Mga Reperensiya Para sa Workbook sa Pagtiripon na Pamumuhay Asin Ministeryo
AGOSTO 3-9
KAYAMANAN NA YAON SA TATARAMON NIN DIYOS | EXODO 13-14
“Tumindog Kamo nin Marigon Asin Hilingon an Pagliligtas ni Jehova”
Si Moises—Tawong May Pagtubod
Posibleng dai pa aram ni Moises na babangaon nin Diyos an Dagat na Pula tanganing may maagihan sa pagdulag an mga Israelita. Pero, nagtitiwala si Moises na may gigibuhon an Diyos para maprotektaran an Saiyang banwaan. Gusto ni Moises na magin arog man kaiyan karigon an pagtubod kan mga kapwa niya Israelita. Mababasa ta: “Si Moises nagsabi sa banwaan: ‘Dai kamo matakot. Tumindog kamo nin marigon asin hilingon an pagliligtas ni Jehova, na gigibuhon niya para sa saindo ngunyan.’” (Exodo 14:13, NW) Napakusog daw ni Moises an pagtubod kan mga kapwa niya Israelita? Iyo nanggad, ta may sinasabi an Bibliya bako sanang manungod ki Moises kundi pati sa gabos na Israelita: ‘Huli sa pagtubod sinda nakaagi sa Dagat na Pula na siring sa dagang mara.’ (Hebreo 11:29) Si Moises nakinabang sa pagtubod niya pati an gabos na nagkaigwa kan siring na pagtubod.
Makakamhan sa Gabos Alagad Makonsiderasyon
13 Basahon an Exodo 14:19-22. Imahinara na yaon ka duman asin napapatahawan kan hukbo ni Faraon asin kan Dagat na Pula. Dangan nag-interbenir an Diyos. An hariging panganuron nagbalyo sa likod kan kampo kaya nauulang kaiyan an mga Ehipsiyo asin pinagdadanay na madiklom an kinamumugtakan kan mga ini. Pero, sa milagrosong paagi, maliwanagon an mahiwas na kampo nindo! Dangan nahiling mo si Moises na inunat an saiyang kamot sa ibabaw kan dagat, asin naghuyop an sarong makusog na duros hali sa sirangan kaya nagkaigwa nin mahiwas na dalan pabalyo sa ibong. Sa organisadong paagi, naglakaw ka, an saimong pamilya, asin an saindong ataman na mga hayop sa marang daga sa tahaw kan dagat kaiba kan banwaan. May narisa ka tulos na kakaiba. Bakong malaboy ni nagyeyelo an pinakasalog kan dagat; mara iyan asin matagas kaya madaling lakawan. Huli kaiyan, maski an pinakamaluway maglakaw ligtas na nakaantos sa ibong na tampi.
Dapat na Dai Nindo Paglingawan si Jehova
Mantang nasasakitan an mga Egipcio sa saindang raraot nang karuwahe, an bilog na Israel nakaabot na sa sirangan na baybayon. Iinunat ngonyan ni Moises an saiyang kamot sa direksion kan Dagat na Pula. Dangan, pinabagsak ni Jehova an mga lanob na tubig na nagserbing pasilyo. Minilyon na tonelada nin tubig an ruminagasa asin luminamos ki Faraon asin sa saiyang hukbo. Mayo sa mga kaiwal na iyan an nakaligtas. Talingkas na an mga Israelita!—Ex. 14:26-28; Sal. 136:13-15.
Huli sa mga bareta dapit sa pangyayaring ini, an nakapalibot na mga nasyon natakot sa laog nin haloy na panahon. (Ex. 15:14-16) Pakalihis nin 40 taon, sinabihan ni Rahab kan Jerico an duwang Israelitang lalaki: “Inabotan kami nin pagkatakot sa saindo, . . . huli ta nadangog niamo kun paano pinamara ni Jehova an katubigan kan Dagat na Pula sa atubangan nindo kan kamo maghale sa Egipto.” (Jos. 2:9, 10) Dai nalingawan dawa kan paganong mga nasyon na iyan kun paano ilinigtas ni Jehova an saiyang banwaan. Malinaw nanggad, mas may dahelan pa ngani an Israel na girumdomon sia.
Maghanap nin Espirituwal na Kayamanan
it-1 1117
Mayor na Tinampo, Dalan
Kaidto pang suanoy na panahon, an mga mayor na tinampo asin dalan, kaiba na an pirang midbid na ruta nin negosyo, an nagkokonektar sa mga siyudad asin mga kahadian sa lugar nin Palestina. (Bi 20:17-19; 21:21, 22; 22:5, 21-23; Jos 2:22; Ho 21:19; 1Sa 6:9, 12; 13:17, 18; hilingon an DAAN NG HARI.) An ibinibilang na mayor na agihan sa mga ini iyo idtong hali sa Ehipto pasiring sa mga siyudad nin Gaza asin Askelon sa Filistia na padikit-dikit na minakurbada panorteng-sirangan pasiring sa Megido. Durudiretso pa iyan pasiring sa Hazor, na nasa norte kan Dagat nin Galilea, sagkod sa makaabot sa Damasco. An rutang ini na minaagi sa Filistia iyo an pinakamadaling ruta hali sa Ehipto pasiring sa Dagang Panuga. Pero may kabuutan na giniyahan ni Jehova an mga Israelita na mag-agi sa ibang dalan tangani na dai sinda magkatarakot sa posibleng pag-atake kan mga Filisteo.—Ex 13:17.
it-1 782 ¶2-3
Paghali sa Ehipto
Sain na parte nabanga an Dagat na Pula para makabalyo an mga Israelita?
Mangnuhon na, kan makaabot sinda sa ikaduwang kabtang kan saindang pagbaklay, duman sa Etam “sa gilid kan kaawagan,” pig-instruksiyunan nin Diyos si Moises na “magbalik sinda asin magkampo sa atubangan kan Pihahirot . . . harani sa dagat.” Huli kaini, huhunaon ni Faraon na “nagkakaralagalag” an mga Israelita. (Ex 13:20; 14:1-3, NWT) Sigun sa mga iskolar, na mas pabor sa rutang el Haj, an Hebreong pandiwa para sa “magbalik” mas may pagduduon asin bako sanang basta “maglikaw” o “magliko,” kundi mas nagpaparisa iyan nin pagbuwelta o kaya magbago nin ruta. Sinabi ninda na kan makaabot sa may Norte sa puro kan Gulpo nin Suez, nagbuwelta an mga Israelita pabalik sa Sirangan na parte kan Jebel ʽAtaqah, sarong kabukidan na nagseserbing sagkudan kan Sulnupan na parte kan Gulpo. An dakulaon na grupo, na arog kan mga Israelita, dai basta-basta makakadulag sa arog kaiyan na puwesto kun may magsalakay sainda haling Norte huling malalaom sinda sa may dagat.
Arog kaiyan na ideya an ipinapahiling kan Judiong tradisyon kaidtong inot na siglo C.E. (Hilingon an PIHAHIROT.) Pero an mas mahalaga, an siring na paglaladawan kapareho kan kabilugan na paglaladawan mismo kan Bibliya, mantang bakong arog kaiyan an popular na pagmansay kan dakul na iskolar. (Ex 14:9-16) Minalataw na an pagbalyo kan mga Israelita harayo sa puro kan Gulpo, (o sa Sulnupan na sanga kan Dagat na Pula) kaya dai magigibo kan hukbo ni Faraon na basta makalibot sa gilid kan Gulpo tapos abangan na sana an mga Israelita sa balyong tampi kan Gulpo.—Ex 14:22, 23.
Pagbasa sa Bibliya
(Exodo 13:1-20) Asin si Jehova nakipag-ulay ki Moises, na an sabi: 2 “Pabanalon mo sako an gabos na panganay na lalaki. An siisay man na inot na mamumundag sa mga aking lalaki ni Israel, sa mga tawo siring man sa mga hayop. Sadiri ko iyan.” 3 Asin si Moises suminabi sa banwaan: “Girumdumon nindo an aldaw na ini na ipinaghali nindo sa Ehipto, sa harong kan kauripnan; huli ta si Jehova kinua kamo digdi sa makusog na kamot. Kaya ngani dai kamo magkakan kan may lebadura. 4 Maghali kamo ngunyan sa bulan nin Abib. 5 Asin ta kun ikinalaog ka na ni Jehova sa daga kan mga Canaanita, asin kan Hiteo, asin kan Amorita, asin kan Hivita, patin kan Jebusita, na isinumpa niya sa saindong mga magurang na itatao saimo, sa daga na nagtutuga nin gatas asin tangguli, gibuhon mo an paglingkod na ini sa bulan na ini. 6 Pitong aldaw na makakan ka nin tinapay na mayo nin lebadura, asin ta an ikapitong aldaw, magigin piyesta para ki Jehova. 7 Sa laog kan pitong aldaw kakakanon nindo an mga tinapay na daing lebadura; asin ta dai nin mahiling saimo na may lebadura, minsan lebadura sa bilog mong pinag-iirukan. 8 Asin ta isasaysay mo sa saimong aki an aldaw na idto na sabihon mo, ‘Pinaggigibo ini huli kan ginibo sa sako ni Jehova kan ako kuon niya sa Ehipto.’ 9 Asin ta magigin tanda ini saimo sa saimong kamot, asin sarong girumdom sa atubang nin saimong mga mata, tanganing an pagbuot ni Jehova mamugtak sa saimong nguso, huli ta sa makusog na kamot kinua ka ni Jehova sa Ehipto. 10 Kaya ngani, pagsunudon mo an pagbuot na ini sa saiyang panahon sa taon-taon. 11 “Asin ta kun si Jehova ikinalaog ka na sa daga kan mga Canaanita, siring sa isinumpa saimo asin sa saimong mga magurang, asin ta kun ikinatao na niya iyan saimo, 12 ilain mo ki Jehova an siisay man na panganay na lalaki, siring man an gabos na mga panganay sa saimong mga hayop. An mga lalaki magigin ki Jehova. 13 Alagad babalukaton mo an gabos na matua kan asno nin sarong kordero. Asin ta kun dai mo siya balukaton, bunuon mo siya. Siring man babalukaton mo an gabos na tawong matua nin saimong mga aki. 14 “Asin kun an saimong aki maghapot saimo na an ulay, ‘Anong ngaran kaini?’ sabihan mo siya, ‘Si Jehova kinua kami sa Ehipto sa makusog na kamot, sa kauripnan. 15 Asin ta kan nagpakatagas si Faraon sa pagtugot samuya na makahali kami, ginadan ni Jehova sa daga kan Ehipto an gabos na matua, magpuon kan tawong matua sagkod kan matua nin hayop. Asin nin huli kaini idinudulot ko ki Jehova an gabos na lalaking matua, asin ta binabalukat ko an gabos na matua kan sakuyang mga aki.’ 16 Ini magigin nanggad, sa saimo, sarong tanda sa saimong kamot, asin sarong rumduman sa atubangan nin saimong mga mata, kinua kita ni Jehova sa Ehipto sa makusog na kamot.” 17 Asin kan tugutan na ni Faraon an banwaan na humali, dai sinda dinara nin Diyos pasiring sa daga kan mga Filisteo, na idtuon sa harani. Huli ta an Diyos nagsabi: “Tibaad magbasol an banwaan kun mahiling ninda an laban, asin magbaralik sa Ehipto.” 18 Alagad ta ginibo nin Diyos na an banwaan lumibot pasiring sa dalan kan kapatagan sa Dagat na Pula. Asin ta tuminukad an mga aki ni Israel paghali sa Ehipto mga may hamong dara. 19 Dinara man ni Moises an mga tulang ni Jose, na puminasumpa kan mga aki ni Israel, na an ulay: “Totoo nanggad na gigiyahon kamo nin Diyos. Asin ta itutukad nindo paghali digdi an sakuyang mga tulang.” 20 Asin ta pakahali ninda sa Sucot, nag-uruntok sinda sa Etham, sa paglaog kapatagan.
AGOSTO 10-16
KAYAMANAN NA YAON SA TATARAMON NIN DIYOS | EXODO 15-16
“Umawon si Jehova Paagi sa Pagkanta”
Taano ta Dapat na Matakot sa Tunay na Dios Ngonyan?
11 An paglaglag ni Jehova sa mga hukbong militar nin Egipto nagpamuraway sa saiya sa pagheling kan saiyang mga parasamba asin lakop na nagpabantog kan saiyang ngaran. (Josue 2:9, 10; 4:23, 24) Iyo, an saiyang ngaran ikinaitaas sa ibabaw kan daing kapangyarihan, falsong mga dios nin Egipto, na dai kayang magligtas kan mga parasamba ninda. An pagsarig sa saindang mga dios asin sa magagadanon na tawo patin sa kapangyarihan militar nagbunga nin mapait na pagkasudya. (Salmo 146:3) Bakong makangangalas na an mga Israelita napahirong umawit nin mga pag-omaw na nagpaheling nin nakararahay na pagkatakot sa nabubuhay na Dios, na nagliligtas sa saiyang banwaan sa mapangyaring paagi!
Taano ta Dapat na Matakot sa Tunay na Dios Ngonyan?
15 Kun kita nakaligtas kaiba ni Moises, siertong napahiro kita na umawit: “Siisay sa mga dios an siring sa saimo, O Jehova? Siisay an siring sa saimo, na pinatunayan an saimong sadiri na makosog sa kabanalan? An Saro na dapat katakotan paagi sa mga awit nin pag-omaw, an Saro na naggigibo nin mga ngangalasan.” (Exodo 15:11) An siring na mga saboot inotro sa bilog na nag-aging mga siglo poon kaidto. Sa ultimong libro kan Biblia, si apostol Juan may ilinaladawan na grupo nin maimbod na linahidan na mga lingkod nin Dios: “Nag-aarawit sinda kan awit ni Moises na oripon nin Dios asin kan awit kan Kordero.” Ano an dakulang awit na ini? “Dakula asin makangangalas an saimong mga gibo, Jehova Dios, an Makakamhan sa gabos. Matanos asin tunay an saimong mga dalan, Hade na daing katapusan. Siisay nanggad an dai matatakot saimo, Jehova, asin magpapamuraway kan saimong ngaran, huli ta ika sana an maimbod?”—Kapahayagan 15:2-4.
16 Kaya ngonyan igwa man nin nakatalingkas na mga parasamba na nagpapahalaga bako sanang sa magagayon na gibo nin paglalang nin Dios kundi siring man sa saiyang mga pagboot. An mga tawo hale sa gabos na nasyon pinatalingkas sa espirituwal, isiniblag sa maating kinaban na ini huli ta minimidbid asin inootob ninda an matanos na mga pagboot nin Dios. Taon-taon, ginatos na ribo an minadulag sa maraot na kinaban na ini tanganing mag-erok sa kaibanan kan malinig, matanos na organisasyon nin mga parasamba ki Jehova. Sa dai na mahahaloy, pakatapos na gibohon an naglalaad na mga paghokom nin Dios tumang sa falsong relihion asin sa iba pang kabtang kan maraot na palakaw na ini, sinda mabubuhay sagkod lamang sa sarong matanos na bagong kinaban.
it-2 454 ¶1
Musika
Minalataw na nasa istilong antiphony an kadaklan sa panggrupong pag-awit sa Israel, kun sain puwedeng may sarong koro na may duwang grupo na nagsusurusalida sa pagkanta nin magkakaparehong linya, o may soloista asin sarong koro na nagsusurusalida sa pagkanta. Sa Kasuratan minalataw na sinambit iyan bilang pagkanta na ‘nagsisimbagan.’ (Ex 15:21; 1 Sam 18:6, 7) An arog kaining istilo nin pagkanta maririsa sa mismong paagi nin pagkasurat kan pirang salmo, arog kan Salmo 136. Base sa deskripsiyon kan duwang darakulang koro nin pagpasalamat kan panahon ni Nehemias, asin sa papel ninda sa inagurasyon kan pader kan Jerusalem, maririsa na ini an istilong ginamit ninda sa pagkanta.—Ne 12:31, 38, 40-42; hilingon an AWIT.
it-2 698
Propetisa
Sa Bibliya, si Miriam an inot na babaying inapod na propetisa. Minalataw na ginamit siya nin Diyos para magpaabot nin mensahe o mga mensahe, na tibaad paagi sa ipinasabong na kanta. (Ex 15:20, 21) Iyan an dahilan kaya mababasa ta na siya saka si Aaron nakapagtaram ki Moises: “Bakong nakipag-ulay man [si Jehova] sa sato?” (Bi 12:2, NWT) Sinabi mismo ni Jehova, paagi ki propeta Mikas, na isinugo niya si ‘Moises, Aaron asin Miriam’ para panginutan an mga Israelita sa paghali sa Ehipto. (Miq 6:4) Maski ngani nagkapribilehiyo si Miriam na magin instrumento sa pagpaabot kan mensahe nin Diyos, an saiyang relasyon sa Diyos bilang propetisa mas hababa kisa kan sa tugang niyang si Moises. Kan luminampas siya sa kun ano an maninigong lugar niya, nagsapo siya nin grabeng padusa hali sa Diyos.—Bi 12:1-15.
Maghanap nin Espirituwal na Kayamanan
Aram Daw Nindo?
Taano ta pugo an pinili nin Diyos na ipakakan sa mga Israelita sa kaawagan?
Pagkatapos na makaligtas an mga Israelita sa mga Ehipsiyo, duwang beses sindang sinusteniran nin Diyos nin kadakul na karne nin pugo.—Exodo 16:13; Bilang 11:31.
Sadit sanang gamgam an mga pugo, na mga 7 pulgada an laba saka mga 100 gramo an gabat. Nagpapadakul sinda sa dakul na lugar sa sulnupan na Asia asin sa Europa. Pag panahon nin tiglipot, nagbabalyo sinda sa Norte kan Aprika asin sa Arabia. Sa panahon kan pagbalyo ninda, binabagtas kan dakulon na grupo an Sirangan na baybayon kan Dagat Mediteraneo asin minaagi sinda sa Peninsula nin Sinai.
Sigun sa The New Westminster Dictionary of the Bible, an mga pugo “marikas saka matibay maglayog, asin sinasabayan ninda an duros; pero pag nagbago an direksiyon kan duros, o pag napagal nang marhay an mga gamgam huli sa halawig na pagparalayog, minabagsak sinda sa daga asin dai na makahiro.” Bago sinda makalayog giraray, kaipuhan nindang magpahingalo nin saro o duwang aldaw sa daga, kaya madali sana sindang madakop. Kaidtong inot na parte kan ika-20 siglo, mga tulong milyon na pugo an ineeksport kan Ehipto taon-taon para ipabakal na kakanon.
Parehong sa panahon nin tigsuli pinakakan nin Diyos an mga Israelita nin pugo. Dawa sa Sinai talaga an regular na ruta nin paglayog kan mga pugo sa panahon nin tigsuli, pinangyari ni Jehova na maghuyop an duros para mapadpad an mga gamgam na ini sa kampo kan mga Israelita.—Bilang 11:31.
Mga Hapot Hale sa mga Parabasa
Dai nahaloy pagkakalda ninda sa Egipto, an mga Israelita nagpoon na maggurumodgumod manongod sa kakanon. Kaya tinawan sinda ni Jehova nin mana. (Exodo 12:17, 18; 16:1-5) Kan panahon na iyan, ininstruksionan ni Moises si Aaron: “Kumua ka nin sarong dulay asin bugtakan mo iyan nin sarong omer na mana asin ibugtak mo iyan sa atubangan ni Jehova bilang bagay na iingatan sa bilog nindong kapag-arakian.” An pagkasaysay nagsasabi: “Siring sa ipinagboot ni Jehova ki Moises, ibinugtak iyan ni Aaron sa atubangan kan Pagpatotoo [sarong artsibo na sarayan nin mahalagang mga dokumento] bilang bagay na iingatan.” (Exodo 16:33, 34) Minsan ngani daing duda na nagkua si Aaron nin mana na ibinugtak sa sarong dulay kan panahon na iyan, an pagbugtak kaiyan sa atubangan kan Pagpatotoo kaipuhan na maghalat sagkod na magibo ni Moises an Kaban asin ikabugtak dian an mga tabla.
Pagbasa sa Bibliya
(Exodo 16:1-18) Asin kan paghali sa Elim kan bilog na katiripunan kan mga aki ni Israel, duminagos sinda sa kapatagan nin Sin, na idtuon duman sa pag-ultanan kan Elim saka kan Sinai, kan ikakinseng aldaw kan bulan na ikaduwa kan sinda makahali sa daga kan Ehipto. 2 Asin ta an bilog na katiripunan kan mga aki ni Israel nagngururob-rurob tumang ki Moises asin ki Aaron duman sa kapatagan. 3 Asin ta pinagsasabihan sinda kan mga aki ni Israel: “Marahay pang nagadan kami sa kamot ni Jehova duman sa daga kan Ehipto, kan kami nagtutukaw sa mga kuron kan mga laman, kan kami nagkakakan nin tinapay sagkod sa kasuyaan. Tara dinara nindo kami digdi sa kapatagan na ini tanganing magadan sa gutom an bilog na ining kadaklan.” 4 Asin si Jehova sinabihan si Moises: “Uya ngunyan na papauranan ko kamo nin tinapay na hali sa langit, asin ta an banwaan maluwas, asin makua sa balang sarong aldaw, tanganing mabatid ko kun naglalakaw sa sakuyang pagbuot o kun dai. 5 Tara sa ikaanom na aldaw, mag-aandam sinda kan sasarayon, na duwa kabilang kan saindang parating kinukua sa aroaldaw.” 6 Dangan sinabihan ni Moises asin ni Aaron sa gabos na mga aki ni Israel: “Maiisihan nindo pagkahapon na kinua kamo ni Jehova sa daga kan Ehipto. 7 Asin ta pagkaaga mahihiling nindo an kamurawayan ni Jehova, huli ta nadangog niya an saindong mga paggumod-gumod tumang ki Jehova, na kami, ano baga kami, tanganing kamo maggumod-gumod tumang samo?” 8 Asin si Moises suminabi: “Si Jehova matao saindo pagkahapon nin makakakan, asin pagkaaga tinapay na labi-labi huli ta dinangog ni Jehova an saindong mga paggumod-gumod sa saiya, na kami, ano baga kami? An saindong mga paggumod-gumod bakong tumang sa samuya, kundi tumang ki Jehova.” 9 Asin sinabihan ni Moises si Aaron: “Sabihan mo an bilog na katiripunan kan mga aki ni Israel, ‘Rumani kamo sa atubangan ni Jehova, huli ta nadangog niya an saindong mga paggumod-gumod.’” 10 Asin ta nakikipag-ulay si Aaron kaidtong bilog na katiripunan kan mga aki ni Israel, na naghiriling pasiring sa kapatagan, asin ta uya! an kamurawayan ni Jehova tuminunga duman sa panganuron. 11 Asin si Jehova nakipag-ulay ki Moises, na an sabi: 12 “Nadangog ko an paggumod-gumod kan mga aki ni Israel. Tarami sinda nin siring, ‘Sa pagkabanggi makakan kamo nin karne, asin ta pagkaaga magkakasuruya kamo nin tinapay, asin maiisihan nindo na ako si Jehova na saindong Diyos.’” 13 Asin ta pagkahapon an kapuguan na nakalakop duman sa lugar na saindang inuntukan. Asin ta pagkaaga nahulog an ambon sa palibot kan lugar na saindang inuntukan. 14 Asin huli ta an ambon nag-untok nin paghulog, uya na igwa duman sa ibabaw kan kapatagan nin mga saradang-sadang na bagay, birilog, saradit siring sa bilog na ambon sa daga. 15 Asin kan mahiling idto kan mga aki ni Israel, nagpasarabisabihan, “Anong ngaran kaini?” Huli ta dai sinda tatao kun ano idto. Dangan si Moises suminabi sainda: “Iyo iyan an tinapay na itinatao saindo ni Jehova tanganing kumakan kamo. 16 Iyo ini an ipinagbuot ni Jehova, ‘Kumua kamo sa saiya an balang saro siring sa saiyang makakakan. Sarong omer sa balang payo, siring sa bilang nin saindong mga katawuhan, kumua kamo an balang saro na manunungod sa mga idtuon duman sa harong ninda.’” 17 Asin ta siring an ginibo kan mga aki ni Israel; asin ta igwa nin kuminua nin labi igwa nin kuminua nin kulang. 18 Asin ta pinagtatakad ninda idto sa omer, asin ta dai nin minalabi sa kuminua nin dakul, dai man nin nagkukulang sa kuminua nin kadikit. An balang saro suminaray nin siring sa saiyang kakanon.
AGOSTO 17-23
KAYAMANAN NA YAON SA TATARAMON NIN DIYOS | EXODO 17-18
“An mga Lalaking May Kababaan nin Buot Nagsasanay Asin Nagdedelegar”
Si Moises—Tawong May Pagkamuot
Si Moises nagpahiling nin pagkamuot sa mga kapwa niya Israelita. Aram ninda na ginagamit ni Jehova si Moises tanganing giyahan an banwaan niya, kaya idinudulok ninda ki Moises an mga problema ninda. Mababasa ta: ‘Napalibutan siya ninda magpuon aga sagkod banggi.’ (Exodo 18:13-16, BPV) Imahinara kun gurano kapagal si Moises sa bilog na aldaw na pagdangog sa mga Israelitang nagpapahayag kan ikinakagabat kan buot ninda! Pero, maugma si Moises sa pagtabang sa mga tawong namumutan niya.
An Pagtitiwala Mahalagang Marhay sa Maogmang Buhay
Ini mga lalaking nagpaheling nin diosnon na mga kualidad bago nombrahan sa katongdan na tinitiwalaan. Pinatunayan na ninda na may pagkatakot sinda sa Dios; igwa sinda nin makosog na pagreberensiar sa Kaglalang asin natatakot na paanggoton sia. Naheheling kan gabos na ginigibo kan mga lalaking ini an saindang pinakamakakaya tanganing suportaran an mga pamantayan nin Dios. Ikinaoongis ninda an madayang pakinabang, na nagpaparisa nin kosog sa moral na maolang na raoton sinda kan kapangyarihan. Dai ninda aabusohon an pagtitiwala sa sainda tangani sanang paoswagon an personal nindang intereses o an sa mga paryente o katood ninda.
An Integridad Naggigiya sa mga Tanos
Si Moises man hababa an boot asin mapakumbaba. Kan sia napapagal na nin labi-labi sa pag-asikaso sa mga problema nin iba, an saiyang panugangan na lalaki, si Jetro, nagtao nin sarong praktikal na solusyon: Maghiras nin paninimbagan sa ibang kualipikadong lalaki. Minimidbid an saiyang sadiring mga limitasyon, madonong na inako ni Moises an suhestion. (Exodo 18:17-26; Bilang 12:3) An tawong hababa an boot dai nag-aalangan na magdelegar nin autoridad sa iba, ni natatakot sia na maski paano mawawaran sia nin kontrol paagi sa paghiras nin angay na mga paninimbagan sa ibang kualipikadong mga lalaki. (Bilang 11:16, 17, 26-29) Imbes, galaga siang tabangan sinda na umoswag sa espirituwal. (1 Timoteo 4:15) Bako daw na maninigo na magin totoo man iyan sa sato?
Maghanap nin Espirituwal na Kayamanan
‘Dai Mo Pagtugutan na Lumaylay an Saimong mga Kamot’
14 Literal na inalalayan ni Aaron asin Hur an mga kamot ni Moises sa panahon kan ralaban. Sa ngunyan, puwede man kitang humanap nin mga paagi para makaalalay asin makatao nin praktikal na tabang sa iba. Kiisay? Sa mga nasasakitan huli kan paggurang, hilang, pagkontra nin kapamilya, pagkapungaw, o pagkagadan nin mahal sa buhay. Puwede ta man na pakusugon an mga hoben na napapaatubang sa mga panggigipit, arog kan panggigipit na maggibo nin maraot o magin “mapanggana” sa sistemang ini nin mga bagay, sa eskuwelahan man, negosyo, o propesyon. (1 Tes. 3:1-3; 5:11, 14) Maghanap nin mga paagi para maipahiling an satong tunay na interes sa iba mantang kita nasa Kingdom Hall, ministeryo, iribang nagkakakan, o nag-uulay sa telepono.
it-1 406
Canon
Kun sisiyasaton ining mga isinurat ni Moises basado sa panglaog na ebidensiya, daing duda na an mga ini hali sa Diyos, ipinasabong nin Diyos, kanonikal, asin masasarigan na giya sa dalisay na pagsamba. Si Moises nagin lider saka komandante kan mga Israelita bako dahil sa kagustuhan niya; kan primero, sinayumahan iyan ni Moises. (Ex 3:10, 11; 4:10-14) Alagad, sinuportaran nin Diyos si Moises asin tinawan nin kapangyarihan na gumibo nin mga milagro mala ta maski an nagmamahikang mga saserdote ni Faraon napiritan nang akuon na an mga bagay na ginibo ni Moises gibo talaga nin Diyos. (Ex 4:1-9; 8:16-19) Kaya bako man ambisyon ni Moises na magin tagapagtaram asin parasurat. Imbes, dahil sa pagsunod sa pagbuot nin Diyos asin sa paghiro kan banal na espiritu, nagibo ni Moises na magtaram dangan isurat an pirang parte kan canon kan Bibliya.—Ex 17:14.
Pagbasa sa Bibliya
(Exodo 17:1-16) Asin ta an bilog na katiripunan kan mga aki ni Israel nagharali sa kapatagan kan Sin, siring sa saindang paglakaw, sa pagbuot ni Jehova, asin ta uminuruntok sinda sa Refidim. Asin ta mayong tubig na mainom an banwaan. 2 Asin ta an banwaan nakipagribok ki Moises, asin nagsarabi: “Tawan mo kami nin tubig na makainom kami.” Asin sinabihan sinda ni Moises: “Taano ta nakikipagribok kamo sako? Taano ta pinagsusugutan nindo si Jehova?” 3 Asin an banwaan napaha nin tubig, asin naggurumud-gumod sinda tumang ki Moises, asin suminabi: “Taano ta pinahali mo kami sa Ehipto? Tanganing gadanon mo kami sa paha, kami asin an samuyang mga aki, asin an samuyang mga hayop?” 4 Dangan kuminurahaw si Moises ki Jehova, na an ulay: “Anong gigibuhon ko kan banwaan na ini? Kun mahaloy-haloy pa dadaraklagon ako nin gapo!” 5 Asin sinabihan ni Jehova si Moises: “Umagi ka sa atubangan kan banwaan asin darahon mo an nagkapirang kamagurangan sa Israel. Asin darahon mo man sa kamot an saimong sugkod na ihinampas mo kan salog, asin lakaw. 6 Uya ngunyan ako sa atubangan mo diyan sa dakulang gapo sa Horeb. Asin ta lugadon mo an gapo, asin ta matuga diyan an mga tubig, asin ta mainom an banwaan. Asin si Moises guminibo nin siring sa atubangan kan kamagurangan kan Israel. 7 Asin ta inapod niya an ngaran kan lugar na idto Masah saka Meriba huli kan pakipagribok kan mga aki ni Israel, asin huli ta nagsurugot sinda ki Jehova, na an ulay: “Uya daw si Jehova sa satuya, o dai?” 8 Asin ta uminabot si Amalek, asin nakipag-iwal ki Israel duman sa Refidim. 9 Asin suminabi si Moises ki Josue: “Pumili ka nin mga lalaki, asin lumakaw ka, makipag-iwal ka ki Amalek. Sa aga matindog ako sa itaas kan bulod, asin ta an sugkod nin Diyos sa sakuyang kamot.” 10 Asin ta ginibo ni Josue an siring sa isinabi saiya ni Moises, asin nakipag-iwal ki Amalec. Asin si Moises, Aaron, asin Hur nagturukad sa alituktok kan bulod. 11 Asin nangyari na kan ipinag-iitaas ni Moises an saiyang kamot, nanggagana si Israel, alagad kun ibinababa niya an saiyang kamot, nanggagana si Amalek. 12 Asin ta si mga kamot ni Moises naggagarabat, kaya ngani kuminurua nin sarong gapo asin ibinugtak idto sa ibaba niya, asin tuminukaw siya sa ibabaw kaidto. Asin si Aaron saka si Hur nagkakapot kan saiyang mga kamot, an saro sa ibong asin an saro sa ibong. Sa siring nagkaigwa nin kakusugan an saiyang mga kamot sagkod na suminulnop an aldaw. 13 Asin ta nadaog ni Josue si Amalek asin an saiyang mga banwaan sa tarom nin espada. 14 Asin sinabihan ni Jehova si Moises: “Suratan ini na girumdumon sa sarong libro asin sabihi si Josue, ‘Hahalion kong biyo an girumdom ni Amalek sa ibaba kan langit.’” 15 Asin ta si Moises guminibo nin sarong altar, asin inapod an saiyang ngaran na Jehova-nissi. 16 Asin siya suminabi: “Huli ta si Jehova nagsumpa na si Jehova magkakaigwa nin pakikipag-iwal ki Amalek sa kapag-arakian sagkod sa kapag-arakian.”
AGOSTO 24-30
KAYAMANAN NA YAON SA TATARAMON NIN DIYOS | EXODO 19-20
“An Pakinabang Mo sa Sampulong Tugon”
w89 11/15 6 ¶1
Ano an Pakinabang Mo sa Sampulong Tugon?
Idinuon sa inot na apat na tugon an satuyang paninimbagan ki Jehova. (Inot) Siya sarong Diyos na naghahagad sato sagkod ngunyan na siya sana an sambahon. (Mateo 4:10) (Ikaduwa) Mayo dapat sa mga parasamba niya an maggamit nin mga rebulto o imahen. (1 Juan 5:21) (Ikatulo) An paggamit ta kan pangaran nin Diyos dapat na sa tamang paagi asin may dignidad, dai nanggad pagbasang-basangon. (Juan 17:26; Roma 10:13) (Ikaapat) Dapat na nakasentro sa bilog tang buhay an sagradong mga bagay. Paagi kaini, nagin posible sa sato na makapahingalo, o ‘utubon an sabbath,’ hali sa dalan nin pagpakangmatanos sa sadiri.—Hebreo 4:9, 10.
w89 11/15 6 ¶2-3
Ano an Pakinabang Mo sa Sampulong Tugon?
(Ikalima) An pagsunod kan mga aki sa saindang mga magurang iyo pa man giraray an nagseserbing pundasyon sa pagkasararo kan pamilya, na minaresulta sa mga bendisyon ni Jehova. Magayunon nanggad na paglaom an itinatao kaining “inot na pagbuot na may kaibang panuga”! Itinao iyan bako sanang “tanganing maparahay ka” kundi tangani man na “magdanay ka nin halawig na panahon sa daga.” (Efeso 6:1-3) Ngunyan na nabubuhay na kita sa “mga huring aldaw” kan presenteng maraot na sistemang ini, an siring na diyosnon na pagkamasinunod nagtatao sa mga hoben kan oportunidad na mabuhay na mayo na nin kagadanan.—2 Timoteo 3:1; Juan 11:26.
Kun namumutan ta an satong kapwa nungka kitang magibo nin mga bagay na ikakapahamak ninda paagi sa maraot na mga gibo arog kan (Ikaanom) paggadan, (Ikapito) pagsambay, (Ikawalo) paghabon, asin (Ikasiyam) pagsabi nin bakong totoo. (1 Juan 3:10-12; Hebreo 13:4; Efeso 4:28; Mateo 5:37; Talinhaga 6:16-19) Pero kumusta an satong motibo? An (Ikasampulong) tugon na dai magkua kan bako mo, nagpapagirumdom sato na hinahagad ni Jehova na an satong mga intensiyon dapat na magin kauyon pirmi sa paghiling niya.—Talinhaga 21:2.
Maghanap nin Espirituwal na Kayamanan
it-2 687 ¶1-2
Saserdote
An Kristiyanong Pagkasaserdote. Nanuga si Jehova na kun iingatan kan Israel an pakikipagtipan niya sainda, magigi sindang “sarong kahadian nin mga saserdote asin sarong banal na nasyon” na sadiri Niya. (Ex 19:6, NWT) Pero, an pagkasaserdote sa linya ni Aaron magpapadagos sana sagkod na umabot an nakakalabing pagkasaserdote na ipinapanganino kaiyan. (Heb 8:4, 5) Magpapadagos iyan sagkod sa matapos an tipan na Katugunan asin punan an pagpautob kan bagong tipan. (Heb 7:11-14; 8: 6, 7, 13) Sa Israel sana inot na iinalok an pagigin saserdote ni Jehova asin an paglilingkod sa Kahadian na ipinanuga nin Diyos; pag abot nin panahon, iinalok na man ini sa mga Hentil.—Gi 10:34, 35; 15:14; Ro 10:21.
An mga natatadang Judio sana an nag-ako ki Jesus, sa siring, dai nagibo kan nasyon na itao an mga miyembro kan orihinal na kahadian nin mga saserdote asin kan banal na nasyon. (Ro 11:7, 20) Huli sa pagigin bakong maimbod kan Israel, pinatanidan sinda kaidto nin Diyos manungod kaini paagi sa propeta niyang si Hosea ginatos na taon na an nakaagi, na sinasabi: “Dahil isinikwal nindo an kaaraman, isisikwal ko man kamo sa paglilingkod bilang sakong saserdote; asin dahil liningawan nindo an katugunan kan saindong Diyos, lilingawan ko man an saindong mga aki.” (Os 4:6, NWT) Kauyon kaini, sinabi ni Jesus sa Judiong mga lider: “An Kahadian nin Diyos kukuanon sa saindo asin itatao sa sarong nasyon na namumunga nin mga bungang maninigo sa Kahadian.” (Mat 21:43) Minsan siring, huling sakop si Jesu-Cristo kan Katugunan mantang yaon siya digdi sa daga, minidbid niya an Aaronikong pagkasaserdote na ipinapautob kaidto, kaya isinugo niya an mga pinaumayan niyang may leproso na magpasiring sa saserdote asin magtao kan ipinagbubuot na dulot.—Mat 8:4; Mar 1:44; Lu 17:14.
Tampok na mga Kabtang sa Libro nin Exodo
20:5—Paanong si Jehova nagtatao nin “kastigo para sa kasalan nin mga ama” sa maarabot na kapag-arakian? Kun an saro nasa edad na, an lambang indibiduwal hinohokoman basado sa sadiri niang gawe-gawe asin aktitud. Alagad kan an nasyon nin Israel naggibo nin idolatriya, pinagdusahan kaiyan an mga resulta kaini sa laog nin dakol na kapag-arakian pakatapos kaiyan. Namatean maski kan fiel na mga Israelita an epekto kaiyan huli ta an relihiosong pagkadelingkuente kan nasyon nagpagin masakit para sa sainda an pagdadanay sa integridad.
Pagbasa sa Bibliya
(Exodo 19:1-19) Kan ikatulong bulan kan paghali kan mga aki ni Israel sa daga kan Ehipto, kan aldaw na iyan nag-abot sinda sa kapatagan kan Sinai. 2 Huli ta sinda naghali sa Refidim asin uminarabot sa kapatagan kan Sinai, asin sinda nag-irirok sa kapatagan. Asin duman nag-untok si Israel sa atubangan kan bukid. 3 Asin si Moises suminakat sa Diyos, asin inapod siya ni Jehova hali duman sa bukid, na an ulay: “Siring an isasabi mo sa harong ni Jacob, asin saysayon mo sa mga aki ni Israel, 4 ‘Nahiling nindo an ginibo ko sa mga taga Ehipto. Asin kun baga paano an pagkua ko saindo sa ibabaw nin pakpak nin agila asin dinara ko kamo sakuya. 5 Tara, ngunyan, kun magdangog kamo kan sakuyang tingog asin magsunod kamo kan sakuyang tipan, kamo magigin an piniling kayamanan ko sa gabos na mga banwaan, huli ta sadiri ko an bilog na daga. 6 Asin kamo an magigin sakuyang kahadian nin mga saserdote asin banwaan na banal.’ Iyo ini an mga tataramon na isasabi mo sa mga aki ni Israel.” 7 Dangan uminabot si Moises asin inapod niya an mga kamagurangan kan banwaan, asin ibinugtak niya sa atubangan ninda an gabos na ining mga tataramon ni Jehova na ipinagbuot saiya. 8 Asin ta an bilog na banwaan nagsimbag nin saro sana, asin nagsarabi: “Gigibuhon niyamo an gabos na isinabi ni Jehova.” Asin isinabi ni Moises ki Jehova an gabos na mga tataramon kan banwaan. 9 Asin si Jehova suminabi ki Moises: “Uya ngunyan, minadigdi ako sa saimo sa sarong mahibog na panganuron, tanganing madangog kan banwaan kun nakipag-ulay ako saimo saka tanganing man na pagtubudon ka sagkod nuarin pa man.” Asin isinabi ni Moises ki Jehova an gabos na mga tataramon kan banwaan. 10 Asin si Jehova suminabi ki Moises: “Pumaduman ka sa banwaan asin ta pakabanalon mo sinda ngunyan asin sa aga, asin paliniga sinda kan saindang mga gubing. 11 Asin mangag-arandam sinda sa ikatulong aldaw, ta sa ikatulong aldaw mababa si Jehova, sa atubang nin bilog na banwaan, sa alituktok kan Bukid nin Sinai. 12 Asin ta bugtakan mo nin kasagkuran an banwaan sa palibutan, na sabihan, ‘Pagmaan kamo, dai kamo magtukad sa bukid, asin dai kamo magdutdot sa kasagkuran kaiyan. An siisay man na magdutdot kan bukid, totoong gayo magagadan. 13 Dai kaiyan na magdutdot na kamot, alagad ta dadaraklagon siyang mga gapo o paparanaon man; minsan hayop minsan tawo, dai mabubuhay. Kun nakatanog nang halawig an hamudyong, magsarakat sinda sa bukid.” 14 Asin buminaba si Moises sa bukid pasiring sa banwaan, asin pinabanal niya an banwaan, asin nagrilinig sinda kan saindang mga gubing. 15 Asin sinabihan niya an banwaan: “Mag-andam kamo sa ikatulong aldaw. Dai kamo magdurog sa babayi.” 16 Asin nangyari kan ikatulong aldaw kan pagkaaga, uminarabot an mga hurug-hudog asin mga kikilat, asin mahibog na panganuron sa alituktok kan bukid asin an sarong tanog nin hamudyong na makusugon, asin ta pinagtakigan an bilog na banwaan na idtuon duman sa irukan. 17 Asin kinua ni Moises sa irukan an banwaan sa pagsabat sa Diyos, asin sinda duminuruman sa ibaba kan bukid. 18 Asin ta nag-aaso an bilog na Bukid kan Sinai, huli ta si Jehova buminaba duman sa saiyang alituktok siring sa kalayo; asin ta an aso kaiyan nag-iitaas siring sa aso nin hurno nin tinapay, asin ta an bilog na bukid pinagtakigan nin labi. 19 Asin ta an tanog kan hamudyong nagkukusog nin labi-labi, si Moises nagtataram asin pinagsisimbag man siya nin Diyos sa sarong tingog.
AGOSTO 31–SETYEMBRE 6
KAYAMANAN NA YAON SA TATARAMON NIN DIYOS | EXODO 21-22
“Arugon an Pagmansay ni Jehova sa Buhay”
it-1 271
Pagpakol
An sarong among Hebreo na may mga uripon tinutugutan na pakulon an saiyang uripon na lalaki o babayi gamit an sarong sugkod kun an uripon masinuway o rebelyoso. Pero kun magadan an uripon huli sa pagpakol, papadusahan an kagsadiri kan uripon. Alagad kun mabuhay pa nin saro o duwang aldaw an uripon, maserbi ining ebidensiya na nagpaparisang mayo man nin motibong manggadan an kagsadiri kan uripon. Igwa siya nin deretsong magtao nin padusa bilang disiplina, huling an uripon saiyang “kuwarta.” Harayong mangyari na tutuyuhon nin sarong tawo na biyong rauton an saiya mismong mahalagang pagsadiri, ta kapiyerdehan iyan sa saiya. Saro pa, kun an uripon magadan pakalihis nin sarong aldaw o labi pa, dai masisigurado kun an dahilan kan pagkagadan niya iyo an pagpakol o iba pang dahilan. Kaya kun mabuhay pa an uripon nin saro o duwang aldaw, dai papadusahan an kagsadiri.—Ex 21:20, 21.
Inaarog Mo Daw an Pagpapahalaga nin Diyos sa Buhay?
16 Importante ki Jehova an buhay kan lambang tawo. Mahalaga sa saiya dawa an dai pa namumundag na umboy. Sa Katugunan ni Moises, kun aksidenteng makulgan nin sarong tawo an sarong bados tapos nagadan ini o an umboy sa tulak kaini, ibibilang ni Jehova na nagkasala nin paggadan an tawong iyan. An buot sabihon, dawa aksidente an nangyari, dahil may nagadan, dapat iyan pagbayadan. (Basahon an Exodo 21:22, 23.) Para sa Diyos, buhay na persona na an umboy na dai pa namumundag. Kaya base diyan, ano sa hiling mo an paghiling niya sa aborsiyon? Ano daw an namamatian niya pag nahihiling an milyon-milyon na umboy na pinapalaglag kada taon?
Gusto ni Jehova na Ika Magin “Ligtas Asin Nasa Marahay na Kamugtakan”
An mga penalidad kan Ley aplikado man kun an ataman na mga hayop makakolog nin tawo. Kun may tawong magadan huli sa panunuag nin toro, kaipuhan na gadanon kan kagsadiri an toro tanganing magin ligtas an ibang tawo. Huling dai nia puedeng kakanon an karne o ipabakal iyan bilang pagkakan, dakulang kapierdihan an paggadan sa siring na hayop. Alagad ipamugtak na pakatapos na makakolog nin tawo an toro, dai binantayan kan kagsadiri an hayop. Ano an mangyayari? Kun pakatapos kaiyan an iyo man sanang toro makagadan nin tawo, an toro asin an kagsadiri kaiyan gagadanon. Pinapag-isip-isip kan ley na iyan an siisay man na may tendensiang magin pabaya sa saiyang ataman na mga hayop.—Ex. 21:28, 29.
Maghanap nin Espirituwal na Kayamanan
Taano ta Dapat Mong Idusay an Saimong Sadiri ki Jehova?
4 An Kristianong pagdusay sarong seryosong bagay. Iyan orog pa sa simpleng panuga. Pero, paano kita nakikinabang sa pagdusay? Bilang pagkomparar, pag-olayan niato kun paano nagtatao nin mga pakinabang an paggibo nin kapanugaan sa mga relasyon nin mga tawo. An sarong halimbawa iyo an pagkakatood. Tanganing ikaogma an pagkaigwa nin katood, dapat nindong akoon an paninimbagan nin pagigin sarong katood. Iyan may kalabot na kapanugaan—an pakamate nindo nin obligasyon na magmakolog sa saindong katood. An saro sa pinakapambihirang mga pagkakatood na ilinadawan sa Biblia iyo an ki David asin Jonatan. Naggibo pa ngani sinda nin tipan nin pagigin magkatood. (Basahon an 1 Samuel 17:57; 18:1, 3.) Minsan ngani bihira an mga pagkakatood na may arog kaiyan na klase nin kapanugaan, nagkokosog an kadaklan na pagkakatood kun an magkatood may kapanugaan, o pakamate nin obligasyon, sa lambang saro.—Tal. 17:17; 18:24.
5 An Ley na itinao nin Dios sa Israel nagladawan sa saro pang relasyon na nakinabang an banwaan paagi sa paggibo nin kapanugaan. Kun an sarong oripon gustong magkaigwa kan seguridad na permanente siang magin sadiri nin marahay na kagurangnan, puede siang lumaog sa sarong kasundoan na permanente asin obligadong otobon. An Ley nagsabi: “Kun an oripon may pag-insistir na magsabi, ‘Talagang namomotan ko an sakong kagurangnan, an sakong agom asin an sakong mga aki; habo kong maghale bilang saro na pinatalingkas,’ kun siring irarani sia kan saiyang kagurangnan sa tunay na Dios asin papatindogon sia sa may pinto o sa may harigi kan pinto; asin lalabotan nin guwat kan saiyang kagurangnan an saiyang talinga, asin sia magigin saiyang oripon sagkod sa panahon na daing talaan.”—Ex. 21:5, 6.
it-1 1143
Sungay
An sinasabi sa Exodo 21:14 puwedeng mangahulugan na dawa an sarong saserdote dapat na gadanon kun nagkasala ini nin paggadan, o na dawa an pagkapot sa mga sungay kan altar dai makakapalibre sa siisay man na tuyong nanggadan.—Ikumparar an 1Ha 2:28-34.
Pagbasa sa Bibliya
(Exodo 21:1-21) “Asin iyo ini an mga kahatulan na itao mo sainda: 2 “Kun magbakal ka nin uripon na Hebreo, anom na taon na magkukuyog siya, tara sa ikapito siya mahaling tiwasay na daing bayad. 3 Kun siya luminaog na siya sana, siya sana mahali. Kun igwa nin agom, mahali siya asin an saiyang agom maiba saiya. 4 Kun an saiyang kagurangnan tinawan siya nin agom, asin uminaki ini saiya nin mga lalaki asin mga babayi, an agom asin an mga aki niyang lalaki magigin sa saiyang kagurangnan, asin ta an uripon na lalaki mahaling siya sana. 5 Asin ta kun an uripon sumabi, ‘Namumuot ako sa sakuyang kagurangnan, sa sakuyang agom asin sa sakuyang mga aki; dai ako mahaling tiwasay,’ 6 dangan dadarahon siya kan saiyang kagurangnan sa mga hukom asin papadaguson siya sa tata o sa harigi man. Asin ta an saiyang kagurangnan tutusukon an saiyang talinga nin urod, asin ta magigin siya saiyang uripon sagkod nuarin pa man. 7 “Asin ta kun an siisay man magpabakal kan saiyang aking babayi sa pagpauripon, dai siya makakahali siring sa dating paghahali kan mga uripon na lalaki. 8 Kun dai siya makawili sa saiyang kagurangnan, na tinawan saiya, tugutan siya na mabalukat, asin ta dai niya siya ikakapabakal sa ibang banwaan kun isikwal niya siya. 9 Tara kun ipinaagom niya siya sa saiyang aking lalaki, gigibuhon niya saiya siring sa dating pinagkakaugalian sa mga aking babayi. 10 Kun mag-agom siya sa iba, dai mag-iina an saiyang pagbuhay, an saiyang gubing, asin katungdan sa pagkaniaguman. 11 Asin ta kun dai magibo an arin pa man kan tulong bagay na ini, mahali an babayi na daing babayadan na pirak. 12 “An lumugad sa kiisay pa man, na gibuhan niya nin may mawot sa paggadan, gagadanon siya. 13 Tara kun dai niya tinutuyo iyan kundi an Diyos ibinugtak siya sa saiyang mga kamot, ngapit itutukdo ko saimo an lugar na dudulagan niya. 14 Alagad, kun igwa nin magpaabaw-abaw sa saiyang kapwa, asin gadanon niya siyang tuyo, halion mo siya sa sakuyang altar tanganing magadan. 15 Asin ta an maglugad sa saiyang ama o sa saiyang ina, gagadanon. 16 “Siring man an humabon nin saro katawo asin ipabakal niya siya, o kun makua siya sa saiyang mga kamot, siya gagadanon. 17 “Siring man an maglanghad sa saiyang ama o sa saiyang ina gagadanon. 18 “Saro pa kun may mag-iriwal, asin igwang maglugad sa saiyang kapwa nin gapo o nin kamao, asin dai magadan, alagad ta maghilang: 19 Kun makatindog siya asin makalakaw sa luwas na magkapot sa saiyang sugkod, kun siring an nakalugad saiya bubutasan. Mabayad sana siya kan saiyang panahon sa paghilang, asin ta himuhon niya na ikapabulong. 20 “Asin ta kun igwang maglugad sa saiyang uripon na lalaki o sa uripon na babayi gamit an sugkod, asin magadan sa saiyang kamot, babaluson siya. 21 Tara kun magtagal nin sarong aldaw o duwa man, dai siya babaluson huli ta siya an saiyang pirak.