Zoova kacimɛn i ndɛ ng’ɔ kan’n

Be Nyoliɛ fluwa’n i nɲɔn su’n i nun ndɛ cinnjin mun

BE NYOLIƐ i nɲɔn su’n ti Biblu’n nun fluwa’m be nun kun. Fluwa sɔ’n i bo bolɛ nun’n, Salomɔn yɛ ɔ sie Izraɛli nvle’n niɔn. Fluwa sɔ’n i atabo’n su’n, ndɛ nga Pɛrsi Famiɛn Sirisi kan kleli Zuifu mɔ be trali be lomuɛn’n yɛ: ‘Zoova seli min kɛ n kplɛn i sua kun Zerizalɛmu lɔ Zida nvle’n nun. Amun nun sran nga be ti Ɲanmiɛn i nvle’n nunfuɛ’n, maan Ɲanmiɛn jran be sɔfuɛ’m be sin naan be wɔ.’ (2 Be Nyoliɛ 36:23) Ɛsdrasi m’ɔ ti Ɲanmiɛn ɲrun jranfuɛ’n, yɛ ɔ guali fluwa sɔ’n i klɛlɛ’n bo afuɛ 460 nun kwlaa naan Zezi w’a ba ɔ. Fluwa sɔ’n i nun ndɛ ng’ɔ kan’n dili afuɛ 500. Yɛle kɛ ɔ fɛ i afuɛ 1037-537 nun, kwlaa naan Zezi w’a ba.

Fluwa mɔ famiɛn Sirisi klɛli’n ti’n, Zuifu’m be kwla sali be sin Zerizalɛmu naan b’a taka Zoova i sulɛ’n lɔ ekun. Sanngɛ, afuɛ kpanngban nga be dili be lomuɛn Babilɔni lɔ’n ti’n, be kacili. Be nga be fin lomuɛn bali’n, be siman be nvle’n i ndɛ’n. Davidi i afinliɛ nunfuɛ nga be sinnin i osu famiɛn bia’n su’n, Be Nyoliɛ fluwa’n i nɲɔn su’n, ɔ bo be ndɛ’n i kpɔlɛ juejue su. Ndɛ sɔ’n ti kpa man e wie. Afin, kɛ be ɲin yi Ɲanmiɛn Kpli’n mmlusuɛ nga be ɲɛn i’n, ɔ yiyi nun. Kpɔkun, ɲin kekle yolɛ Ɲanmiɛn su’n, ɔ yiyi i bo nzuɛn’n nun wie.

FAMIƐN KUN KPLANNIN SUA KUN MANNIN ZOOVA

(2 Be Nyoliɛ 1:1–9:31)

Ninnge nga Famiɛn Salomɔn srɛli Zoova’n, ɔ fa mɛnnin i. Ninnge sɔ mun yɛle ngwlɛlɛ’n nin sa silɛ’n. Kpɔkun, Zoova fali aɲanbeun nin aɲrunɲan’n, ɔ ukali su. Famiɛn’n kplannin sua klanman kpa kun mannin Zoova Zerizalɛmu lɔ, yɛ nvlefuɛ’m “be wun kpajali be, be klun jɔli kpa.” (2 Be Nyoliɛ 7:10) “Sika nun o, ngwlɛlɛ nun o, famiɛn Salomɔn i dan trali asiɛ’n su famiɛn’m be ngba.”—2 Be Nyoliɛ 9:22.

Salomɔn sieli Izraɛli nvle’n afuɛ 40. I sin’n, ‘kɛ ɔ wuli’n, i wa Rɔbɔamu yɛ ɔ sinnin i osu ɔ.’ (2 Be Nyoliɛ 9:31) Kɛ ɔ́ kɔ́ i ɲrun’n, Salomɔn wa yacili Ɲanmiɛn sulɛ kpafuɛ’n lɛ ɔ ko sɔli amuɛn mun. Sanngɛ, Ɛsdrasi w’a kɛnmɛn i sɔ liɛ’n i ndɛ. Famiɛn’n i sa tɛ nga ɔ kannin be ndɛ’n, yɛle nnɛn kpanngɔ kpanngban ng’ɔ ko toli be Ezipti lɔ’n, ɔ nin Ezipti famiɛn’n i wa bla m’ɔ jɛli i’n. Nnɛn kpanngɔ mun mɔ famiɛn’n ko toli be’n, w’a yoman ngwlɛlɛ like. Ɔ maan, e wun i kɛ ninnge nga be ti kpa’n be su yɛ Ɛsdrasi fɛli i ɲin sieli ɔ.

Ɲanmiɛn Ndɛ’n i su kosan’m be su tɛlɛ:

2:13—?Ngue ti yɛ ngbaciɛ o ajuin difuɛ’n i afinliɛ nga be kɛn i ndɛ wa’n ɔ nin ng’ɔ o 1 Famiɛn Mun 7:13, 14 nun’n be afiɛn ɔn? Famiɛn Mun be fluwa’n i klikli su nun’n, be seli kɛ ‘i nin fin Nɛftali akpasua’n su. I nin ti angbeti.’ Be seli sɔ afin ɔ dun mmua jali bian kun m’ɔ ti akpasua sɔ’n i sufuɛ ɔ. Sanngɛ bla’n bɔbɔ fin Dan akpasua’n su. Kɛ i wun wuli’n, ɔ jali Tiri bian kun. Kɛ bla’n jali Tirifuɛ sɔ’n, yɛ be wuli ajuin difuɛ’n niɔn.

2:17; 8:10—Ndɛ mma sɔ’m be kle kɛ kpɛnngbɛn mun mɔ be sieli be nvle siefuɛ nin junman sunianfuɛ junman difuɛ’m be su’n, be ti sran 3.600 ɔ nin i su sran 250, sanngɛ kusu nn 1 Famiɛn Mun 5:30; 9:23, waan be ti sran 3.300 ɔ nin i su sran 550. ?Ngue ti yɛ sran sɔ’m be nuan’n ɔ kacikaci fluwa nɲɔn sɔ’m be nun ɔn? Atrɛkpa’n, ngbaciɛ sɔ’n fin wafa nga be siesieli kpɛnngbɛn sɔ’m be akpasuaakpasua mun’n. Atrɛkpa Be Nyoliɛ fluwa’n i nɲɔn su’n nun’n, ngbaciɛ nga be sie i nzɔliɛ’n yɛle kɛ kpɛnngbɛn 3.600 be timan Izraɛlifuɛ kpɔkun 250 be ti Izraɛlifuɛ. Sanngɛ Famiɛn Mun be fluwa klikli’n kle kɛ ɔ le junman sunianfuɛ 3.300 nin nvle siefuɛ 550. I kwlaa yoli o, kpɛnngbɛn’m be nuan’n ti 3.850.

4:2-4—?Ngue ti yɛ kpongbo dan’m be bo’n, be yoli nannin tola’m be nzɔliɛ mun ɔn? Ɲanmiɛn Ndɛ’n nun’n, nannin tola’m be ti wunmiɛn’n i nzɔliɛ. (Ezekiɛl 1:10; Sa Nglo Yilɛ 4:6, 7) Kɛ mɔ be fali nannin tola’m be sieli wunmiɛn’n i nzɔliɛ’n, ɔ ti su. Afin nannin tola 12 mɔ be fali aaba be yoli’n, be suan “kpongbo dan’n” i bo. Kpongbo sɔ’n i nɔnnin’n ti tɔnun 30. Nannin tola sɔ mɔ be yoli be’n, ɔ fɔnman mmla’n i nɲɔn su’n. Like nga mmla sɔ’n tannin i yolɛ’n, yɛle ninnge nga be yo be kɛ bé sɔ́ be’n.—Ezipt Lɔ Tulɛ 20:4, 5.

4:5—?Kɛ kpongbo dan’n ko yi’n, ɔ ju litri nɲɛ? Kɛ kpongbo dan’n ko yi’n, ɔ ju litri 120.000. Sanngɛ, nzue nga be fa gua nun titi’n, ɔ ti litri 80.000. Famiɛn Mun fluwa klikli 7:26 waan: ‘Be kwla gua nun like m’ɔ́ jú litri akpiakpi ablaɔcuɛ.’

5:4, 5, 10—?Ɲanmiɛn i tannin sua’n i nun ninnge mennin mun yɛ be wa kacili Ɲanmiɛn i sua nga Salomɔn kplannin’n, i nun like ɔ? Ɲanmiɛn i tannin sua’n i like kunngba cɛ m’ɔ kacili Ɲanmiɛn i sua nga Salomɔn kplannin’n i nun like’n, yɛle Ɲanmiɛn i alaka’n. Kɛ be kplannin Ɲanmiɛn i sua’n wieli’n, be fali tannin sua’n Gabaɔn lɔ bali Zerizalɛmu. Atrɛkpa’n, lɔ yɛ ɔ kali ɔ.—2 Be Nyoliɛ 1:3, 4.

Afɔtuɛ ng’ɔ man e’n:

1:11, 12. Like nga Salomɔn srɛli Zoova’n, ɔ kleli Zoova kɛ ngwlɛlɛ’n nin sa silɛ’n be ɲanlɛ’n, yɛ be ti Salomɔn i cinnjin kpa ɔ. Nanwlɛ, srɛlɛ nga e srɛ Ɲanmiɛn’n, ɔ yi like ng’ɔ ti e cinnjin kpa sakpa’n i nglo. Ɔ maan, ɔ ti kpa kɛ e bɔbɔ e bu e klun nian naan e wun like nga e srɛ Ɲanmiɛn’n.

6:4. Ɔ fata kɛ ye mɔ e si i Zoova i klun ufue’n nin i sran ye yolɛ’n be su’n, ɔ wla e fanngan maan e mɛnmɛn i. Yɛle kɛ, maan e bo i dunman fɛ klolɛ su, e lɛ i ase.

6:18-21. Kannzɛ bɔɔ Ɲanmiɛn kwlá sɔnman sua wie fi nun’n, sanngɛ ɔ fata kɛ Ɲanmiɛn i sua’n, ɔ yo i sulɛ kpafuɛ’n i takawlɛ. Andɛ’n, Zoova i Lalofuɛ’m be Ɲanmiɛn Sielɛ Blɛ sua’m be ti Ɲanmiɛn sulɛ kpafuɛ’n i takawlɛ akpasua nga be kplannin be lɛ’n be nun.

6:19, 22, 32. Kɛ ɔ fɛ i famiɛn’n su lele m’ɔ fa ju nvle’n i nun sran kaan kpafuɛ’n bɔbɔ’n, Zoova tie i nvle nunfuɛ’m be kwlaa be srɛlɛ’n. Aofuɛ ng’ɔ tu i klun srɛ i bɔbɔ’n, ɔ tie.a—Jue Mun 65:3.

DAVIDI I ANUNMAN NGA BE SINNIN I OSU FAMIƐN BIA’N SU’N

(2 Be Nyoliɛ 10:1–36:23)

Izraɛli nvle mɔ laa’n ɔ ti famiɛn diwlɛ kunngba cɛ’n, be wa buli nun nɲɔn. Akpasua blu be ti nglo lɔ famiɛn diwlɛ’n, kpɔkun akpasua nɲɔn be ti ngua wa famiɛn diwlɛ’n. Akpasua nɲɔn sɔ mun yɛle Zida akpasua’n nin Bɛnzamɛn akpasua’n. Ɲanmiɛn ɲrun jranfuɛ mun nin Levifuɛ’m be fali nda nga Ɲanmiɛn tali Salomɔn kɛ famiɛn’m bé fín i osu’n nun’n be sieli i be nvle’n i klolɛ’n i ɲrun. Ɔ maan, be suannin Salomɔn i wa Rɔbɔamu bo. Kɛ Ɲanmiɛn i sua’n i kplanlɛ’n wieli’n, mɔ i sin’n ɔ dili afuɛ 30 trali su kan’n, be wa wuɛli i nun ninnge kpakpa mun.

Famiɛn 19 nga be sinnin Rɔbɔamu i osu’n be nun’n, 5 be yoli nanwlɛfuɛ, 3 be fali ajalɛ kpa i bo bolɛ nun sanngɛ i sin’n be wa kpɔcili Ɲanmiɛn. Kpɔkun be nun kun wlɛli i nzuɛn tɛ’n i ase. Be onga’m be yoli like ng’ɔ ti tɛ Zoova ɲrun’n.b Junman mɔ famiɛn nnun nga be fali be wla’n guali Zoova su’n be dili’n, Be Nyoliɛ fluwa nɲɔn su’n fa e ɲin sie su kpa. Famiɛn Ezekiasi maan be boli Ɲanmiɛn i sua’n i nun junman dilɛ’n bo ekun. Kpɔkun, famiɛn Zoziasi maan be dili Delɛ Cɛn dan kun. Zuifu nga Ɲanmiɛn i sulɛ kpafuɛ’n i takalɛ uflɛ Zerizalɛmu lɔ’n ɔ ti be cinnjin’n, ninnge kwlaa sɔ’m be wlali be fanngan dan.

Ɲanmiɛn Ndɛ’n i su kosan’m be su tɛlɛ:

14:1-4; 15:17—?Famiɛn Aza bubuli “sraka yiwlɛ lika nga be o kpɔlɛ’m be su’n” be kwlaa? Kɛ e niɛn i sa’n, e wun kɛ w’a bubuman be ngba. Atrɛkpa’n, sraka yiwlɛ lika nga be o kpɔlɛ’m be su’n mɔ be sɔ amuɛn mun lɔ’n, yɛ ɔ nunnunnin be ɔ. W’a nunnunman nga nvlefuɛ’m be su Zoova lɔ’n. Wie kusu ɔ, kɛ ɔ́ kɔ́ i ɲrun’n yɛ Aza i famiɛn dilɛ blɛ kunngba sɔ nun’n, sran’m be w’a kplannin sraka yiwlɛ lika nga be o kpɔlɛ’m be su’n ekun ɔn. I wa Zozafati bubuli sraka yiwlɛ lika sɔ mɔ be o kpɔlɛ’m be su’n. Sanngɛ nanwlɛ, Zozafati i famiɛn dilɛ blɛ nun bɔbɔ’n, nán kɛ sraka yiwlɛ lika nga be o kpɔlɛ’m be su’n be wieli sekeseke ti ɔ.—2 Be Nyoliɛ 17:5, 6; 20:31-33.

15:9; 34:6—?Izraɛli nvle’n i lika’n i cɛlɛ nun’n, ninfan yɛ Simeɔn akpasua’n i liɛ’n wo ɔ? Kɛ mɔ be mannin Simeɔn akpasua’n i asiɛ fanunfanun Zida i akpasua liɛ nun’n ti’n, Simeɔn akpasua’n i takawlɛ’n wo Zida akpasua’n nin Bɛnzamɛn akpasua’n be nun. (Zozie 19:1) Sanngɛ, Ɲanmiɛn sulɛ wafa’n nun’n, ɔ nin politiki nun’n, Simeɔn akpasua’n fali akpasua blu mɔ be ti nglo lɔ famiɛn diwlɛ’n be ajalɛ’n su. Simeɔnfuɛ wie mun bɔbɔ be tuli be lika liɛ’n nun, kpɔkun be ko trannin nglo lɔ famiɛn diwlɛ’n i lika liɛ’n nun. (1 Famiɛn Mun 11:30-33; 12:20-24) I sɔ’n ti’n, be kali Simeɔn akpasua’n wlali akpasua blu mɔ be ti nglo lɔ famiɛn diwlɛ’n i nun.

16:13, 14—?Be yrali Aza i fuɛn’n? Cɛcɛ. Kɛ Biblu’n se kɛ ‘be yrali wie kpanngban kpa’n,’ ɔ kanman Aza i yralɛ ndɛ. Sanngɛ, ayre fannin nin parfɛn mɔ be yrali be’n, be ndɛ yɛ ɔ kan ɔn.

35:3—?Ninfan yɛ Zoziasi maan be ko fali Ɲanmiɛn i alaka’n be bali ɔ? Sɛ famiɛn tɛ wie yɛ ɔ yili Ɲanmiɛn i alaka’n Ɲanmiɛn i sua nun o, sɛ kusu Zoziasi yɛ Ɲanmiɛn i sua’n i ye siesielɛ junman dan’n nun ɔ kacili alaka’n i siewlɛ’n naan w’a saciman o, Biblu’n yiyiman nun. Kɛ Salomɔn dili famiɛn wieli’n, blɛ kunngba cɛ nga be kannin Ɲanmiɛn i alaka’n i ndɛ ekun’n, yɛle blɛ mɔ Zoziasi maan be fa bali Ɲanmiɛn i sua nun’n.

Afɔtuɛ ng’ɔ man e’n:

13:13-18; 14:10, 11; 32:9-23. Nanwlɛ, ndɛ sɔ’m be kle e weiin kɛ ɔ ti cinnjin kpa kɛ e kisa Zoova su!

16:1-5, 7; 18:1-3, 28-32; 21:4-6; 22:10-12; 28:16-22. Kɛ be tra aofuɛ mun annzɛ be nga be suman Zoova’n be aenguɛ’n, i bo nzuɛn’n ti tɛtɛ kpa. Ngwlɛlɛ like yɛle kɛ, sɛ ɔ nin i fataman kɛ e yo sɔ’n, nán maan e fa e wun wla mɛn nunfuɛ’m be nun.—Zan 17:14, 16; Zak 4:4.

16:7-12; 26:16-21; 32:25, 26. Afuɛ kasiɛn nga Famiɛn Aza dili i asiɛ’n su’n i nun’n, i wun tulɛ’n ti ɔ yoli sa tɛ. Wun tulɛ’n yili Oziasi i ase. Ezekiasi i ninnge kpakpa mun m’ɔ fa kleli Babilɔni famiɛn’n i sran mun’n, w’a yoman ngwlɛlɛ like. Kpɔkun atrɛkpa’n, i wun tulɛ ti yɛ ɔ yoli i sɔ liɛ’n niɔn. (Ezai 39:1-7) Biblu’n wla e su nun kɛ ‘be nuan dilɛ’n yi be ase. Wun tulɛ’n kusu i sin sa’n yɛle awieliɛ m’ɔ wie be’n.’—Nyanndra Mun 16:18.

16:9. Zoova uka be nga be fa be wla’n kwlaa guɛ i su’n, kpɔkun ɔ sisimɛn i bo naan w’a suan be bo.

18:12, 13, 23, 24, 27. Kɛ Mise sa’n, ɔ fata kɛ e kan Zoova nin ninnge nga i waan ɔ́ yó be’n be ndɛ yakpa su, nán maan srɛ kun e.

19:1-3. Kannzɛ bɔbɔ e sa tɛ’n ti Zoova kwla fa e wun ya’n, sanngɛ like ng’ɔ ti kpa e nun’n i su yɛ ɔ fɛ i ɲin sie ɔ.

20:1-28. Maan e lafi su kpa kɛ sɛ e srɛ Zoova kɛ ɔ kle e atin ng’ɔ fata kɛ e nanti su’n, ɔ́ fɛ́ i su síe e nuan bo.—Nyanndra Mun 15:29.

20:17. Kɛ ɔ ko yo naan ‘y’a wun delɛ nga Anannganman dé e’n,’ ɔ fata kɛ ‘e jranjran’ Ɲanmiɛn Sielɛ Blɛ’n i jasin fɛ’n bolɛ juejue su’n nun. Nán maan e lafi e bɔbɔ e wun su, sanngɛ ɔ fata kɛ “e ka e osu nun lɛ” e fa e wla’n guɛ i Zoova su weiin.

24:17-19; 25:14. Amuɛn sɔlɛ’n kacili aya kun mɔ Zɔasi nin i wa Amazia be tɔli nun ɔn. Andɛ’n, amuɛn sɔlɛ’n kwla yo e klanman wie. I li sɛ ɔ ti konvi kpli yolɛ’n annzɛ be nvle’n i klolɛ dan’n, yɛ ɔ kwla yo sɔ ɔ.—Kolɔsfuɛ Mun 3:5; Sa Nglo Yilɛ 13:4.

32:6, 7. Ɲanmiɛn ninnge’m be nun alɛ kunlɛ nun’n, ɔ fata kɛ e kusu e ‘fa Ɲanmiɛn i alɛ ninnge’n kwlaa wla e wun’ naan e yo yakpa e jran kekle.—Efɛzfuɛ Mun 6:11-18.

33:2-9, 12, 13, 15, 16. Wafa nga sran kun kwla kle kɛ w’a kaci i sin w’a si sa tɛ yolɛ’n, yɛle kɛ ɔ wlɛ i ayeliɛ tɛ’n i ase kpɔkun ɔ kplin i ɲin fa atin kpa’n su. Sɛ sran kun kaci i sin si sa tɛ yolɛ’n, kannzɛ bɔbɔ sa tɛ ng’ɔ yoli laa’n ti kɛ Famiɛn Manase liɛ’n sa’n, sanngɛ Zoova sí i aunnvuɛ.

34:1-3. Nán maan afɛ’n annzɛ sa tɛ nga e wunnin i e bakan nun’n ti’n, e sa sin bubu e Ɲanmiɛn silɛ’n nin i sulɛ’n nun. Zoziasi i nannan Manase kacili i sin sili sa tɛ yolɛ’n. Atrɛkpa’n, Zoziasi i nannan Manase i nzuɛn kpa’n sɛli i. Nzuɛn kpa kwlaa ng’ɔ sali Zoziasi’n, ɔ yoli kpa mɛnnin i. Kɛ e liɛ kwla yo sɔ wie ɔ.

36:15-17. Zoova ti aunnvuɛ sifuɛ kpɔkun ɔ trɛ i awlɛn. Kannzɛ bɔbɔ ɔ ti sɔ’n, sanngɛ ɔ le cɛn mɔ i sɔ liɛ’n wie ɔ. Ɔ fata kɛ sran’m be sɔ Ɲanmiɛn Sielɛ Blɛ’n i jasin fɛ’n bolɛ junman’n i nun klanman naan cɛn nga Zoova wá núnnún mɛn tɛ nga’n b’a kwla fite nun.

36:17, 22, 23. Zoova i ndɛ’n ɔ kpɛn su tititi.—1 Famiɛn Mun 9:7, 8; Zeremi 25:9-11.

Fluwa kun yoli maan Zoziasi w’a kwlá tranman

‘Zoziasi nunnunnin tete sa nga Izraɛlifuɛ’m be yo’n su, be nin sa sɔ mun fin mɛn nga’m be nun. Ɔ miannin sran nga be o Izraɛli asiɛ’n su’n be kwlaa kɛ be su Anannganman be Ɲanmiɛn’n. Zoziasi ɲin su’n, b’a kaciman be sin b’a siman be nannan’m be Ɲanmiɛn’n.’ (2 Be Nyoliɛ 34:33) ?Ngue like yɛ ɔ suli Zoziasi bo m’ɔ yoli sɔ ɔ? Kɛ Safan m’ɔ ti fluwa klɛfuɛ’n ɔ fali Zoova i mmla fluwa mɔ blɛ yɛ b’a wun i uflɛuflɛ’n ɔ fa mannin Famiɛn Zoziasi’n, famiɛn’n seli kɛ be man be nɛn’n su be kanngan nun. Like nga Zoziasi tili’n, ɔ kɛnnin i awlɛn dan ti juejue su ɔ yoli maan Ɲanmiɛn sulɛ kpafuɛ’n takali kpa.

Ɲanmiɛn Ndɛ’n i nun kannganlɛ’n nin i su angunndan bulɛ’n, ɔ kwla kan e awlɛn dan kpa. Kɛ e bu Davidi i anunman nga be sinnin i osu famiɛn bia’n su’n be su ndɛ’n i sin’n, i sɔ liɛ’n wla e fanngan kɛ e sɔnnzɔn be nga be fali be wla’n guali Zoova su’n naan nán maan e fa be nga b’a yoman sɔ’n be ajalɛ liɛ’n su. ?Nɛ́n i ɔ? Be Nyoliɛ fluwa’n i nɲɔn su’n wla e fanngan naan y’a su Ɲanmiɛn Kpli i kunngba cɛ, naan y’a kpɔcimɛn i. Nanwlɛ, Ɲanmiɛn i ndɛ ng’ɔ kan’n, nn w’a kan ɔ kacimɛn i, ɔ maan sran’m be kaci sakpa.—Ebre Mun 4:12.

[Ja ngua lɛ ndɛ mun]

[Foto, bue 14]

?Amun si like nga ti yɛ ɔ nin i fata kpa kɛ be yo nannin tola’m be nzɔliɛ kpongbo dan’n i bo’n?

[Foto, bue 17]

Kannzɛ bɔɔ Zoziasi w’a ɲanman ukalɛ dan’n i kaan nun’n, sanngɛ kɛ ɔ ɲinnin’n ɔ suli Zoova ndɛnman su.