An Misna Asin an Ley nin Dios ki Moises

“MINAPOON kita na an pagmate minaayon kita sa orolay na haloy nang pinonan manongod sa mga tema na nungka niatong masasabotan . . . An pagmate niato garo kita nasa halatan nin mga pasahero sa harayong aeropuerto. Nasasabotan niato an mga tataramon na itinataram kan mga tawo, alagad ta nariribong kita sa saindang boot sabihon asin kinapupurisawan, nangorogna, sa pagkaapurado kan saindang boses.” Siring kaini an pagkaladawan kan Judiong iskolar na si Jacob Neusner sa tibaad namamatean nin mga parabasa sa enot nindang pagbasa kan Misna. Idinudugang ni Neusner: “An Misna mayong kapinonan. Nagtatapos iyan nin bigla.”

Sa A History of Judaism, si Daniel Jeremy Silver inaapod an Misna na “an mahalagang marhay na libro kan rabinikong Judaismo.” An totoo, sia padagos na nagkokomento: “Sinalidahan kan Misna an Biblia bilang an pinakasentrong kurikulum kan nagpapadagos na [Judiong] edukasyon.” Taano an libro na igwa kan siring kalibog na estilo ta nagin mahalagang marhay?

An kabtang kan simbag makukua sa kapahayagan na ini sa Misna: “Inako ni Moises an Tora sa Sinai asin itinao iyan ki Josue, si Josue naman sa kamagurangan, asin an kamagurangan sa mga propeta. Asin itinao iyan kan mga propeta sa mga lalaki kan dakulang katiriponan.” (Avot 1:1) An Misna naghihingako na mapadapit sa impormasyon na itinao ki Moises sa Bukid nin Sinai​—an dai nasusurat na kabtang kan Ley nin Dios sa Israel. An mga lalaki kan dakulang katiriponan (sa huri inapod na Sanhedrin) minansay na kabtang kan halabang linya nin madonong na mga intelektuwal, o mga may kabatidan, na berbal na ipinasa an nagkapirang katokdoan sa sunod-sunod na henerasyon sagkod na sa katapustapusi ikarekord an mga ini sa Misna. Alagad basado daw iyan sa katotoohan? Siisay sa katunayan an nagsurat kan Misna, asin taano? An mga laog daw kaiyan naggikan ki Moises sa Sinai? Igwa daw iyan nin kahulogan para sa sato ngonyan?

Judaismo na Mayo nin Templo

An paniniwala sa berbal na ley nin Dios na itinao bilang dagdag sa nasusurat na Ley ni Moises dai aram kan an Kasuratan isinusurat sa irarom nin pagpasabong.a (Exodo 34:27) Pakalihis nin dakol na siglo an mga Fariseo iyo an grupo sa laog nin Judaismo na nagpatalubo asin nagpalakop kan ideyang ini. Durante kan enot na siglo C. E., an mga Saduceo asin an ibang mga Judio kinontra an mayo sa Bibliang katokdoan na ini. Minsan siring, sagkod na an templo sa Jerusalem iyo an sentro kan Judiong pagsamba, an isyu kan berbal na ley sekondaryo sana. An pagsamba sa templo nagtao nin depinidong pagkaareglar asin kadikit na karigonan sa buhay nin lambang Judio.

Pero, kan 70 C.E. napaatubang an Judiong nasyon sa sarong relihiosong krisis na dai maiimahinar an sokol. Ginaba an Jerusalem kan Romanong mga hukbo, asin labi sa sarong milyon na Judio an nagadan. An templo, na iyo an sentro kan saindang espirituwal na buhay, mayo na. An pamumuhay sono sa Ley ni Moises, na naghahagad nin atang asin sa saserdoteng paglilingkod sa templo, nagin imposible. An pundasyon na gapo nin Judaismo nawara. An iskolar sa Talmud na si Adin Steinsaltz nagsurat: “An kalaglagan . . . kan 70 C.E. ginibong sarong apretadong pangangaipo an pagsulit kan enterong estruktura nin relihiosong buhay.” Asin talagang isinulit ninda iyan.

Dawa bago malaglag an templo, si Yohanan Ben Zakkai, sarong iginagalang na disipulo kan Fariseong lider na si Hillel, inako an permiso ki Vespasiano (na dai maghahaloy magigin emperador) na ibalyo an espirituwal na sentro kan Judaismo asin kan Sanhedrin hale sa Jerusalem pasiring sa Yavneh. Siring kan ipinaliliwanag ni Steinsaltz, pagkalaglag kan Jerusalem, si Yohanan Ben Zakkai “napaatubang sa angat na pag-establisar nin bagong sentro para sa mga tawo asin pagtabang sa sainda na makibagay sa bagong mga kamugtakan na paagi kaiyan an relihiosong kaigotan kaipuhan na ibalyo sa saro pang pinakasentro ngonyan na an Templo mayo na.” An bagong pinakasentrong iyan iyo an berbal na ley.

Mantang gaba na an templo, an mga Saduceo asin ibang sektang Judio mayo nin ikinataong nakapahihirong pagpipilian. An mga Fariseo nagin an pangenot na grupong Judio, na sinasakop an oposisyon. Idinodoon an pagkasararo, an pangenot na mga rabi ipinondo an pag-apod sa saindang sadiri na mga Fariseo, sarong termino na pano nin sektaryano asin partidistang mga kahulogan. Namidbid na sana sinda bilang an mga rabi, “an mga may kabatidan sa Israel.” An mga may kabatidan na ini mamukna nin sarong sistema nin mga paniniwala tanganing dian ilaog an saindang ideya na berbal na ley. Magigin iyan espirituwal na estruktura na mas masakit na salakayon nin tawo kisa sa templo.

Pagsararo kan Berbal na Ley

Maski ngani an rabinikong akademya sa Yavneh (40 kilometros sa solnopan nin Jerusalem) iyo na ngonyan an pangenot na sentro, an ibang akademya na nagtotokdo kan berbal na ley nagpoon na lumataw sa bilog na Israel asin sagkod pa ngani sa Babilonya asin Roma. Minsan siring, ginikanan ini nin problema. Si Steinsaltz nagpapaliwanag: “Sagkod na an gabos na may kabatidan nagkakatiripon asin an pangenot na gibohon nin odok na pag-adal ginigibo nin sarong grupo nin mga lalaki [sa Jerusalem], an pagkakapareho kan tradisyon napepreserbar. Alagad an pagdakol nin mga paratokdo asin an pag-establisar nin laen-laen na eskuelahan nagbunga nin . . . kadakoldakol na porma asin paagi nin pananaram.”

An mga paratokdo kan berbal na ley inapod na Tannaim, sarong termino na ginuno sa Aramaikong pinakagamot na termino na nangangahulogan na “mag-adal,” “uliton,” o “magtokdo.” Nagdodoon ini kan saindang paagi nin pakanood asin pagtotokdo kan berbal na ley na sigido na pag-uulit asin pagtuom. Tanganing magin pasil an pagtuom nin berbal na mga tradisyon, an kada reglamento o tradisyon ginibong halipot, diretso sa puntong frase. Mientras na mas dikit an mga tataramon, mas marahay. An estirado, poetikong porma hiningoa, asin an mga frase parate na kinakantada, o kinakanta. Pero, an mga reglamentong ini disorganisado, asin iyan nagkakalaenlaen na marhay depende sa paratokdo.

An enot na rabi na nagtao nin espesipikong porma asin depinidong pagkaareglar sa kadakol na manlaenlaen na berbal na tradisyon iyo si Akiba ben Joseph (mga 50-135 C.E.). Mapadapit sa saiya, si Steinsaltz nagsurat: “An saiyang mga katemporanyo ikinomparar an saiyang aktibidad sa gibohon nin sarong trabahador na nagduduman sa oma asin daing pili na itinatambak sa saiyang bakol an ano man na saiyang manompongan, dangan minapuli asin hinuhusay saka pinaglalaenlaen an kada klase. Pinag-adalan ni Akiba an balakid na disorganisadong mga topiko asin klinasipikar iyan sa laen-laen na kategoriya.”

Kan ikaduwang siglo C.E.​—labing 60 taon pagkalaglag kan Jerusalem—​an ikaduwang mayor na rebelyon kan mga Judio tumang sa Roma pinangenotan ni Bar Kokhba. Sa giraray, an pagrebelde nagbunga nin grabeng kapahamakan. Si Akiba asin an dakol sa saiyang mga disipulo kabilang sa maabot sa sarong milyon na Judiong biktima. An ano man na paglaom sa pagtogdok liwat kan templo natapos kan si Emperador Hadrian nin Roma magdeklarar na an Jerusalem sirrado sa mga Judio, apuera kun anibersaryo kan kalaglagan kan templo.

An mga Tannaim na nabuhay pagkagadan ni Akiba nungkang naheling an templo sa Jerusalem. Alagad an aregladong arogan sa pag-adal sa mga tradisyon kan berbal na ley nagin an saindang “templo,” o sentro nin pagsamba. An gibohon na pinonan ni Akiba asin kan saiyang mga disipulo sa pagpasarig sa depinidong pagkaareglar na ini kan berbal na ley ipinadagos kan ultimo kan mga Tannaim, si Judah ha-Nasi.

An Materyales na Ginibong Misna

Si Judah ha-Nasi naggikan ki Hillel asin Gamaliel.b Namundag durante kan rebelyon ni Bar Kokhba, nagin siang pamayo kan Judiong komunidad sa Israel sa paghinanapos kan ikaduwang siglo asin pagpopoon kan ikatolong siglo C.E. An titulong ha-Nasi nangangahulogan “an prinsipe,” na nagpaparisa kan posisyon na saiyang kinakapotan sa pagheling kan kapwa nia mga Judio. Parate na inaapod sana sia na Rabi. Pinamayohan ni Judah ha-Nasi kapwa an sadiri niang akademya asin an Sanhedrin, enot sa Bet She’arim asin sa huri sa Sepphoris sa Galilea.

Narerealisar na an sa ngapit na pakikilaban sa Roma puedeng isapeligro an mismong pagpaabot kan berbal na ley, si Judah ha-Nasi determinadong itao dian an depinidong pagkaareglar na magarantiya sa pakapreserbar kaiyan. Tinipon nia sa saiyang akademya an pinakalataw na mga intelektuwal kan saiyang kaaldawan. An kada punto asin tradisyon sa berbal na ley pinagdebatehan. An sumaryo kan orolay na ini pinagsararo sa pambihira kahalipot asin kalinaw na mga frase, na sinusunod an estriktong arogan kan poetikong Hebreong prosa.

An mga pagsumaryong ini inorganisar sa anom na pangenot na grupo, o mga Kategoriya, oyon sa pangenot na mga topiko. Pinaggrupogrupo pa ini ni Judah sa 63 na kabtang, o traktato. An espirituwal na edipisyo kompleto na. Sagkod sa panahon na ini, an siring na mga tradisyon pirmeng ipinaaabot nin berbalan. Alagad bilang dagdag na pagprotehir, an pangultimong rebolusyonaryong aksion ginibo​—an pagbugtak kan gabos na iyan sa kasuratan. An makangangalas na bagong nasusurat na estrukturang ini na namumugtakan kan berbal na ley inapod na Misna. An ngaran na Misna kinua sa Hebreong pinakagamot na terminong sha·nahʹ, na nangangahulogan na “uliton,” “mag-adal,” o “magtokdo.” Katimbang iyan kan Aramaikong tena’ʹ, na dian kinua an tan·na·’imʹ, an termino na iinaplikar sa mga paratokdo kan Misna.

An katuyohan kan Misna bakong mag-establisar nin pangultimong mga susundon. Tinawan kaiyan nin orog na atension an mga eksepsion, na ipinamumugtak na an parabasa aram na an pundamental na mga prinsipyo. An totoo, sinumaryo kaiyan an mga pinag-olayan asin itinokdo sa rabinikong mga akademya durante kan panahon ni Judah ha-Nasi. An Misna ginibo na magin sumaryo kan berbal na ley para sa dugang pang pagdebate, sarong pinakakarang, o pundamental na estruktura, na totogdokan.

Imbes na ibuyagyag an ano man na itinao ki Moises sa Bukid nin Sinai, an Misna nagtatao nin pakarorop sa progreso kan berbal na ley, sarong ideya na nagpoon sa mga Fariseo. An impormasyon na nakarekord sa Misna nagtatao nin kadikit na liwanag sa mga tataramon sa Kristianong Griegong Kasuratan asin sa nagkapirang pag-oolay ni Jesu-Cristo asin kan mga Fariseo. Minsan siring, kaipuhan an pag-iingat huling an mga ideya na yaon sa Misna naghahayag kan Judiong mga punto de vista poon kan ikaduwang siglo C.E. An Misna iyo an tulay sa pag-oltanan kan panahon kan ikaduwang templo asin kan Talmud.

[Mga Nota sa Ibaba]

[Kahon sa pahina 26]

An Pagkabaranga kan Misna

An Misna binangabanga sa anom na Kategoriya. Binibilog ini nin 63 na saradit na libro, o traktato, na binangabanga sa mga kapitulo asin mishnayot, o mga parapo (bakong mga bersikulo).

1. Zeraim (Mga Ley sa Agrikultura)

Kabilang sa mga traktatong ini an orolay sa mga pamibi para sa pagkakan asin may koneksion sa agrikultura. Kaiba man dian an mga reglamento sa pagtao nin tinagba, mga kabtang kan mga saserdote, mga ginutol, asin mga taon nin Sabbath.

2. Moed (Banal na mga Okasyon, mga Kapiestahan)

An mga traktato sa Kategoriyang ini mapadapit sa mga ley manongod sa Sabbath, Aldaw nin Pagtubos, asin iba pang mga kapiestahan.

3. Nashim (Mga Babae, Ley sa Pag-agom)

Ini mga traktato mapadapit sa pag-agom asin diborsio, mga kapanugaan, mga Nazareo, asin mga kaso nin pinagdududahan na pagsambay.

4. Nezikin (Mga Danyos Asin Ley Sibil)

An mga traktato sa Kategoriyang ini sa mga temang manongod sa ley sibil asin sa rogaring, mga korte asin penalidad, an katongdan kan Sanhedrin, idolatriya, mga huramento, asin Etika kan mga Ama (Avot).

5. Kodashim (Mga Atang)

An mga traktatong ini mapadapit sa mga reglamentong konektado sa mga dolot na hayop asin tipasi siring man sa mga sokol kan templo.

6. Toharot (Mga Rituwal sa Pagdalisay)

An Kategoriyang ini mga traktato na mapadapit sa rituwal na kadalisayan, pagkarigos, paghanaw kan mga kamot, mga helang sa kublit, asin pagigin bakong dalisay nin manlaenlaen na bagay.

[Kahon sa pahina 28]

An Misna asin an Kristianong Griegong Kasuratan

Mateo 12:​1, 2: “Kan panahon na idto si Jesus nag-agi sa kaomahan nin tipasi sa aldaw nin sabbath. An saiyang mga disipulo nagkagurutom asin nagpoon na gumutos nin mga ohoy nin tipasi patin magkakan. Kan maheling ini an mga Fariseo nagsabi sa saiya: ‘Uya! An saimong mga disipulo naggigibo nin bakong sono sa ley na gibohon kun sabbath.’” An Hebreong Kasuratan dai nagbabawal kan ginibo kan mga disipulo ni Jesus. Alagad sa Misna makanonompong kita nin lista nin 39 aktibidad na ibinabawal kan mga rabi sa panahon nin Sabbath.​—Shabbat 7:2.

Mateo 15:3: “Sa pagsimbag [si Jesus] nagsabi sa sainda: ‘Taano man ta linalapas nindo an togon nin Dios huli sa saindong tradisyon?’” Pinatutunayan kan Misna an aktitud na ini. (Sanhedrin 11:3) Mababasa niato: “An orog na pagkaestrikto minaaplikar sa [pagsunod kan] mga tataramon kan Mga Eskriba kisa sa [pagsunod kan] mga tataramon kan [nasusurat na] Ley. Kun an saro magsabi, ‘Mayo nin katongdan na magsulot nin mga pilakterya’ kaya linalapas nia an mga tataramon kan Ley, bako siang kulpable; [alagad kun sia magsabi], ‘Maninigo na an mga iyan may limang kabtang’, kaya dinadagdagan nia an mga tataramon kan Mga Eskriba, kulpable sia.”​—The Mishnah, ni Herbert Danby, pahina 400.

Efeso 2:14: “Sia [si Jesus] iyo an satong katoninongan, sia na pinagsaro an duwang kabtang asin linaglag an lanob sa pag-oltanan na nakapasuway sa sainda.” Sinasabi kan Misna: “Sa laog kan Patongtongan kan Templo yaon an sinalasalang barandilya (an Soreg), na sampulong palad an langkaw.” (Middot 2:3) An mga Hentil pinagbawalan na lumampas digdi asin lumaog sa mas nasa laog na patyo. An apostol na si Pablo tibaad an lanob na ini an nasasambitan sa piguratibong paagi sa pagsurat sa mga taga-Efeso kan 60 o 61 C.E., kan nagtitindog pa iyan. An simbolikong lanob iyo an tipan nin Ley, na haloy na pinagseparar an mga Judio asin mga Hentil. Minsan siring, basado sa kagadanan ni Cristo kan 33 C.E., an lanob na iyan hinale.