Ubumi Bwabo

Yehova Alapaala nga Nshi Abenda mu Nshila Yakwe

NGA FINTU CASHIMIKWA NA BA ROMUALD STAWSKI

Ilyo inkondo ya calo iya cibili yatendeke mu September 1939, ubulwi bwalibipile sana ku kapinda ka ku kuso aka Poland. Nali ne myaka 9, kabili ku mulandu wa cimpwena ca bwaice, naile mu kutamba uko abashilika balelwila lwa mupepi na pa mwesu. Ifyo namwene fyali fya kutiinya nga nshi, ifitumbi fyaleele insansalila kabili icushi icishaibipila cali fye mpanga yonse. Nangu naletontonkanya ukuti nalaenda shani pa kubwelela ku ng’anda, mu mutima nalelanguluka ukuti: “Cinshi Lesa alekela ifyabipa umusango uyu ukulacitika? Bushe pali aba balelwa, ninshi ni bani abo Lesa aleafwilisha?”

ILYO inkondo yaleya ku kupwa, ubuteko bwa bena Germany bwatendeke ukupatikisha abalumendo ukububombela. Onse uwalekaana balemukulika pa cimuti no kukaka icishibilo pa cifuba cakwe icalembwapo ukuti “icipondo,” nelyo ukuti “shikamfutu.” Itauni twaleikalamo ilya Gdynia, lyabelele pa kati ka fyalo fibili ifyalelwa inkondo. Nga twafuma mu tauni ukuya mu kutapa amenshi, impolopolo na mabomba fyaletupita fye na pa mutwe. E fyo no mwaice wandi Henryk bamulashile ica kuti no kufwa alifwile lilya line kwali nkondo. Pa mulandu wa kuti inkondo yalibipile sana, fwe bana bonse bane, batutwele mu ng’anda yali pa nshi, iya mu cilindi. Mulya mwine e mo umwaice wandi uwa myaka ibili, Eugeniusz ailefwila ku bulwele bwa diphtheria ubonaula umukolomino no kulenga umuntu ukufilwa ukupeema bwino.

Na kabili nalangulwike ukuti: “Bushe Lesa e ko aba nelyo iyo? Cinshi alekela ububi bonse ubu ukulacitika?” Nangu nali Katolika uwacincila kabili lyonse naleya na ku calici, nshaishibe amasuko kuli aya mepusho.

Nasambilila Icine ca mu Baibolo

Amasuko ku mepusho yandi yafumine fye kumbi, uko nshaleenekela no kuti e ko yengafuma. Inkondo yapwile mu 1945, kabili ku kutendeka kwa 1947, Inte ya kwa Yehova yaishile pa ng’anda pa mwesu mwi tauni lya Gdynia. Bamayo balandile nankwe, kabili na ine nalyumfwileko ifyo balanshenye. Twalitemenwe ifyo alandile, kabili twalisumine ukuya ku kulongana kwa Bena Kristu. Ilyo papitile fye umweshi umo, ninshi nshilaishiba sana ne cine ca mu Baibolo, naile ne Nte sha kwa Yehova aba muli cilya cilonganino mu kushimikila abantu ukuti ku ntanshi kukaba icalo cisuma, umushakabe inkondo na malanda. Awe mwandini nalitemenwe sana ukubombako ulya mulimo.

Mu September 1947, nalibatishiwe pa kulongana kwa muputule ku Sopot. Mu May umwaka wakonkelepo, natendeke bupainiya bwa nshita yonse, nalebomba sana umulimo wa kushimikila ubukombe bwa mu Baibolo. Bashimapepo ba kuli ilya ncende twaleikalila balipatile sana umulimo wesu kabili baletunka abantu ukuti baletucusha. Inshita imo, ibumba lya bantu abankalwe lyalitusanshile, batulashile amabwe, no kutupuma sana. Inshita imbi, abashimbe banakashi aba mu ng’anda ya mapepo, pamo na bashimapepo babo baitile ifipondo ukwisatusansa. Twabutukile ku kapokola, lelo ifipondo fyaishileshinga icikuulwa ca bakapokola no kututiinya afiti fyalatucita akantu. E fyo bakapokola na bambi baishile, kabili balitushindike no kututwala kumbi.

Pali ilya nshita, kulya twaleikala takwali icilonganino. Limo twaleya mu kulaala fye mu mpanga. Icawemeko fye ca kuti nangu fyonse fi fyalecitika, twalebombako no mulimo wa kushimikila. Pali nomba kwaba ifilonganino ifingi ifyakosa kuli ilya ncende.

Ukuya mu Kubombela pa Bethel no Kwikatwa

Mu 1949, balinjitile mu kubombela pa Bethel mwi tauni lya Łódź. Ala ukubombela palya pantu lipaalo icine cine! Icabipileko fye ca kuti naikelepo fye panono. Mu June 1950, ninshi kwashala umweshi umo ukuti ubuteko bubinde umulimo wesu mu Poland, balitwikete pamo na bamunyinefwe bambi abali pa Bethel. E fyo bantwele na ku cifungo kabili kwali ukundubulwisha bubi bubi.

Pa mulandu wa kuti batata balebombela mu ngalaba yaleya sana ku New York, abashilika balendubulwisha bampatikishe ukusumina ukuti batata ni nengu ya bena Amerika. Balincushishe sana no kundubulwisha bubi bubi. Na kabili, abashilika bane abancushishe bonse pa muku umo balefwaya ukuti mbalondolwele fyonse pali Munyinefwe Wilhelm Scheider, uwaletungulula umulimo wesu mu Poland pali ilya nshita. Bampumine ku fitende ne cimuti. Ilyo nalambalele pa nshi, ninshi no mulopa ulesuuma, naumfwile kwati nalafwa, lelo napundile ukuti, “Mwe Yehova, njafweni!” Abalempuma balipapile no kuleka ukunguma. Bwangu bwangu, baponene na mu tulo. Nalyumfwileko na bwino no tumaka twalibweleleko eyefilya. Cilya cintu calengele nashininkisha ukuti ca cine Yehova wa kutemwa kabili alasuka ababomfi bakwe abaipeela abalilila kuli ena. Calikoseshe sana icitetekelo candi, kabili cansambilishe ukucetekela fye Lesa nangu ifintu fibipe shani.

Mu mashiwi ya kulekeleshako ayo abalefwailisha umulandu wandi balembele, bambepeshe ubufi. Ilyo natile te fyo cali, umushilika atile, “Talala, ukayalondolola ku cilye!” Umufungwa munandi ankoseleshe ukukanasakamikwa, pantu umukalamba wa bashilika uwasambilila ifya kulubulula imilandu aali no kupituluka mu mulandu wandi na kabili, kanshi kwali inshita ya kwisalondolola ukuti balimbepeshe. Filya fine anjebele, e fyacitike.

Bantuma mu Muputule, na Kabili Banjikata

Mu January 1951, nalifumine mu cifungo. Ilyo papitile umweshi umo, natendeke umulimo wa bukangalila bwa muputule. Nangu ca kutila umulimo wesu walibindilwe ku buteko, nabombele pamo na ba bwananyina ukukosha ifilonganino no kwafwa baNte banensu abasalangene pa mulandu wa kulungwa na bakapokola. Twakoseleshe bamunyinefwe ukutwalilila ukushimikila. Mu myaka yakonkelepo, balya bene bamunyinefwe twalekoselesha babombeele pamo na bakangalila benda kabili e babombele no mulimo wa kupulinta impapulo sha Baibolo mu bumfisolo no kushitwala ku ba bwananyina bambi.

Kasuba kamo, mu April 1951, ilyo nalefuma ku kulongana kwa Bwina Kristu, nshaishibe ukuti kanshi bakapokola balenkonka kabili balinjikete mu musebo. Lilya line fye banjikete, mu nshita ya bushiku, bantwele na ku cifungo ca ku Bydgoszcz no kutendeka ukundubulwisha, pantu nalikeene ukwasuka amepusho balenjipusha. Banjebele ukwiminina ku cibumba pa nshiku 6 akasuba no bushiku, ukwabula ukulya nangu kamo nelyo ukunwa amenshi, na mo mu cifungo ninshi namununka na pipi kuli fwaka walepeepa abashilika. Bampumawile ne cimuti no kungoca na fwaka. Ilyo nafwile icipuupu, banjitiile amenshi no kukonkanyapo ukundubulwisha. Napaapeete kuli Yehova ukuti ankoshe, na cine Yehova na o alinkoseshe.

Ku cifungo ca ku Bydgoszcz kwali ubusuma bumo. Pantu kuli cilya cifungo, nalishimikileko abashali na kumfwako icine ca mu Baibolo. Kwali abengi abalefwaya ukumfwa ifya mu Baibolo. Abafungwa baleikala bulanda bulanda, pantu baleimona kwati calipwa balyonaika, kanshi balefwaya sana ukumfwa imbila nsuma.

Ifintu Fibili Ifyacindama Fyacitika

Mu 1952, ilyo nafumine mu cifungo, bwangu bwangu naishibene na Nela, painiya uwacincila. Alebomba bupainiya ku kapinda ka ku kulyo aka Poland. Alibombeleko na mulya twaleita ati “umwa kufumbikila,” umo twalepulintila impapulo mu bumfisolo. Ulya mulimo wali uwakosa, kabili walefwaikwa ukubombwa no muntu uwasalapuka kabili uwaipeelesha. Mu 1954 twalyupene, kabili twalitwalilile mu mulimo wa nshita yonse ukufika ilyo umwana wesu umwanakashi Lidia afyelwe. Lyena twamwene ukutila pa kuti ine ntwalilile umulimo wa muputule, Nela afwile ukuleka bupainiya no kubwelela mu kwikala ku ng’anda ku kusunga Lidia.

Ulya wine mwaka, kwalicitike na cimbi icacindama icatupeseshe amano. Banjebele ukubomba bukangalila bwa citungu ukutandalila incende iikalamba sana mu Poland mwine. Twalipepele kuli Yehova pali uyo mulimo. Nalishibe ukuti umulimo wa kukoselesha aba bwananyina walicindeme sana muli shilya nshiku sha cibindo. Ilya myaka, bamunyinefwe baleikatwa sana, kanshi balekabila ukukoseleshiwa pa kuti batwalilile ukupepa Yehova. Nalisumine ukubomba ulya mulimo, pantu na Nela wine atile cili fye bwino kuti nabomba. E fyo na Yehova angafwile ukubomba bukangalila bwa citungu imyaka 38.

Nasalwa Ukusakamana “Umwa Kufumbikila”

Ilya myaka, kangalila wa citungu e walesakamana “umwa kufumbikila,” nelyo ififulo fyabelama umwa kupulintila impapulo. Bakapokola baletukonkaisha sana, balefwaisha ukwishiba umo twalepulintila pa kuti batwikate no kwisala ififulo fyesu. Kwena, limo limo baletwikata kabili baletwisalila ne fifulo fya kupulintilamo fimo fimo, lelo tatwabalile atubulisha ica kulya ca lyonse ica ku mupashi. Twalishininkishe ukuti ca cine Yehova e waletusunga.

Abalesalwa ukubomba umulimo wakosa kabili uwaletiinya uwa kupulinta impapulo, bantu ba cishinka, abasalapuka, abaipeelesha kabili aba cumfwila. Nga mwasanga abantu ba musango yu, ninshi umulimo pa cifulo ‘ca kufumbikilamo’ walabombwa bwino, ukwabula ukutiina sana ukwikatwa. Caleafya sana pa kusanga ukwa kupulintila impapulo mu bumfisolo. Ififulo fimo fyali ifyafisama bwino, lelo bamunyinefwe baleikalako tabali abashilimuka sana. Kumbi na ko, bamunyinefwe bali abashilimuka, lelo ififulo baleikalako tafyali ifyafisama. Awe mwandini bamunyinefwe baleitemenwa ukubomba umulimo nangu ukose shani. Nalicindike sana aba bwananyina bonse abo nabombele na bo.

Ukusoselako Imbila Nsuma

Muli ilya myaka yonse iya bwafya, ubuteko bwaletila tubomba umulimo wabindwa kabili tuli ba cimfulumfulu mu calo, kanshi libili libili baletutwala ku filye. Twali mu bwafya sana pantu tatwakwete na ndubulwila. Baloya bamo baleumfwa ububi pa fyaletucitikila, lelo abengi baletiina ukuti nga babomfwa ku buteko ukuti baletulandilako mu filye, bali no kubakanda. Lelo, Yehova alemona ubucushi bwesu, kabili umuye nshiku alengele ifintu ukuwama.

Munyinefwe Alojzy Prostak, kangalila wenda uwa ku Kraków, balimupumine icibi ilyo balemulubulwisha, bamupumine ububi ica kuti balimutekele na mu cipatala ca bafungwa. Umupampamina wakwe uwa kushipikisha muli fyonse filya balemupuma no kumulubulwisha bubi bubi, walengele abafungwa bambi abali muli cilya cipatala ukukumbwa sana ukushipa kwakwe. Pa bafungwa bali mu cipatala, pali na loya, Witold Lis-Olszewski, na o alipapile sana ukushipa kwa kwa Munyinefwe Prostak. Alandile na munyinefwe Prostak imiku iingi kabili amulaile ukuti, “Nga nafuma fye muno mu cifungo kabili bakansuminishe ukutwalilila umulimo wandi uwa buloya, nkasoselako Inte sha kwa Yehova pa milandu babapeela.” Ilyo afumine, acitile filya fine alaile.

Ba Olszewski balikwete baloya banabo abo balebomba na bo, kabili ifyo babombele mwandini fya kupapa. Ilyo ubuteko bwapimpile sana ukutucusha, ba Olszewski na banabo baiminineko bamunyinefwe 30 cila mweshi mu cilye, cila bushiku ukulubulula umulandu umo! Ba Olszewski balekabila ukwishiba bwino umulandu onse ilyo tabalaya ku cilye, kanshi nine napeelwe umulimo wa kubalondolwela ifishinka fyonse ifya kuyalanda mu cilye. Nabombele na bo imyaka 7 muli ba 1960 na ba 1970.

Lilya line e lyo nasambilile ifingi ifyo bacita pa kulubulula imilandu mu cilye. Nalekutikisha sana ilyo balelubulula, ifyo baloya balelanda pali baNte, ifibi ne fisuma, ifya kucita pa kuipokolola ku mulandu ne fyo bamunyinefwe balecita pa kupeela ifishinka mu cilye. Fyonse filya fyalengele naishiba ifya kwafwa bamunyinefwe, sana sana balya abaleitwa ku kuba bakambone mu cilye, ukwishiba bwino bwino inshita ya kutalala ne fya kusosa ilyo balelubulula.

Nga kuli umulandu wa kulubulula ku cilye, ilingi line ba Olszewski balesendama ku ng’anda ya baNte. Te kutila tabalekumanisha ulwa kulipila ku hotela, lelo nge fyo abene basosele inshita imo, batile, “Ilyo nshilaingila mu cilye, kano naba pamo na imwe, pa kuti ilyo ndelanda mu cilye, ndelanda nge Nte.” Awe mwandini balitwafwile pantu bamunyinefwe abengi balicimfishe imilandu ku cilye. Na ine wine balinjiminineko imiku iingi mu filye, kabili tabatalile abasumina ukulipilwa. Inshita imo, balikeene ukubalipila pa milandu 30 iyo baiminineko Inte sha kwa Yehova. Cinshi balekaanina? Abene batile, “Ndefwaya ukupeelako fye utumaka twandi utwa buloya ku mulimo wenu.” Lelo nga kubalipila, twali no kupoosa indalama ishingi nga nshi. Ubuteko bwalishibe ukuti ba Olszewski na banabo baletwafwa, lelo bena tabatiinine, batwalilile fye ukutwafwa.

Ala nga kushimika ubunte bonse ubo bamunyinefwe bapeele mu filye muli ilya myaka, kuti kawa kaleta ne mpepo. Abengi baleisa ku cilye ku kumona ifilecitika pa kulubulula no kukoselesha bamunyinefwe abalelubulula. Inshita imo, ilyo bamunyinefwe balelubulula bafulile sana, napendele abantu nakalimo 30,000 abaishile ku cilye mu mwaka fye umo. Awe mwandini lyali likumbi lya Nte!

Bampeela Umulimo Umbi

Ilyo umwaka wa 1989 walefika, ninshi ubuteko bwalifumyapo icibindo pa mulimo wesu. Ilyo papitile imyaka itatu, amaofesi yesu yalikuulilwe no kupeelwa kuli Lesa. Banjitile ku Bethel mu kubomba umulimo wa kwafwa bamunyinefwe ukuti belababikamo umulopa mu fipatala, e fyo naile na ku Bethel. Twalebomba batatu, kabili twalyafwile bamunyinefwe abengi abo balefwaya ukubikamo umulopa mu fipatala. Twalengele bamunyinefwe ukukosa no kupampamina pa co kampingu wabo uwa Bwina Kristu alebeba ukucita.—Imilimo 15:29.

Ine no mwina mwandi tulatasha sana kuli Yehova pa kutusuminisha ukubomba umulimo wa kushimikila ku cintubwingi. Nela lyonse alantungilila no kunkoselesha. Nga naibukisha ifyalecitika muli ilya myaka, lyonse fye ndatasha Nela pa mibele yakwe, pantu nangu nafumapo naya mu kubombela ifilonganino, nangu ilyo napooswa mu cifungo, taleilishanya ukuti nshili pa ng’anda. Mu nshita ya bucushi, alekoseleshako na bambi, taleikala uwa nkumba bulili.

Ndeibukisha inshita imo mu 1974, balinjikete pamo na bakangalila bambi abenda. Bamunyinefwe bamo abaishibe icacitike, balelanguluka ifya kucita pa kweba Nela mu musango wa kuti tatulumwike. Ilyo bamumwene, batile, “Nkashi Nela, tulefwaya ukumwebako imbila ya bulanda.” Pa kubala alitiinine sana, pantu amwene kwati nabanjipaya. Ilyo bamwebele ukuti nabanjikata, aishishe fye icefu no kutila: “Kanshi tabafwile! Ala bena bekatwa fye lyonse.” Bamunyinefwe inshita imo banjebele ukuti balikoseleshiwe sana pa kushipa kwa mwina mwandi.

Nangu twaculile sana kale pa kubomba umulimo wakwe, Yehova alitupaala nga nshi pa kutwalilila ukwenda mu nshila yakwe. Ala twalisansamuka sana, pantu umwana wesu Lidia na bena mwakwe ba Alfred DeRusha, na bo Bena Kristu ba ca kumwenako cisuma. Balisambilisha na bana babo abalumendo Christopher na Jonathan ukufika ku kuba ababomfi baipeela aba kwa Lesa, kabili ico na co cilatuletela insansa. Umwaice wandi Ryszard na nkashi yandi Urszula, na bo bene Bena Kristu ba cishinka ababombela Lesa imyaka iingi nomba.

Yehova tatulekelesha, kabili tulefwaya ukutwalilila ukumubombela no mutima onse. Twalishininkisha ukuti amashiwi ya pa Amalumbo 37:34 ya cine aya kuti: “Lolela Yehova, no kukomena mu nshila yakwe, na o akakusansabika ku kupyaninine calo.” Ala mwe bantu, tulolela ukuti iyo nshita ikafike.

[Icikope pe bula 17]

Pa kulongana kukalamba ukwabelele mwi bala lya kwa munyinefwe mu Kraków, mu 1964

[Icikope pe bula 18]

Ine, umwina mwandi Nela, no mwana wesu Lidia, mu 1968

[Icikope pe bula 20]

Na Nte umulumendo ilyo aleya ku opareshoni wa ku mutima uo bamubombele ukwabula ukumubikamo umulopa

[Icikope pe bula 20]

Ndi na Dokota Wites, umukalamba wa badokota ba maopareshoni ya mitima ya bana ayashili ya kubikamo umulopa, uwa pa cipatala ca mu Katowice

[Icikope pe bula 20]

Ine na Nela, mu 2002