An May Dignidad na Kabtang nin mga Babae sa Tahaw kan Enot na mga Lingkod nin Dios
“Si Jehova Dios nagsabi: ‘Bakong marahay na an lalaki magsolosolo. Magibo ako nin katabang para sa saiya, bilang komplemento nia.’” —GENESIS 2:18.
1. Paano ilinaladawan nin sarong diksionaryo sa Biblia an kamugtakan nin mga babae kan suanoy na mga panahon?
“MAYONG lugar sa suanoy na Mediterraneo o sa Haraning Sirangan na an mga babae tinawan kan katalingkasan na nasa sainda sa modernong sosyedad sa Solnopan. An pankagabsan na nakaugalean iyo na an mga babae sakop nin mga lalaki, kun paanong an mga oripon sakop nin talingkas na mga tawo, asin an mga hoben nin mga gurang. . . . An mga aking lalaki mas pinahahalagahan na gayo kisa sa mga babae, asin an mga omboy na babae kun beses pinababayaan na magadan paagi sa pagwalat sa luwas.” Iyan an pagkaladawan nin sarong diksionaryo sa Biblia sa kamugtakan nin mga babae kaidtong suanoy na mga panahon.
2, 3. (a) Sono sa sarong report, ano an situwasyon kan dakol na babae ngonyan? (b) Anong mga hapot an minalataw?
2 An situwasyon pareho man sana sa dakol na parte kan kinaban ngonyan. Kan 1994, sa kaenot-enote, an taonan na report kan Departamento kan Estado sa E.U. dapit sa mga diretso nin tawo nakasentro sa pagtratar sa mga babae. “An Impormasyon Dapit sa 193 na Nasyon Nagpapaheling na an Aroaldaw na Diskriminasyon Sarong Katunayan nin Pag-eksister,” an sabi nin sarong titulo sa New York Times dapit sa report.
3 Mantang dakol na babae na manlaenlaen an pinaghalean na kultura an asosyado sa mga kongregasyon kan banwaan ni Jehova sa bilog na daga, may mga hapot na minalataw: An klase daw kan pagtratar na nasabi pa sana iyo an orihinal na katuyohan nin Dios na mangyari sa mga babae? Paano trinatar an mga babae sa tahaw kan mga parasamba ki Jehova kaidtong mga panahon kan Biblia? Asin paano maninigong trataron an mga babae ngonyan?
Sarong “Katabang” Asin “Komplemento”
4. Ano an nasabi ni Jehova paghaloyhaloy na an enot na tawo nagsosolosolo sa tatamnan nin Eden, dangan ano an ginibo nin Dios?
4 Paghaloyhaloy na si Adan nagsosolosolo sa tatamnan nin Eden, si Jehova nagsabi: “Bakong marahay na an lalaki magsolosolo. Magibo ako nin katabang para sa saiya, bilang komplemento nia.” (Genesis 2:18) Minsan ngani si Adan sangkap na lalaki, may iba pang kaipuhan tanganing magibo an katuyohan kan Kaglalang. Tanganing mapanoan an pangangaipo, linalang ni Jehova an babae asin ginibo an enot na kasal.—Genesis 2:21-24.
5. (a) Paano an nombre sa Hebreo na trinadusir na “katabang” parateng ginagamit kan mga kagsurat sa Biblia? (b) Ano an ipinaririsa kan bagay na inapod ni Jehova an enot na babae na “komplemento”?
5 An mga termino daw na “katabang” asin “komplemento” nagpaparisa na an iinasignar nin Dios na kabtang nin babae nagpapababa sa pagkatawo? Kabaliktaran. An mga kagsurat kan Biblia parateng iinaaplikar sa Dios an nombre sa Hebreo (ʽeʹzer) na trinadusir na “katabang.” Halimbawa, si Jehova an ‘satuyang katabang asin satuyang kalasag.’ (Salmo 33:20; Exodo 18:4; Deuteronomio 33:7) Sa Oseas 13:9, inaapod pa ngani ni Jehova an saiyang sadiri na “katabang” kan Israel. Kun dapit sa termino sa Hebreo (neʹghedh) na trinadusir na “komplemento,” an sarong iskolar sa Biblia nagpapaliwanag: “An linalaoman na tabang bako sanang tabang sa saiyang pan-aroaldaw na trabaho o sa pangangaki . . . kundi an pagsinuportaran na itinatao kan pag-ibaiba.”
6. Ano an sinabi pakalalanga sa babae, asin taano?
6 Sa siring mayo nin pagpapababa sa pagkatawo sa pag-apod ni Jehova sa babae na “katabang” asin “komplemento.” An babae may sadiring napapalaen na naturalesa sa isip, emosyon, asin hawak. Sia sarong angay na katimbang, sarong nakapaninigong komplemento para sa lalaki. An kada saro magkalaen, pero an kada saro kaipuhan tanganing ‘mapano an daga’ sono sa katuyohan kan Kaglalang. Malinaw na pakalalanga kapwa sa lalaki asin babae na “naheling nin Dios an gabos niang ginibo asin, uya! idto marahayon.”—Genesis 1:28, 31.
7, 8. (a) Huli sa paglaog kan kasalan sa Eden, paano maaapektaran an kabtang kan babae? (b) Anong mga hapot an pinalalataw mapadapit sa kaotoban kan Genesis 3:16 sa tahaw kan mga parasamba ki Jehova?
7 Huli sa paglaog kan kasalan, naliwat an mga bagay para sa lalaki asin babae. Si Jehova nagpahayag nin sentensia sa saindang duwa bilang mga parakasala. “Dudugangan kong gayo an kolog kan saimong pagbabados,” an sabi ni Jehova ki Eva, na nagtataram dapit sa kaaabtan na itinotogot nia na garo baga iyan gibo nia. Idinagdag nia: “Sa sakit ika mangangaki, asin an saimong pagmawot magigin para sa saimong agom, asin sia magsasakop sa saimo.” (Genesis 3:16) Poon kan panahon na idto, dakol na agom na babae an sinasakop, na sa parate sa maringis na paagi, kan saindang agom. Imbes na pahalagahan bilang mga katabang asin komplemento, sinda mas parateng tinatratar na garo mga surugoon o oripon.
8 Pero, ano an nagin kahulogan kan kaotoban kan Genesis 3:16 para sa mga babaeng parasamba ki Jehova? Sinda daw ibinugtak sa mas hababa asin menus na kamugtakan? Dai nanggad! Alagad kumusta an mga tala sa Biblia na nagsasabi dapit sa mga kostumbre asin kaugalean na kalabot an mga babae na tibaad garo baga dai puede sa nagkapirang sosyedad ngonyan?
Pagsabot sa mga Kostumbre sa Biblia
9. Kun kinokonsiderar niato an mga kostumbre na kalabot an mga babae kaidtong mga panahon kan Biblia, anong tolong bagay an maninigo niatong girumdomon?
9 Marahay an pagtratar sa mga babae sa tahaw kan mga lingkod nin Dios kaidtong mga panahon kan Biblia. Siempre, sa pagkonsiderar sa mga kostumbre na kalabot an mga babae kan kaaldawan na idto, nakatatabang na girumdomon an nagkapirang bagay. Enot, kun an Biblia nagsasabi dapit sa maraot na mga situwasyon na nangyari huli sa may kapasloan na pagsakop nin maraot na mga lalaki, dai boot sabihon kaiyan na inoyonan nin Dios an siring na pagtratar sa mga babae. Ikaduwa, minsan ngani may panahon na itinogot ni Jehova an nagkapirang kostumbre sa tahaw kan saiyang mga lingkod, kinontrol nia an mga ini tanganing protehiran an mga babae. Ikatolo, dapat kitang mag-ingat na dai husgaran an suanoy na mga kostumbre sono sa modernong mga pamantayan. An nagkapirang kostumbre na tibaad garo baga bakong marahay para sa mga tawo na nabubuhay ngonyan dai man talaga ibinilang kan mga babae kaidto na nagpapababa sa pagkatawo. Pag-olayan niato an nagkapirang halimbawa.
10. Ano an pagheling ni Jehova sa kaugalean nin poligamya, asin ano an nagpaparisa na nungka niang binayaan an saiyang orihinal na pamantayan sa monogamya?
10 Poligamya:a Sono sa orihinal na katuyohan ni Jehova, an agom na babae mayong kahiras na ibang babae sa saiyang agom. Saro sanang agom an linalang nin Dios para ki Adan. (Genesis 2:21, 22) Pakalihis kan pagrebelde sa Eden, an kaugalean nin poligamya enot na naheling sa linya ni Cain. Pag-abot nin panahon iyan nagin kostumbre asin inarog kan ibang mga parasamba ki Jehova. (Genesis 4:19; 16:1-3; 29:21-28) Minsan ngani itinogot ni Jehova an poligamya asin iyan nagserbi sa pagpadakol kan populasyon nin Israel, nagpaheling sia nin konsiderasyon sa mga babae paagi sa pagkontrol kan kaugalean tanganing maprotehiran an mga agom na babae asin an saindang mga aki. (Exodo 21:10, 11; Deuteronomio 21:15-17) Saro pa, nungkang binayaan ni Jehova an saiyang orihinal na pamantayan sa monogamya. Si Noe asin an saiyang mga aking lalaki, na sainda inotro an pagboot na ‘mangagbunga asin panoon an daga,’ gabos monogamo. (Genesis 7:7; 9:1; 2 Pedro 2:5) Ilinadawan nin Dios an saiyang sadiri bilang agom na lalaki na monogamo kan isinisimbolo an saiyang relasyon sa Israel. (Isaias 54:1, 5) Saro pa, an orihinal na pamantayan nin Dios sa monogamya inestablisar liwat ni Jesu-Cristo asin ginibo sa enot na Kristianong kongregasyon.—Mateo 19:4-8; 1 Timoteo 3:2, 12.
11. Taano ta may itinataong dote kaidtong mga panahon kan Biblia, asin nagpapababa daw ini sa pagkatawo kan mga babae?
11 Pagtao nin dote: An librong Ancient Israel—It’s Life and Institutions nagsasabi: “An obligasyon na ini na magtao nin sarong kantidad nin kuarta, o nin katimbang kaiyan, sa pamilya kan babae malinaw na nagtatao nin panluwas na impresyon na pagbakal sa pag-agoman nin mga Israelita. Alagad an [dote] garo baga bako man na bayad para sa babae kundi bayad na itinao sa pamilya.” (Samo an italiko.) Kaya an pagtao nin dote nagseserbing pambayad sa pamilya kan babae para sa pagkawara kan saiyang mga paglilingkod asin para sa paghihingoa asin gastos na hinagad sa saiyang pamilya sa pag-ataman sa saiya. Kun siring, imbes na pababaon an pagkatawo kan babae, iyan nagpapatunay sa halaga nia sa saiyang pamilya.—Genesis 34:11, 12; Exodo 22:16; helingon an The Watchtower, Enero 15, 1989, pahina 21-4.
12. (a) Ano kun beses an apod sa Kasuratan sa mga lalaki asin babaeng may agom, asin ikinauyam daw nin mga babae an mga terminong ini? (b) Ano an mahalagang mangnohon manongod sa mga terminong ginamit ni Jehova sa Eden? (Helingon an nota sa ibaba.)
12 An mga agom na lalaki bilang “kagsadiri”: An sarong pangyayari sa buhay ni Abraham asin Sara kan mga 1918 B.C.E. nagpaparisa na kaidtong panahon ninda malinaw na nagin kaugalean na na an lalaking may agom ibilang na “kagsadiri” (sa Hebreo, baʹʽal) asin an babaeng may agom ‘sadiri’ (sa Hebreo, beʽu·lahʹ). (Genesis 20:3) Pakalihis kaiyan may mga panahon na an mga ekspresyon na ini ginamit sa Kasuratan, asin mayong nagpaparisa na ikinauyam iyan kan mga babae bago kan panahon na Kristiano.b (Deuteronomio 22:22) Pero, an mga agom na babae dai dapat na ibilang na rogaring. An rogaring o kayamanan puedeng bakalon, ipabakal, asin manahon pa ngani, alagad dai ini puede manongod sa agom na babae. “An pamana gikan sa mga ama harong asin kayamanan,” an sabi nin sarong talinhaga sa Biblia, “alagad an madonong na agom na babae gikan ki Jehova.”—Talinhaga 19:14; Deuteronomio 21:14.
Sarong Kabtang na May Dignidad
13. Kan an matatakton sa Dios na mga lalaki nagsusunod sa halimbawa ni Jehova asin nagkukuyog sa saiyang Pagboot, ano an nagin resulta para sa mga babae?
13 Kun siring, ano an kabtang nin mga babae sa tahaw kan mga lingkod nin Dios bago kan mga panahon na Kristiano? Ano an pagheling asin pagtratar sa sainda? Sa simpleng pagtaram, kan an matatakton sa Dios na mga lalaki nagsusunod sa mismong halimbawa ni Jehova asin nagkukuyog sa saiyang Pagboot, napagdanay kan mga babae an saindang dignidad asin nagkamit sinda nin dakol na diretso asin pribilehio.
14, 15. Ano an mga nagpaparisa na an mga babae iginalang sa Israel, asin taano ta tama sanang laoman ni Jehova an mga lalaking nagsasamba sa saiya na igalang sinda?
14 Kaidto an mga babae dapat na igalang. An Pagboot nin Dios sa Israel nagboot na dapat na igalang kapwa an mga ama asin ina. (Exodo 20:12; 21:15, 17) “An lambang saro maninigong matakot sa saiyang ina asin sa saiyang ama,” an sabi kan Levitico 19:3. Sarong beses kan magdolok si Bat-seba sa saiyang aking si Salomon, “an hade tolos na tuminindog sa pagsabat sa saiya asin huminuruhod sa saiya” bilang pagpahayag nin paggalang. (1 Hade 2:19) Nagkomento an Encyclopaedia Judaica: “An makahulang mga pagkomparar kan pagkamoot nin Dios sa Israel sa pagkamoot nin sarong agom na lalaki sa saiyang agom puede sanang magibo sa sarong sosyedad na dian iginagalang an mga babae.”
15 Linalaoman ni Jehova an mga lalaking nagsasamba sa saiya na igalang an mga babae, huli ta iginagalang nia sinda. An mga nagpaparisa kaini manonompongan sa mga teksto na dian ginagamit ni Jehova an mga eksperyensia nin mga babae sa makaladawan na paagi asin iinaagid an saiya mismong mga saboot sa mga saboot nin mga babae. (Isaias 42:14; 49:15; 66:13) Tinatabangan kaini an mga parabasa na masabotan kun paano an pagmate ni Jehova. Interesante nanggad, an termino sa Hebreo para sa “pagkaherak,” o “pagkaludok,” na iinaaplikar ni Jehova sa saiyang sadiri, konektadong marhay sa termino para sa “matris” asin puedeng sabihon na “pagmate nin ina.”—Exodo 33:19; Isaias 54:7.
16. Anong mga halimbawa an nagpapaheling na pinahalagahan an hatol nin diosnon na mga babae?
16 Pinahalagahan an hatol nin diosnon na mga babae. Sarong beses kan an matatakton sa Dios na si Abraham magduwaduwang himateon an hatol kan saiyang diosnon na agom, si Sara, si Jehova nagsabi sa saiya: “Hinanyogon mo an saiyang tingog.” (Genesis 21:10-12) An mga Heteang agom ni Esau “ginikanan nin kapaitan nin boot ni Isaac asin Rebeca.” Pag-abot nin panahon, ipinahayag ni Rebeca an kasakitan na saiyang maeeksperyensiahan kun an saindang aking si Jacob maagom nin sarong Hetea. Ano an reaksion ni Isaac? “Bilang resulta,” an sabi kan tala, “inapod ni Isaac si Jacob asin binendisyonan sia asin pinagbotan sia patin sinabihan sia: ‘Dai ka mag-agom sa mga aking babae nin Canaan.’” Iyo, minsan ngani si Rebeca dai nagtao nin pormal na hatol, an saiyang agom naggibo nin desisyon na kinokonsiderar an saiyang mga saboot. (Genesis 26:34, 35; 27:46; 28:1) Si Hadeng David kan huri nakalikay sa pagkakasala sa dugo huli ta naghinanyog sia sa pakiolay ni Abigail.—1 Samuel 25:32-35.
17. Ano an nagpapaheling na an mga babae igwa nin autoridad sa pamilya?
17 An mga babae igwa nin autoridad sa pamilya. Sinadol an mga aki: “Paghinanyog, aki ko, sa disiplina kan saimong ama, asin dai mo pagpabayaan an pagboot kan saimong ina.” (Talinhaga 1:8) An pagkaladawan sa “maabilidad na agom na babae” sa Talinhaga kapitulo 31 naghahayag na an mahigos na babaeng may agom bako sanang namamahala sa harong kundi puede man na mag-asikaso sa mga transaksion may labot sa harong asin daga, mag-establisar nin mabungang oma, magpadalagan nin sarong sadit na negosyo, asin mamidbid huli sa saiyang madonong na mga hatol. An pinakamahalaga sa gabos iyo an may paggalang na pagkatakot kan kaomaw-omaw na babae ki Jehova. Bakong makangangalas na an halaga kan siring na agom na babae “orog na gayo kisa kan sa korales”! An mahalagang marhay na pulang korales halangkaw na gayo an kantidad para sa mga alahas asin dekorasyon.—Talinhaga 31:10-31.
Mga Babae na Nag-ako kan Espesyal na Pabor nin Dios
18. Sa anong mga paagi tinawan nin espesyal na pabor an nagkapirang babae kaidtong mga panahon kan Biblia?
18 An pagpakundangan ni Jehova sa mga babae naheling sa espesyal na pabor na itinao nia sa nagkapira sa sainda kaidtong mga panahon kan Biblia. Si Agar, Sara, asin an agom ni Manoa dinalaw nin mga anghel na nagpaabot sa sainda kan paggiya nin Dios. (Genesis 16:7-12; 18:9-15; Hokom 13:2-5) Igwa nin “oripon na mga babae” sa tabernakulo asin mga parakantang babae sa palasyo ni Salomon.—Exodo 38:8; 1 Samuel 2:22; Eclesiastes 2:8.
19. May beses na si Jehova naggamit nin mga babae na magrepresentar saiya sa anong paagi?
19 Nagkapirang beses sa kasaysayan kan Israel, si Jehova naggamit nin sarong babae na magrepresentar saiya o magtaram para sa saiya. Mapadapit sa propetisang si Debora, satong mababasa: “An mga aki ni Israel minaturukad duman sa saiya para sa pagpahokom.” (Hokom 4:5) Pakalihis na madaog kan Israel an Cananeong hade na si Jabin, si Debora nagkaigwa nin tunay na espesyal na pribilehio. Malinaw na sia an naggibo, kisuerra kan sarong kabtang, kan awit sa kapangganahan na pag-abot nin panahon nagin kabtang kan ipinasabong na rekord ni Jehova.c (Hokom, kapitulo 5) Pakalihis nin mga siglo, sa paghapot ki Jehova, si Hadeng Josias nagsugo ki propetisa Hulda nin sarong delegasyon na kabale an halangkaw na saserdote. Si Hulda puedeng sumimbag na may autoridad: “Ini an sabi ni Jehova na Dios nin Israel.” (2 Hade 22:11-15) Sa pangyayaring idto pinagbotan kan hade an delegasyon na magduman sa sarong propetisa, alagad ini ginibo tanganing mag-ako nin paggiya hale ki Jehova.—Ikomparar an Malaquias 2:7.
20. Anong mga halimbawa an nagpaparisa kan pagmakolog ni Jehova sa mga saboot asin kapakanan nin mga babae?
20 An pagmakolog ni Jehova sa kapakanan nin mga babae maririsa sa mga pangyayari na sia naghiro para sa nagkapirang babaeng nagsasamba sa saiya. Duwang beses siang nag-interbenir tanganing protehiran na dai malugos an magayon na agom ni Abraham, si Sara. (Genesis 12:14-20; 20:1-7) An Dios nagpaheling nin pabor sa daing gayo namomotan na agom ni Jacob, si Lea, paagi sa ‘pagbukas kan saiyang matris’ kaya sia nagkaaki. (Genesis 29:31, 32) Kan an duwang matatakton sa Dios na Israelitang partera isinapeligro an saindang buhay tanganing iligtas an Hebreong mga aking lalaki sa paggadan sa mga aki sa Egipto, si Jehova may pag-apresyar na “tinawan sinda nin mga pamilya.” (Exodo 1:17, 20, 21) Sinimbag man nia an odok na pamibi ni Ana. (1 Samuel 1:10, 20) Asin kan an balo nin sarong propeta napaatubang sa inutangan na andam na kuanon an saiyang mga aki tanganing mabayadan an saiyang utang, dai sia pinabayaan ni Jehova sa kagipitan. Sa mamomoton na paagi, pinangyari nin Dios an propetang si Eliseo na padakolon an suplay na lana kan balo tanganing makabayad sia sa utang. Sa siring napagdanay nia an saiyang pamilya asin an saiyang dignidad.—Exodo 22:22, 23; 2 Hade 4:1-7.
21. An Hebreong Kasuratan nag-aatubang nin anong timbang na paglaladawan sa kamugtakan nin mga babae?
21 Kun siring, imbes na magdagka nin menus na pagheling sa mga babae, an Hebreong Kasuratan nag-aatubang nin timbang na paglaladawan kan saindang kamugtakan sa tahaw kan mga lingkod nin Dios. Minsan ngani dai prinotehiran ni Jehova an mga babaeng nagsasamba sa saiya sa kaotoban kan Genesis 3:16, an mga babae trinatar na may dignidad asin paggalang nin diosnon na mga lalaki na nagsunod sa halimbawa ni Jehova asin naghimate sa saiyang Pagboot.
22. Kan panahon na si Jesus uya digdi sa daga, paano naliwat an kabtang nin mga babae, asin anong mga hapot an minalataw?
22 Kaidtong mga siglo pakalihis na matapos an pagsurat kan Hebreong Kasuratan, naliwat an kabtang nin babae sa tahaw kan mga Judio. Kan panahon kan pagtunga ni Jesus digdi sa daga, an rabinikong mga tradisyon linimitaran nang marhay an mga babae sa saindang relihioyosong mga pribilehio asin sa saindang sosyal na buhay. Naimpluwensiahan daw kan siring na mga tradisyon an paagi nin pagtratar ni Jesus sa mga babae? Paano maninigong trataron an mga Kristiana ngonyan? An mga hapot na ini ipaliliwanag sa sunod na artikulo.
[Mga Nota sa Ibaba]
a Sono sa Webster’s Ninth New Collegiate Dictionary, an “poligamya” nanonongod sa “pag-agoman na an lalaki o babae tibaad igwa nin labi sa sarong agom sa parehong panahon.” An mas espisipikong termino sa Ingles na “polygyny” tinawan nin kahulogan na “kamugtakan o kaugalean nin pagkaigwa nin labi sa sarong agom na babae sa sarong panahon.”
b Sa bilog na Hebreong Kasuratan, an mga lalaki asin babaeng may agom mas parate nanggad na inaapod na “agom na lalaki” (sa Hebreo, ʼish) asin “agom na babae” (sa Hebreo, ʼish·shahʹ). Sa Eden, halimbawa, an mga termino na ginamit ni Jehova, bakong “kagsadiri” asin ‘sadiri,’ kundi ‘agom na lalaki’ asin ‘agom na babae.’ (Genesis 2:24; 3:16, 17) An hula ni Oseas patienot na nagsabi na pakabalik hale sa pagkadistiero, an Israel may pagsolsol na aapodon si Jehova na “Agom ko,” asin bako nang “Kagsadiri ko.” Ini puedeng magparisa na an terminong “agom na lalaki” igwa nin mas maboot na kahulogan kisa sa “kagsadiri.”—Oseas 2:16.
c Mahalagang mangnohon an paggamit kan pronombreng primera persona sa pagsambit ki Debora sa Hokom 5:7.
Ano an Saindong Simbag?
◻ Ano an ipinaririsa kan mga terminong “katabang” asin “komplemento” manongod sa iinasignar nin Dios na kabtang kan babae?
◻ Kun kinokonsiderar an mga kostumbre na kalabot an mga babae kaidtong mga panahon kan Biblia, ano an maninigo niatong girumdomon?
◻ Ano an nagpapaheling na an mga babae igwa nin may dignidad na kabtang sa tahaw kan mga lingkod nin Dios kaidtong enot na mga panahon?
◻ Sa anong mga paagi na si Jehova nagtao nin espesyal na pabor sa mga babae kaidtong bago kan mga panahon na Kristiano?