“Mapasaindo Logod an Katoninongan”
“Si Jesus nagdatong asin nagtindog sa tahaw ninda patin nagsabi sa sainda: ‘Mapasaindo logod an katoninongan.’”—JUAN 20:19.
1. Taano ta nakatalagang masudya an mga paghihingoa nin tawo na magtao nin pankinaban na katoninongan?
“AN BILOG na kinaban namumugtak sa kapangyarihan kan maraot.” (1 Juan 5:19) Totoo ini kan kaaldawan ni Juan, asin orog pa iyan na risa ngonyan, huli sa nakakukubhan na paggrabe nin personal na kadahasan, terorismo, mga guerra, asin malbersasyon. Hinahale man kan ipinasabong na kapahayagan ni Juan an ano man na paglaom na maabot an pankinaban na katoninongan paagi sa paghihingoa nin tawo, sa ibong kan mga paghihingoa kan papa, nin mga namomoon sa nasyon, asin kan NU. Taano? “ ‘Mayong katoninongan,’ suminabi an sakuyang Dios, ‘para sa mga maraot.’”—Isaias 57:21.
2. Ano an itinataong ideya kan terminong “katoninongan,” nangorogna sa Hebreo asin Griego?
2 Minsan siring, an terminong “katoninongan” puwedeng mangahulogan nin laen pa sa kadaihan sana nin guerra. An katoninongan puwede man na “mental o espirituwal na kamugtakan na talingkas sa nakapupurisaw o makamomondong mga kaisipan o emosyon: katrangkilohan nin isip asin puso.” Pero, an termino sa Hebreo para sa “katoninongan” (sha·lohmʹ) asin an termino sa Griego (ei·reʹne) igwa nin mas mahiwas pa nganing kahulogan. Iyan igwa man kan ideya nin katiwasayan, arog baga kan sa pagpapaaram na, “Lakaw sa katoninongan.” (1 Samuel 1:17; 29:7; Lucas 7:50; 8:48) Ini nakatatabang sato na maapresyar an mamomoton na pagmakolog ni Jesus sa saiyang mga disipulo kaidtong makolog na panahon na konektado sa saiyang kagadanan.
3. Paano si Jesus nagpaheling nin hararom na pagmakolog sa saiyang mga disipulo pagkabuhay nia liwat, asin ano an nagin epekto?
3 Si Jesus nagadan kan Biyernes, Nisan 14, kan taon 33 C.E. Kan Domingo, Nisan 16, sia binuhay liwat. Huling, arog kan dati, sia perming nagmamakolog sa ikararahay kan saiyang mga disipulo, hinanap nia sinda. Saen nia sinda nanompongan? Sinda nasa kuwartong nababaratan “dahel sa takot sa mga Judio.” Siyempre, sinda nahahadit, natatakot. Alagad ta si Jesus nagsabi: “Mapasaindo logod an katoninongan.” (Juan 20:19-21, 26) Pagkaagi kaini, huling napakosog kan banal na espiritu, ruminahay na an saindang kamugtakan. Mapuso nindang ginibo an ipinagigibo sa saindang paghuhulit, na tinatabangan an dakol na makamtan an diosnon na katoninongan.
Diosnon na Katoninongan Ngonyan
4. Paano mapagdadanay kan banwaan ni Jehova an matoninong na isip asin puso sa delikadong mga panahon na ini?
4 Nabubuhay kita sa panahon kan katapusan, sa “delikadong mga panahon na masakit pakibagayan.” (2 Timoteo 3:1) An mga parakabayo na ihinula sa Kapahayagan nangangabayo na sa daga—arog kan maheheling nindo sa mga guerra, kakulangan nin kakanon, asin kagadanan huli sa helang. (Kapahayagan 6:3-8) An banwaan ni Jehova apektado man kan mga nangyayari sa palibot ninda. Kaya paano nindo mapagdadanay an diosnon na katoninongan sa isip asin puso? Paagi sa pagdadanay na dayupot sa dakulang Burabod nin karangahan asin katoninongan. Arog kan ipinaliwanag kan sinusundan na artikulo, ini nangangaipo nin parateng pamibi asin pagngayongayo. Sa paaging iyan “an katoninongan nin Dios na minalampas sa gabos na kaisipan mag-iingat kan saindong puso asin kan saindong mga pag-isip sa paagi ni Cristo Jesus.”—Filipos 4:6, 7.
5. Taano ta nasierto ni Pablo na “an katoninongan nin Dios” makapag-iingat sa satong puso?
5 Si apostol Pablo, na nagsurat kan mga tataramon na iyan, nagtagal mismo sa mga peligro asin kasakitan. Sia ibinilanggo asin pinagpukpuk nin mga Judio asin Romano. Pinaggapo sia asin binayaan sa paghonang gadan na sia. An pagbiyahe kan mga aldaw na idto peligroso; si Pablo tolong beses na nalunod an barkong sinasakyan, asin parate siang namemeligro sa mga tulisan. Dakol na banggi na dai siang torog asin parate siang nagtitios nin lipot, gutom, asin paha. Labi pa sa gabos na iyan, aroaldaw namamatean nia an “paghadit para sa gabos na kongregasyon.” (2 Corinto 11:24-28) Kaya aram ni Pablo gikan sa dakol na inagihan nia mismo kun gurano kahalaga kan “katoninongan nin Dios” na makapag-iingat sa satong puso.
6. Taano ta napakahalaga na magkaigwa asin mapagdanay an mainit, dayupot na relasyon sa satong Kaglalang?
6 “An katoninongan nin Dios” ikapaliliwanag na pakamate nin katrangkilohan asin pagkakalmado, na nagpaparisa nin marahay na relasyon sa Dios. Ini napakahalaga para sa mga Kristiano, nangorogna kun sinda napapaatubang sa paglamag o kahorasaan. Taano? Bueno, kita gabos bakong sangkap; kaya, kun nasasakitan sa mga problema, tension, pagtumang, o laen-laen na klase nin kaolangan, madali kitang matakot. Tibaad iyan magbunga kan dai niato pakapagdanay sa satong integridad. Iyan magdadara nin kalanghadan sa ngaran nin Dios, mangangahulogan kan pagkawara kan pag-oyon ni Jehova, asin puwedeng magbunga kan pagkawara sa sato kan buhay na daing katapusan. Kaya napakahalaga na pagmaigotan na kamtan “an katoninongan nin Dios” na matabang sato sa mapangganang pag-atubang sa siring na mga angat. An katoninongan na iyan tunay na saro sa ‘marahay na balaog asin sangkap na regalo’ na itinao kan satong langitnon na Ama.—Santiago 1:17.
7, 8. (a) Sa ano napapasikad an “katoninongan nin Dios,” asin paano iyan “minalampas sa gabos na kaisipan”? (b) Paano an siring na katoninongan ipinaheling sa kaso kan sarong tugang sa Aprika?
7 Tibaad may naheling kamong mga tawo na nabubuhay nin kalmado asin kompiado. Parate na ini huli sa natural na abilidad, impluwensia kan pamilya, kayamanan, edukasyon, o ibang kaagid na mga bagay. “An katoninongan nin Dios” laen nanggad. Iyan bakong basado sa paborableng mga kamugtakan, ni bunga man iyan nin abilidad o pangangatanosan nin tawo. Iyan gikan sa Dios asin “minalampas sa gabos na kaisipan.” An pagkatradusir ni J. B. Phillips sa Filipos 4:7 iyo na “an katoninongan nin Dios . . . minalampas sa pakasabot nin tawo.” An mga kinabanon parateng napapangalas sa paagi nin pag-atubang nin mga Kristiano sa seryosong mga problema, pisikal na peligro, o kagadanan pa ngani.
8 An sarong modernong halimbawa kaini iyo an saro sa mga Saksi ni Jehova na nangengenot sa Kristianong pagtiripon sa sarong nasyon sa Aprika na an mga Saksi, sa kadaklan huli sa sutsot nin lokal na mga Katoliko, pinagsasahotan na mga terorista. Sa panale, naglataw an mga pulis militar na luwas an mga bayoneta. Pinapuli ninda an mga babae asin aki pero pinonan na pagpukpukon an mga lalaki. Nagigirumdoman kan Saksi: “Dai ko ikaladawan sa tataramon an ginibo sa samo. An korporal na namamahala hayag na nagsabi na kami pagpupukpukon sagkod na magadan. Nag-ako ako nin makuring mga tama nin batuta kaya pagkatapos nagsuka ako nin dugo sa laog nin 90 aldaw. Alagad an pinaghahaditan ko an buhay kan sakong kairiba. Sa pamibi inarang ko ki Jehova na atamanon an buhay kan mga ini, an saiyang mga karnero,” na gabos nakaligtas. Marahayon nanggad ining halimbawa nin pagdadanay na kalmado sa teribleng kasakitan asin nin mamomoton na pagkonsiderar sa iba! Iyo, talagang sinisimbag kan satong mamomoton na langitnon na Ama an mga kahagadan kan saiyang maimbod na mga lingkod, na tinatawan sinda kan saiyang katoninongan. An saro sa dai makapaniwalang soldado sa kasong idto nagkomento na an Dios kan mga Saksi “seguradong iyo an tunay.”
9. Ano an puwedeng magin epekto kan pagbasa sa Biblia asin paghorophorop dian?
9 Sa masakit na mga panahon na ini, an dakol na Kristiano may mga problema na huli kaiyan sinda nadidisganar asin pinanluluyahan nin boot. An sarong marahay na paagi na magdanay an matoninong na isip basahon an Biblia asin horophoropon iyan. Iyan makatatao sa saro kan kosog asin determinasyon na magpadagos asin manindogan nin marigon. “An tataramon nin Dios buhay asin mapuwersa.”—Hebreo 4:12.
10. Paano puwedeng magin bendisyon an pakagirumdom sa mga teksto?
10 Pero, ano kun abotan kita nin kasakitan na mayo nin Biblia? Halimbawa, an sarong Kristiano tibaad biglang arestaron asin ibilanggo na mayo nin Biblia. Sa siring na kaso, magigin dakulang bendisyon na magirumdoman an mga teksto na arog kan Filipos 4:6, 7; Talinhaga 3:5, 6; 1 Pedro 5:6, 7; asin Salmo 23. Dai daw nindo pasasalamatan na gayo an pakagirumdom asin pakapaghorophorop sa siring na mga teksto? Sa seryosong kamugtakan sa bilanggoan, garo man sana kinakaolay kamo ni Jehova. An Tataramon nin Dios nakakapaomay sa nakolgan na isip, nakapakokosog sa nanluluyang puso, asin nariribayan nin katoninongan an kahaditan sa isip. (Helingon an Salmo 119:165) Iyo, napakahalaga na itanom ngonyan sa satong isip an mga teksto mantang may oportunidad pa kitang gibohon iyan.
11. Paano an sarong tugang sa Netherlands nagpaheling nin pangangaipo sa espirituwal na kakanon?
11 Si Arthur Winkler saro na nagpahalagang gayo sa Biblia, nangorogna kaidtong okuparon nin Nazi an Netherlands, kan an mga Saksi kaipuhan na gibohon nin patago an saindang Kristianong aktibidad. Haloy nang hinahanap kan Gestapo si Tugang na Winkler. Kan sa katapustapusi madakop sia, pinagmaigotan nindang piriton siang makikompromiso alagad ta nasudya sinda. Dangan pinagpukpuk sia ninda sagkod na mawaran nin animo. Kan an saiyang ngipon nagkatiripo na, nalapo na an panga, asin rulugad na an hawak sa kapupukpuk, ibinugtak sia sa madiklom na selda. Pero an guwardia saiya madinamayon asin makiamigo. Hinagad ni Tugang na Winkler an paggiya ni Jehova sa pamibi. Namatean man na gayo nia an pangangaipo nin espirituwal na pagkakan asin naghagad sia nin tabang sa guwardia. Aroatyan, nabukasan an tata kan selda, asin may iinapon na Biblia sa laog. “Kanigoan kanakaoogma,” an paggirumdom ni Tugang na Winkler, “na sa aroaldaw kamtan an managom na mga tataramon nin katotoohan . . . namatean ko na nagkokosog ako sa espirituwal.”a
Iingatan Kamo kan Diosnon na Katoninongan
12. Taano ta may espesyal na pangangaipo na ingatan niato an satong puso asin mga pag-isip?
12 Si Jehova nanunuga na an saiyang katoninongan “mag-iingat kan saindong puso asin kan saindong mga pag-isip.” (Filipos 4:7) Ini napakahalaga! An puso iyo an sentro nin motibasyon asin emosyon. Sa huring mga aldaw na ini, an satong puso madaling papanluluyahon nin takot o kahaditan, o susugotan kita na gumibo nin sala. An pankagabsan na pamumuhay marikas na nagraraot. Kaipuhan na kita perming mag-ingat. Apuwera sa pangangaipo nin makosog na puso, kaipuhan man na an satong “mga pag-isip” mapakosog asin giyahan nin Dios paagi sa saiyang Tataramon asin sa saiyang kongregasyon.
13. Ano an puwedeng magin mga pakinabang sa pag-iingat sa satong mga pag-isip?
13 Sono ki W. E. Vine, an termino sa Griego na noʹe·ma (na isinalin na “mga pag-isip”) igwa kan ideya nin “katuyohan” o “plano.” (An Expository Dictionary of New Testament Words) Kaya, an katoninongan nin Dios makapakokosog sa satong Kristianong katuyohan asin iingatan kita tumang sa ano man na tendensia na manluya o liwaton an satong isip na mayo nin marahay na dahelan. Kun siring dai kita madaling maoolang nin panluluya nin boot o mga problema. Halimbawa, kun katuyohan niato na maglingkod ki Jehova sa espesyal na kapasidad, arog baga kan pagigin bilog na panahon na ministrong payunir o pagbalyo tanganing maglingkod sa kun saen kaipuhan na gayo an mga ministro, “an katoninongan nin Dios” magigin dakulang tabang sato sa pagsigesige pasiring sa pasohan na iyan. (Ikomparar an Lucas 1:3; Gibo 15:36; 19:21; Roma 15:22-24, 28; 1 Tesalonica 2:1, 18.) Tanganing orog pang mapakosog an saindong pag-isip, magdusay nin igong panahon sa pag-adal sa Tataramon nin Dios asin sa Kristianong pakikiasosyar. Sa siring pinakakakan nindo an saindong isip asin puso nin malinig, nakapakokosog na mga kaisipan. Nakapagtatao daw kamo nin bastanteng oras para sa ipinasabong na “mga tataramon” nin Dios? Maninigo daw nindong tawan iyan nin orog na atension?
14. Anong ipinasabong na hatol an maninigong maingat niatong hinanyogon, asin taano?
14 Maheheling nindo na an puso asin isip, o pag-isip, pareho kalabot sa pagkakamit asin pakikinabang sa “katoninongan nin Dios.” Ini ipinaheheling kan banal na hatol: “Aki ko, magtao ka nin atension sa sakong mga tataramon. Bukasan mo an saimong talinga sa sakong mga kasabihan. Dai logod iyan masuhay sa saimong mga mata. Sarayon mo an mga iyan sa tahaw kan saimong puso. Huli ta iyan buhay sa mga nakakanompong kaiyan asin kabagsikan sa gabos nindang laman. Orog sa gabos na maninigong ingatan, ingatan mo an saimong puso, huli ta gikan dian an mga burabod nin buhay.”—Talinhaga 4:20-23.
15. Ano an kabtang ni Jesus sa pagkaigwa niato kan “katoninongan nin Dios”?
15 “An katoninongan nin Dios” na bunga nin mainit, dayupot na relasyon ki Jehova nag-iingat sa satong puso asin mga pag-isip “sa paagi ni Cristo Jesus.” (Filipos 4:7) Ano an kabtang digdi ni Jesus? Si Pablo nagpapaliwanag: “Mapasaindo logod an dai na kutana maninigong pagkaherak asin katoninongan gikan sa Dios na satong Ama asin sa Kagurangnan na Jesu-Cristo. Iinatang nia an saiya man sana manongod sa satong mga kasalan tanganing ikaligtas nia kita sa presenteng maraot na palakaw nin mga bagay sono sa kabotan kan satong Dios asin Ama.” (Galacia 1:3, 4) Iyo, mamomoton na itinao ni Jesus an saiyang buhay tanganing kita matubos. (Mateo 20:28) Kaya “sa paagi ni Cristo Jesus” na kita aakoon ni Jehova bilang saiyang nagdusay na mga lingkod asin magkakamit kan diosnon na katoninongan na makapag-iingat sa sato.
Mga Peligro sa Diosnon na Katoninongan
16. Anong hatol an itinao ni Pablo na makatatabang sato na mapagdanay “an katoninongan nin Dios”?
16 Oras na akoon asin kamtan an katoninongan gikan sa Dios, kaipuhan kitang mag-ingat na iyan magdanay sa sato. Dakol na bagay an puwedeng makahale sa katoninongan nin mga Kristiano. Kabilang sa pinakauso, asin tunay na iyo an pinakapeligroso, iyo an mga horot nin mga barobata. Sa ikaduwang surat ni Pablo ki Timoteo, na kaidto posibleng nag-eedad pa sana nin 30, iiniba nia an hatol na ini: “Dumulag ka sa mga horot na uso sa pagkabarobata, kundi sumunod ka sa katanosan, pagtubod, pagkamoot, katoninongan, kaibanan kaidtong mga nag-aapod sa Kagurangnan gikan sa malinig na puso.”—2 Timoteo 2:22.
17. Ano an parateng nangyayari manongod sa probisyon ni Jehova na sekso?
17 Kaiba sa mga horot na iyan an seksuwal na horot, na may kagalang-galang na lugar sa pag-agoman. Alagad, sa bilog na kasaysayan an horot na ini ipinahayag nin sala sa pagdodorog bago ikasal o nin bakong mag-agom, na pareho dai inooyonan kan satong madonong na Kaglalang. (Hebreo 13:4; Genesis 34:1-3) An peligro na padaog sa seksuwal na inmoralidad nag-uuma sa mga Kristiano ngonyan, pareho sa mga hoben asin gurang. Sa mga huring aldaw na ini nin marigsok na kinaban, para sa kadaklan an sekso nangangahulogan na sana nin horot sa laman, na parateng may kaibang mga gibo na uso sa mga homoseksuwal, lalaki asin babae.—Roma 1:24-27.
18. Taano ta bako pang marigon an puso nin iba, asin ano an puwedeng ibunga kaini?
18 An bagay na kita nabubuhay sa siring na kamugtakan nagdodoon kun gurano kahalaga na kita magkaigwa nin makosog, marigon na puso na dusay ki Jehova. An iba na nag-ako kan mensahe kan Kahadean, nagtubod sa pundamental na mga katotoohan kan Biblia, asin regular na nakiaasosyar sa banwaan ni Jehova dai nakakukultibar nin hararom na pag-apresyar ki Jehova, sa saiyang Tataramon, asin sa saiyang lakop sa kinaban na kongregasyon. An saindang puso bako pang marigon. Sinda madaling isuki nin “mga horot na uso sa pagkabarobata.” An iba sa sainda tibaad paglabanan an sugot na makisaro o magsambay, pero sinda nagigin, arog kan ipinatanid ni Pablo, “mga mamomoton sa kasingawan kisa magin mamomoton sa Dios.” (2 Timoteo 3:4) Inuubos ninda an mas dakol na oras sa pagheling nin TV, pagbasa nin mga nobela, o pagdangog sa maribok na mga musika kisa personal na pag-adal, Kristianong pagtiripon, o paglilingkod sa Kahadean. Ini madaling nagdadara sa espirituwal na panluluya asin, sa huri, pagkaholog sa grabeng kasalan.
19. Ano an kaipuhan niatong gibohon tanganing dai kita ikaanod?
19 An mga siring, kapareho nin baroto na mayo nin angkla, iinaanod sa sulog na pasiring sa kapahamakan. Ano an kaipuhan na gibohon ninda? Si Pablo nagsasadol: “Kaya ngani kinakaipuhan na kita magtao nin orog kisa dating atension sa mga bagay na satong nadangog, tanganing dai nanggad kita ikaanod.” (Hebreo 2:1) Kaya an mga namemeligro maninigong “magtao nin orog kisa dating atension” sa pag-adal sa Tataramon nin Dios, pag-andam para sa Kristianong mga pagtiripon, asin paghiras sa iba kan mga katotoohan kan Kahadean. Siyempre, madaling isipon, ‘Iyan marahay na hatol, pero bako man akong arog kaiyan, kaya dai iyan aplikado sa sako.’ Mas madonong nanggad na an lambang saro sa sato odok na horophoropon kun paano niato orog na malilinigan an satong puso, kairairaroming mga kaisipan, asin kamawotan asin “sumunod sa katanosan, pagtubod, pagkamoot, katoninongan, kaibanan kaidtong mga nag-aapod sa Kagurangnan gikan sa malinig na puso.” (2 Timoteo 2:22) Orog sa gabos, maninigo kitang umarang sa Dios nin paggiya asin kan nagpapakosog na tabang kan saiyang espiritu.
20. Ano an maninigong gibohon nin siisay man na nakagibo nin grabeng kasalan?
20 Kun an siisay man magkasala nin grabeng kasalan pero tahoban iyan, malinaw na mawawara sa sainda an pag-oyon ni Jehova asin “an katoninongan nin Dios” na nasa sainda. Mawawaran man sinda nin toninong na isip. (Ikomparar an 2 Samuel 24:10; Mateo 6:22, 23.) Kaya masasabotan nindo kun taano ta kaipuhan na an siisay man na Kristiano na naholog sa grabeng kasalan ituga iyan ki Jehova asin sa mamomoton na kamagurangan, na makapagpapaomay sa espirituwal. (Isaias 1:18, 19; 32:1, 2; Santiago 5:14, 15) Kun an saro na napukan sa espirituwal sa mahalnas na dalan nin kasalan patabang sa maygurang na mga tugang, dai sia magdadanay na may riniribok na konsensia o mayo nin diosnon na katoninongan.
21. Anong dahelan para sa dakulang pagpasalamat ki Jehova an yaon sa sato ngonyan, asin ano an maninigong magin determinasyon niato?
21 Kanigoan kadakulang pribilehiyo na magin saro sa nagdusay na mga Saksi ni Jehova ngonyan! Sa palibot niato, an satanikong kinaban na ini narurumpag asin nagagaba. Madali na iyan na mapara. Dakol an “nalulunosan huli sa takot asin paghalat sa mga bagay na maabot sa ineerokan na daga.” Alagad puwede niatong itingag an satong payo huli ta aram niato na an satong “kaligtasan naghaharani na.” (Lucas 21:25-28) Tanganing ikapaheling kun gurano an pagpasalamat niato ki Jehova para sa saiyang “katoninongan . . . na minalampas sa gabos na kaisipan,” gibohon niato an bilog niatong makakaya na maimbod na maglingkod sa “Dios na nagtatao nin katoninongan.”—Roma 15:33; 1 Corinto 15:58.
[Mga Nota sa Ibaba]
a Helingon an 1986 Yearbook of Jehovah’s Witnesses, pahina 154-7.
Mga Punto sa Pagrepaso
◻ Paano kita tinatabangan ngonyan kan “katoninongan nin Dios,” asin paano iyan “minalampas sa gabos na kaisipan”?
◻ Anong mga bagay an nagpapangyari sato na mapagdanay an toninong na isip?
◻ Anong tusong peligro an nag-uuma sa dakol na Kristiano ngonyan, asin sa ano iyan puwedeng gumiya?
◻ Kun an sarong Kristiano makaginibo nin grabeng kasalan, ano an maninigo niang gibohon?
[Kahon/Ritrato sa pahina 15]
Naaraman Nia na Iyan Totoo
Kaidtong Guerra Mundial II ipinadara kan mga Nazi an agom ni Elsa Abt sa kampo de konsentrasyon sa Sachsenhausen huli sa saiyang Kristianong paghuhulit. Dangan kan Mayo 1942, an Gestapo nagduman sa saiyang harong, kinua an sadit niang aking babae, asin ipinadara si Elsa tanganing magtrabaho asin magsakit sa laen-laen na kampo. Itinatao nia an personal na patotoong ini:
“An mga taon ko sa mga kampo de konsentrasyon na Aleman nagtokdo sako nin sarong pambihirang leksion. Iyan an, kun gurano ka mapakokosog na gayo kan espiritu ni Jehova kun ika nasa makuring pagbalo! Bago ako dinakop, nabasa ko an surat nin sarong tugang na babae na nagsabi na sa makuring pagbalo an espiritu ni Jehova nagpapangyari na ika magin kalmado. Paghona ko sobra man an sinasabi nia. Pero kan ako umagi man sa mga pagbalo, naaraman ko na totoo an saiyang sinabi. Talagang iyan an nangyayari. Masakit na imahinaron iyan, kun dai pa nindo iyan naeksperyensiahan. Pero talagang nangyari iyan sako. Si Jehova minatabang.”
[Ritrato sa pahina 13]
Aram ni Pablo na an katoninongan nin Dios makaiingat sa satong puso
[Ritrato sa pahina 16]
Namemeligro daw kamong ikaanod sa espirituwal?