“Harong nin Pamibi Para sa Gabos na Nasyon”
“Bakong nasusurat, ‘An sakong harong aapodon na harong nin pamibi para sa gabos na nasyon’?”—MARCOS 11:17.
1. Ano an relasyon kan enot ni Adan asin Eva sa Dios?
KAN lalangon si Adan asin Eva, sinda may dayupot na relasyon sa saindang langitnon na Ama. Si Jehova Dios nakikomunikar sa sainda asin isinabi an saiyang makangangalas na katuyohan para sa rasa nin tawo. Segurado na parate sindang napahihirong magpahayag nin pag-omaw ki Jehova huli sa saiyang magayonon na mga linalang. Kun kaipuhan ni Adan asin Eva nin giya mantang hinohorophorop ninda an saindang katongdan bilang an magigin ama asin ina kan pamilya nin tawo, puede sindang dumolok sa Dios gikan sa arin man na lugar sa saindang erokan na Paraiso. Dai ninda kaipuhan an paglilingkod nin sarong saserdote sa sarong templo.—Genesis 1:28.
2. Anong pagkaliwat an nangyari kan magkasala si Adan asin Eva?
2 Naliwat an situwasyon kan an sarong rebeldeng anghel tentaran si Eva sa pag-isip na marahay an saiyang kamugtakan sa buhay kun isisikwal nia an soberaniya ni Jehova, na sinasabi na sia “magigin arog nin Dios.” Huli kaiyan, kinakan ni Eva an bunga kan kahoy na ipinangalad nin Dios. Dangan ginamit ni Satanas si Eva na sugotan an saiyang agom. Makaturotriste, si Adan naghinanyog sa saiyang makasalan na agom, na ipinaheheling na mas mahalaga sa saiya an saiyang relasyon ki Eva kisa sa saiyang relasyon sa Dios. (Genesis 3:4-7) Garo man sana pinili ni Adan asin Eva si Satanas bilang saindang dios.—Ikomparar an 2 Corinto 4:4.
3. Ano an maraot na mga resulta kan pagrebelde ni Adan asin Eva?
3 Sa paggibo kaiyan, iwinara kan enot na mag-agom bako sanang an saindang mahalagang marhay na relasyon sa Dios kundi pati an paglaom na mabuhay sagkod lamang sa sarong daganon na paraiso. (Genesis 2:16, 17) An makasalan na mga hawak ninda luminuya sagkod na sinda nagadan. Minana kan saindang mga aki an makasalan na kamugtakan na ini. “Sa siring,” an paliwanag kan Biblia, “an kagadanan nakalakop sa gabos na tawo.”—Roma 5:12.
4. Anong paglaom an iinatubang nin Dios sa makasalan na katawohan?
4 Kaipuhan an sarong bagay tanganing makapakipag-uli an makasalan na katawohan sa saindang banal na Kaglalang. Kan sinesentensiahan si Adan asin Eva, tinawan nin Dios nin paglaom an maarabot nindang gikan paagi sa panunuga nin sarong “banhi” na makalda kan katawohan sa mga epekto kan pagrebelde ni Satanas. (Genesis 3:15) Kan huri, ihinayag nin Dios na an Banhi na matao nin bendisyon madatong paagi ki Abraham. (Genesis 22:18) Nasa isip an mamomoton na katuyohan na ini, pinili nin Dios an mga gikan ni Abraham, an mga Israelita, na magin saiyang piniling nasyon.
5. Taano ta maninigo kitang magin interesado sa mga detalye kan tipan nin Ley nin Dios sa Israel?
5 Kan 1513 B.C.E., an mga Israelita nakipagtipan sa Dios asin nag-oyon na kumuyog sa saiyang mga ley. An tipan nin Ley na iyan maninigong pagkainteresan na marhay nin gabos na gustong sumamba sa Dios ngonyan huli ta iyan nagtokdo sa ipinanugang Banhi. Sinabi ni Pablo na idto may “anino kan marahay na mga bagay na madatong.” (Hebreo 10:1) Kan ini sabihon ni Pablo, ipinaliliwanag nia an paglilingkod kan mga saserdote nin Israel sa sarong aroalsang tabernakulo, o tolda nin pagsamba. Idto inapod na “templo ni Jehova” o “harong ni Jehova.” (1 Samuel 1:9, 24) Paagi sa pagsiyasat sa banal na paglilingkod na ginibo sa daganon na harong ni Jehova, mas lubos niatong masasabotan an maheherakon na areglo na paagi kaiyan an makasalan na mga tawo ngonyan puedeng makapakipag-uli sa Dios.
An Kabanalbanale
6. Ano an namumugtak sa Kabanalbanale, asin paano irinepresentar duman an presensia nin Dios?
6 “An Kaharohalangkawe dai nag-eerok sa mga harong na ginibo nin mga kamot,” sabi kan Biblia. (Gibo 7:48) Minsan siring, an presensia nin Dios sa saiyang daganon na harong irinepresentar nin sarong panganoron sa kuarto sa pinakalaog na inapod na Kabanalbanale. (Levitico 16:2) Minalataw na an panganoron na ini maliwanagon, na nagpaliwanag sa Kabanalbanale. Idto nasa ibabaw nin sarong banal na kahon na inapod “kaban kan pagpatotoo,” na may laog na mga tablang gapo na dian nakaukit an pira sa mga pagboot na itinao nin Dios sa Israel. Sa takop kan Kaban igwa nin duwang kerubin na bulawan na unat an mga pakpak, na nagladawan sa espiritung mga linalang na halangkaw an ranggo sa langitnon na organisasyon nin Dios. An milagrosong panganoron nin liwanag yaon sa ibabaw kan takop asin sa pag-oltanan kan mga kerubin. (Exodo 25:22) Ini naglaladawan sa Makakamhan sa gabos na Dios na nagtutukaw sa trono na nasa ibabaw nin langitnon na karuwahe na suportado nin buhay na mga kerubin. (1 Cronica 28:18) Iyan nagpapaliwanag kun taano ta namibi si Hadeng Ezequias: “O Jehova nin mga hukbo, an Dios nin Israel, na nagtutukaw sa ibabaw kan mga kerubin.”—Isaias 37:16.
An Banal
7. Ano an mga muebles na yaon sa Banal?
7 An ikaduwang kuarto kan tabernakulo inapod na Banal. Sa laog kan kabtang na ini, sa wala kan pinto may magayon na kandelero na pito an sanga, asin sa too may lamesa nin dolot na tinapay. Sa tahaw sa eroenotan an sarong altar na pinaghahalean kan hamot nin tinototong na insenso. Iyan namumugtak sa atubangan nin sarong lipod na nagseseparar kan Banal sa Kabanalbanale.
8. Anong mga trabaho an regular na ginigibo nin mga saserdote sa Banal?
8 Kada aga asin kada banggi, kaipuhan na lumaog sa tabernakulo an sarong saserdote asin magtotong nin insenso sa altar nin insenso. (Exodo 30:7, 8) Kun aga, mantang tinototong an insenso, kaipuhan na bugtakan liwat nin lana an pitong ilawan na yaon sa kandelerong bulawan. Kun banggi iniilawan an mga ilawan tanganing paliwanagon an Banal. Kada Sabbath an sarong saserdote kaipuhan na magbugtak nin 12 bagong tinapay sa ibabaw kan lamesa nin dolot na tinapay.—Levitico 24:4-8.
An Patyo
9. Ano an katuyohan kan planggana nin tubig, asin anong leksion an manonodan niato digdi?
9 Igwa man nin patyo an tabernakulo, na napalilibotan nin kudal na tahob nin tolda. Yaon sa patyong ini an sarong dakulang planggana na pinaghahanawan kan mga saserdote kan saindang mga kamot asin bitis bago lumaog sa Banal. Kaipuhan man sindang maghanaw bago magdolot nin mga atang sa altar na yaon sa patyo. (Exodo 30:18-21) An kahagadan na ini na kalinigan mapuersang nagpapagirumdom sa mga lingkod nin Dios ngonyan na kaipuhan sindang maghingoang magin dalisay sa pisikal, moral, mental, asin espirituwal kun boot nindang akoon nin Dios an saindang pagsamba. (2 Corinto 7:1) Pag-abot nin panahon an songo para sa kalayo sa altar asin an tubig para sa planggana dinara nin mga oripon sa templo na bakong Israelita.—Josue 9:27.
10. Ano an nagkapira sa mga idinodolot sa altar nin pag-atang?
10 Kada aga asin kada banggi, tinototong sa altar an sarong atang na ogbon na lalaking karnero kaiba an dolot na harina asin inomon. (Exodo 29:38-41) May iba pang mga iinaatang sa espesyal na mga aldaw. Kun beses kaipuhan na mag-atang huli sa sarong espesipikong personal na kasalan. (Levitico 5:5, 6) Sa ibang panahon an sarong Israelita puedeng magdolot nin boluntad na atang sa katoninongan na dian may mga kabtang na kinakakan kan mga saserdote asin kan sarong nagdolot. Ini nagparisa na an makasalan na mga tawo puedeng magkaigwa nin pakipagkatoninongan sa Dios, na garo baga nagkakakan kaiba nia. Minsan an nakihihimanwa puedeng magin parasamba ki Jehova asin magkapribilehiong magtao nin boluntad na mga dolot sa Saiyang harong. Alagad tanganing ikapaheling an maninigong onra ki Jehova, an puede sanang akoon kan mga saserdote mga dolot na primera sa kualidad. An harina kan mga dolot na harina kaipuhan na pino an pagkagiling, asin an mga hayop na iaatang kaipuhan na mayo nin ano man na depekto.—Levitico 2:1; 22:18-20; Malaquias 1:6-8.
11. (a) Ano an ginigibo sa dugo nin mga atang na hayop, asin sa ano ini nagtokdo? (b) Ano an punto-de-vista nin Dios manongod sa dugo kapwa nin tawo asin nin hayop?
11 An dugo kan mga atang na ini dinadara sa altar. Ini nagserbing aroaldaw na pagirumdom sa nasyon na sinda mga parakasala na nangangaipo nin parabalukat na an pinabolos na dugo permanenteng makatutubos sa saindang mga kasalan asin makapagliligtas sa sainda sa kagadanan. (Roma 7:24, 25; Galacia 3:24; ikomparar an Hebreo 10:3.) An banal na paggamit na ini sa dugo nagpagirumdom man sa mga Israelita na an dugo nagrerepresentar sa buhay asin na an buhay sadiri nin Dios. An ano man na ibang paggamit sa dugo nin mga tawo kaidto pa ipinangalad na nin Dios.—Genesis 9:4; Levitico 17:10-12; Gibo 15:28, 29.
An Aldaw nin Pagtubos
12, 13. (a) Ano an Aldaw nin Pagtubos? (b) Bago makadara nin dugo sa Kabanalbanale an halangkaw na saserdote, ano an kinakaipuhan na gibohon nia?
12 Sarong beses kada taon sa inapod na Aldaw nin Pagtubos, an bilog na nasyon nin Israel, kaiba an mga nakihihimanwa na nagsasamba ki Jehova, kaipuhan na pumondo sa gabos na trabaho asin mag-ayuno. (Levitico 16:29, 30) Sa mahalagang aldaw na ini, an nasyon linilinigan sa kasalan sa ilustratibong paagi tanganing magkamit nin matoninong na relasyon sa Dios sa saro na naman na taon. Imahinaron niato an eksena asin pag-olayan an nagkapirang tampok na kabtang.
13 Yaon sa patyo kan tabernakulo an halangkaw na saserdote. Mantang nakapaghanaw na sa planggana nin tubig, binono nia an sarong baka tanganing iatang. An dugo kan baka pinabolos sa sarong mangko; iyan gagamiton sa espesyal na paagi para sa pagtubos sa mga kasalan kan makasaserdoteng tribo ni Levi. (Levitico 16:4, 6, 11) Alagad bago idagos an pag-atang, igwa ngunang dapat na gibohon an halangkaw na saserdote. Minakua sia nin mahamot na insenso (na posibleng ibinubugtak iyan sa sarong kuhit) asin nin mainit na mga baga hale sa altar sa sarong bugtakan nin kalayo. Ngonyan naglaog sia sa Banal asin naglalakaw pasiring sa lipod kan Kabanalbanale. Sia luway-luway na uminagi sa gilid kan lipod asin tuminindog sa atubangan kan kaban kan tipan. Sunod, dai naheheling nin siisay man na iba pang tawo, ibinubo nia an insenso sa mainit na baga, asin napano nin mahamot na aso an Kabanalbanale.—Levitico 16:12, 13.
14. Taano ta kaipuhan na lumaog an halangkaw na saserdote sa Kabanalbanale na dara an dugo nin duwang magkalaen na hayop?
14 Ngonyan andam na an Dios na magpaheling nin pagkaherak asin mapagian an boot sa sarong ilustratibong paagi. Sa dahelan na ini an takop kan Kaban inapod na “trono nin pagkaherak” o “pampagian sa boot na takop.” (Hebreo 9:5, nota sa ibaba) An halangkaw na saserdote minaluwas sa Kabanalbanale, kinukua an dugo kan baka, asin minalaog giraray sa Kabanalbanale. Arog kan ipinagboboot sa Ley, idinodotdot nia an saiyang moro sa dugo asin iwiniwirik iyan nin makapito sa atubangan kan takop kan Kaban. (Levitico 16:14) Dangan minabuelta sia sa patyo asin binobono an sarong kanding, na dolot manongod sa kasalan “para sa banwaan.” Dinadara nia an ibang dugo kan kanding sa Kabanalbanale asin ginigibo dian an arog kan ginibo nia sa dugo kan baka. (Levitico 16:15) Nangyayari man an iba pang mahahalagang seremonya sa Aldaw nin Pagtubos. Halimbawa, an halangkaw na saserdote kaipuhan na doonan kan saiyang mga kamot an payo nin ikaduwang kanding asin ituga dian an mga “sala kan mga aki ni Israel.” Dangan dinadara sa kaawagan an buhay na kanding na ini tanganing darahon parayo an mga kasalan kan nasyon sa piguratibong sentido. Sa paaging ini tinutubos kada taon “an mga saserdote saka an bilog na banwaan kan kongregasyon.”—Levitico 16:16, 21, 22, 33.
15. (a) Paano kaagid kan tabernakulo an templo ni Salomon? (b) Ano an sinasabi kan librong Hebreo manongod sa banal na paglilingkod na ginibo kapwa sa tabernakulo asin sa templo?
15 Sa enot na 486 na taon kan kasaysayan nin Israel bilang katipan na banwaan nin Dios, an aroalsang tabernakulo iyo an nagserbing sambahan ninda sa saindang Dios, si Jehova. Dangan, si Salomon nin Israel tinawan kan pribilehio na magtogdok nin sarong permanenteng edipisyo. Minsan ngani magigin mas dakula asin mas maluho an templong ini, an planong itinao nin Dios isinunod sa modelo kan tabernakulo. Kapareho kan tabernakulo, idto nag-iilustrar sa mas dakula, mas epektibong areglo sa pagsamba na ‘patitindogon ni Jehova, asin bakong nin tawo.’—Hebreo 8:2, 5; 9:9, 11.
An Enot na Templo Asin an Ikaduwa
16. (a) Ano an mamomoton na kahagadan ni Salomon kan idinudusay an templo? (b) Paano ipinaheling ni Jehova an pag-ako nia sa pamibi ni Salomon?
16 Kan idinudusay an mamuraway na templong idto, iiniba ni Salomon an ipinasabong na kahagadan na ini: “Sa tagaibang daga na bakong kabtang kan saimong banwaan na Israel asin aktuwal na naghale sa harayong daga huli sa saimong dakulang ngaran . . . , asin sinda aktuwal na pumadigdi saka mamibi paatubang sa harong na ini, kun siring ika maghinanyog logod hale sa kalangitan, hale sa saimong erokan, asin gibohon mo an sono sa gabos na inaarang sa saimo kan tagaibang daga; tanganing an gabos na banwaan sa daga makamidbid sa saimong ngaran asin matakot sa saimo arog kan pagkatakot kan saimong banwaan na Israel, asin makaaram na an saimong ngaran inapod sa harong na ini na sakuyang itinogdok.” (2 Cronica 6:32, 33) Sa dai mamamaluan na paagi, ipinaheling nin Dios an pag-ako nia sa pamibi ni Salomon sa pagdusay. May kalayong naholog hale sa langit asin inubos na totongon an mga atang na hayop sa ibabaw kan altar, asin an templo pinano kan kamurawayan ni Jehova.—2 Cronica 7:1-3.
17. Ano an sa katapustapusi nangyari sa templo na itinogdok ni Salomon, asin taano?
17 Makamomondo, an mga Israelita nawaran kan saindang nakararahay na takot ki Jehova. Pag-abot nin panahon, linanghadan ninda an saiyang dakulang ngaran paagi sa mga akto nin pagpabolos nin dugo, idolatriya, pagsambay, incesto, asin paagi sa pagmaltrato sa mga ilo, babaeng balo, asin tagaibang daga. (Ezequiel 22:2, 3, 7, 11, 12, 26, 29) Sa siring, kan taon 607 B.C.E., nagpaabot nin paghokom an Dios paagi sa pagpaduman kan mga hukbo nin Babilonya tanganing laglagon an templo. An natadang mga Israelita dinarang bihag sa Babilonya.
18. Sa ikaduwang templo, anong mga pribilehio an nabukasan para sa nagkapirang lalaking bakong Israelita na bilog na pusong nagsusuportar sa pagsamba ki Jehova?
18 Pakalihis nin 70 taon an nagsolsol na Judiong natatada nagpuli sa Jerusalem asin tinawan kan pribilehio na itogdok liwat an templo ni Jehova. Interesante nanggad, kulang an mga saserdote asin Levita na maglilingkod sa ikaduwang templong ini. Bilang resulta, an mga Netineo, na gikan sa mga oripon sa templo na bakong Israelita, tinawan nin mas dakulang mga pribilehio bilang mga paralingkod sa harong nin Dios. Minsan siring, nungka na sinda nagin mga kapantay kan mga saserdote asin Levita.—Esdras 7:24; 8:17, 20.
19. Ano an ipinanuga nin Dios mapadapit sa ikaduwang templo, asin paano naotob an mga tataramon na ini?
19 Sa primero garo baga magigin menus na marhay an ikaduwang templo kun ikokomparar sa naenot. (Haggeo 2:3) Alagad ta si Jehova nanuga: “Yuyugyugon ko an gabos na nasyon, asin an kawiliwiling mga bagay kan gabos na nasyon dapat na lumaog; asin papanoon ko nin kamurawayan an harong na ini . . . An kamurawayan kan nahuring harong na ini magigin mas dakula kisa kan sa naenot.” (Haggeo 2:7, 9) Siring sa ihinula, an ikaduwang templo talagang nagkaigwa nin mas dakulang kamurawayan. Iyan mas naghaloy nin 164 taon, asin mas dakol na parasamba hale sa mas dakol na kadagaan an nagtiripon sa mga patyo kaiyan. (Ikomparar an Gibo 2:5-11.) Pinonan an paghirahay sa ikaduwang templo kan kaaldawan ni Hadeng Herodes, asin pinahiwas an mga patyo kaiyan. Ilinangkaw sa ibabaw nin mahiwason na platapormang gapo asin napalilibotan nin magagayon na portiko, katimbang na iyan sa kagayonan kan orihinal na templo na itinogdok ni Salomon. Igwa iyan nin mahiwas, panluwas na patyo para sa mga tawo kan mga nasyon na boot na sumamba ki Jehova. May kudal na gapo na nagseseparar kaining Patyo kan mga Hentil sa mas nasa laog pang mga patyo na reserbado para sana sa mga Israelita.
20. (a) Ano an nagin pambihirang onra kan templong itinogdok liwat? (b) Ano an nagpaheling na sala an pagmansay kan mga Judio sa templo, asin ano an ginibo ni Jesus bilang reaksion digdi?
20 An ikaduwang templong ini nagkaigwa kan dakulang onra na an Aki nin Dios, si Jesu-Cristo, nagtokdo sa laog kan mga patyo kaiyan. Alagad kapareho kan enot na templo, an mga Judio sa pankagabsan mayo nin tamang pagmansay sa saindang pribilehio na pagigin mga paraingat kan harong nin Dios. Tara, tinogotan pa ngani ninda an mga negosyante na magnegosyo sa patyo kan mga Hentil. Dugang pa, an mga tawo tinogotan na gamiton an templo na gutosan kun may mga dara-dara sa palibot nin Jerusalem. Apat na aldaw bago sia nagadan, lininig ni Jesus sa templo an siring na sekular na mga gibo, mantang sia daing ontok sa pagsabi: “Bakong nasusurat, ‘An sakong harong aapodon na harong nin pamibi para sa gabos na nasyon’? Alagad ginibo nindo iyan na lungib nin mga parahabon.”—Marcos 11:15-17.
Inabandono nin Dios Sagkod Lamang an Saiyang Daganon na Harong
21. Ano an ipinarisa ni Jesus manongod sa templo sa Jerusalem?
21 Huli sa mapusong paghiro ni Jesus sa pagsuportar sa dalisay na pagsamba sa Dios, an Judiong mga namomoon sa relihion determinadong gadanon sia. (Marcos 11:18) Sa pakaaram na madali na siang gadanon, si Jesus nagsabi sa Judiong mga namomoon sa relihion: “An saindong harong pinabayaan na sa saindo.” (Mateo 23:37, 38) Paagi kaiyan ipinarisa nia na sa dai na mahahaloy dai na aakoon nin Dios an pagsambang ginigibo sa tipikong templo sa Jerusalem. Iyan dai na magigin “harong nin pamibi para sa gabos na nasyon.” Kan an magagayon na edipisyo kan templo itokdo ki Jesus kan saiyang mga disipulo, sia nagsabi: “Dai daw nindo naheheling an gabos na bagay na ini? . . . Daing matatada digding gapo sa ibabaw nin gapo na dai magaba.”—Mateo 24:1, 2.
22. (a) Paano naotob an mga tataramon ni Jesus manongod sa templo? (b) Imbes na isentro an saindang mga paglaom sa sarong daganon na siudad, ano an hinanap kan enot na mga Kristiano?
22 An hula ni Jesus naotob pakalihis nin 37 taon kan taon 70 C.E., kan laglagon kan mga hukbo nin Roma an Jerusalem asin an templo kaiyan. Iyan nagtao nin dramatikong prueba na talagang inabandono na nin Dios an saiyang tipikong harong. Nungka na ihinula ni Jesus an pagtogdok liwat nin saro pang templo sa Jerusalem. Mapadapit sa daganon na siudad na iyan, si apostol Pablo nagsurat sa Hebreong mga Kristiano: “Mayo kita digdi nin siudad na nagdadanay, kundi kita odok na naghahanap kaidtong madatong.” (Hebreo 13:14) An enot na mga Kristiano naghalat na magin kabtang kan “langitnon na Jerusalem”—an garo siudad na Kahadean nin Dios. (Hebreo 12:22) Sa siring, an tunay na pagsamba ki Jehova dai na nakasentro sa sarong pisikal na templo digdi sa daga. Sa masunod niatong artikulo, pag-oolayan niato an superyor na areglo na tinindog nin Dios para sa gabos na nagmamawot na sumamba sa saiya “sa espiritu asin katotoohan.”—Juan 4:21, 24.
Mga Hapot sa Repaso
◻ Anong relasyon sa Dios an iwinara ni Adan asin Eva?
◻ Taano ta maninigo kitang magin interesado sa mga kabtang kan tabernakulo?
◻ Ano an manonodan niato sa mga aktibidad sa patyo kan tabernakulo?
◻ Taano ta itinogot nin Dios na malaglag an saiyang templo?
[Mga retrato sa pahina 10, 11]
Templong Itinogdok Liwat ni Herodes
1. Kabanalbanale
2. Banal
3. Altar nin Tinotong na Dolot
4. Minoldeng Dagat
5. Patyo kan mga Saserdote
6. Patyo kan Israel
7. Patyo kan mga Babae