Buhay Pagkagadan—Ano an Sinasabi kan Biblia?

“Ika kabokabo asin sa kabokabo ka man mabalik.”—GENESIS 3:19.

1, 2. (a) Ano an laen-laen na ideya manongod sa Buhay Pagkagadan? (b) Ano an kaipuhan na siyasaton niato tanganing madeterminaran kun ano an itinotokdo kan Biblia manongod sa kalag?

“AN TEORIYANG daing katapusan na pagdusa bakong katama kan pagtubod sa pagkamoot nin Dios para sa linalang na mga bagay. . . . An paniniwala sa daing sagkod na pagpadusa sa kalag huli sa mga sala sa laog nin pira sanang taon, na dai iyan tinatawan nin oportunidad na makorehir, pagkontra sa gabos na dikta nin tamang pag-iisip,” an ikinomento kan pilosopong Hindu na si Nikhilananda.

² Arog ni Nikhilananda, dakol ngonyan an dai mapamugtak an isip sa katokdoan na daing sagkod na pasakit. Sa iyo man sanang dahelan, an iba nadedepisilan na masabotan an mga ideya na arog baga kan pakaabot sa Nirvana asin pagigin kasaro kan naturalesa. Dawa sa mga naghihingako na an saindang mga paniniwala basado sa Biblia, may nagkakalaenlaen na ideya manongod sa kun ano an kalag asin kun ano an nangyayari dian kun kita magadan. Alagad ano man nanggad an itinotokdo kan Biblia manongod sa kalag? Tanganing maaraman, kaipuhan na siyasaton niato an mga kahulogan kan mga termino sa Hebreo asin Griego na tinatradusir na “kalag” sa Biblia.

An Kalag Oyon sa Biblia

 3. (a) Anong termino an tinatradusir na “kalag” sa Hebreong Kasuratan, asin ano an pundamental na kahulogan kaiyan? (b) Paano pinatutunayan kan Genesis 2:7 na an terminong “kalag” puedeng mangahulogan nin bilog na persona?

³ An termino sa Hebreo na trinadusir na “kalag” neʹphesh, asin iyan minalataw nin 754 beses sa Hebreong Kasuratan. Ano an kahulogan kan neʹphesh? Oyon sa The Dictionary of Bible and Religion, iyan “parateng nanonongod sa enterong buhay na persona, sa bilog na indibiduwal.” Ini pinatutunayan kan paglaladawan kan Biblia sa kalag sa Genesis 2:7: “Pinorma ni Jehova Dios an tawo hale sa kabokabo kan daga asin hinangosan sia sa saiyang dongo kan hinangos nin buhay, asin an tawo nagin buhay na kalag.” Mangnoha na an enot na tawo “nagin” sarong kalag. An boot sabihon, si Adan dai nagkaigwa nin kalag; sia sarong kalag—kun paanong an saro na nagigin doktor sarong doktor. Kun siring, an terminong “kalag” digdi nagrerepresentar sa bilog na persona.

 4. Anong termino an trinadusir na “kalag” sa Kristianong Griegong Kasuratan, asin ano an pundamental na kahulogan kan terminong ini?

⁴ An termino na trinadusir na “kalag” (psy·kheʹ) minalataw nin labing sanggatos na beses sa Kristianong Griegong Kasuratan. Arog kan neʹphesh an terminong ini parateng nanonongod sa bilog na persona. Halimbawa, estudyare an minasunod na mga deklarasyon: “Napupurisaw an sakong kalag.” (Juan 12:27) “An takot nagpoon na magdatong sa lambang kalag.” (Gibo 2:43) “An lambang kalag magpasakop sa superyor na mga autoridad.” (Roma 13:1) “Magtaram na may pagranga sa mga kalag na nagmomondo nin makuri.” (1 Tesalonica 5:14) “Pira sana, an boot sabihon, walong kalag, an dinarang ligtas sa tubig.” (1 Pedro 3:20) Malinaw nanggad, an psy·kheʹ, arog kan neʹphesh, nanonongod sa bilog na persona. Oyon sa intelektuwal na si Nigel Turner, an terminong ini “nangangahulogan kan natural na sa tawo, kan bilog na persona nin sarong indibiduwal, kan materyal na hawak na hinangosan kan rûaḥ [espiritu] nin Dios. . . . An pagdodoon nasa bilog na persona nin sarong indibiduwal.”

 5. Kalag daw an mga hayop? Ipaliwanag.

⁵ Interesante nanggad, sa Biblia an terminong “kalag” aplikado bako sanang sa mga tawo kundi pati sa mga hayop. Halimbawa, sa pagsaysay kan paglalang sa mga linalang sa dagat, sinasabi kan Genesis 1:20 na ipinagboot nin Dios: “Tumuga an tubig nin buhay na mga kalag.” Asin sa suminunod na aldaw nin paglalang, sinabi nin Dios: “Tumuga an daga nin buhay na mga kalag oyon sa saindang mga klase, magarong hayop asin naghihirong hayop patin layas na hayop kan daga oyon sa klase kaiyan.”—Genesis 1:24; ikomparar an Bilang 31:28.

 6. Ano an masasabi manongod sa paggamit kan Biblia sa terminong “kalag”?

⁶ Sa siring, an terminong “kalag” siring sa pagkagamit sa Biblia nanonongod sa sarong tawo o hayop o sa buhay nin sarong tawo o hayop. (Helingon an kahon sa enotan.) An pakahulogan kan Biblia sa kalag simple, daing liwat-liwat, asin daing pagabat na komplikadong mga pilosopiya saka superstisyon nin mga tawo. Huling iyan an kamugtakan, an importanteng dapat na ihapot, Oyon sa Biblia, ano an nangyayari sa kalag pagkagadan?

An mga Gadan Daing Pag-aram

7, 8. (a) Ano an ihinahayag kan Kasuratan manongod sa kamugtakan kan mga gadan? (b) Tumao nin mga halimbawa sa Biblia na nagpapaheling na an kalag puedeng magadan.

⁷ An kamugtakan kan mga gadan linilinaw sa Eclesiastes 9:5, 10, na dian satong mababasa: “An mga gadan daing aram . . . Mayo nin okupasyon, mayo nin plano, mayo nin kaaraman o intelihensia, sa laog kan lolobngan.” (Moffatt) Kun siring, an kagadanan sarong kamugtakan nin dai pag-eksister. An salmista nagsurat na kun an tawo magadan, “minabalik sia sa saiyang daga; sa aldaw na iyan an saiyang mga pag-isip napapara.” (Salmo 146:4) An mga gadan daing pag-aram, daing gibo.

⁸ Kan sinesentensiahan si Adan, an Dios nagsabi: “Ika kabokabo asin sa kabokabo ka man mabalik.” (Genesis 3:19) Bago sia pinorma nin Dios hale sa kabokabo kan daga asin tinawan sia nin buhay, si Adan dai nag-eeksister. Kan sia magadan, sia nagbuelta sa kamugtakan na iyan. An padusa sa saiya kagadanan—bakong pagbalyo sa ibang rona. Kun siring, ano an nangyari sa saiyang kalag? Mantang sa Biblia an terminong “kalag” parate na nanonongod sana sa sarong tawo, sa pagsabi niato na si Adan nagadan, an sinasabi niato an kalag na an ngaran Adan nagadan. Ini tibaad garo pambihira para sa saro na naniniwala sa inmortalidad kan kalag. Minsan siring, an Biblia nagsasabi: “An kalag na nagkakasala—iyan mismo magagadan.” (Ezequiel 18:4) An Levitico 21:1 nagtataram manongod sa “gadan nang kalag” (“bangkay,” Jerusalem Bible). Asin sinabihan an mga Nazareo na dai rumani sa “siisay man na gadan na kalag” (“bangkay,” Lamsa).—Bilang 6:6.

 9. Ano an boot sabihon kan Biblia sa pagsabi kaiyan na an kalag ni Raquel “minaluwas”?

⁹ Pero kumusta man an deklarasyon sa Genesis 35:18 mapadapit sa makaturotristeng pagkagadan ni Raquel, na nangyari mantang ipinangangaki nia an ikaduwa niang aki? Dian mababasa niato: “Mantang minaluwas an saiyang kalag (huli ta sia nagadan) inapod nia an ngaran nia na Ben-oni; alagad inapod sia kan saiyang ama na Benjamin.” Ipinaririsa daw kan halipot na kotasyon na ini na si Raquel may persona sa laog na naghale kan sia magadan? Dai nanggad. Girumdoma, an terminong “kalag” puede man na mapanongod sa buhay na nasa sarong tawo. Kaya sa kasong ini an “kalag” ni Raquel nangahulogan sana kan saiyang “buhay.” Iyan an dahelan na tinatradusir kan ibang traduksion kan Biblia an fraseng “minaluwas an saiyang kalag” na “nagluluya an saiyang buhay” (Knox), “nautsan sia” (JB), asin “luminuwas sa saiya an saiyang buhay” (Bible in Basic English). Mayo nin nagpaparisa na an sarong misteryosong kabtang ni Raquel natadang buhay kan sia magadan.

10. Sa anong paagi na an kalag kan binuhay liwat na aki kan balo “buminalik sa saiya”?

¹⁰ Kaagid iyan kan pagkabuhay liwat kan aki nin sarong balo, na nasusurat sa 1 Hade kapitulo 17. Sa bersikulo 22, mababasa niato na mantang ipinamimibi ni Elias an solterito, “si Jehova naghinanyog sa tingog ni Elias, kaya an kalag kan aki buminalik sa saiya asin sia nabuhay.” Sa giraray, an terminong “kalag” nangangahulogan nin “buhay.” Sa siring, an New American Standard Bible nagsasabi: “An buhay kan aki nagbuelta sa saiya asin nakabalik an animo nia.” Iyo, buhay, bakong garo sana aninong porma, an nagbuelta sa aki. Kaoyon ini kan isinabi ni Elias sa ina kan aki: “Helinga, buhay an saimong aking lalaki [an bilog na persona].”—1 Hade 17:23.

Kumusta Man an Espiritu?

11. Taano an terminong “espiritu” ta dai puedeng mapanongod sa nawaran nin hawak na parte nin tawo na nagdadanay na buhay pagkagadan?

¹¹ Sinasabi kan Biblia na kun an saro magadan, “an saiyang espiritu minaluwas, minabalik sia sa saiyang daga.” (Salmo 146:4) Ini daw nangangahulogan na an nawaran nin hawak na espiritu literal na minahale asin nagpapadagos na mabuhay pagkagadan nin saro? Dai iyan puede, ta sunod na sinasabi kan salmista: “Sa aldaw na iyan an saiyang mga pag-isip napapara” (“an gabos niang kaisipan natatapos,” The New English Bible). Kun siring, ano an espiritu, asin paano iyan “minaluwas” sa saro sa panahon na sia nagadan?

12. Ano an ipinapakahulogan kan mga termino sa Hebreo asin Griego na trinadusir na “espiritu” sa Biblia?

¹² Sa Biblia an mga termino na trinadusir na “espiritu” (sa Hebreo, ruʹach; sa Griego, pneuʹma) sa pundamental nangangahulogan nin “hinangos.” Sa siring, imbes na “an saiyang espiritu minaluwas,” an traduksion ni R. A. Knox ginagamit an fraseng “an hinangos minahale sa saiyang hawak.” (Salmo 145:4) Alagad an terminong “espiritu” bako sanang paghangos an ipinapakahulogan. Halimbawa, sa paglaladawan kan paglaglag sa buhay nin tawo asin hayop kan panahon kan lakop sa globong Delubyo, an Genesis 7:22 nagsasabi: “An gabos na igwa sa dongo kaiyan kan hinangos kan puersa [o, espiritu; sa Hebreo, ruʹach] nin buhay, arin na baga, an gabos na nasa ibabaw kan marang daga, nagadan.” Kaya an “espiritu” puedeng mapanongod sa puersa nin buhay na yaon sa gabos na buhay na linalang, mga tawo sagkod hayop, asin na sinususteniran nin paghangos.

13. Paano an espiritu minabalik sa Dios kun an saro magadan?

¹³ Kun siring, ano an boot sabihon sa pagsabi kan Eclesiastes 12:7 na kun an saro magadan, “an espiritu mismo minabalik sa tunay na Dios na nagtao kaiyan”? Ini daw nangangahulogan na an espiritu literal na nagbibiahe sa espasyo pasiring sa presensia nin Dios? Mayo nanggad nin siring kaiyan na ipinaririsa. Mantang an espiritu iyo an puersa nin buhay, iyan “minabalik sa tunay na Dios” sa sentido na an ano man na paglaom sa ngapit na buhay para sa tawong iyan ngonyan biyong nasa kamot na nin Dios. Solamente an Dios an makapababalik sa dati kan espiritu, o puersa nin buhay, na pinapangyayari an saro na mabuhay liwat. (Salmo 104:30) Alagad katuyohan daw nin Dios na gibohon iyan?

“Sia Mabangon”

14. Ano an sinabi asin ginibo ni Jesus tanganing matawan nin ginhawa asin karangahan an mga tugang ni Lazaro pagkawara kan saindang tugang?

¹⁴ Sa sadit na banwaan nin Betania, mga tolong kilometro sa sirangan nin Jerusalem, ipinagmomondo ni Maria asin Marta an dai pa napapanahon na pagkagadan kan saindang tugang, si Lazaro. Nakidamay si Jesus sa saindang kamondoan, ta padangat nia si Lazaro asin an mga tugang na babae kaini. Paano daw mararanga ni Jesus an magtugang? Bakong paagi sa pagsabi sa sainda nin maribong na estorya, kundi paagi sa pagsabi sa sainda kan katotoohan. Malinaw na sinabi ni Jesus: “An saimong tugang mabangon.” Dangan nagduman si Jesus sa linobngan, asin binuhay nia liwat si Lazaro—na ibinalik an buhay sa sarong tawo na apat na aldaw nang gadan!—Juan 11:18-23, 38-44.

15. Ano an reaksion ni Marta sa sinabi asin ginibo ni Jesus?

¹⁵ Nasorpresa daw si Marta sa sinabi ni Jesus na si Lazaro “mabangon”? Minalataw na dai, ta sia suminimbag: “Aram ko na sia mabangon sa pagbuhay liwat sa huring aldaw.” Sia dati nang may pagtubod sa panugang pagkabuhay liwat. Dangan sinabihan sia ni Jesus: “Ako iyo an pagkabuhay liwat asin an buhay. An naggigibo nin pagtubod sa sako, minsan pa sia magadan, mabubuhay.” (Juan 11:23-25) An milagro kan pakabalik ni Lazaro sa buhay nakapakosog sa saiyang pagtubod asin itinadom an pagtubod sa iba. (Juan 11:45) Alagad ano an eksaktong kahulogan kan terminong “pagkabuhay liwat”?

16. Ano an kahulogan kan terminong “pagkabuhay liwat”?

¹⁶ An terminong “pagkabuhay liwat” trinadusir hale sa termino sa Griego na a·naʹsta·sis, na sa literal nangangahulogan na “pagtindog giraray.” An Hebreong mga paratradusir kan Griego trinadusir an a·naʹsta·sis sa frase na nangangahulogan na “pakabalik kan animo kan mga gadan” (sa Hebreo, techi·yathʹ ham·me·thimʹ).a Sa siring, an pagkabuhay liwat pagbangon kan tawo hale sa daing buhay na kamugtakan nin kagadanan—na ibinabalik sa dati asin rinereaktibar an ugale sa buhay kan indibiduwal.

17. (a) Taano an pagbuhay liwat sa mga indibiduwal ta dai magigin problema para ki Jehova Dios asin ki Jesu-Cristo? (b) Ano an ipinanuga ni Jesus mapadapit sa mga yaon sa mga lolobngan na girumdoman?

¹⁷ Huling daing katapusan an kadonongan asin sangkap an memorya, pasil na buhayon liwat ni Jehova Dios an sarong tawo. An paggirumdom sa ugale sa buhay kan mga gadan—an saindang mga karakteristiko, an saindang personal na kasaysayan, asin an gabos na detalye kan saindang karakter—bakong problema para sa saiya. (Job 12:13; ikomparar an Isaias 40:26.) Dugang pa, arog kan ipinaririsa kan eksperyensia ni Lazaro, si Jesu-Cristo andam sagkod kayang buhayon liwat an mga gadan. (Ikomparar an Lucas 7:11-17; 8:40-56) Sa katunayan, si Jesu-Cristo nagsabi: “An oras maabot na an gabos na nasa mga lolobngan na girumdoman makadadangog kan saiyang [ki Jesus na] tingog asin maruluwas.” (Juan 5:28, 29) Iyo, nanuga si Jesu-Cristo na an gabos na nasa memorya ni Jehova bubuhayon liwat. Malinaw nanggad, oyon sa Biblia, an kalag nagagadan, asin an remedyo sa kagadanan pagkabuhay liwat. Alagad binilyon nang tawo an nabuhay asin nagadan. Sairisay sa sainda an nasa memorya nin Dios, na naghahalat kan pagkabuhay liwat?

18. Sairisay an bubuhayon liwat?

¹⁸ An mga nagsunod sa matanos na dalan bilang mga lingkod ni Jehova bubuhayon liwat. Pero, minilyon na iba pa an nagadan na dai ipinaheling kun baga sinda masunod sa matanos na mga pamantayan nin Dios. Sinda magsalang ignorante sa mga kahagadan ni Jehova o kulang nin supisyenteng panahon na magibo an kaipuhan na mga pagbago. An ibang ini yaon man sa memorya nin Dios asin sa siring bubuhayon liwat, huli ta an Biblia nanunuga: “Magkakaigwa nin pagkabuhay liwat an mga matanos sagkod an mga bakong matanos.”—Gibo 24:15.

19. (a) Anong bisyon an inako ni apostol Juan manongod sa pagkabuhay liwat? (b) Ano an “iinapon sa danaw nin kalayo,” asin ano an kahulogan kan fraseng iyan?

¹⁹ Si apostol Juan nagkaigwa nin nakapupukaw sa boot na bisyon nin mga binuhay liwat na nagtitindog sa atubangan kan trono nin Dios. Sa pagladawan kaiyan, sia nagsurat: “Itinao kan dagat an mga gadan na yaon dian, asin itinao kan kagadanan asin kan Hades an mga gadan na yaon dian, asin an lambang saro hinokoman oyon sa saindang mga gibo. Asin an kagadanan asin Hades iinapon sa danaw nin kalayo. Ini iyo an ikaduwang kagadanan, an danaw nin kalayo.” (Kapahayagan 20:12-14) Isip-isipa an kahulogan kaiyan! An gabos na gadan na nasa memorya nin Dios makaluluwas sa Hades, o Sheol, an pankagabsan na lolobngan nin katawohan. (Salmo 16:10; Gibo 2:31) Dangan “an kagadanan asin Hades” iaapon sa inaapod na “danaw nin kalayo,” na nagsisimbolo sa biyong pagkalaglag. Dai na maeksister an pankagabsan na lolobngan nin katawohan.

Sarong Daing Kaagid na Oportunidad!

20. An minilyon na gadan ngonyan bubuhayon liwat sa anong klaseng palibot?

²⁰ Kun an minilyon ibangon na sa pagkabuhay liwat, dai sinda ibabalik sa buhay sa sarong daga na daing laog. (Isaias 45:18) Sinda mapapagmata sa sarong pinagayon na palibot asin makakaheling na inandam para sa sainda an istaran, gubing, saka abundang pagkakan. (Salmo 67:6; 72:16; Isaias 65:21, 22) Sairisay an magibo kan gabos na pag-andam na ini? Malinaw nanggad, kaipuhan na may mga nag-iistar na sa bagong kinaban bago pumoon an daganon na pagkabuhay liwat. Alagad sairisay?

21, 22. Anong daing kaagid na oportunidad an naghahalat sa mga nabubuhay sa “huring mga aldaw”?

²¹ An kaotoban kan hula sa Biblia nagpapaheling na kita nabubuhay sa “huring mga aldaw” kan palakaw na ini nin mga bagay.b (2 Timoteo 3:1) Dai na nanggad mahahaloy, mainterbenir si Jehova Dios sa mga gibo-gibo nin tawo asin popohoon an karatan sa daga. (Salmo 37:10, 11; Talinhaga 2:21, 22) Sa panahon na iyan, ano an mangyayari sa mga fiel na naglilingkod sa Dios?

²² Dai lalaglagon ni Jehova an mga matanos kaiba kan mga maraot. (Salmo 145:20) Nungka niang ginibo an siring na bagay, asin dai nia iyan gigibohon kun linigan na nia an daga kan gabos na karatan. (Ikomparar an Genesis 18:22, 23, 26.) Sa katunayan, an huring libro kan Biblia nagtataram manongod sa “sarong dakulang kadaklan, na dai nin siisay man na makabibilang, hale sa gabos na nasyon asin tribo asin banwaan patin tataramon,” na minaluwas sa “dakulang kahorasaan.” (Kapahayagan 7:9-14) Iyo, an sarong dakulang kaburunyogan makaliligtas sa dakulang kahorasaan na dian matatapos an presenteng maraot na kinaban, asin maralaog sinda sa bagong kinaban nin Dios. Dian, an makinuyog na katawohan puedeng lubos na makinabang sa marahayon na probisyon nin Dios na patalingkason an katawohan sa kasalan asin kagadanan. (Kapahayagan 22:1, 2) Sa siring, an “dakulang kadaklan” dai noarin man kaipuhan na mag-agi nin kagadanan. Kanigoan kadaing kaagid na oportunidad!

Buhay na Daing Kagadanan

23, 24. Ano an dapat nindong gibohon kun gusto nindong magkamit nin buhay na daing kagadanan sa Paraiso digdi sa daga?

²³ Makakokompiar daw kita sa makangangalas na paglaom na ini? Iyo nanggad! Si Jesu-Cristo mismo nagsabi na magkakaigwa nin panahon na an mga tawo mabubuhay na nungka pang magagadan. Bago buhayon liwat an katood niang si Lazaro, sinabihan ni Jesus si Marta: “An gabos na nabubuhay asin naggigibo nin pagtubod sa sako dai na noarin man magagadan.”—Juan 11:26.

²⁴ Gusto daw nindong mabuhay sagkod lamang sa Paraiso digdi sa daga? Naghihimuyawot daw kamong maheling giraray an saindong mga namomotan? “An kinaban maagi sana asin siring man an mawot kaiyan, alagad an naggigibo kan kabotan nin Dios magdadanay sagkod lamang,” sabi ni apostol Juan. (1 Juan 2:17) Ngonyan na an panahon na adalan kun ano an kabotan nin Dios asin magin desidido na mamuhay kaoyon kaiyan. Dangan kamo, kaiba kan minilyon pang iba na dati nang naggigibo kan kabotan nin Dios, mabubuhay sagkod lamang sa Paraiso digdi sa daga.

[Mga Nota sa Ibaba]

Nagigirumdoman daw Nindo?

◻ Ano an pundamental na kahulogan kan mga termino sa orihinal na lenguahe na trinadusir na “kalag”?

◻ Ano an nangyayari sa kalag pagkagadan?

◻ Oyon sa Biblia, ano an remedyo sa kagadanan?

◻ Anong daing kaagid na oportunidad an naghahalat sa mga fiel ngonyan?

[Kahon sa pahina 15]

An “Kalag” Bilang an Buhay nin Sarong Linalang

Kun beses, an terminong “kalag” nanonongod sa buhay nin sarong tawo o hayop. Dai kaini liniliwat an pakahulogan kan Biblia sa kalag bilang sarong tawo o hayop. Sa pag-ilustrar: Sinasabi niato na an saro buhay, na an boot sabihon sia buhay na tawo. Puede man niatong sabihon na sia may buhay. Sa kaparehong paagi, an buhay na tawo sarong kalag. Pero, mantang sia nabubuhay, an “kalag” puedeng sabihon na bagay na nasa saiya.

Halimbawa, sinabihan nin Dios si Moises: “An gabos na tawo na naghahanap kan saimong kalag gadan na.” Malinaw nanggad, hinihingoa kan mga kaiwal ni Moises na kuanon an saiyang buhay. (Exodo 4:19; ikomparar an Josue 9:24; Talinhaga 12:10.) An termino ginamit ni Jesus sa kaagid na paagi kan sia magsabi: “An Aki nin tawo nagdigdi . . . tanganing . . . itao an saiyang kalag bilang pantubos na karibay nin dakol.” (Mateo 20:28; ikomparar an 10:28.) Sa kada kaso, an terminong “kalag” nangangahulogan nin “buhay nin sarong linalang.”

[Mga retrato sa pahina 15]

Sinda gabos kalag

[Pasasalamat para sa pinagkuanan]

An hummingbird: U.S. Fish and Wildlife Service, Washington D.C./Dean Biggins

[Retrato sa pahina 17]

Idinemonstrar ni Jesus na an remedyo sa kagadanan pagkabuhay liwat

[Retrato sa pahina 18]

“An gabos na nabubuhay asin naggigibo nin pagtubod sa sako dai na noarin man magagadan.”—Juan 11:26.