Ni Shani Fintu Lesa Apuutilemo Baibolo?

UKUPISHE fyebo ukufuma ku ncende imo ukutwala kuli imbi nakucilapo kuba ukwa kupelenganya ilelo ukucila kale lyonse. Balamya, bamashini ba fax, bakompyuta—kale nani watile ubukombe kuti bwafika mupepi na ku ncende iili yonse pano isonde mu kashita nyunsu fye?

Lelo ukupisha ifyebo ukwacishapo kupelenganya ni uko kuntu umuntu ashingasambilila—ukupuutwamo na Lesa. Yehova apuutilemo abantunse mupepi na 40 ukulemba Icebo cakwe, Baibolo wa Mushilo. Pamo fye nga fintu abantunse bakwata inshila sha kupishishamo ifyebo ishalekanalekana, e fyo na Yehova abomfeshe inshila ishingi isha kupishishamo ifyebo ku kupuutamo Amalembo.

Ukulanda fye. Lesa apishishe ubukombe bwa kulungatika ubo pa numa bwaishilelembwa muli Baibolo.a Ku ca kumwenako, langulukeni ifipope fyapanga icipingo ce Funde. Yehova aebele Mose ukuti: “Lembe fyebo ifi; pantu pa misosele ya fyebo ifi nacite cipingo na iwe kabili na bana ba kwa Israele.” (Ukufuma 34:27) Ifyo “fyebo,” ‘ifyapishiwe na bamalaika,’ fyalilembelwe na Mose kabili pali nomba fisangwa mu mabuuku ya Baibolo aya Ukufuma, Ubwina Lebi, Impendwa, na Amalango.—Imilimo 7:53.

Bakasesema bambi abengi, ukusanshako Esaya, Yeremia, Esekiele, Amose, Nahumu, na Mika, bapokelele ifyebo fya kulungatika ukufuma kuli Lesa ukupitila muli bamalaika. Inshita shimo shimo aba baume baletendeka ifisemo fyabo na mashiwi ya kuti: ‘E fyo Yehova atila.’ (Esaya 37:6; Yeremia 2:2; Esekiele 11:5; Amose 1:3; Mika 2:3; Nahumu 1:12) Lyene balilembele cintu Lesa aasosele.

Ifimonwa, Ifilooto, no Kusendamika. Icimonwa caba cimpashanya, icilemoneka, nelyo ubukombe ubwapishiwa mu muntontonkanya wa muntu ilyo alelola, ilingi line ku maka yacilo buntunse. Ku ca kumwenako, Petro, Yakobo, na Yohane, ninshi “tabasendeme,” bamwene icimonwa ica kwa Yesu wayalulwa. (Luka 9:28-36; 2 Petro 1:16-21) Inshita shimo ubukombe bwalepishiwa mu cilooto, nelyo icimonwa ca bushiku, ukubikwa mu muntontonkanya wa muntu ilyo asendeme. Muli fyo Daniele alemba ulwa “fimonwa fya mu mutwe wandi pa ca kusendamapo candi”—nelyo, nga fintu kapilibula Ronald A. Knox apilibula aya mashiwi ukuti, “ilyo nasendeme ndemona icilooto candi.”—Daniele 4:10.

Umuntu uo Yehova aalesendamika ukwabulo kutwishika aaletontomesha apakalamba nga nshi, nangu cingati taleba mu tulo twashika. (Linganyeniko Imilimo 10:9-16.) Muli Baibolo ishiwi lya ciGriki ilyapilibulwa “ukusendamika” (ekʹsta·sis) lyalola mu ‘kufumyapo nelyo ukupyanikapo.’ Lilangilila imibele ya kufulunganyako umuntontonkanya wa cifyalilwa. Muli fyo, umuntu asendamikwe teshiba ifilecitika apo ali, ilyo atontomeshe fye pa cimonwa. Cimoneka kwati umutumwa Paulo alisendamikweko muli iyi nshila lintu “aulwililwe ku Paradise, [uko] aumfwile ifyebo ifishingasoswa, ifintu ifishasuminishiwa ku muntu ukulanda.”—2 Abena Korinti 12:2-4.

Mu kupusanako na balya balelemba ubukombe ubo Lesa alebeba, bakalemba ba Baibolo abalemone fimonwa nelyo ukuloota ifilooto nelyo abalesendamikwa ilingi line balikwete ubuntungwa bwa kulondolola ico baalemona mu mashiwi yabo abene. Habakuki aebelwe ukuti: “Lembe cimonwa, no kulenga cimonekeshe pa cipampa ici, ku kuleka uulecibelenga abutukemo.”—Habakuki 2:2.

Bushe ici cilepilibula ukuti ishi mbali sha Baibolo tashapuutwamo sana ukulinganya kuli shilya isho Lesa umwine aleisosela? Awe iyo. Ukupitila mu mupashi wakwe, Yehova abikile ubukombe bwakwe mu kushika mu muntontonkanya wa kwa kalemba, ica kuti amatontonkanyo ya kwa Lesa e yalembelwe mu cifulo ca kulemba amatontonkanyo ya muntu. Ilintu Yehova alekele kalemba ukusala amashiwi yalinga, aaletungulula umuntontonkanya wa kwa kalemba no mutima ica kuti takwali ifyebo fyakatama ifyashilwe kabili kuli pele pele amashiwi yonse mu kulungikwa yamwenwe ukuti mashiwi ya kwa Lesa.—1 Abena Tesalonika 2:13.

Ukusokolola kwa Bulesa. Muli Baibolo mwaba ubusesemo—ilyashi lya kale ilyasokololwa no kulembelwa libela—icintu ico umuntu ashingacita nangu panono. Ica kumwenako cimo caba kwima no kuwa kwa “mfumu ya ku Yabani,” Alexander Mukalamba, ukwasobelwe imyaka mupepi na 200 ilyo fishilacitika! (Daniele 8:1-8, 20-22) Baibolo na kabili isokolola ifya kucitika ifyo abantunse bashabalile abamonapo. Ica kumwenako cimo cili kubumbwa kwa muulu ne sonde. (Ukutendeka 1:1-27; 2:7, 8) Kabili kwalibako ukulanshanya uko kwalebako ku muulu, ukupala kulya ukwalondololwa mwi buuku lya kwa Yobo.—Yobo 1:6-12; 2:1-6.

Nga ca kuti Lesa tafisokolwele kuli kalemba mu kulungatika, Lesa aaleishibisha ifya kucitika fya musango yo ku muntu umo pa kuti ifi fingaba ulubali lwa lyashi lya kale ilya kushimika fye nelyo ilyalembwa, ukufuma ku nkulo imo ukuya ku ikonkelepo ukufikila fyaishileba ulubali lwa calembwa ca Baibolo. (Moneni umukululo pe bula 7.) Te mulandu na fintu caleba, kuti twaba abashininkisha ukuti Ukwalefuma ifyebo fya musango yo fyonse ni kuli Yehova, kabili atungulwile bakalemba pa kuti ubulondoloshi bwabo ubwalembwa bube ubwalungikwa, ubushabamo ukukukumya, nelyo inshimi. Ukukuma ku busesemo Petro alembele ukuti: “Ni pa kobelwa ku Mupashi wa mushilo e po abantu ba mushilo balandiile.”b—2 Petro 1:21.

Ukubombesha kwa Maka Kwalekabilwa

Nangu ca kuti bakalemba ba Baibolo ‘balyobelwe ku Mupashi wa mushilo,’ kwena na bo bene baalekabila ukutontonkanya sana. Ku ca kumwenako, Solomone ‘aalelingulula no kufwayafwaya, alondolole milumbe iingi. . . . Afwaile ukusange fyebo fya kutemuna, no kulembo kwalondoloka ifyebo fya cine.’—Lukala Milandu 12:9, 10.

Bakalemba ba Baibolo bamo balesapika nga nshi pa kulemba fintu balembele. Ku ca kumwenako, ukukuma kwi Landwe lyakwe, Luka alembele ukuti: ‘Nalipitilemo muli fyonse no kufishikimika ukufuma pa kutendeka, natile nkulembele mfilondolole.’ Ukwabulo kutwishika, umupashi wa kwa Lesa walipaalile ukubombesha kwa kwa Luka, ukumulenga ukusanga ifyebo fya kale ifyashintililwapo no kwipusha bansangwapo aba cine cine, pamo nga basambi abaali bacili aba mweo kabili napamo ukusanshako fye na nyina wa kwa Yesu, Maria. Umupashi wa kwa Lesa lyene watungulwile Luka ukulemba ifyebo mu kulungika.—Luka 1:1-4.

Mu kupusanako ne Landwe lya kwa Luka, ubulondoloshi bwa kwa Yohane bwali bwa kwa nsangwapo, ubwalembelwe imyaka mupepi na 65 pa numa ya mfwa ya kwa Yesu. Umupashi wa kwa Yehova ukwabulo kutwishika walebukulula umuntontonkanya wa kwa Yohane pa kuti taulabileko fimo pa mulandu wa kupita kwa nshita. Ici caumfwene na cintu Yesu aalaile abakonshi bakwe ukuti: “Ubukota, Umupashi wa mushilo uo Tata akamutumina mwi shina lyandi, wene akamusambilisha fyonse, no kumwibulula fyonse ifyo nasosele kuli imwe.”—Yohane 14:26.

Limo limo bakalemba ba Baibolo balesanshamo ifyebo fyalonganikwa ukufuma kuli bansangwapo mu fyalembwa fya kale ifya bakalemba ba lyashi, abashali bonse abapuutwamo. E nshila Yeremia abomfeshe sana mu kulonganika amabuuku yabili aya Ishamfumu. (2 Ishamfumu 1:18) Esra aloseshe ku fyalembwa fishapuutwamo mupepi na 14 ku kulonganika ifyebo fya kulemba muli 1 Imilandu na 2 Imilandu, ukusanshako “imilandu ya nshiku ne nshiku iya bufumu bwa kwa Davidi” ne “buuku lya Shamfumu sha bena Yuda na bena Israele.” (1 Imilandu 27:24; 2 Imilandu 16:11) Mose ayambwile fye no kufuma mwi “buuku lya Fya bulwi fya kwa Yehova”—cimoneka kwati ili lyali libuuku lyashintililwapo ilya fya bulwi fya bantu ba kwa Lesa.—Impendwa 21:14, 15.

Ilyo calebe fyo umupashi wa mushilo walebimbwamo nga nshi, ukulenga bakalemba ba Baibolo ukusala fye ifyebo fya cine cine, ifyo pa numa fyaishileba ulubali lwa Baibolo wapuutwamo.

Ukufunda Ukubomba—Bushe Kwafumine Kuli Nani?

Muli Baibolo mwaba icuma ca kufunda kubomba ukwashimpwa pa fintu abantu bamo bapitilemo. Ku ca kumwenako, Solomone alembele ukuti: “Icisumako ku muntu takuli kano ica kuti alye, anwe, no kuimweno busuma ku kucucutika kwakwe. Namwene ne ci, ukuti cafuma mu kuboko kwa kwa Lesa.” (Lukala Milandu 2:24) Paulo alondolwele ukuti amano ayo alepanda pa lwa cupo yali “kupanda amano [kwakwe],” nangu cingati alundileko kuti: “Awe ndetila na ine Umupashi wa kwa Lesa ndi na o.” (1 Abena Korinti 7:25, 39, 40) Mu kushininkisha Paulo aali no mupashi wa kwa Lesa, pantu nga fintu umutumwa Petro asosele, cintu Paulo alembele cali “umwabela amano ayapeelwe kuli wene.” (2 Petro 3:15, 16) Muli fyo, aalepanda amano pa kutungululwa no mupashi wa kwa Lesa.

Lintu bakalemba ba Baibolo balepanda amano ya musango yo, balecite co pa numa ya kusapika no kubomfya amalembo ayo bakwete pali ilya nshita. Kuti twashininkisha ukuti ifyo balembele fyaleumfwana no kutontonkanya kwa kwa Lesa. Cintu balembele caishileba ulubali lwa Cebo ca kwa Lesa.

Kwena, muli Baibolo mwaliba amashiwi ya bamo abaletontonkanya mu cilubo. (Linganyeni Yobo 15:15 na 42:7.) Na kabili mwaba amashiwi yamo yamo ayalelangilila ukuyumfwa kwa kucushiwa ukwa babomfi ba kwa Lesa, nangu cingati ayo mashiwi tayalelangilila fyonse fye pa lwa calengele ukuti bayumfwe muli iyo nshila.c Nangu cingati kalemba aleilumbulwila umwine ifya pa lwakwe muli uyu musango, nalyo line aaletungululwa no mupashi wa kwa Lesa ku kulemba ifyalungika, muli fyo ukwishibisha no kusansalika ukupelulula kwalubana. Ukulundapo, mu ca kucitika cimo na cimo amashiwi yashingulukako yalalenga kabelenga ukumfwikisha bwino nga ca kuti ukutontonkanya kwa kwa kalemba kuli ukwashintililwapo.

Mu kwipifya, kuti twacetekelo kuti Baibolo yonse yaba bukombe bwa kwa Lesa. Mu cine cine, Yehova alishininkishe ukuti fyonse ifyalembwamo nafilingana no kufwaya kwakwe kabili filepayanya amakambisho yakabilwa ku balefwaisha ukumubombela.—Abena Roma 15:4.

Mulandu Nshi Abomfeshe Abantunse Ukulemba?

Filya Yehova abomfeshe abantunse ukulemba Baibolo cilangisha amano yakwe ayashaifulila. Langulukeni ci: Nga ca kuti Lesa apeele uyu mulimo kuli bamalaika, bushe Baibolo nga ilacebusha mu nshila imo ine? Ca cine, nga tulacincimushiwa ukubelenga pa lwa mibele ya kwa Lesa ne mibombele yakwe ukulingana na fintu yalondololwa na malaika. Lelo nga ca kuti tamwali imibele ya bantunse nangu panono, nga calitukosela ukumfwikisha ubukombe bwa Baibolo.

Ku kulangilila: Baibolo nga yashimike fye ukuti Imfumu Davidi alicitile ubucende no bukomi kabili pa numa ya ico alilapile. Lelo fintu cacilapo kuwama ukubelenga amashiwi ya kwa Davidi umwine, ayalandilwe ilyo aali uwakungumana pa mulandu wa fyo acitile no kupaapaata Yehova ukumulekelela! Alembele ukuti: “Ulubembu lwandi luli pali ine pe. . . . Umutima uwalopota uwafunshika tamwakausule, mwe Lesa.” (Ilumbo 51:3, 17) E co, Baibolo yalembwa mu cikabilila, mu nshila shalekanalekana, kabili ilacebusha pa mulandu wa kuti mwalibako imbali sha pa bantunse.

Ee, Yehova asalile inshila yawamisha iya kutupeelelamo Icebo cakwe. Nangu cingati abantunse abanakuka kabili aba filubo e babomfiwe, balyobelwe ku mupashi wa mushilo pa kuti mu fyo balembele mwiba filubo. Muli fyo, Baibolo yalikatama nga nshi. Amano ayo ipanda yatuntulu, kabili amasesemo yabamo pa lwa Paradise wa ku ntanshi pe sonde yalishintililwapo.—Ilumbo 119:105; 2 Petro 3:13.

Mulandu nshi mushingacibelesesha ukulabelenga iciputulwa ca Cebo ca kwa Lesa cila bushiku? Petro alembele ukuti: “Fulukeni ishiba lya bumupashi ilyabulo bucenjeshi, ngo tunya utwafyalwa nomba, ukuti mukulileko ukufika ku kupusuka.” (1 Petro 2:2) Apantu yalipuutwamo kuli Lesa, muli no kusango kuti Amalembo yonse “ya mulimo ku kusambilisha, ku kwebaula, ku kulungika, ku kufunda kwa mu bulungami; ukuti umuntu wa kwa Lesa abe uwapwililila, uwaiteyanya ku kubombo mulimo onse usuma.”—2 Timote 3:16, 17.

[Amafutunoti]

[Akabokoshi ne Fikope pe bula 7]

Ni Kwi Kuntu Mose Afumishe Ifyebo Alembele?

MOSE e walembele ibuuku lya mu Baibolo ilya Ukutendeka, lelo fyonse fintu alembele fyacitikeko kale sana ilyo ashilafyalwa. E co, kanshi, ni kwi kuntu afumishe ifyebo fya musango yo? Fifwile fyasokolwelwe kuli wene kuli Lesa mu kulungatika, nelyo ifyebo fimo afishibe ukupitila mu kushimika kwa pa kanwa ukufuma ku nkulo imo ukuya ku ikonkelepo. Apantu abantunse baleikala imyaka yafulilako mu nshita sha mu kubangilila, ubwingi bwa fyo Mose alembele mwi buuku lya Ukutendeka fifwile fyapishiwe ukufuma kuli Adamu ukufika kuli Mose mu bantu fye basano—Metusela, Shemu, Isaki, Lebi, na Amramu.

Ukulundapo, Mose afwile alifwailisheko mu fyalembwa. Ukukuma kuli ci, cintu camonekesha ukuti libili libili Mose abomfya amashiwi ya kuti ‘ici e citoto ca,’ ilyo ashilalumbula ishina lya muntu alelandapo. (Ukutendeka 6:9; 10:1; 11:10, 27; 25:12, 19; 36:1, 9; 37:2) Abasoma bamo basoso kuti ishiwi lya ciHebere ilyapilibulwa pano ukuti “icitoto,” toh·le·dhohthʹ, lilosha ku fyalembwa fyaliko kale kale ifyo Mose abomfeshe ukufumyamo fintu alelemba. Kwena, ici te kuti cishininkishiwe.

Kuti pambi cabe fyo ifyebo fyaba mwi buuku lya Ukutendeka, fyapishiwe mu nshila shonse shitatu ishalondololwa pa muulu—ifyebo fimo ukupitila mu kusokolola kwa kulungatika, fimo ukupitila mu kushimikilwa fye pa kanwa, na fimo ukupitila mu fyalembwa. Icacindama ca kuti umupashi wa kwa Yehova walipuutilemo Mose. E ico, cintu alembele cilamonwa bwino bwino ukuti cebo ca kwa Lesa.

[Icikope pe bula 4]

Ukubomfya inshila shalekanalekana, Lesa apuutilemo abantu ukulemba Baibolo