Si Tercio—An Fiel na Sekretaryo ni Pablo
SI Tercio napaatubang sa sarong angat. Mawot ni apostol Pablo na gamiton sia bilang saiyang sekretaryo sa pagsurat nin sarong halawig na surat sa mga kapwa Kristiano sa Roma. Idto masakit na gibohon.
Taano an pagigin sekretaryo ta masakit na marhay kan enot na siglo C.E.? Paano ginigibo an siring na trabaho? Anong mga kagamitan sa pagsurat an ginagamit kaidto?
Mga Sekretaryo kan Suanoy
Sa suanoy na sosyedad na Griego-Romano, igwa nin manlaenlaen na klase nin mga sekretaryo. May mga lalaki na naglilingkod bilang mga sekretaryo kan estado—pampublikong mga punsionaryo na nagtatrabaho sa mga kansileriya. Igwa man nin pampublikong mga sekretaryo na nag-aalok kan saindang serbisyo sa mga siudadano sa sadan. An pribadong mga sekretaryo (sa parate mga oripon) tinatangdanan kan mga mayaman. Dangan, igwa man nin andam na mga katood na naoogmang magsurat para sa iba. Oyon sa iskolar na si E. Randolph Richards, an mga abilidad kan bakong opisyal na mga sekretaryong ini “puedeng poon sa dikit na pagkatatao sa lenguahe asin/o sa prosedimiento sa pagsurat sagkod sa pinakahalangkaw na grado nin pagkatuod sa marikas na paggibo nin tama, maninigo, asin kawiliwiling marhay na surat.”
Siisay an naggagamit nin mga sekretaryo? Enot sa gabos, idtong mga dai tataong bumasa asin sumurat. An dakol na suanoy na mga kontrata asin mga surat sa negosyo tinapos na igwa nin mga nota na pinatutunayan kan sekretaryo na isinurat nia an dokumento huli sa kadaihan nin kakayahan kan tawo na nagpagibo kaiyan sa saiya. An saro pang dahelan sa pagtangdan nin sekretaryo iiniilustrar nin sarong suanoy na surat hale sa Tebas, Egipto. Isinurat para sa saro na an ngaran Asklepiades, iyan nagsasabi sa konklusyon: “Si Eumelo, na aki ni Herma, nagsurat para sa saiya . . . huli ta sia maluwayon na magsurat.”
Pero, an pagigin tataong bumasa asin sumurat minalataw na bakong an nagdedeterminar sa paggamit nin sekretaryo. Oyon sa komentarista sa Biblia na si John L. McKenzie, “posible ngani na bakong interes sa pagigin nababasa, kundi imbes interes sa kagayonan, o kisuerra sa kalinigan” an nag-enkaminar sa mga tawo na gumamit kan serbisyo nin sarong sekretaryo. Dawa sa mga edukado, an pagsurat nakapapagal, nangorogna kun an isusurat haralawig asin komplikado. An iskolar na si J. A. Eschlimann nagsasabi na an siisay man na makahihimo “maogmang linilikayan an gibohon na ini, na ipinagigibo iyan sa mga oripon, propesyonal na mga eskriba.” Dugang pa, madaling masabotan kun taano an mga tawo ta habong magsurat kan sadiri nindang mga surat kun kinokonsiderar an materyales na ginagamit asin an mga kamugtakan sa pagsurat.
An komun na ginagamit sa pagsurat kan enot na siglo C.E. iyo an papiro. An mahimpis na mga inubak kinukua sa tinanom na ini paagi sa pagtakras na palaba kan malaog na ubod kan mga paklang kaiyan. Ilinalatag an sarong suon na inubak. An saro pang suon pakurus na iiniibabaw sa enot na suon. An duwa pinagdudukot paagi sa pag-ipit, na nagigin sarong pidaso nin “papel.”
Bakong pasil an pagsurat digdi. Iyan magaspang asin maawat. Oyon sa iskolar na si Angelo Penna, “an buhaghag na garo esponghang mga awat kan papiro nagkokontribwir sa paglakop kan tinta, partikularmente sa mga kali-kali sa pag-oltanan kan mahimpis na mga inubak.” An sekretaryo tibaad magtrabaho na nakatukaw sa daga na magkakurus an mga tabay asin kinakapotan kan sarong kamot an suratan sa ibabaw nin tabla. Kun sia bakong eksperyensiado o an materyales bakong an pinakamarahay na kualidad, an saiyang barahibong pansurat, o gahong pansurat, puedeng masabit sa papiro, an suratan puedeng mapakit, o an surat tibaad dai mabasa.
An tinta hale sa meskla nin karbon asin dugta nin tinanom. Ipinababakal sa pormang mga bara, iyan kaipuhan na salakan nin tubig sa sarong tintero bago iyan magamit sa pagsurat. Kabale sa ibang mga instrumento na posibleng ginamit nin sarong sekretaryo na arog ni Tercio an kutsilyo na pantahar sa gahong pansurat asin sarong basang espongha na pampara sa saiyang mga sala. An kada letra kaipuhan na isurat nin maingat. Kun siring an pagsurat luway-luway asin masakit.
‘Ako, si Tercio, Nangungumusta sa Saindo’
Kabale sa mga pataratara na iiniba sa katapusan kan surat sa mga taga-Roma iyo an sa sekretaryo ni Pablo, na nagsurat: “Ako, si Tercio, na naggibo kan pagsurat kan surat na ini, nangungumusta sa saindo sa Kagurangnan.” (Roma 16:22) Ini sana an okasyon sa mga surat ni Pablo na malinaw na nasambitan an saro sa saiyang mga sekretaryo.
Dikit an aram niato manongod ki Tercio. Sa saiyang pataratara “sa Kagurangnan,” puede kitang magkonklusyon na sia sarong fiel na Kristiano. Sia posibleng sarong miembro kan kongregasyon sa Corinto asin tibaad midbid an dakol na Kristiano sa Roma. An iskolar sa Biblia na si Giuseppe Barbaglio nagsusuherir na si Tercio sarong oripon o sarong pinatalingkas. Taano? Primero, huli ta “an mga eskriba sa pankagabsan kabilang sa grupong ini; dangan, huli ta an saiyang Latin na ngaran . . . komun na marhay sa mga oripon asin pinatalingkas.” “Kun siring,” an sabi ni Barbaglio, “sia bakong ‘pasibo’ na propesyonal na parasurat, sia kapwa trabahador na sa paaging ini nakatabang ki Pablo na kompilaron an saiyang pinakahalaba asin pinakasayod na surat: sarong mahalagang marhay na paglilingkod, na nagpangyari ki Pablo na makaekonomiya nin panahon asin kapagalan.”
An ginibong ini ni Tercio seguradong mahalagang marhay. Si Baruc ginibo an kaagid na gibohon para ki Jeremias, siring kan ginibo man ni Silvano para ki Pedro. (Jeremias 36:4; 1 Pedro 5:12) Kanigoan an pribilehio nin siring na mga kapwa trabahador!
Pagsurat sa mga Taga-Roma
An surat sa mga taga-Roma isinurat mantang si Pablo bisita ni Gayo, posibleng sa Corinto. Iyan kaidtong mga 56 C.E., durante kan ikatolong pagbiahe sa pagmimisyonero kan apostol. (Roma 16:23) Minsan ngani sierto niato na ginamit ni Pablo si Tercio bilang saiyang sekretaryo sa pagsurat kan surat na ini, dai niato aram nin eksakto kun paano nia ginamit sia. Ano man na paagi an ginamit, an gibohon dai puedeng nagin pasil. Alagad masisierto ta ini: Arog kan ibang kabtang kan Biblia, an surat ni Pablo sa mga taga-Roma “ipinasabong nin Dios.”—2 Timoteo 3:16, 17.
Kan matapos an surat na ini, si Tercio asin si Pablo nakasurat nin rinibong tataramon, na ginagamit an nagkapirang pidaso nin papiro. Pakatapos na pagdukotdukoton sa may gilid, an mga pidasong ini nagin sarong balumbon, na posibleng mga 3 sagkod 4 na metro an laba. An surat maingat na linulon asin tinatakan. Dangan minalataw na ipinagkatiwala iyan ni Pablo ki Febe, sarong tugang na babae na taga-Cencrea, na kaidto mabiahe pasiring sa Roma.—Roma 16:1, 2.
Poon kan enot na siglo, an mga paagi na ginagamit sa pagprodusir nin nasusurat na materyal nabagong marhay. Alagad sa nakaaging mga siglo, an surat sa mga Kristianong taga-Roma prineserbar nin Dios. Kanigoan an pasasalamat niato sa kabtang na ini kan Tataramon ni Jehova, na isinurat sa tabang kan fiel asin mahigos na sekretaryo ni Pablo na si Tercio!