We Mwana Calo Nelyo Umbi Umbi, Lesa Alakusengela!

“Alengele kuli umo inko shonse sha bantunse ku kwikala pano nse ponse.”—IMILIMO 17:26.

 1. Mibele nshi yabako mu fifulo ifingi ilelo ukulosha ku kupokelelwa kwa bantu ukufuma ku ntambi shimbi shimbi?

AMALIPOTI ya fya kusabankanishishamo amalyashi yalangilila ukuti mu fyalo ifingi ukusakamikwa kulekulilako pa lwa bambi bambi, abakuuka, ne mbutushi. Amamilioni bali abapelelwa ku kusela ukufuma ku ncende sha Asia, Africa, Europe, na baAmerica. Nakalimo bafwaya ukwilululwa ukufuma ku bupiina bwabipisha, inkondo ya bana calo, nelyo ukupakaswa. Lelo bushe balasengelwa kumbi? Magazini ya Time yalondolwele ukuti: “Ilyo icintobentobe ca mishobo ica mu Europe catendeka ukwaluka, ifyalo fimo fisanga ukuti tafisuminisha intambi shimbi shimbi nge fyo inshita imo batontonkenye.” Ku lwa mbutushi 18,000,000 “abashafwaikwa,” Time yasosele ukuti: “Ukusonsomba kuntu batambika ku nko shashikatala takwakapwe.”

2, 3. (a) Kwebekesha nshi ukwa kupembesula uko Baibolo itambika mu kulundana no kupokelelwa? (b) Mulandu nshi twingamwenamo ukufuma ku kubebeta cintu Amalembo yaloshako pa lwa kubomba kwa kwa Lesa na bantu?

² Icili conse icingaponako muli uku kuloshako, Baibolo ilanga ukuti Lesa alasengela abantu ba luko lonse—nampo nga umuntu aba umwana calo wafyalilwa mu calo, uwakuuka, nelyo imbutushi. (Imilimo 10:34, 35) ‘Nalyo line,’ e fintu limbi bambi bengepusha, ‘ni shani fintu mwingasosa ico? Bushe Lesa tasalile fye Israele wa pa kale epela nga bantu bakwe, ukufumyako bambi?’

³ Cisuma, natumone fintu Lesa abombele na bantu na bantu aba pa kale. Kuti twabebeta na kabili amasesemo yamo ayashimika amashuko yabako kuli bakapepa ba cine ilelo. Ukupituluka muli ifi fyebo fya busesemo kuti kwaleta ku lubuuto ukumfwikisha kwakumanina uko pambi wingasanga ukwacilishapo kukoselesha. Na kabili, kulangilila ulwa fintu Lesa pambi engabomba na bantu umo umo aba “luko lonse ne mikowa ne misango ya bantu na bantu na ba ndimi” ukukonka pa bucushi bukalamba.—Ukusokolola 7:9, 14-17.

“Shikaifwailo Kupaalwa Inko Shonse”

 4. Ni shani fintu impika ya luko yatendeke, lelo ni ntampulo nshi Lesa abuulile?

⁴ Pa numa ya Lyeshi, ulupwa lwapalamisha ulwa kwa Noa lwapangile umutundu wa muntu onse, kabili bonse baali bakapepa ba cine. Lelo uko kwikatana mu kwangufyanya kwalyalwike. Mu kwipipa, abantu bamo, ukusuula ukufwaya kwa kwa Lesa, batendeke ukukuula icilupungu. Ici catungulwile ku kupaatukana kwa mutundu wa buntunse mu mabumba ya ndimi ayo yabele abantu na bantu ne nko abapaswa. (Ukutendeka 11:1-9) Nalyo line, ukupepa kwa cine kwalitwalilile mu mutande watungulwile kuli Abrahamu. Lesa apaalile Abrahamu wa busumino kabili alaile ukuti ubufyashi bwakwe bwali no kuba uluko lukalamba. (Ukutendeka 12:1-3) Ulo luko lwali ni Israele wa pa kale.

 5. Mulandu nshi ifwe bonse twingakoshiwa ukufuma ku mibombele ya kwa Lesa na Abrahamu?

⁵ Nangu cibe fyo, Yehova talefumyako abantu pa mbali ya kwa Israele, pa kuti imifwaile yakwe yalitanunwike ku kufimba umutundu wa muntu onse. Tulamona ici mu kulengama ukufuma ku cintu Lesa alaile Abrahamu: “Mu bufyashi bobe e mo shikaifwailo kupaalwa inko shonse isha pano isonde; pa kuti nuumfwe shiwi lyandi.” (Ukutendeka 22:18) Pa myanda ya myaka, nangula ni fyo, Lesa abombele na Israele mu nshila yaibela, ukupeela umutande we Funde uwa luko, ukutantikila bashimapepo ukupeela amalambo pe tempele lyakwe, no kupayanya Icalo Calaiwa umwa kwikala.

 6. Ni shani fintu ukutantika kwa kwa Lesa na Israele kwinganonsha bonse?

⁶ Ifunde lya kwa Lesa kuli Israele lyali ilisuma ku bantu ba nko shonse mu kuti lyaletele ukubembuka kwa buntunse pa bwelu, ukulanga ukukabika kwe lambo lyapwililika ku kufimba ulubembu lwa buntunse limo na limo. (Abena Galatia 3:19; AbaHebere 7:26-28; 9:9; 10:1-12) Nalyo line, kwebekesha nshi kwaliko ukuti Ulubuto lwa kwa Abrahamu—umo inko shonse shali no kuifwailo kupaalwa—lwali no kufika no kukumanisha imilingo? Ifunde lya kwa Israele lyalyafwile na pano pene. Lyalibindile ukuupana na bena Kaanani, abantu baishibikwe ku fibelesho fya bucisenene ne mpupo, pamo nga umwata wa koca abana aba mweo. (Ubwina Lebi 18:6-24; 20:2, 3; Amalango 12:29-31; 18:9-12) Lesa apeele icipope ca kuti bena ne fibelesho fyabo bali no kufumishiwapo. Ico cali ku kumwenamo kwa pa ciputulwa ca nshita icalepa kuli bonse, ukusanshako no mulebeshi, nga fintu cali no kubomba ku kusungilila umutande wa Lubuto ukufuma ku kuboshiwa.—Ubwina Lebi 18:24-28; Amalango 7:1-5; 9:5; 20:15-18.

 7. Kulangilila nshi ukwa mu kubangilila kwaliko ukwa kuti Lesa alisengele abeni?

⁷ Nangu fye ni lintu Ifunde lyali mu kubomba kabili Lesa amwene Israele nga uwaibela, alangile uluse ku bashali bena Israele. Ukuitemenwa kwakwe ukwa kucita ifyo kwali nakulangishiwa lintu Israele afumine mu busha bwa Egupti ukulola ku calo cakwe cine. “Icintobentobe cikalamba na co caimine kumo.” (Ukufuma 12:38) Profesa C. F. Keil eshibisha abo nga “ukusenya kwa bambi bambi . . . icintobentobe, nelyo ibumba lya bantu ba nko shapusanapusana.” (Ubwina Lebi 24:10; Impendwa 11:4) Mu kupalako abengi bali bena Egupti abapokelele Lesa wa cine.

Ukusengelwa kwa Bambi Bambi

 8. Ni shani fintu abena Gibeone basangile icifulo pa kati ka bantu ba kwa Lesa?

⁸ Ilyo Israele afikilishe ikambisho lya kwa Lesa ilya kutamfye nko shabotelela mu Calo Calaiwa, acingilile ibumba limo ilya bambi bambi, abena Gibeone, abaikele ku kapinda ka ku kuso aka Yerusalemu. Batumine inkombe shaifungushanya kuli Yoshua, ukwipusha no kunonka umutende. Lintu umucenjelo wabo waishibikwe, Yoshua akambishe ukuti abena Gibeone baali no kubomba nga “aba kutebe nkuni kabili aba kutapila amenshi ku lukuta, na ku ciipailo ca kwa Yehova.” (Yoshua 9:3-27) Ilelo abakuuka abengi nabo balapokelela ififulo fya mulimo ifya pa nshi pa kuti bengaba ulubali lwa bantu bapya.

 9. Ni shani fintu ica kumwenako ca kwa Rahabu no lupwa lwakwe cabela ica kukoselesha ukulosha kuli bambi bambi mu Israele?

⁹ Kuti pambi ca kukoselesha ukwishiba ukuti ukusengela kwa kwa Lesa takwali fye kwa mabumba ya bambi bambi ku numa kulya; abantu umo umo abatukami nabo bene balesengelwa. Ilelo inko shimo shisengela fye abakuuka abakwata icifulo ca kwangalila pamo icasumbuka, icuma ca kusandulula, nelyo amasomo ya pa mulu. Tacaba ifyo kuli Yehova, nga fintu tumona ukufuma ku ca kucitika icali fye pa ntanshi ya ca kuponako na bena Gibeone. Ici cibimbamo umwina Kaanani uyo mu kushininkisha ashali uwa cifulo ca kwangalila pamo icasumbuka. Baibolo imwita “Rahabu cilende.” Pa mulandu wa citetekelo cakwe muli Lesa wa cine, wene na ba mu ŋanda yakwe balipusushiwe lintu Yeriko yawile. Nangu cingati Rahabu aali umbi umbi, abena Israele balimupokelele. Aali cipasho ca citetekelo ico cawaminwa ukupashanya kwesu. (AbaHebere 11:30, 31, 39, 40; Yoshua 2:1-21; 6:1-25) Abele fye ne cikolwe ca kwa Mesia.—Mateo 1:5, 16.

10. Ukupokelelwa kwa bambi bambi mu Israele kwashintilile pali cinshi?

¹⁰ Abashali bena Israele balepokelelwa mu Calo Calaiwa mu kumfwana no kubombesha kwabo ku kutemuna Lesa wa cine. Abena Israele baebelwe ukukanabishanya, ukucilisha mu nshila ya butotelo, na abo abashalebombela Yehova. (Yoshua 23:6, 7, 12, 13; 1 Ishamfumu 11:1-8; Amapinda 6:23-28) Nalyo line, abekashi abengi abashali bena Israele balyumfwilile amafunde ya kutendekelako. Bambi babele fye na bayalulwa basembululwa, kabili Yehova alibapokelele mu kukumanina pamo nga ifilundwa fya cilonganino cakwe.—Ubwina Lebi 20:2; 24:22; Impendwa 15:14-16; Imilimo 8:27.a

11, 12. (a) Ni shani fintu abena Israele bali no kusunga bakapepa bambi bambi? (b) Mulandu nshi pambi twingakabila ukuwamyako mu kukonka ica kumwenako ca kwa Yehova?

¹¹ Lesa akambishe abena Israele ukupashanya imibele yakwe ukulola kuli bakapepa bambi bambi: “Umulebeshi uulelebela kuli imwe aleba kuli imwe ngo mwana calo uwa muli imwe, kabili ulemutemwa nga we mwine; pantu mwali abalebeshi mu calo ca Egupti.” (Ubwina Lebi 19:33, 34; Amalango 1:16; 10:12-19) Ici cipayanya isambililo kuli ifwe, nangu cingati tatwaba pe samba lye Funde. Caliba icayanguka ukunakila ku mpatila no bulwani ukulola kuli abo aba mushobo umbi, uluko, nelyo ulutambi. E co tulacita bwino ukwipusha ukuti: ‘Bushe ndeesha ukufumya muli ine impatila ya musango uyo, ukukonka ica kumwenako ca kwa Yehova?’

¹² Abena Israele balikwete ubushinino bwalemoneka ubwa kusengela kwa kwa Lesa. Imfumu Solomone apepele ukuti: “Na umbi umbi na o, uushili wa mu bantu benu abena Israele, ilyo akesa ukufuma mu calo ca kutali pa mulandu we shina lyenu . . . ilyo akesa no kupepa ukulola ku ŋanda ino, imwe muumfwe mu mulu . . . ku kuleka abantu na bantu bonse ba pano isonde beshibe ishina lyenu, no kumutiina.”—1 Ishamfumu 8:41-43; 2 Imilandu 6:32, 33.

13. Mulandu nshi Lesa acitile ukupayanya kwa kwalula imibombele yakwe na Israele?

¹³ Ilintu Yehova aali acili alebomfya uluko lya kwa Israele nga abantu bakwe na muli ifyo ukucingilila umutande wa ntuntuko uwa kwa Mesia, Lesa asobele ukwaluka kwacindama. Mu kubangilila, lintu Israele asumine ukuba mu cipingo ce Funde, Lesa asuminishe ukuti baali no kuba intulo ya “bufumu bwa bashimapepo kabili uluko lwa mushilo.” (Ukufuma 19:5, 6) Lelo Israele alangile ukubulwa icitetekelo pa myanda ya myaka. E co Yehova asobele ukuti aali no kupinga icipingo cipya pe samba lya ico abo abapanga “iŋanda ya kwa Israele” baali no kulekelelwa ifilubo fyabo ne membu. (Yeremia 31:33, 34) Ico cipingo cipya capembelele Mesia, uo ilambo lyakwe mu kushininkisha lyali no kusangulula abengi ukufuma ku lubembu.—Esaya 53:5-7, 10-12.

Abena Israele mu Mulu

14. Ni “Israele” nshi umupya untu Yehova apokelele, kabili shani?

¹⁴ Amalembo ya Bwina Kristu aya ciGreek yatwaafwa ukumfwikisha ifyo ici conse capwishishiwe. Yesu aali e Mesia, uo imfwa yakwe yafikilishe Ifunde no kwimika icishinte ca kulekelelwa kwakumanina ukwa lubembu. Pa kunonka uko kumwenamo, umo talekabila ukuba umuYuda wasembululwa ku mubili. Iyo. Umutumwa Paulo alembele ukuti mu cipingo cipya, “umuYuda ni uyo uuli umuYuda mu mutima, no kusembululwa kwine kwa mutima, kwa mupashi, te kwa malembo iyo.” (Abena Roma 2:28, 29; 7:6) Abo ababikile icitetekelo cabo mwi lambo lya kwa Yesu balinonkele ukulekelelwa, kabili Lesa alibasuminishe nga ‘abaYuda mu mupashi,’ abapanga uluko lwa ku mupashi ulwitwa “Israele wa kwa Lesa.”—Abena Galatia 6:16.

15. Mulandu nshi uluko lwa ku mubili lushabela ica kusangwilako mu kuba ulubali lwa kwa Israele wa ku mupashi?

¹⁵ Ee, ukupokelelwa ukwingila muli Israele wa ku mupashi takwashintilile pa cikulilo cimo ica luko nelyo ica mushobo. Bamo, pamo nga abatumwa ba kwa Yesu, baali baYuda ba cifyalilwa. Bambi, pamo nga mushika wa mpuka uwa ciRoma Korneli, baali Bena fyalo bashasembululwa. (Imilimo 10:34, 35, 44-48) Paulo mu kulinga asosele ukulosha kuli Israele wa ku mupashi ukuti: “Tamwingaba mwina Hela no muYuda, ukusembululwa no kukanasembululwa, [umbi umbi], umuSukuti, umusha, umuntungwa, iyo.” (Abena Kolose 3:11) Abo abasubilwe no mupashi wa kwa Lesa babele “ulupwa lwasalwa, bushimapepo bwa bufumu, uluko lwa mushilo, abantu abo aikwatila.”—1 Petro 2:9; linganyeniko Ukufuma 19:5, 6.

16, 17. (a) Lubali nshi ulo Israele wa ku mupashi akwata mu mifwaile ya kwa Lesa? (b) Mulandu nshi cibelele icalinga ukulanguluka abo bashaba aba kwa Israele wa kwa Lesa?

¹⁶ Ni nshita nshi iya ku ntanshi intu Israele wa ku mupashi akwata mu mifwaile ya kwa Lesa? Yesu ayaswike ukuti: “Mwilatiina, mwe mukuni unono; ico Shinwe abekelwa ukumupeelo bufumu.” (Luka 12:32) Abasubwa, abo ‘ubukaya bwabo bwa mu mulu,’ bakaba impyani shaikatana no Mwana wa mpaanga mu kuteka kwakwe ukwa Bufumu. (Abena Filipi 3:20; Yohane 14:2, 3; Ukusokolola 5:9, 10) Baibolo ilangilila ukuti aba ‘bakakatikwa mu bana ba kwa Israele’ kabili “balubwilwe mu bantu, babe fisabo ifyabalilapo ukupya kuli Lesa na ku Mwana wa mpaanga.” Bafika ku mpendwa ya 144,000. Nangu cibe fyo, pa numa ya kupeela ubulondoloshi bwalembwa ubwa iyi mpendwa yakakatikwa, Yohane eshibisha ibumba lyapusanako—“ibumba likalamba ilishingapendwa ku muntu nangu umo, abafuma ku luko lonse ne mikowa ne misango ya bantu na bantu na ba ndimi.”—Ukusokolola 7:4, 9; 14:1-4.

¹⁷ Bamo kuti bapapa ukuti: ‘Ni shani pa lwa mamilioni abashaba ulubali lwa kwa Israele wa ku mupashi, pamo nga abo abengapula mu bucushi bukalamba nga ilyo ibumba likalamba? Lubali nshi bakwata ilelo mu kwampana na bashalapo banono aba kwa Israele wa ku mupashi?’b

Bambi Bambi mu Busesemo

18. Cinshi catungulwile ku kubwela kwa kwa Israele ukufuma mu kululwa muli bunkole bwa Babiloni?

¹⁸ Ukwalukila ku nshita lintu Israele ali pe samba lya cipingo ce Funde lelo uwabulwe citetekelo kuli cene, tusanga ukuti Lesa apampamine pa kuleka abena Babiloni ukupomona Israele. Mu 607 B.C.E., Israele alisendelwe muli bunkole pa myaka 70. Lyene Lesa alubwile uluko. Pe samba lya butungulushi bwa Mulashi Serubabele, abashalapo ba kwa Israele wa cifyalilwa babwelele ku calo cabo. Bakateka ba bena Madai na bena Persia, abo bacimfishe Babiloni, bayafwilishe fye na balebwela ukufuma muli bunkole mu kuba ne mpao. Ibuku lya kwa Esaya lyasobele ifi fya kucitika. (Esaya 1:1-9; 3:1-26; 14:1-5; 44:21-28; 47:1-4) Kabili Esra atupeela ifyebo fyalonshiwa ifya lyashi lya kale pa lwa uko kubwela.—Esra 1:1-11; 2:1, 2.

19. Mu kulundana no kubwela kwa kwa Israele, kulangilila nshi ukwa mu busesemo kwaliko ukwa kuti bambi bambi baali no kubimbwamo?

¹⁹ Nalyo line, mu kusobela ukulubulwa no kubwela kwa bantu ba kwa Lesa, Esaya abilishe ubu busesemo bwa kucilimusha: “Inko shikesa ku lubuuto lobe, ne shamfumu ku kubalika kwa kutula kobe.” (Esaya 59:20; 60:3) Ici cilepilibula ukucila na pa kuti abantu umo umo bambi bambi balipokelelwe, mu kumfwana ne pepo lya kwa Solomone. Esaya alesonta ku kwaluka kwaibela mu cifulo. “Inko” shali no kubomba na bana ba kwa Israele: “Bambi bambi bakakuula amalinga yobe, ne shamfumu shabo shikakupyungila; pantu mu bukali bwandi nalikuumine, lelo mu [cikuuku] candi nakucite nkumbu.”—Esaya 60:10.

20, 21. (a) Kupalana nshi tusanga mu nshita sha muno nshiku ku kubwela kwa kwa Israele ukufuma muli bunkole? (b) Ni shani fintu ‘abana baume na bana banakashi’ pa numa balundilwe kuli Israele wa ku mupashi?

²⁰ Mu mbali ishingi, ukululwa kwa kwa Israele no kubwela ukufuma muli bunkole kwalipalana mu nshita sha muno nshiku na Israele wa ku mupashi. Pa ntanshi ya Nkondo ya Calo iya I, abashalapo ba Bena Kristu basubwa tabali mu kumfwana kwakumanina no kufwaya kwa kwa Lesa; baikatilile ku mimwene imo ne fibelesho ifyo basendele ukufuma ku macalici ya Kristendomu. Lyene, mu kati ka nshita ya cimfulumfulu ca nkondo kabili lubali ku kusongelekanya kwa bashibutotelo, abaletungulula pa kati ka bashalapo ba kwa Israele wa ku mupashi babikilwe mu cifungo mu lufyengo. Pa numa ya nkondo, mu 1919 C.E., abo abasubwa abali mu cifungo ca cine cine balilubwilwe no kulekelwako. Ici cashininkishe ukuti abantu ba kwa Lesa balikakwilwe ukufuma muli bunkole bwa Babiloni Mukalamba, ubuteko bwa mu kusaalala kwa calo ubwa butotelo bwa bufi. Abantu bakwe baliile pa ntanshi ku kukuula no kwikala muli Paradise wa ku mupashi.—Esaya 35:1-7; 65:13, 14.

²¹ Ici calilangililwe mu bulondoloshi bwa kwa Esaya ubwa kuti: “Bonse bene balongana, baisa kuli iwe, abana bobe abaume bakesa ukufumo kutali, abana bobe abanakashi bakasendwa kabafu ku baleshi. E lyo ukamona no kwanguka pa menso, no mutima ukatuluntunta no kucenancena; pantu ubucindami bwa kuli bemba bukaalukila kuli iwe, ifyuma fya nko fikesa kuli iwe.” (Esaya 60:4, 5) Mu makana ya myaka ayakonkelepo, ‘abana baume na bana banakashi’ balitwalilile ukwisa, ukusubwa no mupashi ku kwisushisha ififulo fya kupelako muli Israele wa ku mupashi.

22. Ni shani fintu “bambi bambi” baisa ku kubombela pamo na Israele wa ku mupashi?

²² Ni shani pa lwa ‘bambi bambi abakakuula amalinga yobe’? Ici na co calicitika mu nshita yesu. Ilyo ukwita kwa ba 144,000 kwaleisa ku kupwishishisha, ibumba likalamba ukufuma mu nko shonse lyatendeke ukukonkomokela ku kupepa capamo na Israele wa ku mupashi. Aba bapya balikwata ukwenekela kwashimpwa pali Baibolo ukwa bumi bwa muyayaya pe sonde lya paradise. Nangu cingati icifulo ca kupelako ica mulimo wabo uwa citetekelo cikaba icapusana, baali abacankwa ukwaafwa abashalapo basubwa mu kushimikila imbila nsuma iya Bufumu.—Mateo 24:14.

23. Kufika ku cipimo nshi uko “bambi bambi” bayafwilisha abasubwa?

²³ Ilelo, ukucila pali 4,000,000 abali “bambi bambi,” capamo na bashalapo muli abo bantu ‘ubukaya bwabo bwa mu mulu,’ baleshininkisha ukuipeelesha kwabo kuli Yehova. Abengi aba bene, abaume na banakashi, abaice na bakalamba, balebomba mu butumikishi bwa nshita yonse nga bapainiya. Mu filonganino ifingi ifyacila pali 66,000, bambi bambi aba musango uyo balebuula ifishingamo pamo nga baeluda na babomfi batumikila. Abashalapo balasekelela muli ici, ukwiluka ukufikilishiwa kwa mashiwi ya kwa Esaya aya kuti: “Abeni bakema no kuceme mikuni yenu, na bambi bambi bakaba aba kumulimino mushili, kabili aba kumulimine myangashi.”—Esaya 61:5.

24. Mulandu nshi twingakoseleshiwa ku mibombele ya kwa Lesa na Israele na bambi mu nshita yapita?

²⁴ E co mu luko ululi lonse ulwe sonde ulo wabamo umwana calo, uwakuuka, nelyo imbutushi, naukwata ishuko lya mu nshita ilyacindama ilya kuba umbi umbi uwa ku mupashi uyo Uwa maka yonse asengela mu kukaba. Ukusengela kwakwe kusanshamo ukucitikako kwa kuipakisha amashuko mu mulimo wakwe ponse pabili nomba na ku nshita ya ku ntanshi iya ciyayaya.

[Amafutunoti]

Bushe Wacimona Ici?

◻ Ni shani fintu Lesa atambike isubilo lya kuti abantu ba nko shonse bali no kupokelelwa kuli Wene?

◻ Cinshi cilanga ukuti abantu na bantu pa mbali ya bantu baibela aba kwa Lesa, Israele, baali no kutununuka Wene?

◻ Mu busesemo, ni shani fintu Lesa alangilile ukuti bambi bambi baali no kuilunda abene kuli Israele?

◻ Cinshi capalana no kubwela kwa kwa Israele ukufuma ku kululwa muli bunkole mu Babiloni, kabili ni shani fintu “bambi bambi” baba ababimbwamo?

[Icikope pe bula 9]

Imfumu Solomone apepele pa lwa bambi bambi abali no kwisa mu kupepa Yehova