Te ku fya Kulya Fyeka Umuntu Ekalila no Mweo—Ifyo Napuswike mu Fifungo fya Kabungwe ka Nazi

Abashimika ili lyashi ni ba Joseph Hisiger

Naipwishe umufungwa munandi ati: “Finshi ulebelenga?” Ayaswike ati: “Ni Baibolo.” Kabili atile: “Kuti nakupeela nga wasumina ukuti ukampeela umukate onse uo bakakupeela umulungu onse.”

NAFYELWE pa March 1, 1914, mwi tauni lya Moselle, ilyo abena Germany bakwetepo amaka pali ilya nshita. Ilyo Inkondo ya Kubalilapo iya Calo conse yapwile mu 1918, abena France abali abene ba ili tauni lya Moselle balilipokele. Mu 1940, abena Germany balilipokele na kabili. Nomba ilyo Inkondo ya Calo iya Bubili yapwile mu 1945, abena France nabo balilipokele ku bena Germany. Pa mulandu wa kuti bonse babili abena France na bena Germany balitekelepo ili itauni, canengele ukwishiba indimi shonse shibili, iciFrench ne ciGerman.

Abafyashi bandi bali ni baKatolika abene bene. Cila bushiku, bonse twalefukama pa nshi no kupepela pamo libe tatulalaala. Pa Mulungu na mu nshiku sha mwikalwe, twaleya ku calici. Nalicindikishe ukupepa kabili nalesangwa na ku mafundisho ya baKatolika.

Nalyambile Ukubombesha mu Mulimo Wesu

Mu 1935 baNte babili balitandalile abafyashi bandi. Ilyashi balandilepo lyali pa fyo aba mu macalici baipoosele mu nkondo ya calo iya kubalilapo. Pa numa, nalefwaisha ukwishiba ifintu ifingi ifyaba muli Baibolo, kabili mu 1936, naipwishe shimapepo nga kuti ampeelako Baibolo. Anjebele ukuti kamo nabala nasambilila sana pa fya mapepo e lyo ningomfwikisha Baibolo. Nomba ifyo anjebele fyelengele no kuti ndefwaisha ukukwata Baibolo no kulaibelenga.

Mu January 1937, Albin Relewicz, uo nalebomba nankwe, uwali Inte ya kwa Yehova a-ambile ukulamfundako ifyaba muli Baibolo. Namwipwishe nati, “Bushe walikwata Baibolo?” Alikwete, kabili anangile ishina lya kwa Lesa ilya kuti Yehova, muli Baibolo ya ciGerman iya Elberfelder iyo aishilempeela. Nalebelenga sana iyi Baibolo kabili na-ambile ukusangwa na ku kulongana kwa baNte ukwalebela mwi tauni lya Thionville ilyali mupepi.

Mu August 1937, naile na Albin mu kulongana kukalamba ukwa baNte ukwabelele mu Paris. Ilyo nali kulya, natendeke ukushimikila abantu Icebo ca kwa Lesa mu mayanda. Tapakokwele, nalibatishiwe, kabili mu kubangilila kwa mwaka wa 1939, na-ambile ukupoosa inshita iikalamba mu mulimo wa kushimikila abantu Icebo ca kwa Lesa. Bantumine kwi tauni lya Metz. E lyo mu July, banjitile ukuya mu kubombela pa maofeshi yakalamba aya Nte sha kwa Yehova ayabela mu Paris.

Amafya Yaliko Ilyo Kwali Inkondo

Nshabombele inshita iikalamba pali aya maofeshi, pantu mu August 1939, balinsendele ku bena France mu kubomba ubushilika. Nalikene ukuba umushilika, e calengele bambike mu cifungo. Mu mweshi wa May mu mwaka wakonkelepo ilyo nali mu cifungo, abashilika abena Germany baishilesansa icalo ca France mu kupumikisha. Mu June, icalo ca France balicicimfishe, kabili ubuteko bwa bena Germany e bwa-ambile ukututeka na kabili. Kanshi ilyo bamfumishe mu cifungo mu July 1940, naile mu kwikala na bafyashi bandi.

Apo twaletekwa no buteko bwa ba Nazi, twalekumana mu kusambilila Baibolo mu bumfisolo. Twalepokelela magazini ya Ulupungu lwa kwa Kalinda ukufuma kuli Maryse Anasiak, nkashi Umwina Kristu washipa uo nalemonana nankwe mwi tuuka lya kwa Nte umo ifi umo baleshitisha umukate. Mu 1941, ninshi nalishiba kale ifya kusengauka amafya ayo baNte mu Germany balepitamo.

Nomba bushiku bumo, kapokola alishile pa ng’anda yandi. Anjebele ukuti baNte nabababinda mu Germany kabili anjipwishe nga ca kuti nali no kutwalilila ukuba Nte. Ilyo nasumine, anjebele ukuti imukonke. Ilyo bamayo baumfwile alanda ifi, bafwile icipuupu ku cikonko. Ilyo kapokola amwene ifi, anjebele ukuti nshale ndesunga bamayo.

Pa ncito nalebomba, nshaleposha abakalamba ba ncito ukubomfya insoselo yaseekele iya kulumbanya kateka Hitler. Nalikeene no kuba mu kabungwe ka ba Nazi. E calengele ukuti bakapokola banjikate ubushiku bwakonkelepo. Ilyo balenjipusha, nalikeene ukubeba amashina ya baNte banandi. Uwalenjipusha angumine icitako ca mfuti pa mutwe, kabili apo pene nafwile icipuupu. Pa September 11, 1942, bapangile icilye caibela icampeele umulandu wa kulandilako akabungwe ka Association of Jehovah’s Witnesses and the Bible Students, kabili icilye campingwile ukukakwa imyaka itatu.

Pa numa ya milungu ibili, bamfumishe mu cifungo ca mu Metz no kuntwala ku cifungo ca ku Zweibrücken ukwali ukubomba incito ya cibe. Ilyo nali kulya, nalebomba incito ya kuwamya inyanji. Twalecinja inshimbi sha nyanji ishafina, ukushikakila pa nshi no kubika bwino amabwe ya mu mbali ya nyanji. Ulucelo, baletupeela fye kapu imo iya kofi no mukate uunono sana, e lyo akasuba ne cungulo baletupeela fye umuto. Pa numa, bantwele ku cifungo na cimbi icali mupepi, uko naile mu kubombela umo balepangila no kuwamya insapato. Ilyo papitile imyeshi, bambweseeshe ku Zweibrücken, uko naile nomba mu kubombela mu mabala.

Te ku Fya Kulya Fyeka Naleikalila uwa Mweo

Mu cifungo bambikile, naleikala no mulumendo wa ku calo ca Netherlands. Ilyo nasambilileko panono ululimi alelanda, nalemwebako pa fyo nasuminemo. Alyambile ukulakonka amafunde ya kwa Lesa ica kuti anjebele ukuti imubatishe mu mumana. Ilyo afumine mu menshi alinkumbatile no kunjeba ati, “Joseph, nomba nine munonko!” Ilyo bambweseeshe mu kubombela ku nyanji, twalipatulukene.

Na-ambile nomba ukwikala no mwina Germany. Icungulo bushiku cimo, atampile ukubelenga mu katabo akanono, aka katabo kali ni Baibolo! Iyi e nshita anjebele ukuti alampeela Baibolo nga nasumina ukumupeela umukate onse uo bali no kumpeela mu mulungu. Namwebele nati, “Cili fye bwino!” Nangu ca kuti nali-ipuswile sana pa kumupeela umukate wandi umulungu onse, nshaumfwile ububi nakalya. Nalisambilile umwalolele amashiwi ya kwa Yesu aya kuti:“Te ku fya kulya fyeka umuntu ekalila no mweo, lelo na ku mashiwi yonse ayafuma mu kanwa ka kwa Yehova.”—Mateo 4:4.

Ifi nakwete Baibolo, icakosele nomba fya kuisunga. Abafungwa bonse balebasuminisha ukukwata Baibolo nomba baNte bena tabalebasuminisha. Kanshi naleibelenga ubushiku mu bumfisolo ninshi nimfimbana no bulangeti. Akasuba, naleifisa mwi shati kabili naleisenda konse uko naleya. Nshaleisha mu cifungo pantu bamalonda balepitamo.

Bushiku bumo ilyo twalongene, libe tatulaya mu kubomba, naibukishe ukuti nalilabile Baibolo. Nabweleele ulubilo ku cifungo ubushiku, lelo nasangile Baibolo nabasenda. Ilyo napepele kuli Lesa, naile kuli malonda no kumulondolwela ukuti nabansendela ibuuku kabili nalelifwaisha. Ena tapooseleko sana amano, e calengele ukuti ampeele Baibolo yandi. Nalitashishe Yehova ukufuma pa nshi ya mutima wandi!

Bushiku bumo, bantwele uko twalesambila. Ilyo nalefuula ifya kufwala fyalambile, nabikile Baibolo pa nshi panono panono. Ilyo malonda alelolesha kumbi, naisunkilishe ku mbali ya mwa kusambila ukubomfya ulukasa. Naifishile ku mbali ilyo nalesamba. Ilyo napwishishe ukusamba, nacitile cimo cine kabili nasunkilishe Baibolo ku mwina wa fya kufwala ifyali ifya busaka.

Ifyabipa ne Fisuma Ifyo Napitilemo Ilyo Bankakile

Bushiku bumo ulucelo, mu mwaka wa 1943 ninshi abafungwa nabatantama pa lubansa, namwene Albin! Na o balimwikete. Alindoleshe no kubika ukuboko kwakwe pa cifuba icali cishibilo ca kulanga ukuti alintemwa. E lyo abomfeshe amaboko pa kunjeba ukuti akanembela kalata. Ubushiku bwakonkelepo ilyo alepita, amponeshe akapepala pa nshi. Nomba bamalonda balikamwene, ne ci calengele ukuti ifwe babili batubike mu fifungo fweka cila muntu. Twalelya fye umukate uwa kale uushaleumfwika na bwino kabili twalelaala pa mapulanga ukwabula na malangeti.

Pa numa, bantwele ku cifungo ca ku Siegburg, uko nalebombela umo balepangila ifyela. Incito yalikosele, kabili baletupeela fye utwa kulya utunono. Ilyo naleele ubushiku, nalotele ifya kulya ifisuma, keke e lyo ne fisabo, nomba ilyo nabuukile, ninshi mumala mulelila fye amacololo na ku mukoshi nakuuma. Nalyondele icipesha mano. Lelo cila bushiku, nalebelenga Baibolo yandi inono kabili nalimwene ukuti ubumi bwalicindama.

Nasuka Nalubuka!

Bushiku bumo mu April 1945, bamalonda balifulumwike basha ne mpongolo ukwabula ukwisala. E fyo nalubwike! Nomba pa numa fye ya kufuma mu cifungo, nailefikilila mu cipatala umo bantekele pa nshiku shimo. Pa mpela ya mweshi wa May, nalifikile ku ng’anda ku bafyashi bandi. Bena baleti fye nalifwa kale. Ilyo bamayo bamwene fye, balililile ku nsansa. Ku ca bulanda, tapakokwele, abafyashi bandi balifwile.

Na-ambile ukulalongana ne cilonganino ca Thionville na kabili. Nalitemenwe nga nshi ukumonana na Bena Kristu banandi na kabili! Caliweme sana ukumfwa ifyo batwalilile aba cishinka te mulandu na mesho ubwingi bapitilemo. Umunandi Albin afwilile mu cifungo ku Regensburg, mu Germany. Pa numa, naishileumfwa ukuti ndume nandi uwafyelwe muli batata mwaice, Jean Hisiger, alisangwike Nte kabili bamwipaile pa mulandu wa kukaana ukuba umushilika. Jean Queyroi, uo twalebomba nankwe mu Paris, pa maofeshi ya Nte sha kwa Yehova, na o alishipikishe ilyo abombele imyaka isano mu cifungo ca bena Germany.a

Bwangu bwangu nabwelele mwi tauni lya Metz no kutampa ukushimikila. Pali ilya nshita twalemonana sana na ba Minzani no lupwa lwabo. Umwana wabo umukashana Tina abatishiwe pa 2 November, 1946. Alebomba sana mu mulimo wa kushimikila, kabili nalimutemenwe. Twalyupene pa 13 December, 1947. Mu September 1967, Tina atendeke ukupoosa inshita iikalamba mu mulimo wa kushimikila abantu Icebo ca kwa Lesa, kabili alitwalilile ukubomba uyu wine mulimo ukufikila imfwa yakwe mu June 2003, ninshi ali ne myaka 98. Ndamufuluka nga nshi.

Ino nshita ndi ne myaka ukucila 90, kabili nalishiba ukuti Icebo ca kwa Lesa lyonse cilampela amaka ya kushipikisha no kucimfya ifya kwesha ifyo mpitamo. Limo nshalekwata ifya kulya, lelo lyonse nalebelenga Icebo ca kwa Lesa. Kabili Yehova alinkosha. ‘Icebo cakwe calinenga ukuba uwa mweo.’—Amalumbo 119:50.

[Futunoti]

[Icikope pe bula 19]

Umunandi Albin Relewicz

[Icikope pe bula 19]

Maryse Anasiak

[Icikope pe bula 20]

Iyi e Baibolo iyalengele ukuti nilyapo umukate umulungu umo

[Icikope pe bula 21]

Ndi na nkobekela wandi, Tina, mu 1946

[Icikope pe bula 21]

Jean Queyroi no mukashi wakwe, Titica