Siisay an Maninigong Apodon na Rabi?

AN SARONG turista na daing pakaisi sa nangyayari kakadikit an posibilidad na makaabot sa aeropuerto na nasa oras. Ginatos na pulis an nagprobar na direhiran an trapiko mantang binabantayan an labing 300,000 na nagmomondo na nakapano sa mga tinampo sa Jerusalem. An The Jerusalem Post inapod iyan na “prosesyon sa lobong na an kadakulaan sa pankagabsan para sana sa mga presidente, hade o totalitarianong diktador.” Siisay an puedeng nagpangyari nin siring na pagpaluwas nin debosyon, na nakaparalisar sa kabisera nin Israel sa laog nin dakol na oras? Sarong iginagalang na rabi. Taano an posisyon nin rabi ta nagboboot nin siring na paggalang asin debosyon sa tahaw kan mga Judio? Kasuarin enot na ginamit an terminong “rabi”? Kiisay iyan tamang minaaplikar?

Si Moises daw Sarong Rabi?

An pinakaiginagalang na ngaran sa Judaismo iyo si Moises, an parapangoltanan kan tipan nin Ley sa Israel. An relihiosong mga Judio inaapod siang “Moises na ‘samuyang Rabi.’” Minsan siring, si Moises dai nasasambitan sa Biblia paagi sa titulong “Rabi.” Sa katunayan, an terminong “rabi” dai man lamang minalataw sa Hebreong Kasuratan. Paano, kun siring, nagpoon an mga Judio na apodon si Moises nin arog kaini?

Sono sa Hebreong Kasuratan, an paninimbagan asin autoridad sa pagtotokdo asin pagpaliwanag kan Ley itinao sa mga gikan ni Aaron, an mga saserdote kan tribo ni Levi. (Levitico 10:​8-11; Deuteronomio 24:8; Malaquias 2:7) Minsan siring, kan ikaduwang siglo B.C.E., an sarong toninong na rebolusyon nagpoon sa laog nin Judaismo, na dai malilingawan na nakaapektar sa Judiong kaisipan poon kan panahon na idto.

Mapadapit sa espirituwal na pagliliwat na ini, si Daniel Jeremy Silver nagsurat sa A History of Judaism: “Kan panahon [na idto] an sarong grupo nin bakong saserdoteng mga eskriba asin iskolar nagpoon na kustionon an pagigin lehitimo kan pagmonopolisar kan mga saserdote sa pag-interpretar sa Tora [Ley Mosaiko]. An gabos uminoyon na kaipuhan an mga saserdote bilang mga lingkod sa Templo, alagad taano ta sinda an maninigong magin pangultimong autoridad sa mga bagay na nanonongod sa Tora?” Siisay an mga nagsutsut sa angat na ini sa autoridad kan grupo nin mga saserdote? Sarong bagong grupo sa laog nin Judaismo na inaapod na mga Fariseo. Si Silver nagpadagos: “Ibinasar kan mga Fariseo an pagpalaog sa saindang mga akademya sa mga kualipikasyon, bakong sa pagkamundag [makasaserdoteng gikan], asin nagbugtak sinda nin bagong grupo nin mga Judio sa pamomoon sa relihion.”

Kan enot na siglo C.E., an mga naggraduwar sa mga akademyang ini nin mga Fariseo namidbid bilang mga paratokdo, o maestro, kan Judiong ley. Bilang tanda nin paggalang, an ibang Judio nagpoon na apodon sinda na “sakong paratokdo,” o “sakong maestro,” sa Hebreo, rabi.

Mayong makatatao nin orog na pagkalehitimo sa bagong titulong ini kisa sa iaplikar iyan sa saro na ibinilang na pinakadakulang paratokdo sa Judiong kasaysayan, si Moises. An epekto orog na makahahale kan pagdodoon sa pagkasaserdote mantang pinakokosog an ladawan kan orog na nagigin maimpluwensiang namomoon na mga Fariseo. Sa siring, pakalihis nin labing 1,500 na taon pagkagadan nia, si Moises retroaktibong inapod na “Rabi.”

Pag-arog sa Maestro

Minsan ngani an ekspresyon na “rabi” (“sakong maestro”) kun beses ginamit kan mga tawo sa pag-apod sa ibang paratokdo na tinatawan ninda nin paggalang, an termino sa parate iinaplikar sa prominenteng mga paratokdo sa tahaw kan mga Fariseo, “an mga madonong.” Huli sa pagkalaglag kan templo kan 70 C.E. na biyong tuminapos sa autoridad kan pagkasaserdote, an Fariseong mga rabi iyo an nagin dai puedeng tumangon na mga namomoon sa Judaismo. An saindang dai mapapantayan na posisyon nakadagka sa pagtalubo nin sarong klase nin kulto na nakasentro sa mga madonong na rabi.

Sa pagpaliwanag kan panahon nin pagliliwat na ini kan enot na siglo C.E., si Propesor Dov Zlotnick nagkokomento: “‘An maingat na pagmasid sa mga Madonong,’ nagin mas mahalaga kisa sa pag-adal sa Tora.” An Judiong iskolar na si Jacob Neusner dugang pang nagpapaliwanag: “An ‘disipulo kan mga madonong’ sarong estudyante na duminayupot sa rabi. Ginigibo nia iyan huli ta boot niang manodan an ‘Tora.’ . . . An Tora dai nanonodan paagi sa ley, kundi paagi sa pagheling sa ley na mamamansayan sa mga hiro asin gibo kan nabubuhay na mga madonong. Itinotokdo ninda an ley paagi sa saindang ginigibo, bako sanang paagi sa saindang sinasabi.”

Pinatutunayan ini kan iskolar sa Talmud na si Adin Steinsaltz, na nagsurat: “An mga madonong mismo nagsabi, ‘An pankagabsan na orolay, suba, o impormal na mga tataramon kan mga madonong maninigong pag-adalan.’” Sagkod saen ini puedeng iaplikar? Si Steinsaltz nagsasabi: “An sobrang halimbawa kaini iyo an disipulo na ibinaretang nagtago sa irarom kan katre kan saiyang dakulang paratokdo tanganing aramon kun paano sia nakikidorog sa saiyang agom. Kan hapoton dapit sa saiyang pagkamapag-usyoso, an hoben na disipulo nagsimbag: ‘Iyan sa Tora asin maninigong pag-adalan,’ sarong paagi na inaakong balido kapwa kan mga rabi asin estudyante.”

Huli sa pagdodoon sa rabi imbes na sa Tora​—an pag-adal sa Tora paagi sa rabi—​an Judaismo poon kan enot na siglo C.E. nagin relihion na nagheheling sana sa rabi. An saro minarani sa Dios, bakong paagi sa ipinasabong na nasusurat na Tataramon, kundi paagi sa personal na arogan, sarong maestro, an rabi. Sa siring, an pagdodoon natural na huminale sa ipinasabong na Kasuratan pasiring sa berbal na ley asin mga tradisyon na itinokdo kan mga rabing ini. Poon digdi, an mga babasahon na Judio, arog baga kan Talmud, mas nasesentro sa mga orolay, anekdota, asin gawe kan mga rabi kisa sa mga kapahayagan nin Dios.

Mga Rabi sa Bilog na Nag-aging mga Panahon

Minsan ngani may dakulaon na autoridad asin impluwensia, an enot na mga rabi dai naggaganar sa saindang relihiosong aktibidad. An Encyclopaedia Judaica nagsasabi: “An rabi sa Talmud . . . biyong laen sa nagkakapot kan titulo sa presenteng aldaw. An rabi sa Talmud sarong parainterpretar asin parapaliwanag kan Biblia asin Berbal na Ley, saka haros perming igwa nin hanap-buhay. Kan Edad Media sana na an rabi nagin . . . paratokdo, parahulit, asin espirituwal na namamayo sa Judiong kongregasyon o komunidad.”

Kan ponan kan mga rabi na gibohon an saindang posisyon na may sueldong okupasyon, an iba tinuyaw iyan. Si Maimonides, an bantog na rabi kan ika-12 siglo na naghanap-buhay bilang parabolong, krinitika an siring na mga rabi. “[Sinda] mismo an nagbugtak nin hahagadon na kuarta sa mga indibiduwal asin komunidad asin pinangyari an mga tawo na isipon, na biyong katontohan, na obligatoryo asin tama na tabangan [sa pinansial] an mga madonong asin iskolar patin mga tawo na nag-aadal sa Tora, sa siring an Tora iyo an saindang okupasyon. Alagad sala an gabos na ini. Mayo ni sarong tataramon, magsalang sa Tora o sa mga tataramon kan mga madonong, na nagsusuportar dian.” (Commentary on the Mishnah, Avot 4:5) Alagad an pagdenunsiar ni Maimonides dai dinangog kan nagsurunod na kapag-arakian nin mga rabi.

Mantang minalaog sa modernong panahon an Judaismo, iyan nagkabaranga sa mga grupo nin reporma, konserbatibo, asin ortodoksong paniniwala. Para sa dakol na Judio an relihiosong paniniwala asin kaugalean nagin sekondaryo sa iba pang dapat na atenderan. Bilang resulta, naraot an posisyon kan rabi. An rabi, sa pangenot, nagin ordinadong namamayo sa kongregasyon, na nag-aakto bilang may bayad, propesyonal na paratokdo asin parahatol para sa mga miembro kan saiyang grupo. Minsan siring, sa tahaw kan labi-labi kaortodoksong mga grupo Hasidico, labi pa ngani an nagin kalabot sa ideya manongod sa rabi bilang maestro asin arogan.

Mangnoha an mga komento ni Edward Hoffman sa saiyang libro manongod sa mobimientong Hasidico na Chabad-Lubavitch: “An enot na Hasidimo nagdoon man na sa lambang kapag-arakian igwa nin sarong namomoon na Judio, sarong zaddik [sarong matanos], na iyo an ‘Moises’ kan saiyang panahon, saro na an inadalan, asin debosyon sa iba dai mapapantayan. Paagi sa saiyang kahangahangang kabanalan, sa paghona kan kada grupo nin Hasidimo, an saindang Rebe [Yidis para sa “rabi”] puede nganing impluwensiahan an mga dekreto kan Makakamhan sa gabos. Sia bako sanang iginagalang bilang arogan paagi sa saiyang mga diskurso na may mga kapahayagan, kundi an saiya mismong kualidad nin pamumuhay (‘kun paano sia magsintas,’ siring sa pagkasabi) naheling na ilinalangkaw an pagigin tawo asin nagtatao nin natatagong mga tanda sa dalan pasiring sa dios.”

“Dai Kamo Magpaapod nin Rabi”

Si Jesus, an Judio kan enot na siglo na nagpundar kan Kristianismo, nabuhay kan panahon na an ideyang Fariseo dapit sa rabi nagpopoon na makalaog sa Judaismo. Bako siang Fariseo, dai man sia sinanay sa saindang mga akademya, pero sia inapod man na Rabi.​—Marcos 9:5; Juan 1:38; 3:2.

Dinedenunsiar an pagkauso nin rabi sa Judaismo, si Jesus nagsabi: “An mga eskriba asin Fariseo nagturukaw sa tukawan ni Moises. Boot ninda an pinakaprominenteng lugar sa mga kakanan asin an nangengenotan na mga tukawan sa mga sinagoga, asin an mga pagtaong-galang sa mga sadan patin an apodon na Rabi nin mga tawo. Alagad kamo, dai kamo magpaapod nin Rabi, huling saro an saindong paratokdo, mantang kamo gabos magturugang.”​—Mateo 23:​2, 6-8.

Si Jesus nagpatanid tumang sa pagkakalaen nin klero-lego na nagtatalubo sa laog nin Judaismo. Dinenunsiar nia an pagtao nin siring na dai maninigong pagkaprominente sa mga tawo. “Saro an saindong paratokdo,” an mapuso niang sinabi. Siisay an Saro na ini?

Si Moises, “na midbid ni Jehova sa pandokan” asin inaapod na “samong Rabi” kan mga madonong, sarong tawo na bakong sangkap. Nasala man sia. (Deuteronomio 32:​48-51; 34:10; Eclesiastes 7:20) Imbes na itampok si Moises bilang ultimong halimbawa, sinabihan sia ni Jehova: “Mapatindog ako nin sarong propeta para sa sainda hale sa tahaw kan saindang mga tugang, arog sa saimo; asin ibubugtak ko nanggad an sakong mga tataramon sa saiyang ngoso, asin tunay na itataram nia sa sainda an gabos na ipagboboot ko sa saiya. Asin mangyayari na an tawong dai maghinanyog sa sakong mga tataramon na itataram nia sa ngaran ko, papaninimbagon ko mismo sia.”​—Deuteronomio 18:​18, 19.

Pinatutunayan kan mga hula sa Biblia na an mga tataramon na ini naotob ki Jesus, an Mesiyas.a Si Jesus bako sanang “arog” ki Moises; sia orog na dakula kisa ki Moises. (Hebreo 3:​1-3) Ihinahayag kan Kasuratan na si Jesus namundag na sangkap na tawo, asin bakong arog ni Moises sia naglingkod sa Dios na “dai nin kasalan.”​—Hebreo 4:15.

Sunodon an Arogan

An sigidong pag-adal sa gabos na hiro asin tataramon nin rabi dai orog na idinayupot an mga Judio sa Dios. Minsan ngani an sarong tawong bakong sangkap tibaad magin halimbawa nin pagigin fiel, kun pag-aadalan asin aarogon niato an saiyang gabos na hiro, maaarog niato an saiyang mga sala asin pagkabakong sangkap patin an saiyang mararahay na kualidad. Kita magtatao nin dai maninigong kamurawayan sa saro na linalang imbes na sa Kaglalang.​—Roma 1:25.

Alagad talagang nagtao si Jehova nin Arogan para sa katawohan. Sono sa Kasuratan, si Jesus nag-eksister na bago nagin tawo. Sa katunayan, sia inaapod na “an ladawan kan Dios na dai naheheling, an panganay sa gabos na linalang.” (Colosas 1:15) Huling nakapaglingkod na sa langit sa laog nin dai mabilang na mga milenyo bilang an “pangenot na trabahador” nin Dios, sia nasa pinakamarahay na kamugtakan na tumabang sa sato na mamidbid si Jehova.​—Talinhaga 8:​22-30; Juan 14:​9, 10.

Kun siring, si Pedro nakasurat: “Si Cristo nagtios para sa saindo, na winalatan kamo nin modelo tanganing sunodon nindo nin estrikto an saiyang mga lakad.” (1 Pedro 2:21) Pinarigon ni apostol Pablo an boot kan mga Kristiano na ‘helingon nin maingat an Pangenot na Ahente asin Parasangkap kan satong pagtubod, si Jesus.’ Ipinaliwanag man nia na “maingat na natatago sa saiya an gabos na kayamanan nin kadonongan asin nin kaaraman.” (Hebreo 12:2; Colosas 2:3) Mayong ibang tawo​—bakong si Moises ni siisay man na madonong na rabi—​na angay sa siring na atension. Kun may siisay man maninigong arogon na marhay, si Jesus iyan. An mga lingkod nin Dios dai nangangaipo nin titulo na arog baga nin rabi, nangorogna huli sa kahulogan kaiyan sa modernong aldaw, alagad kun may siisay man na maninigong apodon na Rabi, si Jesus iyan.

[Nota sa ibaba]

[Pasasalamat para sa pinagkuanan kan retrato sa pahina 28]

© Brian Hendler 1995. Gabos na Diretso Reserbado