1 yatichäwi

¿Kunatsa awk taykar ‘istʼañax’ wakisi?

“WAWANAKA, awkimaru taykamaru istʼapxam” siski uka arunakax nayra yatichäwinakäkaspas ukhamwa walja wayn tawaqunakax amuyapxi.

Awkipatak wali colerataw Veda sat tawaqux wali machiri ukat droganak apnaqir mä waynampi sarnaqatayna, ukatxa qhantatiñkamaw thuquri sarirïna, ukhamatwa awkipar jan istʼañ munatapxa uñachtʼayäna. Ukat akham siwa: “18 maranïxasax taqi kunsa yatkirista, ukat Awkijax janis kuns lurayañ munkitutixä sasaw amuyasiyäta. Awkijax wali qhurükaspas janis kusistʼañaj munkaspa ukham amuyasirïta, ukatwa munañajarjam kuns lurirïtxa” sasa.

Chiqpachansa, janiw taqi wayn tawaqunakas ukham lurapkaspati. Ukampis awk taykan uta qʼumacham satax waljaniw thithiñ yatipxi, ukat tarea luram satasa jan ukax jankʼakiw utar purinïta satas ukhamarakiw colerapxi. Ukat yaqhipax awk taykatakix saytʼasiñ yatipxi. Ukampis kunjamxay wayn tawaqunakax awk taykar uñjapxchi, ukarjamaw tuqisiñas jan ukax sumankañas utjaspa, ukatxa ukarjamaw jupanakas walinsa jan walinsa uñjasipxarakispa. Kunjamtï Bibliax siskixa “awk taykar istʼa[ñax]” Diosan kamachipawa, ukatwa uk phuqañasatakix akham chʼamañchistu: “Kusisitäñamataki, ukhamarak jaya maranak aka uraqin jakañamataki” sasa (Efesios 6:1-3). Ukhamasti awk taykar istʼañax janiw ukhamakïkiti. Ukatwa, awk taykar istʼañax kun sañ munpacha uk jichhax uñjañäni.

¿“Istʼapxam” siski ukax kamsañs munpacha?

Kunjamtï uttʼayat pʼiqtʼirinakar respetompi istʼañasäkixa uk sañ muni. Amuytʼañäni, cristianonakax ‘reyiru istʼapxañapawa’ (1 Pedro 2:17). Inas mä apnaqirix jan walinak lurchispa, ukampis juparux apnaqirirjam uñjañasawa. Niya ukhamarakwa Jehová Diosax awk taykanakar familia apnaqapxañapatakix uttʼayaraki. Ukhamasti Diosaw jumatakix awk taykampi kamachinak uchayi, uk amuyañamawa. Inas yaqhip awk taykanakax kunsa wawanakapar iyawsapxakchi, ukampis juman awk taykamaw kunas jumatakix askïki ukxa amtxapxañapa, chiqansa janiw taqi familianakas mä kikpaki sarnaqapkaspati.

Ukat inas suma awk taykanakax wawanakar kun lurañatsa jarkʼapxchispa, jan ukax kunatï askjamäki uk lurañatsa wawanakar jarkʼapxchispa. Ukampis mä yatiñani awkix akham siwa: “Munat wawaxay, arunakaxarux [...] sum imarakim wali suma munata yänakäkaspas ukhama, ukatsti jakätawa” sasa (Proverbios 7:1, 2). Ukhamasti awk taykaman arunakapasa jan ukax ‘kamachinakapasa’ juman sum sarnaqañamatakiwa, ukhamatwa munasiñapsa ukat jumat llakitapsa uñachtʼayapxtamxa.

Juan sat mä wayniturux kunas pasatayna uk amuytʼañäni: mamapax “janipuniw auto thaki ukhamaki pasätati jan ukasti chaka utjkixa uknam pasäta” sasaw walja kuti jupar iwxäna. Mä uruxa pä imillaw uka waynitur “auto thaki makatañäni” sas waytʼapxatayna, ukampis Juanox janiw jupanakar “llaytha” satpachas istʼkänti. Chaka pat saraskäna ukhaw akatjamat auto saytʼir istʼäna. ¿Kunas kamachatayna? Manqha uñtäna ukhaxa: autompiw uka pä imillax takxatayasipxatayna, jayar liwtʼayasisaw jiwañar puripxatayna. Chiqpachansa, awisakiw awk taykar jan istʼasax ukhamar pursna, ukampis taqi kunan istʼäta ukhaxa juman askimatakïniwa.

Awk taykan chiqañchatax katuqasiñasarakiwa, ukwa “istʼam” siski uka arux sañ munaraki, awk taykan kun mayitas janiw mayjtʼasiñamäkis ni chuchasiñamäkisa. Mä jan amuytʼanikiw “awkipan yatichäwiparux [jiskʼachi]” sasaw Proverbios 15:5 jiskʼa tʼaqax qhanañchi.

Ukampis janiw pata chuymakis ni yäqtwa sañatakikis awk taykar istʼañasäkiti. Biblian “istʼasiña” sas jaqukipatäki uka griego aruxa sum uñjaña sañ muni. Ukhamasti awk taykarux taqi chuymaw istʼañasa, iwxanakaparux wali wakisirit uñjañasawa, jupanakarux wali munasiñampi uñjañasarakiwa. Ukampis yaqhip wawanakax janiw awk taykan iwxanakapar ukham uñjapkiti, jan munasiñampikiw uñjxapxi.

Jan wal sarnaqir awk taykanakar istʼaña

Gina sat mä tawaqux akham siwa: “Tatajax wali machirïnwa, jan ikiyasirjamaw mamajampi wal tuqisipxiri. Nayax wal ikiñan jachirïta. Ukat mamajampi jan nuwayasinatakix janiw kuns sirïkti. Bibliax ‘awk taykamar istʼam’ sarakiwa, ukampis nayatakix uka arurjam phuqañax wali chʼamawa”.

Yaqhip awk taykanakax wali qhurüpxaspawa, ukat inas yaqhipax jaqichatäkasin yaqhanakampi sarnaqapxchispa, machirïpxchispa, jan ukax jupanakkam wal tuqisipxchispa, ukampis ¿jupanakar istʼañax wakisiskakispati? Jïsa, sum uñjaskañasakiwa, awk taykar jiskʼachañax janiw walïkit sasaw Bibliax qhanañchi (Proverbios 30:17). Awk taykaw jakañ churarakistu sasaw Proverbios 23:22 jiskʼa tʼaqax amtayistu. Ukhamasti jupanakar sum uñjañasawa. Nayrax awk taykar jan yäqasaw Gregoriox sarnaqirïna, ukat jichhax akham siwa: “Mamajax janiw apanukkituti, janirakiw yurkta ukhax tʼunamp chikas jaqunukkituti, ukatwa Jehová Diosar wal yuspärta. Sapakiw suxtanir uywapxitu, jupatakix wali chʼamapunïpachänwa” sasa.

Awk taykamax pantjasirïpkchisa, wali chʼam tukusaw uywapxtamxa. Gregoriox akham saskakiwa: “Mä kutix manqʼañat pistʼapxta, mä jukʼa tunqumpi mä jukʼa semolampikiw utjxäna. Mamajax uk wakichtʼasaw waxtʼapxitu, ukat nayax kusisitaw ikintir sarxta, ukampis jupax jan manqʼataw qhipari, ukat kunatsa jan manqʼkpacha sasaw jisktʼasta. Jichhax familianïxt ukhakiw uk amuytxa, nanakar churañ laykuw jan manqʼkataynati” sasa. (Mä sap wawar 18 marankam uywañatakix niya 66,400 ukha dólar qullqinakaw munasispa sasaw uka tuqit yatxattʼatanakax sapxi.)

Amuytʼañäni, inas awisax awkimas jan ukax taykamas pantjasipxchi, ukampis arunakapax askikïskiwa, Jesusax aka Uraqinkkäna ukhaxa yupaychäw sarayirinakax jan walinak lurapxäna. Ukampis Jesusax akham sasaw säna: “Jumanakax jupanakarux jaysapxamaya, lurapxarakim kuntix sapktam taqi ukanaka. Ukampis jan jupanakjamax lurapxamti” sasa (Mateo 23:1-3, 25, 26). ¿Janit uka arunakarjam awk taykamar uñjañax wakiskarakispa?

¿Chuym usuyasiskakïtati?

Awk taykamax jan walinakpun lurapxiristam ukhaxa, ¿kunsa kamachasma?a Janiw colerampi atipayasiñamäkiti. Wal thithisas jan ukax jupanakar kutkatasas janiw kuna asksa jikxatkätati (Eclesiastés 8:3, 4 uñxattʼasin Eclesiastés 10:4 uñxattʼarakïta). Tunka paqallqun mä tawaqux awk taykatakiw wal chuym ustʼayasitayna, kuna laykutix jupanakkamaw awk taykax wal chʼaxwañ yatipxäna ukat janirakiw phuchaparux yäqapxirïkänti. Ukhamasti kuntï awk taykax Bibliat jupar yatichapkäna ukanak contra lurañatakiw uka tawaqux wali phiñasita amtatayna. Mä waynampiw ikintasitayna ukat droganak apnaqañ qalltäna. Ukat akham sasaw wali chuyma ustʼata säna: “Ukpï munapxixa, tatajas mamajas yatipxpanaya” sasa. Ukampis ukham thithisax jupa pachakiw jan walinakar puri.

Diosan Arupax akham siwa: “[Amuyasim coleratax jan kuna jan walinaksa luramti, NM]. Ñanqha lurañanakaru kuttañatsti wali amuyasim” sasa (Job 36:18-21). Chiqansa Jehová Diosaw awk taykamarux uñjasinki, ukhamasti kuna jan walsa lurapxani ukhaxa Juparuw cuenta churapxani (Colosenses 3:25).

Proverbios 19:11 jiskʼa tʼaqax akham siwa: “Yatiñan jaqix janiw mäki coleraskiti, chuyma usuchjatasa janis kunäkaspa ukhamak uñji, ukham luratapasti jachʼa kankañawa” sasa. Inas awkimas jan ukax taykamas kuna jan walsa lurapxstma, ukampis uka juchanakap pampachasin armxañaw wakisispa. Ukat kuna aski luräwinakapatï utjki ukanakat lupʼiñaw wakisirakispa. Dody sat tawaqun mamapax wali qala chuymänwa ukat qhipa awkipasti wali machirirakïnwa, ukampis kunatsa Dodyx ukanak uñjasax jan sinti llakiskpachäna, uk uñjañäni, akham siwa: “Mamajarux jiskʼatpach wal tʼaqhisiyapxatayna ukat janiw munasiñ yatichapkataynati, ukatwa munasiñ jan yatkänti. Ukat uka qhipa tatajax awisakis kʼumaräkasin utankirïkchïnxa, janiw nanakat armasirïkänti. Chiqansa, kullakajampi nayampix janiw mä kutis jan utani, jan manqʼata ukham uñjasipktti” sasa.

Chiqansa, mä qhawqha awk taykanakakiw ukham jan walinak lurasin pantjasipxi. Inas awk taykamax jumar sum yatichañataki chʼamachasisipkchi. Ukhamäkipansa inas awisax jupanakar kutkatsta. Roger sat mä waynax akham siwa: “Awisax kuna jan walitsa parltʼasipxta ukhaxa, janiw mamajax yäqkituti, ukat colerataw jan walinak sasin chuym ustʼayxarakta. Yatiñapatakix ukham lurirïta, ukat sarxasin wal llakisirakirïta, mamajas ukhamarakiw wal llakisiri” sasa.

Jan wali arunakax chuym ‘usuchjiriwa’ ukat wal “colerayasi”, ukat janirakiw jan walinaksa askichkiti. “Ukampis yatiñan jaqinakan arunakapasti mä qulljamawa.” (Proverbios 12:18; 15:1.) Ukat Rogerax akham saskakiwa: “Chʼamäkipansa mamajan ukaruw kuttʼirïta ukat perdón mayisirïta. Ukhamatwa llampʼu chuymampi kuna jan wali utjipansa parltʼasipxta, ukatsti askichapxaraktwa” sasa.

‘Tatajax chiqpun saskatayna’

Yaqhip wayn tawaqunakax awk taykar jan istʼasax wal llakisiyapxi, ukat jupanakas ina chʼusat qaripxaraki, ukhamatakwa awk taykar istʼañax wakisispaw sas amuyasipxi. Aka yatichäwi qalltan parlkayätan uka Veda sat tawaqut parltʼaskakiñäni. Mä urux uñtʼatapampiw autot sarasipkäna. Uñtʼatapax marihuana sat jan wali qullampiw qulljasitayna ukat cerveza umantatayna, ukat mayaki autox wal sarkasin mä poster muqintatayna (mä horan niya 100 kilometronak jalkasaw muqintatayna). Vedax janiw jiwkataynati, ukampis pʼiqi chʼiyantasitayna. Ukat uka uñtʼatapax imantasxataynawa, janiw Vedar uñjiris hospital sarxataynati.

Vedax akham siwa: “Kunapachatï tatajampi ukat mamajampi hospitalar purinipkäna ukhaxa, nayax jupanakarux akham sistwa: ‘Papitu taqi kunsa chiqpunwa arsuskatätaxa, nayax nayratpach taqi kunans istʼakirismäna’ sasa. [...] Nayaw pantjasitätxa, niyapuniw jiwañarus purtʼasta” sasa. Ukat uksarux janiw Vedax nayrjam awk taykapar uñjxänti.

Inas jumax ukham amuytʼasirakchisma. Awisax ‘awk taykar istʼañax’ nayra yatichäwïkaspas ukhamäspawa. Ukampis awk taykar istʼañax janiw jumatakiki askïkaniti, jan ukasti, ukwa Jehová Diosax mayi. Ukampis jumax tatamar mamamar wal respetañ munaskasma, ukat jan jupanakax yäqapkiristamti, janirak kuntï munkta ukanak lurayañ munapkiristamti ukhaxa, ¿kunsa lurasma? Ukhaman jikxatasisax kunjamsa nayrar sartasma uk jichhax uñjarakiñäni.

[Qhanañchäwinaka]

Amuytʼañataki

◻ ¿Awk taykar istʼañax kun sañs muni?

◻ ¿Kunatsa awk taykanakax walja kamachinak uchapxi? ¿Kunjamsa uka kamachinakax yanaptʼistaspa?

◻ ¿Jan wal sarnaqapkipansa awk taykar istʼaskañamakiti, kunatsa?

◻ Awisax tatamataki jan ukax mamamataki chuym ustʼayasisma ukhaxa, ¿kunsa lurasma? ¿Ukat kun lurañas jan wakiskaspa?

[16 janan qhanañchäwipa]

“Awkijax wali qhurükaspas janis kusistʼañaj munkaspa ukham amuyasirïta, ukatwa munañajarjam kunsa lurirïtxa”

[12 janan fotopa]

Awk taykan arunakapxa, ¿kunjamsa uñjañama?

[14 janan fotopa]

Awk taykax jan wal sarnaqapxaspa ukhaxa, ¿istʼaskañamakiti?