Bibliankir libron jakhupa 60: 1 Pedro

Qillqiri: Pedro

Kawkins qillqasïna: Babilonia

Kuna marans tukuyasïna: 62–64 jakʼana

NAYRA patak maran jakir cristianonakax Diosan muspharkañ luräwinakap yatiyapxatapatxa, Roma Imperio markpachanwa Diosan Apnaqäwipat yatiyäwix jukʼampi jilxattawayi. Ukampisa taqi chuyma Diosat yatiyirinakatxa jan walinakwa parlapxäna. Jerusalén markata ukat judionak taypit jutapxatapatxa, yaqhipanakax jupanakat parlkasaxa política chuymäpkaspas (zelotes) ukhama amuyapxirïna, jupanakasti kunjamtix Roma mark apnaqaskäna ukatxa wal colerapxirïna, ukatwa Roma apnaqirinakarux wal pʼiq usuyapxirïna. Ukampisa, cristianonakaxa uka judionakatxa mayjäpxänwa janiw jupanakax uka jachʼa apnaqirinakarux Diosarjam luqtapxirikänti, janirakiw diosanakaparus yupaychapxirikänti. Ukatwa jupanak tuqix jan walinak parlapxäna, ukat Diosar iyawsatanakapatxa walja yantʼanakaruw atipjapxañapäna. Ukat horasaparu janïr ukham yantʼanakan jiqxatasipkipanwa Diosan amuytʼayatax Pedrox nayrïri cartapxa qillqatayna, uka cartapanwa cristianonakarux jan qarjtapxañapatakix wal chʼamañchi ukat kunjamäpxañapas Nerón apnaqirimpixa jan ukax uka tiempo Cesarampisa ukanakatwa iwxtʼäna. Cristianonakar arknaqañaxa niya ukjpachaw qalltawayxäna ukhamaxa aka carta qillqatapaxa wali askipunïnwa.

² Qallta arunakapanwa Pedron qillqataw sasax qhanañchasi. Ukampisa, Ireneo, Alejandriankir Clemente, Orígenes ukat Tertuliano chachanakaxa uka cartat parlasaxa Pedron qillqataw sapxiwa.a Walja qhanañchäwiw utji Pedron nayrïr carta qillqatapatxa, kunjamatï nayrïr carta Qillqatanakax Diosan amuytʼayataw sapki ukhamaraki. Sarnaqäwinakat yatxatir Eusebio sat chachaxa, iglesianakan irpirinakapat parlkasaxa sänwa: jupanakax jan payachasisaw aka cartxa Diosan amuytʼataparjam apnaqapxirïna uka tiemponxa, sasa (260-342 jakʼa maranakana). Ukat 100 qallta maranakan jakir Ignacio, Hermas ukat Bernabé chachanakasa, ukhamarakwa Pedron qillqatapat parlapxirïna.b Pedron nayrïr carta qillqatapaxa Diosan amuytʼayat mayni libronakjamarakiw parlaraki ukat judio cristianonakatakisa ukhamarak ‘khitinakatï markanakapat jayan utjasipxäna uka Ponto, Galacia, Capadocia, Asia, ukhamarak Bitinia’ markankir jan judiüpkis ukanakatakisa, ukat Asia Menor tuqinkir cristianonakatakisa wali aski iwxtʼäwinakanïnwa (1 Ped. 1:1).

³ ¿Kunapachas aka cartax qillqasïna? Cristianonakaxa, inas Diosar jan uñtʼir jaqinakampi jan ukax jan judionakamp tʼaqhisiyata uñjasipxchïna, ukaw qillqatapanxa amuyasi, ukampisa Nerón chachax 64 maran cristianonakar tʼaqhisiyañatak amtkän ukax janïraw qalltkänti. Ukhamaxa Pedrox uka nayraw cartapx qillqpachäna, inas 62 ukat 64 uka mara jakʼanakan qillqchïna. Ukapachaxa Marcosaxa Pedrompiskänwa ukatwa ukhamaw sasax sistanxa. Pablox Roma markan katuntatäkäna (59-61 mara jakʼana) ukhaxa Marcosax jupa chikaskarakïnwa, ukat Asia Menor tuqir sarañatak amtampiskänwa; ukatxa Pablon qhipan katuntatäkäna (65 mara jakʼana) ukhaxa Marcosax Roma markanwa Pablompix wasitat jikisiñaparakïnxa (1 Ped. 5:13; Col. 4:10; 2 Tim. 4:11). Ukamatwa Marcosax Babilonia markanxa Pedrompix wasitat jikisipxaspänxa.

⁴ ¿Kawkinsa Nayrïr Pedrox qillqasïna? Biblia tuqit arstʼirinakax Diosan amuytʼayataw ukat chiqarakiw sapkchïnsa, ukampisa qillqiripasa ukat kuna marans qillqasitayna ukanakaxa kawkinsa qillqasïna uka tuqitxa mayjätapwa amuytʼayarakïnxa. Pedron arsutaparjamax Babilonia markanwa nayrïr cartapxa qillqarakitayna (1 Ped. 5:13). Romatpachwa Pedrox qillqanitayna sasaw yaqhipanakax sapxi, ukatwa “Babilonia” sutixa Romatakix jan suma uñtʼatäkänti. Ukampisa, uka tuqit janiw kuna yatxatatanakas ukarux yanaptʼkiti. Biblianxa janiw kuna chiqansa Babiloniax Roma markjamax uñtʼatäkiti. Pedroxa Ponto, Galacia, Capadocia, Asia ukat Bitinia sat chiqpach markanakaruw cartapxa qillqäna, kunapachatï Babiloniat parlaskäna ukhaxa chiqpach uka sutimp uñtʼat markatwa parlaskäna (1:1). Wali wakiskirïnwa Pedron Babiloniankatapaxa. Juparux ‘suma arunakwa circuncidatanakatakix’ apayäsitayna, ukat Babilonianxa walja judionakaw utxäna (Gál. 2:7-9, MT). Aka Talmud babilónico librox kunjam luratäkäntï uk amuytʼasaxa aka Encyclopaedia Judaica sat qillqataxa “Babilonian jachʼa yatiqañ utanakapatwa” parlaskänxa, ukat pachpa judaismonkirinakarakiw uka maranakanxa ukxa apnaqapxirïna sasaw qhanañchi.c

⁵ Janiw Pedron pä carta qillqatapansa ni taqi Qullan Qillqatanakansa, Pedrox Roma markaruw saratayna sasax qhananchaskiti. Pablox Roma markanwa jikxatasïna uka tuqitxa jupapachpaw qhanancharakixa, ukampisa janiw kunapachas Pedrox ukankänwa sasax qhanañchkiti. Kunapachatï Pablox Roma markankir jilat kullakanakar carta qillqkäna ukhaxa 35 sutinakwa cartapanxa ayti ukat 26 jilat kullakanakaruw sutipatx arunt apayi, ukhamaxa ¿kunatsa Pedron sutipx jan aytaski? Kunattixa, ¡Pedrox janiw Roma markankkänti! (Rom. 16:3-15.) Ukhamaxa, chiqapuniw “Babilonia” sat sutin markax utjäna, ukaxa Éufrates sat jawir thiyankänwa Mesopotamia uraqina, ukhatwa Pedrox nayrïr cartapxa qillqanïna.

KUNATSA WALI ASKIXA

¹¹ Pedron nayrïr carta qillqatapaxa irpir chuyman jilatanakatakixa wali aski iwxtʼanakaniwa. Pedrox qillqatapampixa, kuntix Jesusax arstʼawaykatayna ukaruw chʼamañchtʼi, uka qillqatasti Juan 21:15-17 ukan jiqxatasi, ukhamarakiw chʼamamchtʼaraki Pablon Hechos 20:25-35 qillqataparusa, Pedrox siwa irpir chuymaninakax tamarux sumwa awatipxañapa, jan kuns suyasaw yanaptʼapxañapa, ukat taqi chuyma, jan inaktʼasaw irnaqapxañapa sasaw wasitatampi iwxtʼaskäna. Irpir chuyman jilatanakaxa Jesucriston ‘jilïr awatirin’ tamap awatiripäpxiwa, ukat Jesusaruwa jaysapxi, ukhamaraki jupanakawa Diosan tamanakapxa uñjapxañapa, ukat jupanakaxa altʼat chuymampiw Diosan tamapatakixa mä suma yatichäwi churapxañapa (5:2-4).

¹² Cristianonakatakixa Pedron qillqat cartapanxa istʼasirïñ tuqitxa walja wakiskir iwxtʼanakaw utji. 1 Pedro 2:13-17 qillqatanxa uttʼayat apnaqirinakaru, reyinakaru ukat markan apnaqirinakaruw istʼapxañasa sasaw iwxtʼäna. Ukampisa janiw taqi kunan istʼañasäkiti, jan ukasti Diosan munañaparjamächi ukhakiw istʼañasa, Jesusar istʼasa ukhamarak ‘Diosar axsartʼasa’, kunattixa cristianonakaxa Diosan luqtirinakapätanwa. Uywatanakaxa uywirinakaparux istʼapxañapawa ukat ‘lurañanakap phuqañ layku’ Diosar istʼasa tʼaqhischi ukhaxa aguantapxañapawa. Ukhamaraki warminakaxa chachanakapar istʼasiñ tuqitxa wali suma iwxtʼäwinakwa katuqapxaraki, janis chachapax Diosar yupaychirïkchi ukhasa, ukhamtï suma respetompi sarnaqanixa “Dios nayraqatansti ukax wali askiwa” ukat chachanakaparusa jan mä arumpikiw Diosar yupaychir tukuyapxaspa. Kunjamtï Sara warmix Abraham chachaparux taqi kunans istʼäna, uka uñachtʼäwimpiw sum amuytʼayäna (1 Ped. 2:17-20; 3:1-6; Gén. 18:12). Ukampis chachanakaxa warminakapampixa suma chuymanïpxañapawa ‘pisi chʼamanïpxatap’ [pʼakisiri vasoru uñtatätap, MT] layku. Ukat uka tuqit jukʼampi parlkasaxa, Pedrox akham siwa: “Ukhamaraki, jumanakax waynanaka, jilïri chuymaninakarux istʼapxam”. Ukatxa taqi uka cartapanwa cristianonakarux altʼat chuymanïpxañamaw sasax qhanañchi (1 Ped. 3:7-9; 5:5-7; 2:21-25).

¹³ Kunapachatï yantʼanakana wasitamp arknaqata uñjasipxäna ukhaxa, Pedrox qillqatap taypix wali chʼamañchtʼkir chuymachtʼäwi churäna, uka carta qillqatapaxa jichhürunakanxa kunapachatï jilat kullakanakax yantʼanakan uñjasipki ukhaxa wal jupanakar chʼamanchtʼaraki. “Jumanakax qullanäpxam, nayasti qullanätwa” sas Jehová Diosax siskäna uka arunakxa, Hebreo Arut Qullan Qillqatanakatwa Pedrox qhanañchaskäna (1Ped. 1:16; Lev. 11:44). Kunjamtï maynir qillqatanakax qhanachtʼkix ukhamarakwa, jupax qhanañchtʼaraki kunjämsa mä jakkir qaljama uka cristian tamaxa Jesucristxar uttʼasïna ukxa. ¿Kuna amtampi? Pedroxa siwa: “Jumanakax ajllit jaqinakäpxtaw, reyir serviri tukuyat sacerdotenakäpxaraktawa; mä quma markäpxtawa; Diosan ajllisit mä markapäpxaraktawa. Akasti lurasiwa, jumanakax Diosan muspharkañ luräwinakap yatiyapxañamataki. Uka Diosarakiw jumanakarux chʼamakat irpsusinxapxtam, suma muspharkañ qhanapar mantxapxañamataki” (1 Ped. 2:4-10; Isa. 28:16; Sal. 118:22; Isa. 8:14; Éxo. 19:5, 6; Isa. 43:21; Ose. 1:10; 2:23). Aka ‘reyir serviri tukuyat sacerdotenakaxa’ jan ukax Jehová Diosan qʼuma markapankir taqi sacerdotenakaruxa, ‘jan tukjkaya, jan qʼañuchatäkaspasa, janirakiw mä panqarjamas wañskaspati’ “ukhamarakiw jumanakarux kuntï Diosax imarapkistus uka herencia alaxpachanxa katuqayapxätam”, ukax “jumanakax mä suma churäwi katuqapxäta, janiw uka panqaranakat lursutäkis uka coronjamti, jan ukasti wiñay corona”, “ukhamarus Jesucristompi chikäñasatakiw jawsistu wiñayataki” ukham Diosan Apnaqäwipwa Pedrox katuqapxäta sasaw qhanañchi. Ukhamarusa “kusisiñan phuqtʼatäpxañanakamataki kunapachatix jupax jachʼa kankañapampi uñstankän uk uñjapkäta ukhaxa” sasaw jupanakarux wal chʼamañchtʼi (1 Ped. 1:4; 5:4, 10; 4:13).

[Qhanañchäwinaka]