MTWE 2
Baibulo Jili Buku Jakutyocela kwa Mlungu
Ana Baibulo jikusalekangana catuli ni mabuku gane?
Ana Baibulo mpaka jakamucisye catuli kumalana ni yakusawusya yawo?
Ligongo cici akusosekwa kulupilila yakulocesya ya m’Baibulo?
1, 2. Ana Baibulo jili mtuka wambone wakutyocela kwa Mlungu catuli?
ANA akukumbucila ndaŵi jine jiŵapocele mtuka kutyocela kwa mjawo? Kusala yisyene, nganagamba kusangalala ni kupocela peko, nambosoni yalimbikasisye mnope. Naga jwine ŵapele mtuka, yikusalosya kuti mundujo akusawuwona unasi wawo kuŵa wakusosekwa. Mwangakayicila, ŵasangalele pandaŵi jele mjawo ŵapele mtuka wapenani.
2 Baibulo jili mtuka wakutyocela kwa Mlungu watukusosekwa kuwuyamicila mnope. Buku japajikaji, jikusasala yindu yamkanituyimanyilila naga jikaŵe kwangali. Mwambone, jikusasala ya kupanganyikwa kwa kwinani ni ndondwa syakwe, cilambo, soni ŵandu ŵaŵili ŵandanda. Baibulo jikwete malamusi gambone gakutukamucisya kumalana ni yakusawusya ya paumi, soni kulagasika nganisyo. Jikusasala mwacacikwanilisya Mlungu lisosa lyakwe, soni kucenga cilamboci kuŵa cambone. Kusala yisyene, Baibulo jili mtuka wakusangalasya mnope!
3. Ana kupeleka kwa Baibulo, kukusalosya yatuli ya Yehofa, soni ligongo cici yeleyi yili yakusangalasya?
3 Baibulo jilisoni mtuka wakusangalasya ligongo jikusasala ya Mkupeleka jwakwe, Yehofa Mlungu. Ligongo lyakuti ŵatupele bukuji, yikulosya kuti jwalakwe akusasaka kuti tummanyilile cenene. Kusala yisyene, Baibulo mpaka jakamucisye kum’ŵandicila Yehofa.
4. Ana cici cikusasangalasya ni kawandisye ka Baibulo?
4 Naga wawojo akwete Baibulo, nganaŵa jika. Baibulo josope kapena mbali jakwe, jipali m’yiŵeceto yakupunda 2,300, soni ŵandu 90 pa ŵandu 100 ŵaliwose pacilambo cosope komboleka kujipata. Mabaibulo gakupunda 1,000,000 akusagawandisya cijuma cilicose. Mabaibulo mabiliyoni gejinji, cinga jamtundu kapena mbali jakwe gakopwece. Pangali buku jine jakulandana ni Baibulo.
Buku ja ”Baibulo la Dziko Latsopano la Malemba Opatulika” jikusimanikwa m’yiŵeceto yejinji
5. Ana Baibulo ‘jalembedwe ni Mlungu mwakupujila’ catuli?
5 Nambosoni, Baibulo ‘jalembedwe ni Mlungu mwakupujila.’ (2 Timoteo 3:16) Catuli? Baibulo jisyenejo jikusati; ‘Msimu weswela waŵecetekasisye jemanjajo maloŵe gakutyocela kwa Mlungu.’ (2 Petulo 1:21) Yeleyi mpaka tuyiwanicisye cati m’yi: Tujile kuti anganga am’ŵendile mwanace kuti ŵalembele cikalata. M’yoyo, Cikalataco cicikole nganisyo sya angangawo. Ligongo lya yeleyi, cikalataci cili ca angangawo, ngaŵa ca mwanacejo. M’yoyosoni, Baibulo jikwete utenga wa Mlungu, ngaŵa wa acalume ŵaŵalembilewo. Nikuti Baibulo josope jili “maloŵe ga Mlungu.”—1 Atesalonika 2:13.
BUKU JAKAMULANA, SONI JAKUSALA YISYESYENE
6, 7. Ligongo cici kamulana kwa ngani sya Baibulo kuli kwakusangalasya mnope?
6 Baibulo ŵajilembile kwa yaka yakupunda 1,600. Ŵakulemba ŵakwe ŵatemi ni umi mundaŵi syakulekanganalekangana, soni ŵatendaga yindu yakulekanganalekangana. Ŵane ŵaliji acinamalima, ŵane ŵakuwulaga somba, soni ŵane ŵakucinga. Ŵane ŵaliji ŵakulocesya, ŵane ŵakulamula, soni ŵane acayimwene. Jwakulemba utenga wambone Luka ŵaliji dokotala. Atamose kuti ŵakulemba Baibuloŵa ŵatendaga yakulekanganalekangana, Baibulo josope jili jakamulana.a
7 Buku jandanda ja m’Baibulo jikusasala mwayatandile yipwetesi ya ŵandu. Buku jakumalicisya jikusalosya kuti cilamboci ciciŵasoni paladaiso, kapena kuti m’gunda wambone. Mbali syosope sya m’Baibulo sikusasala mbili ja yaka yejinji, soni sikusatukamucisya kupikanicisya kwanilicikwa kwa lisosa lya Mlungu. Kamulana kwa Baibuloku, kuli kwakusangalasya mnope. Yeleyi ni yampaka tuyijembeceye ni buku jakutyocela kwa Mlungu.
8. Asale yisyasyo yakulosya kuti Baibulo jikusasala yisyesyene.
8 Baibulo jikusasala yisyesyene. Jikusasalagasoni ngani sine syasyaliji syapenani mnope kalakalako. Mwambone, buku ja Levitiko jikwete malamusi gakwawula kwa Ayisalayeli gakwamba ya kwalekanganya ŵakulwala yilwele yine ni ŵangakulwala, soni yakwamba casa. Nambo mitundu jakwasyungulila nganijimanyililaga yeleyi. Pandaŵi jele ŵandu ŵaganisyaga mwakulemweceka pakwamba ya kawonece ka cilambo capasi, Baibulo jaliji jili jisasile kala kuti cilambo capasici cili cakusyungulila. (Yesaya 40:22) Baibulo jasasile cenene kuti cilamboci “ŵacikolece mumlengalenga.” (Yobu 26:7) Nambope, Baibulo ngaŵa buku ja kusukulu jakwiganyila ya sayansi (majiganyo ga yakupanganyikwa). Nambo pajikusala ngani syakwamba yakupanganyikwa, jikusasala yisyesyene. Ana yeleyi ngaŵa ni yampaka tuyijembeceye kutyocela ku buku ja Mlungu?
9. (a) Ana Baibulo jikusalosya wuli kuti jikusasala yisyesyene, soni kuti jili jakulupicika pajikusala ya sayansi? (b) Ana kuwona mtima kwa ŵakulemba ŵakwe kukwajiganya cici pakwamba ya Baibulo?
9 Baibulo pajikusala mbili jakala, jikusasala yisyesyene, soni yakulupilicika. Ngani syakwe sikusaŵaga syangapita mumbali. Jangakolanga mena ga ŵandupe, nambo jikusasalasoni cenene mbagwilo syawo.b Mwakulekangana ni ŵakulemba mbili ŵane, ŵangakusasala yakulepela kwa mtundu wawo, ŵakulemba Baibulo ŵaliji ŵakuwona mtima pakulemba atamose yakulemwa yawo, soni yamtundu wawo. Mwambone, m’buku ja Numeri, jiŵalembile Musa, ŵasasile cakulemwa cakwe cekulungwa caŵamjamwice naco. (Numeri 20:2-12) Kuwona mtima kweleku kukusasoŵa m’mabuku gejinji ga mbili jakala, nambo kukusasimanikwa m’Baibulope ligongo jili buku jakutyocela kwa Mlungu.
BUKU JA LUNDA LWAKAMUCISYA
Jwakulemba Baibulo Yesaya ŵasasile mkanipaŵe ya konasika kwa msinda wa Babiloni
10. Ligongo cici yili yangasimonjesya kuti Baibulo jili buku jakamucisya?
10 Ligongo lyakuti Baibulo jili buku jakulembedwa ni Mlungu mwakupujila, jili ‘jakamucisya pakwiganya yindu yisyesyene, kulekasya ulemwa, kongolela yangalumbana.’ (2 Timoteo 3:16) Kusala yisyene Baibulo jili buku jakamucisya mnope. Jikusalosya cenene mwaŵapanganyicisye ŵandu. Yeleyi yili yangasimonjesya, ligongo Mkulemba jwakwe ali Yehofa Mlungu, jwali Mkupanganya! Jwalakwe akusamanyilila cenene kaganisye ketu, soni mwatukusapikanila kutupunda m’wejo. Konjecesya pelepo, Yehofa akusamanyilila yampaka yitukamucisye kuti tukole umi wakusangalala. Akusamanyililasoni yitendo yatukusosekwa kuyiŵambala.
11, 12. (a) Ana Yesu ŵasasile ngani syapi pa kulalicila kwa petumbi? (b) Ana Baibulo jikusasala ngani sine syapi, soni ligongo cici jili jakamucisya ndaŵi syosope?
11 Aganicisye yaŵaŵecete Yesu pa kulalicila kwa petumbi, yayikusimanikwa pa Matayo Mtwe 5 mpaka Mtwe 7. Pakwiganya kwalundaku, Yesu ŵasasile ngani syakulekanganalekangana mpela, yampaka tutende kuti tuŵe ŵakusengwa, kamasye ka ukangani, kapopele, soni kawone ka yindu yakucilu mwakuŵajilwa. Maloŵe ga Yesuga, gali gamacili, soni gakamucisya lelo jino mpela mugaŵelele kalako.
12 Malamusi gane ga m’Baibulo gakusakwayaga ya umi wa m’liŵasa, masengo, soni mkamulano ni ŵandu ŵane. Malamusi ga m’Baibuloga gakusakwayaga ŵandu wosope, soni camuko cakwe cili cakamucisya ndaŵi syosope. Pakwamba ya lunda lwalukusasimanikwa m’Baibulo, jwakulocesya Yesaya ŵatite: “Une Yehofa, ndili Mlungu jwenu, jwangumjiganya kuti jemanja yindu yimjendeleje cenene.”—Yesaya 48:17.
BUKU JA YAKULOCESYA
13. Ana Yehofa kupitila mwa Yesaya ŵasasile yatuli pakwamba ya msinda wa Babiloni?
13 Baibulo jikwete yakulocesya yejinji, yine mwa yeleyi yakwanilicikwe kala. Kwende tulole cisyasyo. Kupitila mwa jwakulocesya Yesaya juŵapali mu yaka ya m’ma 700 B.C.E.,c Yehofa ŵasasile mkanipaŵe kuti msinda wa Babiloni ucijonanjikwa. (Yesaya 13:19; 14:22, 23) Ŵasasile Yosope yayicitendekwa pakonasika kwa msindawu. Asilikali cacisepusya lusulo lwa Babiloni ni kwinjila mumsindawu mwangalimbana ni jwalijose. Nganiyimalila pelepa. Yaŵalocesye Yesaya yakolasile atamose lina lya mwenye jwacaciwugomeka msinda wa Babiloniwu, kuti caciŵa Kolesi.—Yesaya 44:27–45:2.
14, 15. Ana yine yaŵalocesye Yesaya yakwamba msinda wa Babiloni yakwanilicikwe catuli?
14 Pali papite yaka 200, cilo ca pa October 5 kuca kwa pa October 6, mu 539 B.C.E. asilikali ŵasyungulile msinda wa Babiloni. Ana ŵani ŵaŵalongolelaga? Ŵaliji mwenye ja Pelesiya lina lyakwe Kolesi. Yosope yaliji cenene kuti yakulocesya yakusimonjesya yikwanilicikwe. Nambo, ana asilikali ŵa Kolesi akajinjile mu msindawu mwangalimbana ni jwalijose, mwakamulana ni yakulocesya?
15 Cilo celeco Ababiloni ŵaliji pacindimba aciganisyaga kuti yipupa yekulungwa ya msindawu ciyacenjele. Mwakalamuka, Kolesi ŵasepwisye mesi ga m’lusulo lwalwajinjilaga mumsindawo. Mwacangakaŵa mesi ga m’lusulolo gapwele mnope mwati asilikali ŵala ŵajombwece ni ŵayice mpaka ku mapupa ga msindawo. Nambo ana yikakombolece catuli kuti asilikali ŵa Kolesi ajinjile mkati mwa msinda wa Babiloni? Pamagongo gangamanyika, ciloco matanga ga mu msindawo ŵagalesile gewugule!
16. (a) Ana Yesaya ŵalocesye kuti paciŵa yakuyicisya yatuli msinda wa Babiloni uli ujonasice? (b) Ana yaŵalocesye Yesaya yakwamba konasika kwa Babiloni yakwanilicikwe catuli?
16 Pakwamba ya Babiloni, Yesaya ŵalocesye kuti: “ŵandu ngasatamamosoni, ngasiwusimanikwasoni kwa mbagwilo ni mbagwilo. Soni Mwalabu ngasataŵa cisakasa cakwe, soni ŵakucinga ngasagonesya yilango yawo.” (Yesaya 13:20) Yakulocesya yeleyi nganiyigamba kusala yakonasika kwa msindawu, nambo yasasilesoni yine yejinji. Yalosisye kuti msinda wa Babiloni wuciŵa lisame mpaka kalakala. Alole umboni wakukwanilicikwa kwa maloŵega. Malo gangatamigwa gagali pa lutando lwa makilomita 80 kummwela kwa msinda wa Baghdad, ku Iraq, ni pawaliji msinda wa Babiloni kala. Welewu uli umboni wakulosya kuti yaŵaŵecete Yehofa kupitila mwa Yesaya yakuti: “Cinjipyajilapo ni cipyaji cawuwonasi,” yakwanilicikwe.—Yesaya 14:22, 23.d
Masame ga Babiloni
17. Ana kwanilicika kwa yilanga ya m’Baibulo kuli kwakulimbikasya cikulupi mwatuli?
17 Kumanyilila kuti Baibulo jili buku ja yakulocesya yisyesyene kukusalimbikasya cikulupi, ngati m’yoyo? Kusala yisyene, naga Yehofa ŵakwanilisye yilanga yakwe yakala, tukusakulupililasoni kuti yakulocesya yakwamba cilambo ca Paladaiso yicikwanilicika. (Numeri 23:19) Yisyene, tukwete “cikulupi ca umi wangamala, uwatesile Mlungu Cilanga kwa jemanjajo cilambo mkanicipanganyidwe. Mlungu ali jwangalambusya soni jwalakwejo ngaŵa mkulambusya.”—Tito 1:2.e
“MALOŴE GA MLUNGU GALI GA UMI”
18. Ana ndumetume Paulo ŵasasile maloŵe gamacili gatuli pakwamba ya “Maloŵe ga Mlungu”?
18 Yatulijiganyisye mu mtwe awuno, yikulosya cenene kuti Baibulo jili buku japajika mnope. Umbone wa Baibulo nganiwuŵape kusala kwakwe yisyene pakwamba ya yakupanganyikwa ni mbili jakala, lunda lwakamucisya, soni yakulocesya yisyesyene. Ndumetume jwa Ciklistu Paulo ŵalembile kuti: “Maloŵe ga Mlungu gali ga umi, soni gakusakamula masengo mwamacili, gali gakutema mpela upanga wakutema kosekose. Gakusapowola mpaka mwakulumbikanila umi ni msimu, ni soni mwakulumbikanila mbindi ni mawuta ga mawupa. Gakusajamuka atamose yele ŵandu akuganisya ni yakusayisakaga m’mitima jawo.”—Ahebeli 4:12.
19, 20. (a) Ana Baibulo mpaka jakamucisye catuli kuliwungunya? (b) Ana mpaka alosye catuli kuyamicila kwawo Baibulo, jajili mtuka wapajika?
19 Kulijiganya “Maloŵe” ga Mlungu m’Baibulo mpaka kucenje umi wetu. Mpaka jitukamucisye kuliwungunya jika kupundana ni kala kose. Mpaka tusaleje kuti tukusamnonyela Mlungu, nambo mwatukusatendela ni Maloŵe ga m’Baibulo yicilosya nganisyo syetu, atamose yatukusacilila mumtima mwetu.
20 Baibulo jili yisyene buku jakutyocela kwa Mlungu. Jili buku jatukusosekwa kujiŵalanga, kulijiganya, soni kujinonyela. Alosyeje kuyamicila kwawo buku jakutyocela kwa Mlunguji, mwakwendelecela kujiŵalanga. Pakutenda yeleyi cacipikanicisya mnope lisosa lya Mlungu kwa ŵandu. Mtwe wakuyicisya ucisala kuti lisosa lyeleli lili cici, soni kuti licikwanilicikwa catuli.
a Atamose ŵane akusasala kuti mbali sine sya Baibulo sikusasisyana, yeleyi yangali umboni wakwe. Alole buku ja Ciceŵa jakuti Baibulo—Kodi Ndilo Mawu a Mulungu Kapena a Munthu? pa mtwe 7. Bukuji akujiwandisya ŵa Mboni sya Yehofa.
b Mwambone, alole msele wa mbagwilo sya acinangolo ŵa Yesu pa Luka 3:23-38.
c B.C.E. jikugopolela yaka yele Yesu ŵaliji mkanapagwe. Yakayi ŵayiŵalanjilaga mwakutuluka.
d Kuti amanyilile yejinji pakwamba ya yakulocesya ya m’Baibulo, alole m’kabuku ka Ciceŵa kakuti, Buku la Anthu Onse pa mapeji 27 mpaka 29, kakuwandisya ŵa Mboni sya Yehofa.
e Konasika kwa msinda wa Babiloni, cili cisyasyo cimo mwa yakulocesya ya m’Baibulo yayakwanilicikwe. Yisyasyo yine yili ya konasika kwa misinda ja Tulo ni Ninefe. (Ezekieli 26:1-5; Zefaniya 2:13-15) Nombe najo Daniyele ŵalocesye ya kwinjila kwa maulamusi mwakuyicisyana pawucityoka ulamusi wa Babiloni. Maulamusiga gakupwatikapo ulamusi wa Mediya ni Pelesiya, soni Gilisi. (Danieli 8:5-7, 20-22) Kuti amanyilile yakulocesya yakwamba Mesiya yayakwanilicikwe pa Yesu Klistu, alole Yakonjecesya pa mapeji 199 mpaka 201.