Libro kan Biblia Numero 43—Juan

Kagsurat: Apostol Juan

Kun Saen Isinurat: Efeso o sa harani

Natapos an Pagsurat: Mga 98 C.E.

Sakop na Panahon: Pagkatapos kan introduksion, 29–33 C.E.

AN MGA rekord kan Ebanghelyo ni Mateo, Marcos, asin Lucas labi nang 30 taon na nasa sirkulasyon asin iningatan kan mga Kristiano kan enot na siglo bilang mga surat nin mga tawo na pinasabngan kan banal na espiritu. Ngonyan, mantang harani na an pagtatapos kan siglo asin nagdidikit na an bilang kan mga nakaibaiba ni Jesus, tibaad luminataw nanggad an hapot na, Igwa pa daw nin dapat na isaysay? Igwa pa daw nin saro na, gikan sa personal na mga nagigirumdoman nia, makakatao nin mahalagang marhay na mga detalye kan ministeryo ni Jesus? Iyo, igwa. An gurang nang si Juan partikularmenteng binendisyonan sa saiyang pakiibaiba ki Jesus. Minalataw na sia kabilang sa enot na mga disipulo ni Juan na Bautisador na ipinamidbid sa Kordero nin Dios asin saro sa enot na apat na inagda kan Kagurangnan na umiba sa saiya sa bilog na panahon na ministeryo. (Juan 1:​35-39; Mar. 1:​16-20) Nagpadagos sia sa dayupot na pakiibaiba ki Jesus sa bilog na ministeryo kaini asin sia an disipulo na ‘namomotan ni Jesus’ na naghilay sa atubangan kan daghan ni Jesus sa huring Paskua. (Juan 13:23; Mat. 17:1; Mar. 5:37; 14:33) Sia presente sa makamomondong gayo na eksena nin paggadan ki Jesus, kun saen ipinagkatiwala ni Jesus sa saiya an pag-ataman sa Saiyang ina sa laman, asin sia an naenot ki Pedro kan sinda magdalagan pasiring sa lolobngan tanganing imbestigaran an bareta na nagbangon na si Jesus.​—⁠Juan 19:​26, 27; 20:​2-4.

² Huling pinagin maygurang kan haros 70 taon sa aktibong ministeryo saka pinakosog kan mga bisyon asin paghorophorop sa saiyang dai pa sana nahahaloy na mapungaw na pagkabilanggo sa isla nin Patmos, nasangkapan na marhay si Juan na isurat an mga bagay na haloy na niang iningatan sa saiyang puso. Pinakosog ngonyan kan banal na espiritu an saiyang isip na girumdomon asin isurat an dakol sa mahalagang marhay asin nagtataong-buhay na mga kasabihan na idto tanganing an lambang nagbabasa ‘magtubod na si Jesus iyo an Cristo, na Aki nin Dios, asin na, huli sa pagtubod, puede siang magkamit nin buhay paagi sa ngaran ni Jesus.’​—⁠20:⁠31.

³ An mga Kristiano sa kapinonan kan ikaduwang siglo nagtubod na si Juan an kagsurat kan pagkasaysay na ini asin minansay man ninda an surat na ini bilang dai makukuestion na kabtang kan canon kan ipinasabong na Kasuratan. Si Clemente na taga Alejandria, Ireneo, Tertuliano, asin si Origen, na gabos nabuhay sa paghinanapos kan ikaduwang siglo asin sa kapinonan kan ikatolong siglo, nagpatunay na si Juan an kagsurat. Dugang pa, maheheling sa libro mismo an dakol na panlaog na ebidensia na si Juan an kagsurat. Malinaw na sarong Judio an kagsurat asin pamilyar siang marhay sa mga kaugalean kan mga Judio saka sa saindang daga. (2:6; 4:5; 5:2; 10:​22, 23) An mismong pagigin personal kan pagkasaysay nagpaparisa na sia bako sanang apostol kundi saro sa mas dayupot na tolo​—⁠si Pedro, Santiago, asin si Juan​—⁠na nakaiba ni Jesus sa espesyal na mga okasyon. (Mat. 17:1; Mar. 5:37; 14:33) Sa mga ini, dai puedeng si Santiago (na aki ni Zebedeo) an kagsurat huli ta ipinagadan sia ni Herodes Agripa I kan mga 44 C.E., haloy pa bago isurat an librong ini. (Gibo 12:⁠2) Dai man puedeng si Pedro huli ta sa Juan 21:​20-24 sinambit sia na kaiba kan kagsurat.

⁴ Sa huring mga bersikulong ini, nasambitan an kagsurat bilang an disipulo na “namotan ni Jesus,” asin ini saka an kaagid na mga pananaram ginamit nin nagkapirang beses sa rekord na ini, minsan ngani nungkang nasambitan an ngaran ni apostol Juan. Si Jesus kinokotar digdi na nagsabi manongod sa saiya: “Kun kabotan ko na sia magdanay sagkod na ako dumatong, ano man an labot mo?” (Juan 21:​20, 22) Isinusuherir kaini na an disipulong nasambitan mabubuhay nin mas halawig kisa ki Pedro asin sa iba pang mga apostol. An gabos na ini angay na nanonongod ki apostol Juan. Interesante na pagkatapos na akoon ni Juan an bisyon sa Kapahayagan dapit sa pagdatong ni Jesus, tinapos nia an pambihirang hula paagi sa mga tataramon na: “Amen! Madia na, Kagurangnan na Jesus.”​—⁠ Kap. 22:⁠20.

⁵ Minsan ngani mayo nin itinataong depinidong impormasyon an mga surat ni Juan dapit sa bagay na iyan, naniniwala an kadaklan na isinurat ni Juan an saiyang Ebanghelyo pakabalik nia hale sa pagkadistiero sa isla nin Patmos. (Kap. 1:⁠9) Pinabalik kan Romanong emperador na si Nerva, kan 96-98 C.E., an dakol na idinistiero durante kan pagtatapos kan pamamahala kan sinundan niang emperador na si Domiciano. Pagkasurat kan saiyang Ebanghelyo, kan mga 98 C.E., pinapaniwalaan na si Juan matoninong na nagadan sa Efeso kan ikatolong taon ni Emperador Trajan, kan 100 C.E.

⁶ Kun manongod sa Efeso o sa palibot kaiyan bilang an lugar na dian iyan isinurat, an istoryador na si Eusebio (mga 260-342 C.E.) kinotar si Ireneo na nagsabi: “Si Juan mismo, na disipulo kan Kagurangnan, na naghilay pa ngani sa daghan kaini, isinurat man an ebanghelyo, mientras na sia nag-eerok sa Efeso sa Asia.”a An bagay na an libro isinurat sa luwas kan Palestina sinusuportaran kan dakol na pagsambit kaiyan sa mga kaiwal ni Jesus paagi sa pangkagabsan na termino na “mga Judio,” imbes na “mga Fariseo,” “mga poon na saserdote,” asin iba pa. (Juan 1:19; 12:⁠9) Siring man, an Dagat nin Galilea ipinaliwanag paagi sa Romanong ngaran kaiyan, an Dagat nin Tiberias. (6:1; 21:⁠1) Para sa kapakanan kan mga bakong Judio, si Juan nagtao nin nakakatabang na mga paliwanag manongod sa Judiong mga kapiestahan. (6:4; 7:2; 11:55) An lugar na pinagdistierohan sa saiya, an Patmos, harani sa Efeso, asin an saiyang pagigin pamilyar sa Efeso, saka sa iba pang kongregasyon sa Asia Minor, ipinaparisa kan Kapahayagan kapitulo 2 asin 3.

⁷ An mahalagang mga manuskrito na nadiskobre kan ika-20 siglo nagpapatotoo sa pagkamasasarigan kan Ebanghelyo ni Juan. An saro sa mga ini iyo an sarong kapidaso kan Ebanghelyo ni Juan na nakua sa Egipto, na inaapod ngonyan na Papyrus Rylands 457 (P⁵²), na yaon an Juan 18:​31-33, 37, 38, asin iniingatan sa John Rylands Library sa Manchester, Inglatera.b Kun mapadapit sa patunay kaiyan sa tradisyon na si Juan an kagsurat kaidtong pagtatapos kan enot na siglo, an gadan nang si Sir Frederic Kenyon nagsabi sa saiyang librong The Bible and Modern Scholarship, 1949, pahina 21: “Dawa ngani sadit, iyan igo nang patunay na an sarong manuskrito kan Ebanghelyong ini nasa sirkulasyon na kaidtong mga peryodo nin A.D. 130-150, na posibleng marhay na sa sarong probinsia nin Roma, an Egipto, na dian iyan nadiskobre. Kun tatawan nin pinakadikit na panahon na makasirkular an ebanghelyo hale sa pinaghalean kaiyan, an petsa kan pagsurat mabalik na marhay sa tradisyonal na petsa sa huring dekada kan enot na siglo kaya mayo nang ano man na dahelan na kuestionon an pagigin balido kan tradisyon.”

⁸ An Ebanghelyo ni Juan pambihira huli sa introduksion kaiyan, na naghahayag kan Tataramon, na “sa kapinonan kaibanan nin Dios,” bilang an Saro na paagi sa saiya nag-eksister an gabos na bagay. (1:⁠2) Pakatapos na ipaaram an mahalagang marhay na relasyon kan Ama asin Aki, pinonan ni Juan an ekspertong paglaladawan sa mga gibo asin diskurso ni Jesus, nangorogna sa punto de vista kan dayupot na pagkamoot na nagbobogkos sa gabos na bagay sa pagkasararo sa dakulang areglo nin Dios. An pagkasaysay na ini kan buhay ni Jesus digdi sa daga sakop an peryodo na 29-33 C.E., asin maingat iyan sa pagsambit kan apat na Paskua na inatenderan ni Jesus durante kan saiyang ministeryo, na sa siring nagtatao nin prueba na tolo may kabangang taon an lawig kan saiyang ministeryo. An tolo sa mga ini nasambitan bilang mga Paskua. (2:13; 6:4; 12:1; 13:⁠1) An saro sa mga ini nasambitan na sarong “kapiestahan kan mga Judio,” alagad maheheling sa konteksto na iyan nangyari dai nahaloy pakatapos na sabihon ni Jesus na “apat na bulan pa bago magdatong an pag-ani,” na sa siring ipinaparisa na an kapiestahan na iyan iyo an Paskua, na ginigibo sa mga kapinonan kan pag-ani.​—⁠4:35; 5:⁠1.c

⁹ An maogmang bareta “sono ki Juan” sa kadaklan suplementaryo; an 92 porsiento kaiyan bagong impormasyon na mayo sa iba pang tolong Ebanghelyo. Minsan siring, nagtapos si Juan paagi sa mga tataramon na: “Igwa, sa katunayan, nin dakol pang ibang bagay na ginibo man ni Jesus, na, kun an mga iyan isinurat sa bilog na detalye, paghona ko sana, an kinaban mismo dai magkakaigo na bugtakan kan mga rolyo na isinurat.”​—⁠21:⁠25.

KUN TAANO TA KAPAKIPAKINABANG

³⁰ Huling mapuersa an pagigin direkta kaiyan saka nakakakombensir an personal asin nakakaogmang paglaladawan kaiyan sa Tataramon, na nagin Cristo, an maogmang bareta “sono ki Juan” nakakatabang sa sato na orog na mamidbid sa tataramon patin sa gibo an linahidan na Aki na ini nin Dios. Dawa ngani simple an estilo asin bokabularyo ni Juan na huli kaiyan masasabing sia ‘daing inadalan asin ordinaryong’ tawo, makosogon pa man giraray an puersa kan saiyang pananaram. (Gibo 4:13) Halangkawon an paglaladawan kan saiyang Ebanghelyo sa dayupot na pagkaminootan kan Ama asin Aki, saka sa maogma asin mamomoton na relasyon na maeeksperyensiahan sa pagigin kasaro ninda. Ginamit ni Juan an mga tataramon na “pagkamoot” asin “namotan” nin mas dakol na beses kisa sa tolo pang Ebanghelyo dawa pagsararoon iyan.

³¹ Sa kapinonan mamuraway nanggad an relasyon kan Tataramon asin kan Dios na Ama! Sa tabang nin Dios “an Tataramon nagin laman asin nag-erok sa tahaw niato, patin naheling niato an saiyang kamurawayan, kamurawayan na arog kan yaon sa aking bugtong gikan sa ama; asin sia pano nin dai na kutana maninigong kabootan asin katotoohan.” (Juan 1:14) Dangan, sa bilog na pagkasaysay ni Juan, idinoon ni Jesus na an saiyang relasyon iyo an pagpapasakop bilang pagkuyog na daing pagduda sa kabotan kan Ama. (4:34; 5:​19, 30; 7:16; 10:​29, 30; 11:​41, 42; 12:​27, 49, 50; 14:10) An pagpahayag nia kan dayupot na relasyon na ini nakaabot sa mamuraway na kulminasyon kaiyan sa nakakapahirong pamibi na nakasurat sa Juan kapitulo 17, na dian ibinareta ni Jesus sa saiyang Ama na natapos na nia an gibohon na ipinagibo Nia sa saiya digdi sa daga asin nagsabi pa: “Kaya ngonyan, Ama, pamurawaya ako sa kataed mo kan kamurawayan na dating yaon sa sako sa kataed mo bago an kinaban.”​—⁠17:⁠5.

³² Kumusta man an relasyon ni Jesus sa saiyang mga disipulo? Pirmeng idinodoon an papel ni Jesus bilang an solamenteng paagihan kan pagpaabot kan mga bendisyon nin Dios sa mga ini asin sa bilog na katawohan. (14:​13, 14; 15:16; 16:​23, 24) Sia inaapod na “an Kordero nin Dios,” “an tinapay nin buhay,” “an liwanag kan kinaban,” “an marahay na pastor,” “an pagkabuhay liwat asin an buhay,” “an dalan asin an katotoohan patin an buhay,” saka “an tunay na poon nin ubas.” (1:29; 6:35; 8:12; 10:11; 11:25; 14:6; 15:⁠1) Sa ilustrasyon na ini kan “tunay na poon nin ubas” ipinahayag ni Jesus an makangangalas na pagkasararo bako sanang sa pag-oltanan kan saiyang tunay na mga parasunod asin nia mismo kundi pati kan Ama. Paagi sa pamumunga nin dakol, mapapamuraway ninda an saiyang Ama. “Kun paanong namomotan ako kan Ama asin namomotan ko kamo, magdanay kamo sa sakong pagkamoot,” an sadol ni Jesus.​—⁠15:⁠9.

³³ Dangan odok nanggad siang namibi ki Jehova na an gabos na namomotan na ini, saka ‘an mga nagtutubod sa saiya paagi sa saindang tataramon,’ magin logod kasaro kan saiyang Ama asin nia mismo, na pinakangbanal kan tataramon nin katotoohan! Tunay nanggad, an bilog na katuyohan kan ministeryo ni Jesus marahayon na ipinahayag sa huring mga tataramon kan saiyang pamibi sa saiyang Ama: “Ipinamidbid ko sa sainda an saimong ngaran asin ipapamidbid ko pa iyan, tanganing an pagkamoot na ikinamoot mo sa sako mapasa sainda asin ako magin kasaro ninda.”​—⁠17:​20, 26.

³⁴ Minsan ngani babayaan ni Jesus an saiyang mga disipulo sa kinaban, dai nia sinda babayaan na dai nin paratabang, “an espiritu kan katotoohan.” Dugang pa, tinawan nia sinda nin napapanahon na hatol manongod sa saindang relasyon sa kinaban, na ipinapaheling sa sainda kun paano magigin mapanggana bilang “mga aki nin liwanag.” (14:​16, 17; 3:​19-21; 12:36) “Kun kamo magdanay sa sakong tataramon, kamo tunay na sakong mga disipulo,” an sabi ni Jesus, “asin mamimidbid nindo an katotoohan, asin an katotoohan mapatalingkas sa saindo.” Sa kabaliktaran, sinabi nia sa mga aki nin kadikloman: “Gikan kamo sa saindong ama na Diablo, asin boot nindo na gibohon an mga horot kan saindong ama. . . . Dai sia nagdanay sa katotoohan, huli ta mayo sa saiya an katotoohan.” Kun siring, magin determinado kita na pirmeng manindogan sa katotoohan, iyo, na ‘sambahon an Ama sa espiritu asin katotoohan,’ asin mapakosog kan mga tataramon ni Jesus: “Kosogan nindo an saindong boot! Nadaog ko an kinaban.”​—⁠8:​31, 32, 44; 4:23; 16:⁠33.

³⁵ Ini gabos may koneksion man sa Kahadean nin Dios. Si Jesus nagpatotoo kan binibista: “An sakong kahadean bakong kabtang kan kinaban na ini. Kun an sakong kahadean kabtang kan kinaban na ini, nakipaglaban kutana an sakuyang mga lingkod tanganing dai ako ikatao sa mga Judio. Kundi, sa katotoohan, an sakong kahadean bakong gikan digdi.” Dangan, bilang simbag sa hapot ni Pilato, sia nagsabi: “Ika mismo an nagsasabi na ako hade. Ako namundag dahel kaini, asin dahel kaini ako napadigdi sa kinaban, tanganing ako magpatotoo sa katotoohan. An lambang tawo na nasa lado kan katotoohan naghihinanyog sa sakong tingog.” (18:​36, 37) Maogma nanggad an mga naghihinanyog asin “namundag giraray” tanganing ‘lumaog sa kahadean nin Dios’ kasaro kan Hade. Maogma an “ibang karnero” na naghihinanyog sa tingog kan Pastor asin Hade na ini saka nagkakamit nin buhay. Igwa nanggad nin dahelan na magpasalamat huli sa probisyon na Ebanghelyo ni Juan, huli ta iyan isinurat “tanganing kamo magturubod na si Jesus iyo an Cristo na Aki nin Dios, asin na, huli sa pagtubod, kamo puedeng magkamit nin buhay paagi sa saiyang ngaran.”​—⁠3:​3, 5; 10:16; 20:⁠31.

[Mga Nota sa Ibaba]