“Uleumfwa Asose, Ati, Iseni”
“Umupashi na Nabwinga batila, Iseni: no uleumfwa asose, ati, Iseni; no uleumfwe cilaka ese, uulefwaya abuulepo ica bupe amenshi ya Mweo.”—UKUSOKOLOLA 22:17.
1. Ni ku “menshi” nshi twaitwa ‘ukwisa!’?
ULELAALIKWA ‘ukwisa!’ Ukwisa kuli cinshi? Kwena, ukwisa ku kupwisha icilaka cobe ku menshi. Aya tayali menshi ya lyonse lelo amenshi yamo yene yantu Yesu Kristu alandilepo lintu asosele ku mwanakashi umwina Samaria pa cishima ukuti: “Uulenwako amenshi ayo ine ndemupeela takomfwe icilaka umuyayaya; lelo amenshi ayo ndemupeela yakulaba mu nda yakwe icishima ca menshi ayalefukaukila ku mweo wa muyayaya.” (Yohane 4:14) Kufuma kwi kuntu Yesu apokele aya “menshi”?
2. Ni ntulo nshi iya aya “menshi,” kabili ni pa numa fye ya ca kuponako nshi yaali na maka ya kukonkoloka?
2 Umutumwa Yohane akwete shuko lya kumona mu cimonwa intulo intu aya “menshi” yafumineko, nga fintu amwene pa Ukusokolola 22:1 ukuti: “Anangile umulonga wa menshi ya Mweo, ayabengeshima nga krustali, yalefuma mu cipuna ca bufumu ca kwa Lesa ne ca Mwana wa mpaanga.” Ee, intulo ya aya menshi yalengama nga krustali ayakwata imisango ipeelo mweo taili ni imbi ukucila pali Kapeela wa Bumi, Yehova umwine wine, uuyalenga ukubako ukupitila mu Mwana wa mpaanga, Yesu Kristu. (Linganyeniko Ukusokolola 21:6.) Apantu “icipuna ca bufumu ca kwa Lesa ne ca Mwana wa mpaanga” nacilumbulwa, cifwile ukuba pa numa ya kwimikwa kwa Bufumu bwa buMesia mu 1914, uko e kuti, pa numa ubushiku bwa kwa Shikulu bube bwalitendeka, e lintu amenshi ya mweo yatendeka ukukonkoloka.—Ukusokolola 1:10.
3, 4. Cinshi “amenshi” yemininako, kabili ni kuli bani yali no kusangwa?
3 Cinshi cintu aya menshi ya mweo yapashanya? Yacite cikope ukupayanya kwa kwa Lesa ukwa kubweseshamo umweo wa buntunse bwapwililika, umweo wa muyayaya mu kupwililika pe sonde lyasangulwa paradise. Amenshi ya mweo yemininako ukupayanya konse ukwa mweo ukupitila muli Yesu Kristu. Bushe ici conse e ko cili nomba? Iyo, te conse, pantu Lesa afwile intanshi ukufumyapo imicitile ibifi iya fintu iilipo pamo na kateka wa iko uushimoneka, Satana Ciwa. Lelo kuti twabuula icilipo ica aya “menshi” nomba pa kuumfwa no kumfwile mbila nsuma iya Bufumu no kwalwila imyeo yesu kuli yene.—Yohane 3:16; Abena Roma 12:2.
4 Muli ifyo, pa numa ya kulanga Yohane ‘umulonga wa mweo,’ Yesu alandile kuli Yohane pa lwa mifwaile Yakwe mu kutuma malaika Wakwe ne cimonwa. Lyene Yohane aumfwile ukubilisho kuti: “Umupashi na Nabwinga batila, Iseni: no uleumfwa asose, ati, Iseni; no uleumfwe cilaka ese, uulefwaya abuulepo ica bupe amenshi ya Mweo.” (Ukusokolola 22:17) E ico, ababomfi ba kwa Lesa balatambulwila ubwite ku ba cilaka ukutendeka ukunwa ukufuma mu kupayanya kwa kwa Lesa ku kunonka umweo wa muyayaya pe sonde ukupitila mu Mwana wa mpaanga wa kwa Lesa.—Yohane 1:29.
Ukukabila kwa Menshi ya Mweo Kwaima
5. Ni shani fintu umutundu wa muntu waishile ku kukabila uku kupayanya kwa bulesa?
5 Mu ca bulanda, abafyashi ba kubalilapo aba lupwa lwa buntunse tabalambatile ku nshila mu bumi iyo iyali no kupeela ubufyashi bwabo ishuko lya mu nshita ku kuipakisha umweo wa buntunse uwapwililika kuli pe na pe mu mushi wa paradise. Umweo wa muyayaya ku mutundu wa muntu wafwaile ukuti Adamu acite ukusala kwalamuka ukwa kubombela Kabumba wakwe mu cumfwila. Pe samba lya kusonga kwa cibumbwa ca mupashi ica bucipondoka, Efa atampile ukusela uko ukwafuminemo imfwa ku mutundu wa muntu, kabili Adamu, umulume wakwe uwapwililika, asalile ukuilunda kuli wene muli ilya nshila ya kulenge mfwa. Muli ifyo, pamo nga kapeela wa mweo wa cifyalilwa ku nkulo shali no kukonkapo isha mutundu wa buntunse, Adamu mu cituntulu aali e umo uwaletele imibombele ya mfwa mu lupwa lonse ulwa buntunse. E co Baibolo ilondolwelo kuti: “Ulubembu lwaingilile mu muntu umo pano isonde, ne mfwa yaingilile mu lubembu; e fyo ne mfwa yayambukile ku bantu bonse, pantu bonse balibembwike.” (Abena Roma 5:12) Cali ni pa numa Adamu na Efa babe nabawila mu lubembu e lintu batendeke ukulundako ifilundwa fipya ku lupwa lwa buntunse.—Ilumbo 51:5.
6. Mulandu nshi Yehova atantikile “amenshi” ukubako?
6 Bushe Lesa aali no kucilikilwa kuli pe na pe mu kupwishishisha imifwaile yakwe iye sonde lya paradise ilyaisulamo na bantunse bapwililika? Icasuko ca mu Baibolo cili, kwena, ca kuti iyo! Nangu ni fyo, ku buyo bwa kufikilisha imifwaile yakwe, Yehova acitile ukupayanya kwabamo kutemwa ukwali no kulwisha ukufilwa kwabamo akayofi ukwa kwa Adamu kabili nalyo line aali no kuba mu kumfwana kwakumanina no bulungi no bulungami, ifyo Wene e numbwilo yapwililila kabili iya kupelako. Acite ci ukupitila mu “mulonga wa menshi ya Mweo.” Ukupitila muli wene, akabweseshamo umweo wapwililika uwa buntunse ku mutundu wa muntu uwa cumfwila, uo inshila ya uko iya kuya ku Ntulo ya mweo yalufiwe. Uyu mulonga ukakonkoloka mu mano ya uko ayakumanina mu kufikapo mu kati ka Kuteka kwa Myaka Ikana Limo ukwa kwa Yesu Kristu. Muli ifyo, ukupulinkana Ukuteka kwa Myake Kana ukwa kwa Kristu, abantunse, ukusanshako abo ababuushiwa ukufuma ku bafwa, bafwile ukunwa mu “mulonga wa menshi ya Mweo.”—Linganyeniko Esekiele 47:1-10; Imilimo 24:15.
7. Ni pa cishinte nshi ukupayanya kwa “menshi” kwacitilwa?
7 Yehova alaipakisha umweo wakwe wine, kabili alaipakisha na o ukupeela ishuko lya mweo walamuka pali fimo ifya bubumbo bwakwe. Icishinte ca kupayanya kwa kwa Yehova ica kupeelo mweo lilambo lya cilubula ilya kwa Yesu. (Marko 10:45; 1 Yohane 4:9, 10) Na kabili icabimbwamo Cebo ca kwa Lesa, ico Baibolo pa nshita shimo ita “amenshi.” (Abena Efese 5:26) Yehova Lesa muntungwa ukusoso kuti, “Iseni” ku fibumbwa fya buntunse, abaculile ukulufya kwa kupayanya kwa kutendekelako uko Lesa acitile ku bantunse babili abapwililika, Adamu na Efa.
Ibumba lya kwa Nabwinga Lyatambululo Bwite bwa kuti, “Iseni”
8. Ni kuli bani kabili ni lilali aya “menshi” yapayanishiwe ntanshi?
8 Aba kubalilapo ukutambulula ubwite bwa kuti “iseni” ni abo abapanga nabwinga wa mampalanya uwa Mwana wa mpaanga, Umwana mwaume wa ku mupashi ibeli lya kwa Yehova. (Ukusokolola 14:1, 3, 4; 21:9) Nabwinga wa ku mupashi uwa kwa Kristu talesosa ukuti, “Iseni” ku mwine eka, uko e kuti, kuli abo Yehova Lesa acili no kulonganika ngo lubali lwe bumba lya kwa nabwinga pa kulenga lyene 144,000 ilyakosa. Ayo mashiwi ya bwite yatambulwilwa ku bantunse abasubila ukufika ku mweo wapwililika uwa buntunse pe sonde pa numa ya Armagedone. (Ukusokolola 16:14, 16) Mu kati ka uku kusondwelela kwa micitile ya fintu ukutula 1914, twalyumfwa ubwite buletambululwa na “Nabwinga,” mu kubombela pamo no mupashi wa mushilo wa kwa Lesa.
9. Twaishiba shani ukuti tacili fye ni kwi bumba linono?
9 Mu kucincimusha, ibuku lya kulekelesha ilya Baibolo lilango kuti ‘ibumba likalamba, ilishingapendwa ku muntu nangu umo,’ lyali no kwankulako ku kubilishiwa kwa mbila nsuma iya Bufumu bwa kwa Lesa kabili mu kushangila baali no kuibika abene pa lubali lwa ilya kamfulumende ya bufumu. (Ukusokolola 7:9, 10, 16, 17) Bushe uli umo uwa lilye bumba likalamba? Lyene, “uleumfwa asose, ati, Iseni.”
Umupashi na Nabwinga Batila, “Iseni”
10. Ni kwi amenshi ya cimpashanya yafwile ukufuma, kabili mulandu nshi?
10 Lelo mulandu nshi Lesa na Shibwinga wa mampalanya tabalumbwilwa pa Ukusokolola 22:17? Ica ntanshi, moneni ukuti icikomo tacilondolola ni pe samba lya kutungulula kwa kwa ani umupashi ubombela. Nalyo line, ukuloshako ku mupashi kutungulula ukusakamana kwesu kuli Yehova Lesa umwine wine. Wishi tafumishiwa mu cikope, apantu wene e Ntulo iine iya mupashi wa mushilo. Ica cibili, Umwana abombela pamo mu kukumanina na Wishi, nga fintu umwine wine asosa ukuti: “Umwana te kuti acite kantu eka, kano ico amona Wishi acita.” (Yohane 5:19) Ukulundako, ilintu ubu bwite buli cisemo capuutwamo ico mu kupelako cituntuka ukufuma kuli Yehova Lesa, abantunse kuti bapokelela ukutungulula kwa bulesa, nelyo “inumbwilo shapuutwamo,” ukupitila muli Yesu Kristu, “Cebo.” (Ukusokolola 22:6, NW; na kabili 22:17, Reference Bible, utulembo twa pe samba; Yohane 1:1) Mu kulingisha, lyene, tulampanya Kristu, Shibwinga, na ubu bwite. Ee, kuti twaba abashininkisha ukuti bonse babili Yehova Lesa, Wishi wa kwa Shibwinga, na Yesu Kristu, Shibwinga, balailunda na “Nabwinga” ukupitila mu mupashi wa mushilo mu kusoso kuti, “Iseni.”
11, 12. (a) Kulangilila nshi ukwa mu kubangilila kwaliko ukwa kuti ubwite ku kunwa bwali no kutanununwa? (b) Ni shani fintu umulandu wabele uwalengamisha mu kwingilishako mu kupita kwa myaka?
11 Pa makumi ya myaka ubu bwite bwa “iseni” bwaliya ku bantu ba cilaka ca “menshi ya Mweo.” Nelyo fye ku numa mu 1918, ibumba lya kwa nabwinga lyatendeke ukushimikila ubukombe ubo ukucilisha bwabimbilemo abo abengekala pe sonde. Lyali lyashi lya pa cintubwingi ilya mutwe wa kuti “Amamilioni Abali Aba Mweo Nomba Pambi Tabakabale Abafwa.” Ili lyapeele isubilo lya kuti abengi baali no kupusunsuka Armagedone kabili pa numa ya ico ukunonka umweo wa ciyayaya pe sonde lya Paradise pe samba lya Bufumu bwa bwa Lesa ubwa buMesia. Lelo bulya bukombe tabwalangile mu kushininkisha inshila kuli ili shuko lya kupusunsuka, kano fye ukupitila mu bulungami mu cinkumbawile.
12 Pa kufika ku bantu bafulilako mu kuba no bwite bwa kuti, “Iseni” mu 1922 ubukombe bwaile kuli bonse abo abaali abasekelela mu kubombela Lesa ukuti: “Sabankanyeni Imfumu no Bufumu.” Mu 1923 ibumba lya kwa nabwinga lyaumfwikishe ukuti “impaanga” ne “mbushi” sha mulumbe wa kwa Yesu uwa pali Mateo 25:31-46 shimoneka ukutangilila Armagedone. Lyene, mu 1929, The Watch Tower iya March 15 yakwete icipande “Gracious Invitation” (Ubwite bwa Kusenamina). Ilembo lya mutwe lyali Ukusokolola 22:17, kabili lyaebekeshe icishingamo ce bumba lya kwa nabwinga ukutanununo bwite bwa kuti, “Iseni.”—Amabula 87-9.a
Impaanga Shimbi Shailunda mu Kusoso Kuti, “Iseni”
13, 14. Muli ba 1930, kulondolola nshi ukwalundwako kwapayanishiwe ukwa kuti bambi baali no kunwa amenshi ya cimpashanya?
13 Ukulundako, mu kubangilila sana pamo nga mu 1932, The Watchtower yasonteleko icishingamo ca “mpaanga shimbi,” mu nshita yabo, ku kusoso kuti, “Iseni.” (Yohane 10:16) Mu yafumine wa uko iya August 1, ibula 232, paragrafu 29 yalondolwele ukuti: “Inte sha kwa Yehova nomba nabakwata ukupimpa kwapala kuli kulya ukwa kwa Yehu kabili balingile ukukoselesha ibumba lya buYehonadabu [impaanga shimbi] ukuya na bo capamo no kubuula ulubali lumo mu kubilisha kuli bambi ukuti ubufumu bwa kwa Lesa buli mupepi.” Lyene, pa numa ya kwambula Ukusokolola 22:17, paragrafu yatile: “Lekeni abasubwa bakoseleshe bonse abakabuulako lubali mu kulanda imbila nsuma iya bufumu. Tabalekabila ukuba abasubwa ba kwa Shikulu pa kubilisha ubukombe bwa kwa Shikulu. Cili kusansamusha kukalamba ku nte sha kwa Yehova ukwishiba nomba ukuti nabasuminishiwa ukutwala amenshi ya mweo kwi bumba lya bantu abengasendwa pambi ukupula muli Armagedone no kupeelwa umweo wa muyayaya pe sonde pa mulandu wa busuma bwa bukapekape bwa kwa Yehova.”b
14 Ukufuma mu 1934 ukuya ku ntanshi, abashalapo basubwa basonteleko ukuti ishi mpaanga shimbi bafwile nomba ukucito kuipeela kwabo abene kuli Lesa no kulangisha uku kuipeela mu lubatisho lwa mu menshi kabili lyene ukuilunda ne bumba lya kwa nabwinga mu kusoso kuti, “Iseni” kuli bambi abacili ne cilaka. Muli ifyo, kwaliko ubwite bwashininkishiwa ukutambululwa ne bumba lya kwa nabwinga ku kulonganika ishi mpaanga shimbi isha cilaka capamo mu “mukuni umo” pe samba lya “mucemi umo,” Yesu Kristu. (Yohane 10:16) Mu 1935 abashalapo basubwa balikumbilwemo pa kwishiba pe bungano lyabo ilikalamba ulya mwaka ukuti ibumba lyapale mpaanga ilya bantu kubo balesoso kuti, “Iseni” mu cine cine lyali ‘libumba likalamba’ ilya pa Ukusokolola 7:9-17. Ici capeele ukuluminisha kukalamba ku mulimo wa bwite.
15. Ni shani fintu “umupashi” wabimbilwemo mu bwite bwa kuti “Iseni”?
15 Mu kusoso kuti, “Iseni” ibumba lya kwa nabwinga lyali mu kumfwana no mupashi wa kwa Lesa. Ukupitila mu mupashi wakwe mu kwisula ubupilibulo bwa masesemo ya Cebo cakwe icalembwa, alengele abashalapo be bumba lya kwa nabwinga ukutanununa ubwite. Aya masesemo apashimpilwe ubwite bwabo yapuutilwemo no mupashi wa kwa Lesa. E fyo cali, mu cishinka, mupashi wa kwa Lesa ukukonkoloka ukupitila muli Kristu na nabwinga wakwe e walesosa kwi bumba likalamba ilya bantu bapale mpaanga ukuti, “Iseni.”—Ukusokolola 19:10.
16. Ni shani fintu umupashi na nabwinga fyakakilwa pamo no bu bwite ilelo?
16 Ukufika kuli buno bushiku umupashi na nabwinga, ifyaimininwako na bashalapo, “batila, Iseni.” Abashalapo beba ishi mpaanga shimbi ukwitako na bambi ‘ukwisa.’ Tabali na kusunga “amenshi ya Mweo,” nga fintu yasangwako ilelo, ku bene beka. Bafwile ukumfwila ukukambisha ukufuma ku “[mupashi] na Nabwinga,” ukukulumbula: “Uleumfwa asose, ati, Iseni.” Abo bonse abalepwisha icilaka cabo bafwile ukusalanganya ubwite. Bafwile ukubutambulwila ku uli onse ukwabulo kusakamana umushobo, uluko, ululimi, nelyo ubutotelo bwa ndakai—uuli onse ukuli konse! Icilipo ica “menshi ya Mweo” pali ndakai e cintu Inte sha kwa Yehova balilaalikako no kwaafwa abantu na bantu bonse ukwakanako, apa fye!
17. Musango nshi uwa “menshi” yasangwako ilelo?
17 Mu kusaalala kwa calo, Umwana wa mpaanga, Yesu Kristu, mu cine cine aletungulula ibumba likalamba “baye pa tumfukumfuku twa menshi ya mweo.” (Ukusokolola 7:17) Aya te menshi yakoweshiwa, lelo menshi yalengama, ayatalala, ayasuma ukufuma ku Ntulo iine iya yako. Aya menshi ya cimpashanya yapilibula ifingi ukucila pa menshi mu mano ya kumfwikisha icine ca Baibolo; yapilibula konse ukupayanya kwa kwa Lesa ukupitila muli Yesu Kristu ukutendeka nelyo fye ni nomba ukubika ibumba likalamba pa nshila ku kunonka umweo wapwililika uwa muyayaya mu nsansa.
Ilundeko Nomba mu Kubilisha
18. Kutanunuka kwaba shani ubwite buli mu nshita yesu?
18 Kale kale, ili bumba likalamba nalifika mamilioni yafulilako. Mu kupimpa batwalilila ukubilisha imbila nsuma iya Bufumu mwi sonde lyaikalwamo lyonse. Balacita lipoti lyonse imibombele yabo iya mulimo wa mwi bala mu kushimikile mbila nsuma ya Bufumu, iifikile nomba ku fyalo 212. Nga ca kuti inshita mu kati ka kuno kusondwelela kwa micitile ya fintu yasuminisha, ubwite bukatwalilila ukulingana no kutekanya no kukokolo kukalipa kwa kwa Yehova Lesa, Kasunga wa Nshita Mukalamba. Akeshiba lintu inshita yapwa na lintu kali kashita kakakala kuli wene ukuilengo kwishibikwa kuli bonse pamo nga Yehova, pamo fye nga fintu alaya ukucita ukulingana no bulondoloshi bwabwekeshiwabwekeshiwapo mu busesemo bwa Baibolo.—Esekiele 36:23; 38:21-23; 39:7.
19. Mulandu nshi twingasosela ukuti aya “menshi” yapeelwa apa fye?
19 Ilintu kuciliko inshita, kanshi, ifilundwa fye bumba likalamba mu buseko balakana na bashalapo be bumba lya kwa nabwinga mu kusoso kuti: ‘Iseni no kubuulapo ica bupe amenshi ya mweo!’ Bakabilisha ba iyi mbila nsuma ya kupususho mweo balecita ukubilisha apa fye, tabalelipilisha pa milimo babomba ilyo balesalanganya ubukombe bwa Bufumu ukupulinkane calo conse.
20. Cinshi cikafumamo pa mulandu wa kuti aya “menshi” yalesangwako?
20 Amenshi ya mweo yalesangwako nomba ukushinguluka icibulungwa conse, pa kuti abantu abalefwaya ukwakanako kuti bacite fyo ku kwikushiwa kwakumanina mu kuba ne fya kufumamo fya kupususho mweo. Umutundu wa muntu uwalubulwa ukaipakisha umweo wabule mpela pano pene pali ili sonde, ilili no kwalwilwa muli paradise, ukwebela imifwaile yaumo mutengo iya kwa Yehova. Kabumba wesu apangile isonde te lya fye lelo ku kuba ibala lyashinguluke calo conse ilya Edene, nelyo Paradise ya buseko, ilyaikalwamo ne fibumbwa fya buntunse ifyapwililika mu cipasho ca kwa Lesa no kupalana.
21. Ni shani fintu imifwaile ya kwa Lesa kwi sonde ikapwishishiwa?
21 Mu cishinka, likaba lishuko kabili ubuseko ifyakulisha ifishingalandwa ukuba mu calo cipya ca musango uyo! Lyene umulimo untu Lesa apeele ku bantunse ba kubalilapo babili pa Ukutendeka 1:27, 28 ukafikilishiwa mu kupaka. Ukutootela ku kubombapo kwa kwa Yehova mu kulamuka pa kayofi kaponene ulupwa lwa buntunse, isonde likanashiwa ukufika ku cipimo ca kuba paradise kabili likesushiwa no mushobo wa buntunse uwapwililika. Ee, Lesa akamona icili conse ico acita, kabili, moneni, cikaba icawamisha. Bushe ukabamo mulya? Nga ca kuti ni fyo, lyene ufwile nomba mu kutesekesha ukutendeka ukunwa amenshi ya mweo apa fye. “Iseni” no kunwa mu kukumanina no kupwisha icilaka cenu mu kuba na menshi ya mweo ayatendeka ukukonkoloka nomba kabili yakakonkoloka mu kukumanina mu kati ka Myaka Ikana Limo iili no kwisa. Kabili lekeni uuli onse uuleumfwa ubu bwite bwalowa asose ati: “Iseni.”
[Amafutunoti]
a Pa kati ka fintu fimbi, ici cipande catile: “Takwatala akubako ubunte bwaanane fi ubwa cine pamo nga mu kati ka myaka yapita inono. . . . Abashalapo balabaletela ubukombe bwa buseko, kabili kuli bene batila: ‘Kabili uuli onse uwafwaya, lekeni abuule amenshi ya mweo apa fye.’ Bebwa ifyo kuti pambi babuula ukwiminina kwabo nomba pa lubali lwa kwa Shikulu, no kulwisha Ciwa, no kupokelela ipaalo. Bushe talili libumba lya bantu abengafwaya nomba ubufuuke no bulungami, no kufiswa mu bushiku bwa bukali bwakwe ubwalumbululwa, no kusendwa bushilya bwa bulwi bukalamba ubwa Armagedone no kwikala kuli pe na pe kabili ukukanafwa? (Sefa. 2:3) . . . Ibumba lya bashalapo ba busumino bailunda mu bwite bwa kusenamina no kusoso kuti, ‘Iseni.’ Ubu bukombe buli no kubilishiwa kuli abo abakwata ukufwaisha kwa bulungami ne cine. Bufwile ukucitwa nomba.”
b The Watchtower iya August 15, 1934, na yo ine yaloseshe ku cishingamo ca mpaanga shimbi kabili yasosele pe bula 249, paragrafu 31 ukuti: “Ibumba lya buYonadabu lya abo ‘abomfwa’ ubukombe bwa cine kabili abafwile ukusosa kuli abo abalebomfwa ukuti: ‘Iseni. Kabili lekeni uleumfwa asose ati, Iseni. Kabili lekeni uuli ne cilaka ese. Kabili uuli onse uwafwaya, lekeni abuule amenshi ya mweo apa fye.’ (Ukus. 22:17) Abo abe bumba lya buYonadabu bafwile ukuya pamo na abo abali be bumba lya kwa Yehu walepashanishiwako, uko e kuti, abasubwa, no kubilisha ubukombe bwa bufumu, nelyo fye cingati tabali inte shasubwa isha kwa Yehova.”
Cinshi Cili Casuko Cobe?
◻ “Menshi” nshi yaloshiwako pa Ukusokolola 22:17?
◻ Ni ntulo nshi iya aya “menshi”?
◻ Mulandu nshi aya “menshi” yakabilwa, kabili ni lilali lyeka fye yali na maka ya kutampa ukukonkoloka?
◻ Mwi lembo lyesu, cinshi ukuloshako ku “mupashi” kulangilila, kabili ni shani fintu “nabwinga” abimbwamo?
◻ Ni bani benganwako aya “menshi,” kabili mu kuba na ca kufumamo nshi?