẹ ihworakpọ. Ayen djoma, ayen ji vwo ẹwẹn rẹ ohwekufia. Vwẹ ọke rẹ awanre, ayen ru ihwoevo phiyẹ idin vẹ irhuẹro. (Matiu 9:32, 33; 12:22) Ayen vwẹ ega vwo mwu evo, ayen de ji fovwon efa phiyẹ erhuẹ. (Matiu 17:15, 18; Mak 5:2-5) Ayen je tobọ vwẹ oja vwọ re imitete vwẹ ọke yena.—Luk 9:42.
23. (a) Die yen emekashe rẹ Idẹbono guọnọ mie ihworakpọ? (b) Die yen Eshu vẹ emekashe rọyen riẹriẹ ihwo vwo ruẹ?
23 Emekashe rẹ Idẹbono je guọnọ nẹ a vwẹ ẹga kẹ ayen. Ofori nẹ ayen mrẹvughe nẹ Jihova ọvo ọyen a vwẹ ẹga vwọ kẹ. Ukperẹ ayen vwọ sen ẹga rẹ ihworakpọ vwọ kẹ ayen, kẹ ayen rhoma rhiabọreyọ vẹ omavwerhovwẹn. Eshu vẹ emekashe rọyen riẹriẹ ihwo je djoshọ mwẹ ayen rere a sa vwọ ga ayen. Ihwo buebun riẹnre nẹ ayen vwẹ ẹga kẹ Eshu vẹ emekashe rọye-en. O che gbe ayen unu ayen da rhe riẹn nẹ Eshu yen ayen ga. Jẹ Baibol na si avwanre orhọn nẹ: “Iye rẹ ihwo ri keferi gọ na idẹbono ayen gọ ọ dia Ọghẹnẹ-ẹ.”—1 Kọrent 10:20.
24. Ọrhọ yen ona ọvo rẹ Eshu vwọ phiẹn ihwo?
24 Idjerhe ọvo rẹ Eshu vẹ emekashe rọyen vwọ riẹriẹ ihwo vwọ ga ayen, ọyehẹ iyono echọchọ ri shekpahen ihwo ri ghwuru. E jẹ a mrẹ obo ri Baibol na yonori kpahen ọnana.
a Ọbe rẹ ihwo rẹ Alufa re se Koran ta ota kpahen igbunu rẹ evwiẹ ri Jesu vwẹ Surah 19 (Meri). Ọ da ta: “Avwanre ji ohwo rẹwẹn ọvo vwẹ ugboma rẹ ohworakpọ brẹ [Meri] ra. Ọke rẹ Meri vwọ mrẹ, ọ da ta: ‘E jẹ Ohwo ro vwo Arodọnvwẹ na sivwin uvwe nẹ abọ wẹn! Wo de vwo oshọ-ẹdjẹ rẹ Ọrovwohwo, yan juvwevwo wọ yanran.’ Ọ da kpahen kẹ, ‘mẹvwẹ ọyinkọn rẹ Ọrovwowe, me rhere me vwọ kẹ wẹ ọmọshare ọfuanfon.’ Meri da ta kẹ nẹ: ‘Mavọ mi se ru vwiẹ ọmọ, jẹ mẹvwẹ vẹ ọshare je mroma dẹvo-o?’ Ọ da kpahen kẹ, ‘Ọnana ọhọre rẹ Ọrovwowe. ‘Ọnana bẹn vwọ kẹ-ẹ. Ọrovwohwo tare nẹ, “Ọmọ na cha dia oka vwọ kẹ ihworakpọ, kugbe ebruphiyọ ro nẹ obọ rẹ Avwanre rhe. Ọnana yen orhiẹn-ebro Ravwanre.”’”