Ukufwayafwaya Insansa

PAPITA fye imyaka inono apo abekashi ba mu France, mu Germany, mu Great Britain, na mu United States babepwishe ati, “Finshi fingalenga umo ukuba ne nsansa?” Abengi nga nshi bayaswike ukuti kulila fye uli umutuntulu; bambi batile cikulu fye walyupa nelyo ukuupwa bwino nelyo nga walikwata abanobe abasuma; bambi na bo batile kuti waba ne nsansa nga wakusha bwino abana; e lyo bambi batile kano nga wakwata incito iisuma sana e lyo wingaba ne nsansa. Nangu ca kuti abantu abengi basambilishiwa ukuti indalama tashilenga umo ukuba ne nsansa, bamo abaipushiwe bacili batontonkanya ukuti indalama e shingalenga umo ukuba ne nsansa. Bushe e fyo caba?

Taleni tontonkanyeni pali uku kutunga kwa kuti ukuba ne nsansa kwalyampana no kuba ne cuma. Ukufwailisha kwacitilwe pa bantu 100 abakwatisha indalama mu United States kulanga ukuti abakankaala tababa ne nsansa ukucila abantu bambi abashala. Na kabili, abasambilila sana pa fyo abantunse batontonkanya batile, nangu ca kuti abengi mu United States pali ndakai balikwata ifipe ifingi ukucila ifyo baali na fyo imyaka 30 iyapita, tababa ne nsansa ukucila ifyo baali kale. Na kuba ilyashi limo litila: “Muli iyi nshita imo ine, ukupopomenwa kwalifulilako. Impendwa ya bapungwe abale-ipaya yalikula nga nshi, e lyo ne fyupo filepwa fyalifulilako.” Mu fyalo mupepi na 50, ibumba lya balefwailisha ukwishiba nga ukuba ne nsansa kwalyampana no kukwate cuma, lyasondwelele ukuti indalama teti shilenge umo ukuba ne nsansa.

Nomba, bushe ukuba umutuntulu, ukuupa nelyo ukuupwa bwino, no kukwate ncito iisuma sana fyalicindama nga nshi pa kuba ne nsansa? Kwena, nga ca kuti ifi fintu filakabilwa icine cine pa kuba ne nsansa, ni shani pa lwa bantu abengi nga nshi abalwalilila, na bonse ababa na mafya mu cupo? Ni shani pa lwa baupana lelo abashakwatapo bana nelyo abaume na banakashi abashibombe ncito shisuma? Bushe aba bonse tabakabale ababapo ne nsansa? Kabili ifintu nga fyayalwike, bushe insansa shaba na baba no bumi ubutuntulu na baupa nelyo ukuupwa bwino shikapwa?

Bushe ni ku Ntulo Iisuma Tulefwayafwaya?

Onse afwaya ukuba ne nsansa. Ici taciletupapusha pantu Kabumba wa bantu aishibikwa ukuti “Lesa wa nsansa,” kabili abantu babumbwa mu cata cakwe. (1 Timote 1:11; Ukutendeka 1:26, 27) Kanshi, ukufwayafwaya insansa kwaliba fye bwino. Na lyo line, abengi basanga ukuti ukusungilila insansa kwaba kwati kufumbata umucanga mu minwe—insansa no mucanga fyonse fibili filapusumuka bwangu bwangu.

Na lyo line, bushe kuti twatila ni co bamo balacilamo fye ukufwayafwaya insansa? Ifi e fyo uwasambilila sana ifya mu bwikashi Eric Hoffer aletontonkanya. Atile: “Ukufwayafwaya insansa e kulenga sana abantu ukukanaba ne nsansa.” Ici ca cine nga ca kuti tulefwayafwaya ku ntulo yalubana. Nga e fyo caba na kuli ifwe, ninshi tukakalifiwa no kuyumfwa aba bulanda. Ukufwaisha ukuba ne fyuma; ukufwaisha ukulumbuka; ukukonkelela amapolitiki, ne fya mu bwikashi nelyo incito; nelyo bukaitemwe no kufwaya ukuisekesha, fyonse ifi tafilenga abantu ukuba ne nsansa. Ici e calenga ukuti abengi balebomfya iyi nsoselo yasosele kalemba umo uwatile: “Tukaba fye ne nsansa nga ca kuti twaleka ukutukuta ukuti tube ne nsansa”!

Ne ciwamishe ca kuti kulya kufwailisha tulandilepo pa ntendekelo ya cino cipande kulanga ukuti pa bantu 10, abantu bane balemona kwati icilenga umo ukuba ne nsansa kwafwa bambi no kubacitila ifisuma. Kabili umo pa bantu bane, alekosapo fye ukuti icitetekelo ne mipepele filalenga sana abantu ukuba ne nsansa. Kwena, tulingile ukutontonkanyapo sana pa fingalenga umo ukuba ne nsansa sha cine cine. Icipande cikonkelepo calatwaafwa ukucite fyo.

[Ifikope pe bula 3]

Abengi batontonkanya ukuti indalama, ukwikala bwino mu lupwa, nelyo incito isuma e filenga umo ukuba ne nsansa. Bushe na imwe e fyo mutontonkanya?