Sarong Libro Gikan sa Dios
“An hula dai kasuarin man dinara paagi sa kabotan nin tawo, kundi an mga tawo nagtaram hale sa Dios mantang sinda pinahihiro kan banal na espiritu.”—2 PEDRO 1:21.
1, 2. (a) Taano ta ihinahapot nin iba kun baga an Biblia may koneksion sa modernong pamumuhay? (b) Anong tolong prueba an magagamit niato tanganing ipaheling na an Biblia gikan sa Dios?
MAY koneksion daw an Biblia sa mga tawo na nabubuhay nin haranihon na sa ika-21 siglo? An iba naghohonang mayo. “Mayo nin siisay man na masuportar sa paggamit nin 1924 edisyon nin librong pag-aadalan sa kimika sa sarong modernong klase sa kimika—kadakol na kan nanodan manongod sa kimika poon kaidto,” an isinurat ni Dr. Eli S. Chesen, sa pagpaliwanag kun taano sa paghona nia ta lihis na sa uso an Biblia. Sa luwas, garo baga rasonable an argumentong ini. Total, dakol na an nanodan nin tawo manongod sa siensia, kamugtakan nin isip, asin gawe-gawe nin tawo poon kan mga panahon kan Biblia. Kun siring, an iba nag-iisip-isip: ‘Paano an siring kasuanoy na libro mawawaran nin sientipikong mga sala? Paano iyan magkakaigwa nin hatol na praktikal sa modernong pamumuhay?’
2 Itinatao mismo kan Biblia an simbag. Sa 2 Pedro 1:21, sinasabi sa sato na an mga propeta sa Biblia “nagtaram hale sa Dios mantang sinda pinahihiro kan banal na espiritu.” Sa siring ipinaheheling kan Biblia na iyan sarong libro gikan sa Dios. Pero paano niato makokombensir an iba na ini totoo? Estudyaran ta an tolong prueba na an Biblia Tataramon nin Dios: (1) Iyan eksakto sa siensia, (2) iyan igwa nin dai apektado nin panahon na mga prinsipyo na praktikal para sa modernong pamumuhay, asin (3) iyan igwa nin espesipikong mga hula na naotob, siring sa pinatutunayan nin mga katotoohan sa kasaysayan.
Sarong Libro na Oyon sa Siensia
3. Taano an Biblia ta dai naaano nin mga diskobremiento sa siensia?
3 An Biblia bakong libro sa siensia. Minsan siring, iyan libro nin katotoohan, asin an katotoohan magdadanay minsan agihan nin halawig na panahon. (Juan 17:17) An Biblia dai naaano nin mga diskobremiento sa siensia. Kun kinokomentohan kaiyan an mga bagay na may koneksion sa siensia, iyan biyong mayo nin suanoy na “sientipikong” mga teoriya na napatunayan na mga osipon sana. Sa katunayan, iyan may mga deklarasyon na bako sanang tama sa siensia kundi daing kadudaduda na kontra man sa rekonosidong mga opinyon kaidto. Estudyare, halimbawa, an pagkakaoyon kan Biblia asin kan siensia medikal.
4, 5. (a) Ano an dai nasabotan nin suanoy na mga doktor manongod sa helang? (b) Taano si Moises ta daing duwa-duwa na pamilyar sa mga pagdodoktor nin mga doktor sa Egipto?
4 Dai lubos na nasabotan nin suanoy na mga doktor kun paano naglalakop an helang, ni narealisar man ninda an halaga nin sanitasyon sa prebension nin helang. An dakol na pagdodoktor kan suanoy magigin garo sa barbaro sono sa modernong mga pamantayan. An saro sa yaon na kagurangguranging libro sa medisina iyo an Papiro ni Ebers, natipon na kaaraman nin Egipto sa medisina, na kaidto pang mga 1550 B.C.E. Iyan may 700 na remedyo para sa laen-laen na makuring sakit, “poon sa kagat nin buaya sagkod sa kolog nin kuko sa bitis.” An kadaklan na remedyo dai sanang epekto, alagad an nagkapira peligrosong marhay. Para sa pagbolong sa lugad, an saro sa mga reseta nagrekomendar na itapal an pinagsaralak na odo nin tawo asin iba pang bagay.
5 An librong ini nin medikal na mga remedyo sa Egipto isinurat kadungan kan enot na mga libro kan Biblia, na kabale an Ley ni Moises. Si Moises, na namundag kan 1593 B.C.E., nagdakula sa Egipto. (Exodo 2:1-10) Nagdakula na miembro kan kairiba sa harong ni Faraon, si Moises “tinokdoan kan gabos na kadonongan nin mga Egipcio.” (Gibo 7:22) Pamilyar sia sa “mga doktor” nin Egipto. (Genesis 50:1-3) Nakaimpluwensia daw sa saiyang mga isinurat an saindang mga pagdodoktor na daing epekto o peligroso?
6. Anong regulasyon sa sanitasyon sa Ley ni Moises an ibibilang na rasonable nin modernong siensia medikal?
6 Al kontraryo, an Ley ni Moises may mga reglamento sa sanitasyon na ibibilang na rasonable nin modernong siensia medikal. Halimbawa, an sarong ley mapadapit sa mga kampamento militar naghagad na italbong an odo sa luwas kan kampo. (Deuteronomio 23:13) Ini maoswag na marhay na paagi nin prebension. Nakatabang iyan na an pinagkukuanan nin tubig magdanay na daing kontaminasyon asin nagtao nin proteksion tumang sa dara nin langaw na disenteriyang inaapod shigellosis asin iba pang pagkurso na sagkod ngonyan minilyon an ginagadan taon-taon, sa kadaklan sa kadagaan na nagpoprogreso pa sana.
7. Anong mga reglamento sa sanitasyon sa Ley ni Moises an nakatabang na maebitaran an paglakop nin mga helang na nakaoolakit?
7 An Ley ni Moises may iba pang reglamento sa sanitasyon na nakatabang na maebitaran an paglakop nin mga helang na nakaoolakit. An saro na igwa o pinagdududahan na igwa nin helang na nakaoolakit ikinakuarentena. (Levitico 13:1-5) An mga gubing o lalagan na napaduot sa hayop na basta na sana nagadan (tibaad huli sa helang) dapat na magsalang hugasan bago gamiton liwat o iapon. (Levitico 11:27, 28, 32, 33) An siisay man na nakaduta nin bangkay ibinibilang na maati asin kaipuhan na umagi sa prosedimiento nin paglinig na may kaibang paglaba kan saiyang mga gubing asin pagkarigos. Sa laog kan pitong aldaw na panahon nin pagkamaati, lilikayan nia an pisikal na pagrani sa iba.—Bilang 19:1-13.
8, 9. Taano ta masasabi na an mga susundon sa sanitasyon sa Ley ni Moises progresibong marhay?
8 An mga susundon na ini sa sanitasyon naghahayag nin kadonongan na progresibong marhay. Dakol an nanodan nin modernong siensia medikal manongod sa paglakop asin prebension nin helang. Halimbawa, an medikal na mga pag-oswag kan ika-19 siglo nagbunga kan pag-introdusir nin antisepsis—kalinigan tanganing mainaan an mga impeksion. An resulta dakulang pagdikit nin mga impeksion asin pagkagadan na mayo pa sa panahon. Kan taon 1900, an linalaoman na lawig nin buhay sa panahon nin pagkamundag sa dakol na nasyon sa Europa asin sa Estados Unidos mayo pang 50. Poon kaidto, iyan bigla asin risang marhay na luminangkaw, bako sanang huli sa progreso medikal sa pagkontrol sa helang kundi huli man sa mas marahay na sanitasyon asin mga kamugtakan sa pamumuhay.
9 Pero, rinibong taon bago nanodan kan siensia medikal kun paano nakalalakop an helang, an Biblia nagreseta na nin rasonableng mga paagi nin prebension bilang proteksion tumang sa helang. Bakong makangangalas, nasabi ni Moises na sa pankagabsan an mga Israelita kan saiyang kaaldawan nabubuhay sagkod sa 70 o 80 taon an edad. (Salmo 90:10) Paano daw naaraman ni Moises an siring na mga regulasyon sa sanitasyon? An Biblia mismo nagpapaliwanag: An Ley “itinao paagi sa mga anghel.” (Galacia 3:19) Iyo, an Biblia bakong libro nin kadonongan nin tawo; iyan libro gikan sa Dios.
Sarong Praktikal na Libro Para sa Modernong Pamumuhay
10. Minsan ngani an Biblia natapos haros 2,000 na taon na an nakaagi, ano an totoo manongod sa hatol kaiyan?
10 An mga libro na nagtatao nin sadol may tendensia na magin lihis na sa uso asin dai nahahaloy rinerebisar o sinasalidahan. Alagad an Biblia tunay na napapalaen. “An saimong mga pagirumdom napatunayan na mapagtitiwalaan nanggad,” sabi kan Salmo 93:5. Minsan ngani an Biblia natapos haros 2,000 na taon na an nakaagi, aplikable pa man giraray an mga tataramon kaiyan. Asin pareho an epekto kaiyan ano man an kolor kan satong kublit o an nasyon na iniistaran niato. Estudyare an nagkapirang halimbawa kan dai apektado nin panahon, “mapagtitiwalaan nanggad” na hatol kan Biblia.
11. Nagkapirang dekada na an nakaagi, an dakol na magurang napaniwala sa ano manongod sa pagdisiplina sa mga aki?
11 Nagkapirang dekada na an nakaagi an dakol na magurang—na pinahiro nin “bagong mga ideya” manongod sa pagpadakula sa aki—naghona na “bawal an magbawal.” Natakot sinda na an pagbugtak nin mga limitasyon sa mga aki gigikanan nin pagkatrauma asin pagkadiskontento. Nag-iinsistir an may marahay na intension na mga parahatol na likayan nin mga magurang an ano man na labi sa pinakamagian na pagtatanos sa saindang mga aki. An dakol sa siring na mga eksperto ngonyan “sinasadol an mga magurang na magin mas estrikto nin kadikit, na iyo giraray an masunod,” an bareta kan The New York Times.
12. Ano an kahulogan kan nombre sa Griego na trinadusir na “disiplina,” asin taano ta kaipuhan nin mga aki an siring na disiplina?
12 Minsan siring, kaidto pa an Biblia nagtao nin espesipiko, timbang na hatol dapit sa pagpatood sa aki. Iyan nagsasadol: “Mga ama, dai nindo pagpaanggoton an saindong mga aki, kundi padagos na padakulaon sinda sa disiplina asin pagtatanos nin isip ni Jehova.” (Efeso 6:4) An nombre sa Griego na trinadusir na “disiplina” nangangahulogan “pagpadakula, pagpatood, pagtotokdo.” Sinasabi kan Biblia na an disiplina, o pagtotokdo, ebidensia kan pagkamoot nin magurang. (Talinhaga 13:24) Nag-ooswag an mga aki kun may klarong mga susundan sa moral na nakatatabang sa sainda na mapatalubo an pakaaram sa tama asin sala. An disiplinang itinatao nin tama nakatatabang sa sainda na makamateng tiwasay; sinasabi kaiyan sa sainda na an saindang mga magurang may pagmakolog sa sainda asin sa nagigin pagkatawo ninda.—Ikomparar an Talinhaga 4:10-13.
13. (a) Pag-abot sa disiplina, anong patanid an itinatao kan Biblia sa mga magurang? (b) Anong klaseng disiplina an irinerekomendar kan Biblia?
13 Alagad an mga magurang pinatatanidan kan Biblia sa temang ini nin disiplina. An autoridad nin magurang maninigo na nungka na nangongolog. (Talinhaga 22:15) Mayo nin aki na maninigong mag-agi nin maisog na padusa noarin man. An pisikal na kadahasan mayo nin lugar sa pamilya na namumuhay sono sa Biblia. (Salmo 11:5) Iyo man an emosyonal na kadahasan—mga tataramon na makolog sa talinga, daing ontok na pagtatsar, asin malanit na pagtuyatuya, na gabos puedeng biyong makapaluya sa boot nin sarong aki. (Ikomparar an Talinhaga 12:18.) Madonong nanggad, pinatatanidan kan Biblia an mga magurang: “Dai nindo pagpaanggoton an saindong mga aki, tanganing dai sinda panluyahan nin boot [o, “hahalean nindo sinda kan gabos na kapusoan,” Phillips].” (Colosas 3:21) An Biblia nagrerekomendar nin mga aksion na gigibohon para sa prebension. Sa Deuteronomio 11:19, an mga magurang sinasadol na aprobetsaran an kaswal na mga panahon tanganing ikatadom sa saindang mga aki an moral asin espirituwal na mga prinsipyo sa buhay. An siring na klaro, rasonableng hatol dapit sa pagpadakula sa aki angay ngonyan arog kaidtong mga panahon kan Biblia.
14, 15. (a) Sa anong paagi na bako sanang madonong na hatol an itinatao kan Biblia? (b) Anong mga tokdo kan Biblia an makatatabang sa mga lalaki asin babae hale sa laen-laen na rasa asin nasyon na ibilang an lambang saro na magkakapantay?
14 Bako sanang madonong na hatol an itinatao kan Biblia. An mensahe kaiyan nakaaakit sa puso. An Hebreo 4:12 nagsasabi: “An tataramon nin Dios buhay asin mapuersa asin mas matarom kisa sa arin man na espada na may duwang tarom asin nakalalagbas sagkod sa pagbulag kan kalag asin espiritu, saka kan mga pagsokmolan asin hotok kaiyan, asin nakamamansay kan mga kaisipan asin intension kan puso.” Estudyare an sarong halimbawa kan nakamomotibar na puersa kan Biblia.
15 An mga tawo ngonyan nababanga nin rasyal, nasyonal, asin etnikong mga kaolangan. An siring na artipisyal na mga lanob nakakontribwir sa lagdoan na paggadan sa inosenteng mga tawo sa mga guerra sa bilog na kinaban. Sa ibong na lado, an Biblia may mga katokdoan na nakatatabang sa mga lalaki asin babae hale sa laen-laen na rasa asin nasyon na ibilang an lambang saro na magkakapantay. Halimbawa, an Gibo 17:26 nagsasabi na “ginibo [nin Dios] hale sa sarong tawo an gabos na nasyon kan mga tawo.” Ipinaheheling kaini na sa katotoohan sasaro sana an rasa—an rasa nin tawo! Ineenkaminar pa kita kan Biblia na ‘magin mga paraarog sa Dios,’ na manongod sa saiya iyan nagsasabi: “[Sia] daing ipinaoorog, kundi sa lambang nasyon an tawo na natatakot sa saiya asin naggigibo nin katanosan saiyang inaako.” (Efeso 5:1; Gibo 10:34, 35) Para sa mga tunay na naghihingoa na mamuhay sono sa mga tokdo kan Biblia, an kaaraman na ini nakakapasararo. Iyan nagkakaepekto sa kairairaromi—sa puso—na tinutunaw an gibo nin tawo na mga kaolangan na nakababanga sa mga tawo. Talaga daw na epektibo iyan sa kinaban ngonyan?
16. Isaysay an sarong eksperyensia na nagpapaheling na an Mga Saksi ni Jehova tunay na internasyonal na kasararoan nin magturugang.
16 Iyo nanggad! An Mga Saksi ni Jehova midbid na marhay huli sa saindang internasyonal na kasararoan nin magturugang, na pinagsasararo an mga tawo na laen-laen an pinaghalean na sa ordinaryong kamugtakan dai magigin matoninong an pag-iribaiba. Sa panahon kan labanan na etniko sa Rwanda, halimbawa, an mga Saksi ni Jehova sa kada tribo prinotehiran an saindang Kristianong mga tugang na lalaki asin babae sa ibong na tribo, na isinasapeligro an sadiri nindang buhay sa paggibo kaiyan. Sa sarong pangyayari, itinago nin sarong Saksing Hutu sa saiyang harong an sarong Tutsing pamilya nin anom hale sa saiyang kongregasyon. Makamomondo, pag-abot nin panahon an pamilyang Tutsi nadiskobre asin ginaradan. Ngonyan an tugang na Hutu asin an saiyang pamilya napaatubang sa kabangisan kan mga guminadan asin kinaipuhan na dumulag pasiring sa Tanzania. Dakol na kaagid na halimbawa an ibinareta. Daing pag-alangan na inaadmitir kan Mga Saksi ni Jehova na an siring na pagkasararo posible huli ta an saindang puso napahirong marhay kan nagmomotibar na puersa kan mensahe kan Biblia. An bagay na kaya kan Biblia na pagsararoon an mga tawo sa kinaban na ini na pano nin pagkaongis mapuersang prueba na iyan gikan sa Dios.
Sarong Libro nin Tunay na Hula
17. Paano an mga hula kan Biblia bakong arog nin mga prediksion nin tawo?
17 “Daing hula nin Kasuratan na hale sa ano man na sadiring pakahulogan,” sabi kan 2 Pedro 1:20. An mga propeta sa Biblia dai nag-analisar kan dalagan nin mga bagay sa presenteng mga agi-agi kan kinaban dangan guminibo nin mga pagdedusir basado sa saindang personal na interpretasyon sa mga pangyayaring ini. Ni nagtaram man sinda nin malibog na mga prediksion na puedeng itama sa ano man na maabot na pangyayari. Estudyaran niato, bilang halimbawa, an sarong hula sa Biblia na ekstraordinaryo an pagkaespesipiko asin patienot na isinabi an kabaliktaran kan tibaad linaoman nin mga tawo na nabubuhay kaidto.
18. Taano ta daing duwa-duwa na tiwasay na marhay an mga nag-iistar sa suanoy na Babilonya, pero ano an ihinula ni Isaias manongod sa Babilonya?
18 Pag-abot kan ikapitong siglo B.C.E., an Babilonya iyo an garo baga dai madadaog na kabisera kan Imperyo nin Babilonya. An siudad nasa man-ibong-ibong kan Salog nin Eufrates, asin an tubig kan salog ginamit sa paggibo nin mahiwas, hararom na kale asin nin sistema nin mga kanal. Protektado man an siudad nin mahiwas na sistema nin dobleng mga lanob, na suportado nin mga torreng pandepensa. Daing duwa-duwa na tiwasay na marhay an mga nag-iistar sa Babilonya. Pero kan ikawalong siglo B.C.E., bago pa man an Babilonya nakaabot sa alitoktok kan kamurawayan kaiyan, ihinula ni propeta Isaias: “An Babilonya . . . dapat na magin siring kan gabaon nin Dios an Sodoma asin Gomorra. Dai na sia noarin man pag-eerokan, ni magdadanay man sia sa laog nin mga kapag-arakian. Asin dian an Arabe dai matogdok kan saiyang tolda, asin mayong pastor na papatorogon an saindang aripompon dian.” (Isaias 13:19, 20) Mangnoha na an isinabi kan hula bako sana na an Babilonya lalaglagon kundi na iyan permanenteng mawawaran nin nag-iistar. Kanigoan kapusong prediksion! Posible daw na isinurat ni Isaias an saiyang hula pakamasdi nia sa sarong Babilonya na daing tawo? An kasaysayan minasimbag nin dai!
19. Taano an hula ni Isaias ta dai biyong naotob kan Oktubre 5, 539 B.C.E.?
19 Kan banggi nin Oktubre 5, 539 B.C.E., an Babilonya buminagsak sa mga hukbo kan Medo-Persia sa pangengenot ni Cirong Dakula. Minsan siring, an hula ni Isaias dai lubos na naotob kan panahon na idto. Pagkatapos kan pagsalida sa poder ni Ciro, an sarong Babilonya na may nag-iistar—minsan ngani mas menus—nagpadagos sa laog nin dakol na siglo. Kan ikaduwang siglo B.C.E., kaidtong panahon na kinopya an Balumbon sa Gadan na Dagat ni Isaias, nasakop kan mga taga-Partia an Babilonya, na kaidto ibinibilang na bagay na kawiliwili nanggad na iyong dahelan kan pagralabanlaban nin mga nasyon sa palibot. An Judiong historyador na si Josefo nagbareta na “dakol” na Judio an nag-iistar duman kan enot na siglo B.C.E. Sono sa The Cambridge Ancient History, an mga negosyanteng taga-Palmira nag-establisar nin sarong asensadong kolonya sa pagnegosyo sa Babilonya kan 24 C.E. Kaya, sagkod kan enot na siglo C.E., an Babilonya dai pa biyong nawawaran nin tawo; pero an libro ni Isaias natapos haloy na bago kaini.—1 Pedro 5:13.
20. Ano an ebidensia na an Babilonya sa kahurihurihi nagin “tambak na mga gapo” na sana?
20 Dai noarin man naheling ni Isaias an Babilonya na nawaran nin nag-iistar. Alagad arog kan ihinula, an Babilonya sa kahurihurihi nagin “tambak na mga gapo” na sana. (Jeremias 51:37) Sono sa Hebreong intelektuwal na si Jeronimo (na namundag kan ikaapat na siglo C.E.), kaidtong saiyang kaaldawan an Babilonya lugar nin pangangayam na duman naglalagawlagaw an “gabos na klaseng hayop,” asin iyan nagdadanay na daing tawo sagkod sa aldaw na ini. An ano man na pagbabalik sa dati kan Babilonya bilang pasyaran nin mga turista tibaad makaakit sa mga bisita, alagad an “mga aki patin gikan” kan Babilonya mayo na sagkod lamang, siring sa ihinula ni Isaias.—Isaias 14:22.
21. Taano ta ikinahula an ngapit nin fiel na mga propeta na daing kasalasala?
21 Si propeta Isaias dai guminibo nin pagdedusir. Ni liniwat man nia an kasaysayan tangani na iyan magin garo hula. Si Isaias tunay na propeta. Iyo man an gabos na iba pang fiel na propeta sa Biblia. Taano ta nagibo kan mga tawong ini an dai kayang gibohon nin ibang tawo—ihula an ngapit na daing kasalasala? Malinaw an simbag. An mga hula gikan sa Dios nin hula, si Jehova, “an Saro na nagpapaisi kan mangyayari sa huri poon pa sa kapinonan.”—Isaias 46:10.
22. Taano ta maninigo na gibohon niato an satong pinakamakakaya na sadolon an mga sadiosan an puso na siyasaton mismo ninda an Biblia?
22 Kaya maninigo daw na siyasaton an Biblia? Aram niato na iyo! Alagad dakol an dai kombensido. Nagbilog sinda nin mga opinyon manongod sa Biblia minsan ngani tibaad dai pa ninda noarin man nabasa iyan. Girumdoma an propesor na nasambitan sa kapinonan kan sinusundan na artikulo. Uminoyon sia na mag-adal sa Biblia, asin pakatapos na siyasaton nin maingat an Biblia, nakaabot sia sa konklusyon na iyan libro na gikan sa Dios. Sa kahurihurihi nabautismohan sia bilang saro sa Mga Saksi ni Jehova, asin ngonyan sia naglilingkod bilang magurang sa kongregasyon! Gibohon niato an satong pinakamakakaya na sadolon an mga sadiosan an puso na siyasaton mismo ninda an Biblia dangan bumilog nin opinyon manongod dian. Kompiado kita na kun magsisiyasat mismo sinda nin onesto, marerealisar ninda na an daing kaagid na librong ini, an Biblia, tunay nanggad na sarong libro para sa gabos na tawo!
Ikapaliliwanag daw Nindo?
◻ Paano nindo magagamit an Ley ni Moises tanganing ipaheling na an Biblia bakong gikan sa tawo?
◻ Anong mga prinsipyo sa Biblia na dai apektado nin panahon an praktikal sa modernong pamumuhay?
◻ Taano an hula sa Isaias 13:19, 20 ta dai puedeng isinurat pakalihis kan pangyayari?
◻ Maninigo na enkaminaron niato an mga sadiosan an puso na gibohon an ano, asin taano?
[Retrato sa pahina 17]
Si Moises nagsurat nin mga regulasyon sa sanitasyon na progresibong marhay