KAPITULO 6
“Nag-abot Na sa Saimo Ngunyan an Katapusan”
POKUS: Kun paano nautob an mga propesiya nin paghukom ni Jehova sa Jerusalem
1, 2. (a) Ano an kakaibang mga iginawi ni Ezekiel? (Hilingon an ritrato sa kapinunan kan kapitulo.) (b) Ano an ihinula niya paagi sa mga iginawi niya?
AN BARETA manungod sa kakaibang iginagawi ni propeta Ezekiel marikas na nakalakop sa mga Judiong idinistiyero sa Babilonya. Sa laog nin sarong semana, mantang kaiba an mga kapwa niya mga idinistiyero, nakatukaw lang siya na mayo sa sadiri asin dai nagtataram. Pero bigla na sana siyang nagtindog asin naglaog sa saiyang harong dangan naminto. Pagkatapos, mantang nakahiling an nagngangaralas na mga kataraid niya, nagluwas an propeta, nagkua nin sarong ladrilyo, ibinugtak iyan sa atubangan niya, asin inukitan niya iyan. Dangan nagpuon siyang maggibo nin kudal-kudal.—Ezek. 3:10, 11, 15, 24-26; 4:1, 2.
2 An mga naghihiling sa saiya, na siguradong padakul nin padakul, tibaad nagngangaralas, ‘Ano daw an kahulugan kan gabos na iyan?’ Sa bandang huri sana lubos na masasabutan kan mga Judiong idinistiyero na an kakaibang iginagawi ni propeta Ezekiel hula palan manungod sa pag-abot nin sarong makatatakot na pangyayari na maghahayag kan matanos na kaanggutan kan Diyos na Jehova. Ano an pangyayaring iyan? Ano an nagin epekto kaiyan sa suanoy na nasyon nin Israel? Ano an kahalagahan kaiyan para sa tunay na mga parasamba ngunyan?
‘Magkua Ka nin Sarong Ladrilyo, nin Trigo, nin Sarong Matarom na Espada’
3, 4. (a) Anong tulong aspekto kan paghukom nin Diyos an inakto ni Ezekiel? (b) Paano inakto ni Ezekiel an pagsalikop sa Jerusalem?
3 Kan mga 613 B.C.E., pinagbutan ni Jehova si Ezekiel na iakto an mga tanda kan tulong aspekto kan maabot na paghukom nin Diyos sa Jerusalem: an pagsalikop sa siyudad, an pagsakit kan mga nakaistar diyan, saka an paglaglag sa siyudad asin sa mga namamanwaan diyan.a Pag-ulayan ta nin mas detalyado an tulong aspektong ini.
4 An pagsalikop sa Jerusalem. Sinabi ni Jehova ki Ezekiel: “Magkua ka nin sarong ladrilyo tapos ibugtak mo iyan sa atubangan mo. . . . Salikupan mo iyan.” (Basahon an Ezekiel 4:1-3.) An ladrilyo nagrerepresentar sa siyudad nin Jerusalem, asin si Ezekiel nagrerepresentar sa hukbo kan Babilonya na gagamiton ni Jehova. Pinagbutan man si Ezekiel na maggibo nin kudal-kudal asin nin pansalikop na rampa saka nin mga pantumbol na panggaba. Ibubugtak niya an mga ini sa palibot kan ladrilyo. Nagrerepresentar an mga ini sa mga gagamiton kan mga kalaban kan Jerusalem para salikupan saka salakayon an siyudad. Tanganing ipahiling na arog kakusog nin lansang, o batbat, an mga kalaban na suldados, mabugtak si Ezekiel nin “lapnad na lutuan na lansang” sa pag-ultanan niya asin kan siyudad. Dangan, ‘ituturuhok niya an saiyang mata’ sa siyudad. An mga pag-aktong iyan nin pagsalakay magseserbing “tanda para sa banwaan nin Israel” na may mangyayaring dai lamang ninda inaasahan. Gagamiton ni Jehova an sarong kalaban na hukbo para salikupan an Jerusalem, an panginot na siyudad kan banwaan nin Diyos asin an namumugtakan kan templo nin Diyos.
5. Iladawan kun paano inakto ni Ezekiel an mangyayari sa mga nakaistar sa Jerusalem.
5 An pagsakit kan mga nakaistar sa Jerusalem. Pinagbutan ni Jehova si Ezekiel: “Magkua [ka] nin trigo, sebada, mga pisog nin habas, lentehas, miho, saka espelta [sarong klase nin trigo] . . . tapos gibuhon mong tinapay,” asin “kada aldaw, magtimbang ka nin 20 siklong kakanon asin iyan an kakanon mo.” Dangan sinabi ni Jehova: “Hahalion ko an suplay nin kakanon.” (Ezek. 4:9-16) Sa eksenang ini, dai na nagrerepresentar si Ezekiel sa hukbo kan Babilonya; imbes, nagrerepresentar siya sa mga nakaistar sa Jerusalem. Paagi sa mga ginibo kan propeta, ihinula na an mangyayaring pagsalikop magigin dahilan na maubos an suplay nin kakanon sa siyudad. Sa panahon na iyan, an tinapay gigibuhon hali sa kakaibang kumbinasyon nin mga sangkap, na nagpaparisa na kakakanon kan mga tawo an ano man na manumpungan ninda. Magigin gurano kagrabe an tiggutom? Garo kinakaulay mismo ni Ezekiel an mga nakaistar sa Jerusalem kan sabihon niya: “An mga ama sa tahaw mo kakakanon an saindang mga aki, asin an mga aki kakakanon an saindang mga ama.” Bilang resulta, dakul an magsasakit huli sa “nakakagadan na mga pana nin tiggutom,” asin an mga tawo ‘mangruruluya.’—Ezek. 4:17; 5:10, 16.
6. (a) Anong duwang papel an sabay na inakto ni Ezekiel? (b) Ano an ipinaparisa kan pagbuot nin Diyos na “timbangon saka banga-bangaon an mga buhok”?
6 An paglaglag sa Jerusalem asin sa mga namamanwaan diyan. Sa parteng ini kan pag-akto kan propesiya, magkasabay na inakto ni Ezekiel an duwang papel. An inot, inakto ni Ezekiel an manungod sa gigibuhon ni Jehova. Sinabi saiya ni Jehova: “Magkua ka nin sarong matarom na espada para gamiton na garo labaha nin barbero.” (Basahon an Ezekiel 5:1, 2.) An kamot ni Ezekiel na may kapot na espada nagrerepresentar sa kamot ni Jehova—an saiyang paghukom—na isasagibo paagi sa hukbo kan Babilonya. An ikaduwa, inakto ni Ezekiel an maeeksperyensiyahan kan mga Judio. Sinabi ni Jehova sa saiya: “Ahiton mo an buhok mo sa payo saka an saimong barabas.” An pag-ahit ni Ezekiel sa saiyang payo naglaladawan sa kun paano sasalakayon asin gagaradanon an mga Judio. Apuwera kaiyan, an pagbuot na ‘magkua nin timbangan para timbangon saka banga-bangaon an mga buhok sa tulong kabtang,’ nagpaparisa na an paghukom ni Jehova sa Jerusalem talagang planado asin lubos na isasagibo.
7. Taano ta sinabi ni Jehova ki Ezekiel na barangaon sa tulong kabtang an buhok asin na magkakalain an gibuhon sa lambang kabtang kaiyan?
7 Taano ta sinabi ni Jehova ki Ezekiel na barangaon sa tulong kabtang an inahit na buhok asin na magkakalain an gibuhon sa lambang kabtang kaiyan? (Basahon an Ezekiel 5:7-12.) An sarong kabtang kan buhok sinulo ni Ezekiel “sa laog kan siyudad” para ipahiling na may mga nakaistar sa Jerusalem na magagadan sa siyudad. An saro pang kabtang kan buhok tinaga-taga ni Ezekiel “sa palibot kan siyudad” para ipahiling na an ibang nakaistar sa Jerusalem gagadanon sa luwas kan siyudad. An huring kabtang kan buhok iwinarak niya sa duros para ipahiling na an ibang nakaistar sa Jerusalem magkakawararak sa ibang mga nasyon, pero sarong “espada” an ‘malapag’ sa sainda. Kaya sain man mapaduman an mga makakaligtas, dai sinda magkakaigwa nin katuninungan.
8. (a) Anong paglaom an ipinaparisa kan pag-akto ni Ezekiel? (b) Paano nautob an propesiya manungod sa “nagkapirang buhok”?
8 Alagad, an pag-akto ni Ezekiel kan propesiya nagpaparisa man nin paglaom. Mapadapit sa buhok na inahit ni Ezekiel, sinabi ni Jehova sa propeta: “Magkua ka . . . nin nagkapirang buhok, asin isuksok mo iyan sa katiklupan kan bado mo.” (Ezek. 5:3) Ipinaparisa kan pagbuot na iyan na an nagkapira sa mga Judio na magkakawararak sa ibang mga nasyon dai magkakagaradan. May mga kabilang sa “nagkapirang buhok” na iyan an makakaiba sa mga idinistiyero na mabalik sa Jerusalem pagkatapos kan 70 taon na pagkabihag sa Babilonya. (Ezek. 6:8, 9; 11:17) Nautob daw an propesiyang iyan? Iyo. Pakalihis nin nagkapirang taon pagkatapos na makatalingkas sa pagkabihag sa Babilonya, sinabi ni propeta Hageo na an nagkapira sa nagkawararak na mga Judio talagang nagbalik sa Jerusalem. Sinda an “mga gurang na lalaki na nakahiling pa kan dating harong,” an buot sabihon, an templo ni Solomon. (Esd. 3:12; Hag. 2:1-3) Sinigurado ni Jehova na maiingatan an dalisay na pagsamba, arog kan ipinanuga niya. An dagdag pang detalye manungod sa pagbabalik na iyan pag-uulayan sa Kapitulo 9 kan publikasyon na ini.—Ezek. 11:17-20.
Ano an Itinutukdo Sato kan Propesiyang Ini Manungod sa Maabot na mga Pangyayari?
9, 10. Anong ihinula na mahalagang mga pangyayari sa maabot an ipinapagirumdom sa sato kan mga inakto ni Ezekiel?
9 An mga pangyayari na inakto ni Ezekiel nagpapagirumdom sa sato kan maabot na mahalagang mga pangyayaring ihinula kan Tataramon nin Diyos. Ano an nagkapira sa mga iyan? Arog kan nangyari sa suanoy na siyudad nin Jerusalem, gagamiton ni Jehova an pulitikal na mga kapangyarihan para gibuhon an sarong bagay na dai lamang inaasahan—an pagsalakay sa gabos na palsong relihiyon sa daga. (Kap. 17:16-18) Kun paanong an paglaglag sa Jerusalem “sarong pambihirang kapahamakan,” an “dakulang kasakitan” man, paagi sa giyera kaiyan na Armagedon, magigin sarong pangyayari na “dai pang arog kaiyan na nangyari” puon pa kaidto.—Ezek. 5:9; 7:5; Mat. 24:21.
10 Ipinaparisa kan Tataramon nin Diyos na an indibidwal na mga parasuportar kan palsong relihiyon makakaligtas sa papaabot na pagkalaglag kaiyan. Huli sa takot, an mga makakaligtas na ini maiba sa iba pang mga naghahanap nin matataguan. (Zac. 13:4-6; Kap. 6:15-17) An kamugtakan ninda nagpapagirumdom sa sato kan nangyari sa mga nakaistar sa suanoy na Jerusalem na nakaligtas sa pagkalaglag kaiyan asin iwinarak “sa duros.” Arog kan napag-ulayan ta sa parapo 7, dawa ngani nakaligtas sinda sa laog nin kadikit na panahon, naghugkot si Jehova “nin espada para lapagon [sinda].” (Ezek. 5:2) Sa kaagid na paagi, sain man magtago an mga makakaligtas sa pagsalakay sa mga relihiyon, dai iyan makakataong proteksiyon sa sainda sa espada ni Jehova. Sa Armagedon, gagaradanon sinda, kaiba kan gabos na mga arog-kanding.—Ezek. 7:4; Mat. 25:33, 41, 46; Kap. 19:15, 18.
Kun manungod sa paghuhulit kan maugmang bareta, magigin mga “púla” kita
11, 12. (a) An pakasabot ta sa propesiya ni Ezekiel manungod sa pagsalikop sa Jerusalem igwa nin anong epekto sa pagmansay ta sa ministeryo? (b) Ano an posibleng magbago sa satong gibuhon na paghuhulit saka sa mensahe ta?
11 An pakasabot ta sa propesiyang ini igwa nin anong epekto sa pagmansay ta sa ministeryo asin sa pagkaapurado kaiyan? Idinuduon kaini sa sato na kaipuhan tang gibuhon an pinakamakakaya ta ngunyan para tabangan an mga tawo na magin mga lingkod ni Jehova. Taano? Huling limitado na an panahon na natatada para ‘gumibo nin mga disipulo sa mga tawo kan gabos na nasyon.’ (Mat. 28:19, 20; Ezek. 33:14-16) Pag “an pamakol” (an pulitikal na mga kapangyarihan) magpuon na sa pagsalakay sa mga relihiyon, dai na kita maghuhulit kan mensahe nin kaligtasan. (Ezek. 7:10) Kun manungod sa paghuhulit kan maugmang bareta, magigin mga “púla” kita, kun paanong si Ezekiel nagin púla, o nagpundo sa pagpahayag kan saiyang mensahe, sa sarong kabtang kan saiyang ministeryo. (Ezek. 3:26, 27; 33:21, 22) Totoo, pagkalaglag kan palsong relihiyon, an mga tawo garo man sana may pagkadesperadong “mahagad nin bisyon sa sarong propeta,” pero mayo sindang makukuang mga instruksiyon manungod sa kaligtasan. (Ezek. 7:26) Tapos na an panahon para umako kan siring na mga instruksiyon asin para magin disipulo ni Cristo.
12 Alagad, dai buot sabihon na tapos na an satong gibuhon na paghuhulit. Taano man? Durante kan dakulang kasakitan, posibleng pupunan niyato an pagpahayag kan mensahe nin paghukom na magigin siring sa damat na pag-uran nin yelo. An mensaheng iyan magigin malinaw na tanda na maabot na sa katawuhan an katapusan kan maraot na kinaban.—Kap. 16:21.
“Hilinga, Iyan Nagdadangadang!”
13. Taano ta sinabihan ni Jehova si Ezekiel na maghigdang nakatagilid sa wala dangan sa tuo?
13 Apuwera sa paghula kun paano malalaglag an Jerusalem, inakto man ni Ezekiel kun nuarin iyan mangyayari. Sinabihan ni Jehova si Ezekiel na maghigdang nakatagilid sa wala sa laog nin 390 aldaw asin sa tuo sa laog nin 40 aldaw. An kada aldaw nagrerepresentar sa sarong taon. (Basahon an Ezekiel 4:4-6; Bil. 14:34) Paagi sa pag-aktong iyan, na posibleng ginibo ni Ezekiel nin nagkapirang oras kada aldaw, naaraman an eksaktong taon kan pagkalaglag kan Jerusalem. An 390 taon na pagkakasala kan Israel minalataw na nagpuon kan 997 B.C.E., an taon na nabanga an 12 tribong Kahadian. (1 Ha. 12:12-20) An 40 taon na pagkakasala kan Juda posibleng marhay na nagpuon kan 647 B.C.E., an taon na inasignaran si Jeremias bilang propeta tanganing malinaw na patanidan an kahadian nin Juda manungod sa maabot na kalaglagan kaini. (Jer. 1:1, 2, 17-19; 19:3, 4) Kaya, an duwang peryodo nin panahon parehong masagkod sa 607 B.C.E., an mismong taon na buminagsak saka nalaglag an Jerusalem, arog kan ihinula ni Jehova.b
14. (a) Paano ipinahiling ni Ezekiel na nagtitiwala siya na pirming nasa oras si Jehova? (b) Ano an mangyayari bago malaglag an Jerusalem?
14 Kan panahon na inako ni Ezekiel an propesiya manungod sa 390 aldaw asin 40 aldaw, posibleng dai pa niya aram an eksaktong taon kan kalaglagan kan Jerusalem. Minsan siring, kan mga taon bago an kalaglagan kaini, pauruutro niyang pinatanidan an mga Judio na maabot na an paghukom ni Jehova. “Nag-abot na sa saimo ngunyan an katapusan,” an ipinahayag niya. (Basahon an Ezekiel 7:3, 5-10.) Aram ni Ezekiel na pirming nasa oras si Jehova. (Isa. 46:10) Ihinula man kan propeta kun ano an mga mangyayari bago malaglag an Jerusalem: “Sunod-sunod na maabot an kapahamakan.” Dangan, an mga pangyayaring iyan maresulta sa pagbagsak kan mga kamugtakan sa sosyedad, relihiyon, saka gobyerno.—Ezek. 7:11-13, 25-27.
15. Anong mga kabtang kan propesiya ni Ezekiel an nagpuon na mautob puon kan 609 B.C.E.?
15 Pakalihis nin pirang taon pagkatapos na ipahayag ni Ezekiel an pagbagsak kan Jerusalem, nagpuon nang mautob an propesiya. Kan 609 B.C.E., naaraman ni Ezekiel na nagpuon na an pagsalakay sa Jerusalem. Kan panahon na iyan, pinatanog an trumpeta para apudon an mga tawo na magtiripon tanganing idepensa an saindang siyudad, pero arog kan ihinula ni Ezekiel, “mayo nin nagpapasiring sa ralaban.” (Ezek. 7:14) Dai nag-arabot an mga nakaistar sa Jerusalem para idepensa an siyudad sa nananakop na mga Babilonyo. Tibaad inisip kan nagkapirang Judio na ililigtas sinda ni Jehova. Ginibo na niya iyan dati kan purbaran kan mga Asiriano na sakupon an Jerusalem; ginadan kan sarong anghel ni Jehova an kadaklan sa hukbo kan mga Asiriano. (2 Ha. 19:32) Pero ngunyan, mayong nag-abot na anghel. Dai nahaloy, an sinalikupan na siyudad nagin garo sarong “lutuan” na ‘isinunad sa kalayo,’ asin an mga nakaistar diyan ginibong garo “mga pidaso nin karne” sa laog kan lutuan. (Ezek. 24:1-10) Pagkatapos kan 18 bulan na pagsalikop na nagkawsa nin grabeng pagsakit, nalaglag na an Jerusalem.
“Magtipon Kamo Para sa Saindong Sadiri nin Kayamanan sa Langit”
16. Paano ta maipapahiling ngunyan na nagtitiwala kita na pirming nasa oras si Jehova?
16 Ano an manunudan ta sa kabtang na ini kan propesiya ni Ezekiel? May koneksiyon daw ini sa mensaheng ihinuhulit ta saka sa reaksiyon kan mga hinuhulitan ta? Nagdesisyon na si Jehova kun nuarin gigibuhon an paglaglag sa palsong relihiyon—asin sa giraray, papatunayan niya na pirmi siyang nasa oras. (2 Ped. 3:9, 10; Kap. 7:1-3) Dai ta aram an eksaktong petsa kan pangyayaring iyan. Pero, arog ni Ezekiel, padagos tang isasagibo an pagbuot ni Jehova na pauruutrong patanidan an mga tawo, na sinasabi: “Nag-abot na sa saimo ngunyan an katapusan.” Taano ta kaipuhan tang uruutruhon an mensaheng iyan? An dahilan niyato pareho kan ki Ezekiel.c Dai naniwala an kadaklan kan mga tawong pinahayagan niya kan propesiya nin Diyos manungod sa pagbagsak kan Jerusalem. (Ezek. 12:27, 28) Pero pag-abot nin panahon, an nagkapirang Judiong idinistiyero sa Babilonya nagpahiling nin matanos na kamugtakan nin puso, asin nagbalik sinda sa sadiri nindang daga. (Isa. 49:8) Sa kaagid na paagi, dakul na tawo ngunyan an habong maniwala na matatapos an kinaban na ini. (2 Ped. 3:3, 4) Dawa arog kaiyan, sagkod na may panahon pa para akuon kan mga tawo an mensahe nin Diyos, gusto tang tabangan an mga tawong sadiyosan an puso na manumpungan an dalan na pasiring sa buhay.—Mat. 7:13, 14; 2 Cor. 6:2.
17. Anong mga kamugtakan asin pangyayari an mahihiling niyato durante kan dakulang kasakitan?
17 An propesiya ni Ezekiel nagpapagirumdom man sa sato na pag nangyari na an pagsalakay sa mga relihiyon, an mga miyembro kaiyan dai ‘mapasiring sa ralaban’ para idepensa an relihiyon ninda. Imbes, maiisip ninda na dai dinadangog an pag-apod ninda nin “Kagurangnan, Kagurangnan,” kaya “malaylay an mga kamot ninda” asin magigin ‘grabe an pagtakig’ ninda. (Ezek. 7:3, 14, 17, 18; Mat. 7:21-23) Ano pa an gigibuhon ninda? (Basahon an Ezekiel 7:19-21.) Sinabi ni Jehova: “Iaapon ninda sa mga tinampo an saindang plata.” An mga tataramon na iyan manungod sa mga nakaistar sa suanoy na Jerusalem malinaw man na naglaladawan sa mangyayari durante kan dakulang kasakitan. Sa panahon na iyan, marerealisar kan mga tawo na dai sinda maililigtas kan kuwarta sa maabot na kapahamakan.
18. Anong leksiyon manungod sa pagbugtak nin mga priyoridad an manunudan ta sa propesiya ni Ezekiel?
18 Nasasabutan mo daw kun ano an leksiyon para sa sato kan kabtang na ini kan propesiya ni Ezekiel? May koneksiyon ini sa pangangaipo na magbugtak nin tamang mga priyoridad. Pag-isipan ini: Kaidto sanang marealisar kan mga nakaistar sa Jerusalem na nag-abot na an katapusan kan saindang siyudad asin kan buhay ninda asin na dai sinda maililigtas kan mga pagsadiri ninda, kaidto lang sinda naggibo nin dakulang mga pagbabago sa mga priyoridad ninda. Inarapon ninda an mga pagsadiri ninda asin nagpuon na ‘maghagad nin bisyon sa sarong propeta’—pero huri na an ginibo nindang mga pagbabago. (Ezek. 7:26) Sa kabaliktaran, aram na aram na niyato na haranihon na an katapusan kan maraot na kinaban na ini. Kaya, an pagtubod ta sa mga panuga nin Diyos nagpapahiro sa sato na magbugtak nin tamang mga priyoridad sa buhay. Huli kaiyan, sibot kita sa paghanap nin espirituwal na mga kayamanan, na igwa nin nagdadanay na halaga asin dai nuarin man iaapon “sa mga tinampo.”—Basahon an Mateo 6:19-21, 24.
19. Ano an epekto sa sato ngunyan kan propesiya ni Ezekiel?
19 Bilang sumaryo, ano an manunudan ta sa propesiya ni Ezekiel manungod sa pagbagsak kan Jerusalem? Nagpapagirumdom iyan sa sato na limitado na an panahon na natatada para tabangan an iba na magin mga lingkod nin Diyos. Kaya ginigibo ta na may pagkaapurado an paggibo nin mga disipulo. Nauugma kitang marhay pag may mga sadiyosan an puso na nagdedesisyon na magsamba sa satong Ama, si Jehova. Pero, dawa sa mga dai naggigibo kan lakdang na iyan, padagos tang itinatao an patanid na itinao ni Ezekiel sa mga tawo kan panahon niya: “Nag-abot na sa saimo ngunyan an katapusan.” (Ezek. 3:19, 21; 7:3) Kasabay kaini, determinado kita na pagdanayon an satong pagtitiwala ki Jehova asin na pirming gibuhon na panginot saka pinakamahalaga sa satong buhay an dalisay na pagsamba.—Sal. 52:7, 8; Tal. 11:28; Mat. 6:33.
a Rasonableng isipon na an gabos na tandang ini inakto ni Ezekiel sa atubangan nin mga nagmamasid. Taano? Huling kun mapadapit sa nagkapirang pag-akto, arog kan pagluto nin tinapay asin pagdara nin bagahe, espesipikong ipinagbuot ni Jehova ki Ezekiel na gibuhon iyan “sa atubangan ninda” o “mantang nakahiling sinda.”—Ezek. 4:12; 12:7.
b Paagi sa pagtugot na malaglag an Jerusalem, ipinahayag ni Jehova an saiyang paghukom bako sana sa duwang tribong kahadian nin Juda kundi pati sa sampulong tribong kahadian nin Israel. (Jer. 11:17; Ezek. 9:9, 10) Hilingon an Kaunawaan sa Kasulatan, Tomo 2, p. 138-139, “Kronolohiya—Mula 997 B.C.E. Hanggang sa Pagkatiwangwang ng Jerusalem.”
c Mangnuhon na sa Ezekiel 7:5-7 pa sana, anom na beses nang sinambit ni Jehova an mga tataramon na “nagdadangadang,” “maabot,” saka “nag-abot.”