“Umfweni, Iciloto Ico Nacilota”

YOSEFE alelolesha sana ku kabanga, nalimo aletontonkanya pa kufulumuka no kubwelelamo ku ng’anda. Ku mwabo ni ku Hebrone ukucila impili ishalemoneka akatalamukila. Wishi Yakobo afwile alikele aletuusha mu cungulo ukwabula ukwishiba icacitike ku mwana wakwe uo atemenwe sana. Yosefe tali no kubwelelamo ku ng’anda pali iyi nshita; lelo ena alemona kwati takatale amonanapo na bawishi abali abakote. Aba makwebo balemulolekesha ilyo baleya ne ngamila shabo mu musebo uwaonaika uwalolele ku kapinda ka ku kulyo. Apo balimushitile, lyonse tabalefwaya afuma mu menso. Kuli bena, uyu mulumendo ali no mutengo sana kwati fye finyamuti na mafuta ifyo basendele, ifyali no mutengo sana ku calo ca kutali ica Egupti.

Yosefe afwile ali fye ne myaka nalimo 17. Ilyo ale-esha ukutontonkanya pa fyo ifintu fyamubipiile, elenganyeni ukuti alelolesha mu muulu lwa ku masamba, ninshi akasuba kele kalewa kabili kali mupepi no kuleka ukumoneka pali Bemba Mukalamba. Calimukosele ukusumina ukuti abakalamba bakwe balefwaya ukumwipaya kabili balimushitishe mu busha. Afwile alelukusha ne filamba. Taishibe ifyo ifintu fyali no kuba ku ntanshi.

Bushe cali shani pa kuti Yosefe abe muli ubu bwafya? Kabili finshi tulesambililako ku citetekelo ca uyu mulumendo ou balupwa bacushishe no kukaana?

Yosefe akulile mu lupwa ulukalamba, lelo tamwali insansa kabili tabaikatene. Ifyo Baibolo ilanda pa lupwa lwa kwa Yakobo filanga ukuti ukuupa impali te kusuma. Lelo, pa nshita imo Lesa alisuminishe abantu bakwe ukulaupa impali, mpaka ilyo Umwana wakwe aishilebweseshapo ifunde ilya kukwata fye umukashi umo. (Mateo 19:4-6) Yakobo akwete abana mupepi na 14 mu banakashi bane, abakashi bakwe babili, Leya na Rakele, na mu babomfi babo abanakashi, Silupa na Bilha. Ukutula fye pa kubala, Yakobo atemenwe Rakele pantu ali uwayemba. Tatemenwe Leya, umukalamba pali Rakele uo bamupeele mu bucenjeshi, nge fyo atemenwe Rakele. Aba banakashi balecimfyanya, kabili ici calengele ukuti na bana abo bakwete babe no bufuba.—Ukutendeka 29:16-35; 30:1, 8, 19, 20; 37:35.

Rakele ali ing’umba pa myaka iingi, kabili ilyo aishilefyala Yosefe, Yakobo alitemenwe sana umwana wakwe uwa mu bukalamba. Ku ca kumwenako, ilyo ulu lupwa lwaleya mu kukumana na Esau, umukalamba wa kwa Yakobo uwalefwaya ukumwipaya akale, Yakobo ashininkishe ukuti Rakele no mwana wakwe Yosefe nabacingililwa ku numa ya ba mu ng’anda yakwe bonse. Yosefe afwile talabile ifyacitike pali bulya bushiku. Elenganyeni ifyo aumfwile pali bulya bushiku ulucelo ilyo aletontonkanya pa calengele bawishi abali na maka ukulasunta pa kwenda. Afwile alipapile sana ilyo aishibe icalengele: Ukuti ubushiku bwafumineko bawishi balwishenye na malaika uwa amaka nga nshi! Mulandu nshi? Pantu Yakobo alefwaya bamupaale kuli Yehova Lesa. Yehova alipaalile Yakobo ilyo ayalwile ishina lyakwe ukuba Israele. Uluko lonse lwali no kwinikwa ishina lyakwe! (Ukutendeka 32:22-31) Mu kuya kwa nshita, Yosefe aishibe ukuti abana ba kwa Israele bali no kufyala imikowa iya muli lulya luko!

Pa numa, Yosefe aishileba no bulanda sana ilyo banyina abo atemenwe sana bafwile ninshi acili fye umwaice. Bafwile pa kupaapa umwaice wakwe, Benjamini. Bawishi bali no bulanda icine cine. Elenganyeni Yakobo alekumuna ifilamba ku menso ya kwa Yosefe, alemusansamusha ilyo alemwebako pe subilo ilyasansamwishe Abrahamu wishikulu wa kwa Yakobo. Yosefe afwile alisansamushiwe ilyo aishibe ukuti bushiku bumo Yehova akabuusha banyina ku bafwa! Afwile alishiletemwa sana “Lesa . . . wa ba mweo.” (Luka 20:38; AbaHebere 11:17-19) Ilyo umukashi wakwe afwile, Yakobo alitemenwe sana aba bana bakwe babili, abafyelwe muli Rakele.—Ukutendeka 35:18-20; 37:3; 44:27-29.

Abana abengi nga balebasunga muli uyu musango kuti baonaika, lelo Yosefe alisambilile imibele iisuma ku bafyashi bakwe, kabili ali ne citetekelo icakosa e lyo alikwete na maka ya kulekanya icalungama ne calubana. Ilyo ali ne myaka 17, aleafwa abakalamba bakwe ukucema imikuni, kabili amwene abakalamba bakwe balufyanya. Bushe aikele fye ukwabula ukulanda pa kuti abakalamba bakwe bamutemwe? Na lyo line, Yosefe asalilepo ukucita icalungama. Ailebasosela kuli bawishi. (Ukutendeka 37:2) Nalimo uku kushipa ukwa kuti ayalanda ifyacitile abakalamba bakwe e kwalengele ukuti bawishi bamutemwe sana. Ala Abena Kristu abacaice kuti basambililako ifingi kuli Yosefe! Nga batunkwa ukufisa imembu shabipisha isha banabo nelyo balupwa lwabo, balingile ukupashanya Yosefe no kuyaeba abengalinga ukubombelapo pali ico cilubo.—Ubwina Lebi 5:1.

Na kabili kuti twasambililako na ku lupwa Yosefe afyalilwemo. Nangu ca kuti pali ino nshita Abena Kristu ba cine tabopa impali, kwaliba indupwa ishingi umwaba na bana aba kusangamo, abana abakwata abafyashi abashabafyalilila, ne ndume ne nkashi abashafyalwa inda imo. Bonse kuti basambililako ku lupwa lwa kwa Yakobo ukuti akapatulula nelyo ukutemwisha aba mu lupwa bamo ukucila bambi kulalenga ulupwa ukukanaikatana. Abafyashi abasuma abakwata indupwa sha musango yu balasambilisha abana babo na ba kusangamo ukuti bonse babatemwa fye cimo cine kabili bonse kuti balenga mu lupwa mwaba insansa.—Abena Roma 2:11.

Yakobo nalimo alicindike sana Yosefe pa mulandu wa kuti alitemenwe icalungama. Amubilile ica kufwala icisuma. (Ukutendeka 37:3) Cifwile cali icisuma, icitali kabili ica maboko ayatali. Nalimo cali ca kufwala umukankala nelyo umwana wa mfumu.

Yakobo talufyenye ukumubilila ica kufwala, kabili ubu bupe wishi amupeele ubwali cishibilo ca kuti alimucindike no kumutemwa bufwile bwalifikile sana Yosefe pa mutima. Lelo ici ca kufwala cali no kumuletela amafya ayengi. Ku ca kumwenako, uyu mulumendo ali ni kacema. Iyi yali ni ncito iyakosa. Elenganyeni umwaice nafwala ica kufwala icisuma ilyo ale-enda mu fyani ifitali, alenina impili, nelyo alefumya impaanga iiketwe ku cimuti ca myunga. Bushe ici ca kufwala, icali icishibilo icalelanga ifyo Yakobo atemenwe Yosefe cali no kukuma shani ifyo Yosefe aleumfwana na bamunyina?

Baibolo itila: “Ilyo bamunyina bamwene ukuti e o shibo atemenwe ukucila bamunyina bonse, balimupatile, kabili tabalelanda nankwe mutende mutende.”a (Ukutendeka 37:4) Kwena kuti baumfwa ubufuba, lelo balilufyenye ukuleka iyi mibele yabipa ukuba mu mitima yabo. (Amapinda 14:30; 27:4) Bushe mwalibala amufimbilapo umuntu pa mulandu wa kuti bambi balimubikako amano nelyo balimucindika? Ibukisheni bamunyina ba kwa Yosefe. Ubufuba bwalengele bacite ifyabipa ifyo ku ntanshi balelanguluka ukuti nga tabacitile. Ifyo bacitile fisambilisha Abena Kristu ukuti cisuma ‘ukusekelela pamo na balesekelela.’—Abena Roma 12:15.

Yosefe afwile alimwene ukuti bamunyina balimupatile. Nomba bushe alifishile ica kufwala cakwe icisuma ilyo bamunyina babwelele? Afwile alefwaya ukufisa. Ibukisheni ukuti, Yakobo alefwaya cilya ca kufwala ukuba icishibilo ca fyo atemenwe umwana wakwe. Yosefe alefwala ica kufwala bamupeele pantu alefwaya ukutwalilila ukuba ne cishinka kuli bawishi pa kuti batwalilile ukumucetekela. Kuti twasambililako kuli ena. Nangu ca kutila Shifwe wa ku muulu taba na kapatulula, inshita shimo alasalapo ababomfi bakwe aba cishinka no kubapaala. E lyo kabili alabeba ukupusanako na bantu ba muli cino calo icabipa. Nga filya fine ica kufwala ca kwa Yosefe cali icisuma, imibele iisuma iyo Abena Kristu ba cine bakwata ilalenga bapusanako na bantu aba muli cino calo. Ici cilenga abantu ukubafubila no kubapata. (1 Petro 4:4) Bushe Abena Kristu bafwile ukuifisa nelyo ukukanaishibisha ukuti babomfi ba kwa Lesa? Awe—Yosefe tafishile ica kufwala cakwe.—Luka 11:33.

Tapakokwele, Yosefe alotele ifiloto fibili ifyaibela. Mu ciloto ca kubalilapo, Yosefe alotele ukuti ena na bamunyina balekaka imyanshi ya ngano. Lelo imyanshi ya bamunyina yashingulwike umwanshi wakwe no ku-utootela. Mu ciloto ca bubili, akasuba, umweshi ne ntanda 11 fyaletootela Yosefe. (Ukutendeka 37:6, 7, 9) Cinshi Yosefe acitile pali ifi filoto fyaibela alotele?

Ifiloto alotele fyafumine kuli Yehova Lesa. Fyali kusesema ukwafumine kuli Lesa kabili alefwaya Yosefe abebe ifyo alefwaya beshibe. Calolele mu kuti, Yosefe ali no kucita ifyo bakasesema baishiletendeka ukucita ilyo balebilisha amashiwi ya kwa Lesa no kusoka abantu bakwe abashali ne cumfwila.

Yosefe aebele bamunyina ukuti: “Umfweni, iciloto ico nacilota.” Bamunyina balishibe umwalolele iciloto, kabili tabatemenwe nangu panono. Awe bamwipwishe abati: “Bushe cine cine ukaba imfumu pali ifwe? Atemwa, bushe cine cine ukatuteka?” Baibolo ilanda no kuti: “E ico basangile umulandu na umbi uwa kumupatilapo pa filoto fyakwe ne fyebo fyakwe.” Ilyo Yosefe ashimikile wishi na bamunyina iciloto calenga bubili, ifintu fyalibipileko. Baibolo itila: “Wishi atendeke ukumukalipila no kumweba ati: ‘Calola mwi ici ciloto ulotele? Bushe cine cine ine na banoko na bamunonko ni fwe tukese no kuwa pa nshi ku kutootela iwe?’” Lelo wishi atwalilile ukutontonkanya pali aya mashiwi. Bushe ni Yehova e ulelandila muli uyu mulumendo?—Ukutendeka 37:6, 8, 10, 11.

Yosefe te wali uwa kubalilapo nelyo uwa kulekelesha uo Yehova abomfeshe ku kulanda ukusesema uko abantu bambi bashatemenwe kabili ukwali no kulenga abantu ukubacusha. Yesu e wali uwakulisha pa babomfi ba kwa Lesa aba musango yu, kabili aebele abasambi bakwe ukuti: “Nga bacushishe ine, na imwe bakamucusha.” (Yohane 15:20) Abena Kristu bonse, abakalamba na baice, kuti basambililako ku citetekelo na ku kushipa kwa kwa Yosefe.

Papitile fye inshita iinono, Yakobo atumine Yosefe pa bulendo. Abana bakwe abakalamba baile balecema imikuni ku kapinda ka ku kuso aka Shekemu, uko bacitile abalwani muli shilya shine nshiku. Nge fyo umufyashi onse engacita, Yakobo alisakamene kabili alefwaya ukwishiba ifyo abana bakwe bali, e ico atumine Yosefe ukuya ku kumona nga bali fye bwino. Bushe Yosefe ayumfwile shani? Alishibe ukuti bamunyina balimupatile sana! Bushe bali no kumfwa shani nga aya kuli bena mu kubeba ifyo wishi amutumine? Na lyo line, Yosefe aliile.—Ukutendeka 34:25-30; 37:12-14.

Ubu bulendo bwali ubutali, nalimo aendele inshiku shine nelyo shisano ukuya ku Shekemu. Shekemu yabelele ku kapinda ka ku kuso aka Hebrone kabili pali amakilomita 80. Lelo ilyo Yosefe afikile ku Shekemu, asangile bamunyina baliya ku Dotani, apalepele amakilomita nalimo 22 ku kupinda ka ku kuso. Ilyo Yosefe afikile ku Dotani, bamunyina balimumwene aleisa akatalamukila. Apo pene ulupato bakwete lwalengele bakalipe nga nshi. Baibolo itila: “E ico basoseshenye abati: ‘Moneni! Kalota wa filoto ulya aisa. E ico nomba iseni uleke tumwipaye no kumupoosa mu cilindi ca menshi cimo pali ifi; na ifwe tukatila iciswango icikali e cimuliile. E lyo tukamona ifyo fikaba ifiloto fyakwe.’” Nomba Rubene aebele bamunyina ukupoosa Yosefe mu cilindi ca menshi, pantu alefwaya ukwisamufumyamo pa numa.—Ukutendeka 37:19-22.

Ukwabula ukwishiba, Yosefe afikile pali bamunyina kabili afwile ale-enekela ukuti balamupokelela bwino. Lelo bamunyina balimwimine! Bamufuulile ica kufwala cakwe icisuma no kumukululula mpaka bamupoosa na mu cilindi ca menshi icakama. Awe e fyo Yosefe afikile na pa nshi! Alyeseshe ukufuma mu cilindi, nomba alifilwe. Alemona fye amakumbi yeka yeka kabili amashiwi ya bamunyina yaile yalecepa mpaka yaleka ukumfwika. Alepunda, no kupapaata, lelo tabamubikileko na mano. Ukwabula no kumfwako uluse, baikele lwa mupepi no kutendeka ukulya ica kulya. Ilyo Rubene afuminepo, na kabili batendeke ukufwaya ukwipaya umwaice, lelo Yuda aebele bamunyina ukuti bamushitishe fye ku bamakwebo abalepita. Umushi wa Dotani wabelele mupepi ne nshila iyo aba makwebo balepitamo pa kuya ku Egupti, kabili tapakokwele abalendo abena Ishmaele na bena Midiani baishile mu kupita apo bali. Ilyo Rubene abwelele asangile nabamushitisha kale. Bashitishe munyinabo mu busha pa mashekele 20.b—Ukutendeka 37:23-28; 42:21.

Awe e fyo Yosefe bamusendele ku bena Ishmaele aba makwebo. Kabili ilyo baleya nankwe ku kapinda ka ku kulyo mu musebo waya ku Egupti, Yosefe alemoneka kwati nalufya fyonse ifyo akwete. Balimutalwishe kuli balupwa lwakwe! Pa myaka iingi tali na kwishiba ifyo ulupwa lwali, ifyo Rubene aumfwile ububi ilyo abwelele no kusanga ukuti Yosefe nabamushitisha; ifyo Yakobo aumfwile ubulanda ilyo bamubepele ukuti Yosefe nafwa; tali na kumfwako ifili fyonse pali wishikulu Isaki; kabili tali na kwishiba ifyo umwaice wakwe Benjamini ali uo ali no kulafuluka nga nshi. Nomba bushe Yosefe alilufishe fyonse ifyo akwete?—Ukutendeka 37:29-35.

Yosefe alikwete icitetekelo ico bamunyina bashakwete amaka ya kumupoka. Alishibe ifingi pali Yehova Lesa kabili takwali nangu umo uwali no ku mupoka ici. Ukumutalusha kuli balupwa, amafya akwete ilyo bamusendele pa bulendo ubutali ubwa kumutwala ku Egupti, nelyo umuseebanya wa kumushitisha mu busha ku mukankaala wa ku Egupti uo baleita ati Potifa, tafyali na kumulenga alabe Yehova. (Ukutendeka 37:36) Ilyo ali na aya mafya, icitetekelo cakwe na bucibusa bakwe na Lesa fyalekoselako fye. Mu fipande fili ku ntanshi, tukamona ifyo icitetekelo ca kwa Yosefe calengele ukuti Lesa, Yehova, alemubomfya sana, e lyo ne fyo camwafwile ukubomba no lupwa lwakwe ulwali na mafya. Kanshi kuti cawama sana ukupashanya icitetekelo Yosefe akwete!