Icipandwa 6

Yehova—“Lesa Umulungami Kabili Umupusushi”

Esaya 45:1-25

1, 2. Malayo nshi yaba muli Esaya icipandwa 45, kabili fipusho nshi twalabebeta?

AMALAYO ya kwa Yehova kuti yacetekelwa. Ni Lesa uusokolola kabili Lesa uubumba. Libili libili aliilanga ukuba Lesa umulungami kabili Umupusushi wa bantu ba nko shonse. Aya e malayo yamo aya kucincimusha ayasangwa muli Esaya icipandwa 45.

² Kabinge, muli Esaya icipandwa 45 mwaba ica kumwenako caibela ica maka ya kwa Yehova aya kusesema ifintu. Umupashi wa kwa Lesa walenga Esaya ukuceba pa fyalo fya kutali no kuceeceeta ifili no kwisacitika mu nkulo ishili no kukonkapo, kabili wamulenga no kulondolola icintu cimo icingasobelwa fye na Lesa wa kusesema kwa cine, Yehova, ukwabulo kupusa nangu panono. Cintu nshi ico? Cilekuma shani abantu ba kwa Lesa mu nshiku sha kwa Esaya? Kucindama nshi cikwete kuli ifwe lelo? Natubebete ifi fyebo fya kusesema.

Ubupingushi bwa kwa Yehova Pali Babele

 3. Mashiwi nshi ayaumfwika Esaya 45:1-3a alondolwelamo ukucimfya kwa kwa Koreshe?

³ “E fyo Yehova asoselo wasubwa wakwe Koreshe, uo naikata ku kuboko kwakwe kwa kulyo, ku kulamfishe nko ku cinso cakwe, no kukakula mu misana ya shamfumu, ku kwisulako ifiibi ku ntanshi yakwe, no kuleka ku mpongolo kwiisalwa. Ine nkenda ku ntanshi yobe, no kulenga apalundumana patambalale, ifiibi fya butale nkafitobaula, no kuputaule mipindo ya cela; nkakupeele fyatutilwa ifyafiswa mu mfifi ne fyuma ifyashiikwa ukufiseme.”—Esaya 45:1-3a.

 4. (a) Cinshi ico Yehova aitila Koreshe ati “uwasubwa” wakwe? (b) Yehova akashininkisha shani ukuti Koreshe acimfya?

⁴ Muli Esaya, Yehova alanda kuli Koreshe kwati nalimo epo ali, nangu ca kutila mu nshiku sha kwa Esaya Koreshe ali talafyalwa. (Abena Roma 4:17) Apo Yehova nasontela kabela Koreshe ukwisabombo mulimo wa kulungatika, e co Koreshe engetilwa ati “uwasubwa” wa kwa Lesa. Apo Lesa e ukalamutungulula, ali no kucimfye nko, no kulenge shamfumu ukunakuka no kukanaba na maka ya kulwishako. Lyene, ilyo Koreshe akasansa Babele, Yehova akashininkisho kuti ifiibi fya uyu musumba fikashale ifyaisuka, no kuleka fishale fye ifya fye kwati ni mpongolo ishaonaulwa. Ali no kutangilila Koreshe, no kufumyapo ifipindami fyonse. Pa kulekelesha ifita fya kwa Koreshe fikacimfya umusumba no kutape “fyuma ifyashiikwa,” ifyatutilwa umwafiita. Ifi e fyo Esaya asobela. Bushe ifyebo fyakwe fikafikilishiwa?

 5, 6. Ni lilali kabili ni shani ukusesema pa lwa kuwa kwa Babele kwafishiwapo?

⁵ Mu mwaka wa 539 B.C.E., ninshi palipita ne myaka nalimo 200 ukutula apo Esaya alembele uku kusesema—Koreshe afika kwi linga lya Babele ku kusansa uyu musumba. (Yeremia 51:11, 12) Lelo, abena Babele bena tabangilweko. Balemona kwati umusumba wabo tawingacimfiwa. Ifibumba fya uko fyalisansuka ukucila impembwe ishashika ishaisulamo amenshi ya mu mumana wa Yufrate, ishaba pa ficingilila uyu musumba ku balwani. Pa myaka ukucila pali 100, takwabala akwisa umulwani wa kutebelela Babele no kuusansa! Na kuba, kateka wa Babele uuli no kuteka fye pa nshita yapimwa, Belshasari, aleimona uwacingililwa icine cine ica kuti acita no mutebeto pamo na ba mwi sano lyakwe. (Daniele 5:1) Ilya ine nshita ya bushiku—pa October 5/6—Koreshe apwisha ukuteyanya umungalato ushaiwamina uwa mu bulwi.

⁶ Ku muulu wa mumana akatalamukila ukufuma mu Babele, incenshi sha kwa Koreshe nashimba iminyangala ukupaatula amenshi ukufuma mu mumana wa Yufrate, pa kuti yelaya ku kapinda ka ku kuso ukwabelele umusumba. Bwangu bwangu fye, amenshi ya muli uyu mumana uwapitile mu kati kabili uwashingulwike Babele yakama ica kuti ifita fya kwa Koreshe fyatubulamo ukulola mu kati ka musumba. (Esaya 44:27; Yeremia 50:38) Ku ca kupapusha, impongolo sha mu lulamba lwa uyu mumana nashiisuka, nga fintu fye Esaya asobele. Imilalo ikalamba iya kwa Koreshe yayangufyanya ukwingila mu Babele, ukutaasha isano, no kwipaya Imfumu Belshasari. (Daniele 5:30) Ukucimfya konse kwacitika fye mu nshita ya bushiku. Babele awa, kabili ukusesema kwafikilishiwa konse fye.

 7. Bushe Abena Kristu bakoshiwa shani ku kufikilishiwa kwa kusungusha ukwa kusesema kwa kwa Esaya ukulanda pali Koreshe?

⁷ Ukufikilishiwa kwabulo kupusa ukwa uku kusesema kulakosha icitetekelo ca Bena Kristu ba lelo. Kubalenga ukucetekelo ukwabula no kutwishika ukuti ukusesema kwa mu Baibolo ukushilati kufikilishiwe na ko kwine kuti kwacetekelwa umupwilapo. (2 Petro 1:20, 21) Bakapepa ba kwa Yehova balishiba ukuti icintu cimo icaimininweko no kuwa kwa Babele ilyo calefika mu mibundo ya mu 539 B.C.E.—e kuti ukuwa kwa “Babele Mukalamba”—calicitike kale ku numa kulya mu 1919. Nalyo line, balolela ukumona uko kalya kabungwe ka mipepele aka muno nshiku kakonaulwa e lyo no kumonako ubulayo bwa kufumyapo imitekele ya bupolitiki iitungululwa na Satana, no kupooswa kwa kwa Satana ku cilindi ca ku mbo, no kwisa kwa myulu ipya ne calo cipya. (Ukusokolola 18:2, 21; 19:19-21; 20:1-3, 12, 13; 21:1-4) Balishiba ukuti ukusesema kwa kwa Yehova, te malanda kanwa fye, lelo bulondoloshi bwashininkishiwa ubwa fili no kucitika ku ntanshi. Ukucetekela kwa Bena Kristu ba cine kukoshiwa lintu baibukisha ukufikilishiwa kwa fintu fyonse ifyalembelwe mu kusesema kwa kwa Esaya ifyakumine ukuwa kwa Babele. Balishiba ukuti Yehova lyonse alafishapo icebo cakwe.

Ico Yehova Akasenaminina Koreshe

 8. Mulandu nshi umo Yehova alengela Koreshe ukucimfya Babele?

⁸ Pa numa ya kulumbula uuli no kucimfya Babele ne fyo cikaba pa kucimfya, Yehova atwalilila ukulondolola umulandu Koreshe akacimfisha. Yehova alandila mu kusesema kuli Koreshe, ati ni “ku kuleka wishibe ukuti ne wakwita mwi shina lyobe, nine Yehova, Lesa wa kwa Israele.” (Esaya 45:3b) Nacilinga ukuti kateka wa calo cakwatisha amaka icalenga bune icashimikwa mu lyashi lya kale ilya Baibolo eshibe ukuti ukucimfya kwakwe ukwapulamo kwishiile pa mulandu wa kwafwilishiwa na umo uwacila pali wene—Yehova, Mulopwe wa Kubumbwa konse. Koreshe alingile ukwishibo kuti uumwitile atemwa uumupeele umulimo, ni Yehova, Lesa wa kwa Israele. Na kuba ifyalembwa mu Baibolo filango kuti Koreshe alisumine ukuti ukucimfya kwakwe ukukalamba kwafumine kuli Yehova.—Esra 1:2, 3.

 9. Mulandu nshi uwa bubili Yehova aimisha Koreshe ku kucimfya Babele?

⁹ Yehova alondolola umulandu wa bubili uulengele wene ukwita Koreshe ku kwisacimfya Babele atila: “Pa mulandu wa mubomfi wandi Yakobo, no wa kwa Israele uwasalwa wandi, e co nakwitila mwi shina lyobe; nakupeele shina nelyo tawanjishiba.” (Esaya 45:4) Ukucimfya Koreshe acimfya Babele kwatenshe sonde lyonse. Kwalangilila ukuwa kwa calo cimo icakwatisha amaka e lyo no kwima kwa calo cimbi icakwatisha amaka, kabili kwasha icibukisho icishakabale acilabwa ku nkulo ishikakonkapo. Lelo, aba mu nko ishina mupalamano abalemona ifilecitika no kufwaisha ukwishiba ifikakonkapo, napamo bali no kupapushiwa ukwishiba ukuti ico ifi fyonse fyacitikila mulandu wa bankole ba mu Babele abali fye amakana ayanono abamonwa nga bashacindama—e kuti abaYuda, intuntuko sha kwa Yakobo. Lelo kuli Yehova, aba bakapusunsuka ba mu luko lwa pa kale ulwa Israele tabali abashacindama. Bali “mubomfi” wakwe. E beka fye abali “uwasalwa” wakwe pa nko shonse isha pe sonde. Nangu ca kutila kale Koreshe taishibe Yehova, abomfiwa na Yehova ngo wasubwa Wakwe ku kutaasha umusumba uwakeene ukulekako bankole ba uko. Te kufwaya kwa kwa Lesa ukuti abantu bakwe abasalwa balecululuka umuyayaya mu calo cimbi cimbi.

10. Mulandu nshi uwacindamisha uo Yehova abomfesha Koreshe ku konaula Icalo Cakwatisha Amaka ica Babele?

¹⁰ Kuli umulandu walenga butatu, uwacilapo kucindama uwalenga Yehova ukubomfya Koreshe ku kutaasha Babele. Yehova atila: “Nine Yehova; takuli na umbi, takuli mulungu umbi kano ine; nakukaka mu musana, nelyo tawanjishiba, ku kuleka beshibe ukufumo kutula akasuba na ku kuwa kwa kako ukuti takuli umbi kano ine; nine Yehova, takuli na umbi.” (Esaya 45:5, 6) Cine cine, ukuwa kwa Calo Cakwatishe Amaka ica Babele kuli kulangisha kwa Bulesa bwa kwa Yehova, ukushinina bonse ukuti wene eka e wawaminwo kupepwa. Pa mulandu wa kuti abantu ba kwa Lesa balubulwa, abantu ukufuma mu nko ishingi—ukufuma ku kabanga ukufika ku masamba—bali no kwishibo kuti Yehova e Lesa wa cine fye.—Malaki 1:11.

11. Bushe Yehova alanga shani ukuti alikwata amaka ya kufishapo ukufwaya kwakwe kuli Babele?

¹¹ Ibukisheni ukuti uku kusesema kwa kwa Esaya kwalembelwe imyaka nalimo 200 ilyo ici cintu cishilacitika. Pa kumfwe ci napamo bamo baipwishe abati, ‘Bushe cine cine Yehova alikwata amaka ya kufikilishe ci?’ Ifyacitika kale filangilila ukuti alikwata maka. Yehova alondolola umulandu cabela ica mano ukucetekela ukutila kuti afishapo ico asosa, atila: “Mumbo lubuuto kabili nenge mfifi, ncito mutende kabili nenga akatentu; nine Yehova, ne ucita fyonse ifi.” (Esaya 45:7) Fyonse ifyabumbwa—ukutendekela pa lubuuto ukufika pa mfifi—na fyonse ifyacitika mu lyashi lya kale—ukutendekela pa mutende ukufika na ku kayofi—fyonse Yehova e wingafilama. Filya fine abumba ulubuuto lwa kasuba ne mfifi ya bushiku, e fyo akacitila Israele umutende no kulenga akayofi pali Babele. Yehova alikwata amaka ya kulenga ububumbo bonse, kabili alikwata na maka ya kufishapo ukusesema kwakwe. Ico cilenga Abena Kristu ba lelo ababelenga icebo cakwe ica kusesema no mukoosha, ukuba ne subilo.

12. (a) Finshi Yehova alenga imyulu ya mampalanya ne calo ukufumya? (b) Bulayo nshi ubwa cisansamushi Abena Kristu ba lelo balaiwa mu fyebo fisangwa pali Esaya 45:8?

¹² Naciyana kanshi, ifi Yehova abomfya ifintu ificitika lyonse mu bubumbo ku kulangilila ifili no kucitikila abaYuda bankole, atila: “Mwe myulu, konkolokeni ubulungami, mwe makumbi ya bungululu, losheni ubulungami bufume mu muulu. Ne calo casame, no kufumye pusukilo, cilenge ne fya bulungami ukumenena pamo; ine Yehova nalengele fi.” (Esaya 45:8) Filya fine imyulu ya cine cine ilenge mfula iitungilila ubumi ukuloka, e fyo Yehova akalenga ifyalungama ukulokela pa bantu bakwe ukufuma mu myulu ya mampalanya. Kabili nga filya fine icalo ca cine cine cifumye filyo ifingi, e fyo Yehova akalenga icalo ca mampalanya ukufumye fintu fimo ifyalingana no bufwayo bwakwe ubwalungama—maka maka ipusukilo lya bantu bakwe bankole mu Babele. Mu 1919, Yehova alengele ‘umuulu’ ne “calo” ukucita ifyapalako ku kuleka alubule abantu bakwe. Ukumone fintu fya musango yo kulenga Abena Kristu ba lelo ukusekelela. Mulandu nshi? Pantu ifintu fya musango yo filakosha icitetekelo cabo ilyo balelolela inshita lintu imyulu ya mampalanya iili Bufumu bwa kwa Lesa, ikaleta amapaalo ku calo ca bulungami. Pali ilya nshita ubulungami ne pusukilo ifikalafuma mu myulu ya mampalanya ne calo, fikacila nga nshi pali filya fyaliko ilyo Babele wa pa kale acimfiwe. We kufikilishiwa kwa bukata ukwa kupelako kuntu ifyebo fya kwa Esaya fikafikilishiwa!—2 Petro 3:13; Ukusokolola 21:1.

Amapaalo Yafuma mu Kwiluka Bumulopwe bwa kwa Yehova

13. Mulandu nshi cabela buwelewele ku bantunse ukulengulula ukufwaya kwa kwa Yehova?

¹³ Pa numa ya ubu bulondoloshi bwa mapaalo ya kusekelela ayali ku ntanshi, imyumfwikile ya bukombe bwa uku kusesema yaaluka apo pene fye, kabili Esaya abilisha amalanda yabili, atila: “Kalanda ku uumana na Kabumba wakwe—iciinga caumana no mubumfi? Bushe ibumba lingatila ku ulelibumba, Cinshi ulecita? napamo, Ico ulebomba tacikwete fiikatilo? Kalanda ku usosa kuli wishi, ati, Cinshi ulefyala? napamo kuli nyina, Cinshi ulepaapa?” (Esaya 45:9, 10) Cilemoneka kwati, abana ba kwa Israele nabakaana ukumfwila ku fyo Yehova asobela. Nalimo tabacetekele ukuti Yehova akasuminisha abantu bakwe ukusendwa bunkole. Nelyo nalimo balengulula itontonkanyo lya kuti Israele ali no kulubulwa ne mfumu ya luko ulusenshi ukucilo kulubulwa ne mfumu iya mu ng’anda ya kwa Davidi. Pa kubalanga ubuwelewele buli mu kulengulula kwa musango yo, Esaya alinganya abalekaana ku tupimfya twasuulwa utwa fiinga ne bumba ifingapama no kutwishika amano ya kwa kapanga wa fiko. Shi moneni, icintu ico umubumfi abumba, nomba e cilesosa aciti umubumfi takwata maboko atemwa amaka ya kubumba. We buwelewele we! Aba bakakaanya bapalile abana banono abapama mu kulengulula ubulashi bwa bafyashi babo.

14, 15. Bushe inumbwilo sha kuti “Wa mushilo” na “Kabumba” shisokolola finshi pali Yehova?

¹⁴ Esaya aeba abalekaana icasuko ca kwa Yehova ati: “E fyo asosa Yehova, Wa mushilo wa kwa Israele, kabili Kabumba wakwe, aleti: Bushe ifikesa e fyo mulenjipushisha? Bushe mulempeele funde pa mulimo wa maboko yandi? Ine ne wacitile icalo, ne walengelepo na bantunse; ne o iminwe yandi yayanshile imyulu, no mulalo onse wa iko napeeleko ifunde. Nine nabuushishe Koreshe mu bulungami, ne nshila shakwe shonse nkashitambalika; wene akakuulo musumba wandi, na bankole bandi akabaleka baye, te ku mutengo nangu ku cilambu, e fyo asosa Yehova wa milalo.”—Esaya 45:11-13.

¹⁵ Ukulondolola Yehova ukuti “Wa mushilo” kwaba kukomaila pa kushila kwakwe. Ukumwita ati “Kabumba” kwaba kukomaila pa nsambu akwata pa kuba Kabumba isha kupingula ifyo ifintu fikesaba. Yehova kuti aeba abana ba kwa Israele pa fili no kwisa kabili kuti asakamana umulimo wa maboko yakwe, e kuti, abantu bakwe. Apa na po calangililwa ukuti ifishinte ifyakuma ukubumba no kusokolole fintu fyalyampana. Apo ni Kabumba wa bubumbo bonse, Yehova alikwate nsambu sha kulame fintu ku kuleka ficitike umo apingwilile. (1 Imilandu 29:11, 12) Muli uyu mulandu ulelandwapo, Mulopwe Kateka napingulapo ukwimya Koreshe, umusenshi, ukuba kalubula wa kwa Israele. Nangu ca kuti ukwisa kwa kwa Koreshe kucili ku ntanshi, nangu cibe shani kuli no kubako nga filya fine umuulu ne calo fyatwalilila ukubako. E co, kanshi, mwana nshi uwa kwa Israele, uwingapama ukulengulula Wishi, “Yehova wa milalo”?

16. Cinshi ico ababomfi ba kwa Yehova balingile ukuipetamikila kuli wene?

¹⁶ Ifi fiine fikomo fya kwa Esaya fyalilanda na pali cimbi ico ababomfi ba kwa Lesa balingile ukuipetamikila kuli wene. Ifyo apingulapo ukucita lyonse filawamina ababomfi bakwe. (Yobo 36:3) Apangile amafunde ku kwafwilisha abantu bakwe ukumwenamo abene. (Esaya 48:17) AbaYuda ba mu nshiku sha kwa Koreshe abapokelele bumulopwe bwa kwa Yehova balishininkishe ukuti ici ca cine. Koreshe abomba ukulingana no bulungami bwa kwa Yehova, kabili abatuma ku mwabo ukufuma mu Babele ukuti bengayakuula itempele cipya cipya. (Esra 6:3-5) Na lelo line, ababomfya amafunde ya kwa Lesa mu mikalile yabo cila bushiku kabili abainashisha kuli bumulopwe bwakwe, balaipakisha amapaalo.—Amalumbo 1:1-3; 19:7; 119:105; Yohane 8:31, 32.

Amapaalo ku Nko Shimbi

17. Ni bani bambi ukulunda pali Israele, bakamwenamo mu kupususha kwa kwa Yehova kabili bakamwenamo shani?

¹⁷ Te bena Israele fye bali no kumwenamo mu kuwa kwa Babele. Esaya atila: “E fyo Yehova atila: ‘Ababomfi babula amalipilo aba mu Egupti na bamakwebo ba mu Etiopia na bena Seba, abantu ba mushinku utali, bakaileta abene kuli iwe, no kuba bobe. Bakakukonka; bakapita mu minyololo, bakatootela kuli iwe. Bakapaapaata kuli iwe, abati, “Cine cine muli iwe e mwaba Lesa, kabili umbi tapali, tapaba Lesa umbi.”’” (Esaya 45:14, NW) Mu nshiku sha kwa Mose, “icintobentobe cikalamba” ica bashali bena Israele cailundile ku bena Israele pa lwendo lwa Kufuma mu Egupti. (Ukufuma 12:37, 38) E fyo na bambi bambi bali no kuilunda ku baYuda bankole abakabwelela ku mwabo ukufuma ku Babele. Aba abashili baYuda tabakapatikishiwe ukuya lelo “bakaileta abene.” Ilyo Yehova atila, “bakatootela kuli iwe” no kuti “bakapaapaata kuli iwe,” alelosha ku fyo aba bambi bambi mu kuitemenwa bainashisha no kuipeelesha ku bena Israele. Nga bafwale minyololo, ni mu kuitemenwa fye abene, icilelangilila ukuitemenwa kwabo ukwa kubombela abantu Lesa apingana na bo icipingo, abo bakasosako abati: “Muli iwe e mwaba Lesa.” Bakapepa Yehova nge nsangu, ukulingana ne fyalefwaikwa mu cipingo apingene na Israele.—Esaya 56:6.

18. Ni bani lelo bamwenamo muli ifi Yehova alubula “Israele wa kwa Lesa,” kabili ni mu nshila nshi bamwenamo?

¹⁸ Ukutula 1919 ilyo “Israele wa kwa Lesa” alubwilwe kuli bunkole bwa ku mupashi, ifyebo fya kwa Esaya fyalifikilishiwa mu nshila ikalamba ukucila filya cali mu nshiku sha kwa Koreshe. Iminshipendwa ya bantu mwi sonde lyonse balalangisha ukuitemenwa kwa kufwayo kubombela Yehova. (Abena Galatia 6:16; Sekaria 8:23) Balasekelela ukubomfya amaka yabo ne fyuma mu kutungilila ukupepa kwa cine, kwati fye “babomfi” na “bamakwebo” abo Esaya alumbwile. (Mateo 25:34-40; Marko 12:30) Baipeela kuli Lesa no kwenda mu nshila shakwe, kabili balaba ne nsansa ukusanguka abasha bakwe. (Luka 9:23) Bapepa fye Yehova, no kuipakisha ifisuma ifyaba mu kubishanya no “musha wa cishinka kabili uwashilimuka,” uwaba mu cipingo caibela na Lesa. (Mateo 24:45-47; 26:28; AbaHebere 8:8-13) Nangu bashabamo muli cilya cipingo, aba “babomfi” na “bamakwebo” balamwenamo muli cene kabili balomfwila amafunde ayakuma kuli cene, no kubilisha mu kushipa abati: “Tapaba Lesa umbi.” Mwandi cilacincimusha ukuimwena lelo ukufula kukalamba ukwa mpendwa ya bantu ba musango yo abaitemenwa ukutungilila ukupepa kwa cine!—Esaya 60:22.

19. Cinshi cikacitikila abapampamina pa kupepe filubi?

¹⁹ Pa numa ya kusokolola ukuti abena fyalo bali no kuilunda ku kupepa Yehova, uyu kasesema abilikisha ati: “Cine cine muli Lesa uubelama, mwe Lesa wa kwa Israele, Umupusushi”! (Esaya 45:15) Nangu ca kutila Yehova talangishe amaka yakwe pali ino nshita, ku ntanshi takaifise na kabili. Ali no kuilanga ukuti e Lesa wa kwa Israele, Umupusushi wa bantu bakwe. Lelo, Yehova takabe Umupusushi wa bacetekela mu filubi. Esaya alanda pa ba musango yo ati: “Yaba ne nsoni kabili yaseebana imilungu yonse iine; bakalenga ba fimpashanya baila pamo mu kuseebana.” (Esaya 45:16) Ukuseebana kwabo takwakabe kuba fye ne nsoni ukwa pa nshita inono. Kukaba ni mfwa—icapusanako na cintu Yehova akonkeshapo ukulaya Israele.

20. Ni mu nshila nshi Israele akapusushiwa “ukupusushiwa kwa muyayaya”?

²⁰ “Lelo Israele apusushiwa [muli] Yehova, ukupususha kwa muyayaya. Tamwakabe na nsoni, kabili tamwakaseebane, ukufiko muyayaya uwa pe.” (Esaya 45:17) Yehova alaya Israele ukupususha kwa muyayaya, lelo te kwa pa fye fye. Israele alingile ukutwalilila ukuba “muli Yehova.” Lintu Israele aleka ukuba muli Yehova pa kukaana Yesu ukuti te Mesia, uluko lonse talwakabe ne subilo ilya “kupususha kwa muyayaya.” Lelo, bamo muli Israele bakacetekela muli Yesu, kabili aba e bakaba intendekelo ya kwa Israele wa kwa Lesa, pe punda lya kwa Israele wa cifyalilwa. (Mateo 21:43; Abena Galatia 3:28, 29; 1 Petro 2:9) Israele wa ku mupashi takabale aseebana. Akasalwa ukuba mu “cipingo ca muyayaya.”—AbaHebere 13:20.

Yehova Kuti Acetekelwa mu Kubumba, na mu Kusokolole Fintu

21. Bushe Yehova ailanga shani ukubo uwingacetekelwa umupwilapo mu kubumba na mu kusokolole fintu?

²¹ Bushe abaYuda kuti bacetekela ubulayo bwa kwa Yehova ku bena Israele ubwa kupususha kwa muyayaya? Esaya ayasuka ati: “E fyo asosa Yehova, Kalenga wa myulu, wene ni Lesa uwabumbile icalo no kucicita, wene e wacipampamike, tacilengele [ibusha, NW] acibumbile ku kwikalwamo, atile: Nshatala nsosa mu bumfisolo, mu calo ca mfifi, nshatala ntila ku bufyashi bwa kwa Yakobo, Mfwayeni ibusha; ine ne Yehova nsoso bulungami, nongolo kutambalala.” (Esaya 45:18, 19) Pa muku walenga bune kabili uwa kulekelesha muli cino cipandwa, Esaya aiswilo bukombe bwa mu kusesema ubwaluma na mashiwi ya kuti: “E fyo asosa Yehova.” (Esaya 45:1, 11, 14) Finshi Yehova asosa? Fya kuti mu kubumba na mu kusokolole fintu kuti acetekelwa. Tabumbiile isonde “ibusha.” Mu nshila imo ine, taleeba abantu bakwe, Israele, ukumufwaye “busha.” Nga filya fine ukufwaya kwa kwa Lesa kwi sonde kukafishiwapo, e fyo kukafishiwapo na ku bantu bakwe abasalwa. Ukupusanako ne fyebo fya mu bumfisolo ifya babombela balesa ba bufi, ifyebo fya kwa Yehova fyena filandwa ku cintubwingi. Ifyebo fyakwe fya bulungi, kabili fikafishiwapo. Abamubombela tabakamubombele ibusha.

22. (a) Cintu nshi abaYuda bankole mu Babele bashali na kutwishika? (b) Cintu nshi Abena Kristu ba lelo balaiwa?

²² Ifi fyebo fyaba bulayo ku bantu ba kwa Lesa bankole mu Babele, ubwa kuti Icalo Calaiwe tacakabelelele amapopa. Cikekalwamo na kabili. Na cine ifyo Yehova abalaile fyafishiwapo. Na kabili, ifyebo fya kwa Esaya fyaba bulayo Lesa alaya abantu bakwe aba muno nshiku ukuti isonde talyakasanguke icibolya—icishikiswa, nge fyo bamo basumina, nelyo filya bamo batiino kuti cikonaulwa ku mabomba ya manyukiliya. Ukufwaya kwa kwa Lesa kwa kuti isonde likatwalilile umuyayaya, likasangulwe paradise wayemba kabili uwaikalwamo na bekashi abalungami. (Amalumbo 37:11, 29; 115:16; Mateo 6:9, 10; Ukusokolola 21:3, 4) Cine cine, nga filya cali kuli Israele, e fyo ifyebo fya kwa Yehova fikashininkishiwa ukuti kuti fyacetekelwa.

Yehova Alanga Inkumbu Shakwe

23. Cinshi cikacitikila abapepe filubi, kabili cikaba shani ku bapepa Yehova?

²³ Ipusukilo lya kwa Israele lyakomailwapo mu fyebo Yehova akonkeshapo ukulanda, atila: “Longaneni no kwisapalamina pamo, mwe bapusuka ba mu nko. Tabaishiba [nangu cimo, NW] abaseulushe fimpashanya fya fimuti, abapepo mulungu uushingapususha. Longoleni, palamikeni ilubululo; cene, bapandanine pamo amano. Nani uwalengele ici ukuumfwika ukufuma ku kale? Nani uwacilongwele ukutula lilya? Bushe te ine, ne Yehova? Kabili tapali mulungu umbi kano ine; Lesa umulungami kabili Umupusushi, tapali kano ine.” (Esaya 45:20, 21) Yehova aeba “abapusuka” ukulinganya ipusukilo lyabo ku cicitikila abapepa ifilubi. (Amalango 30:3; Yeremia 29:14; 50:28) Apo bakapepa ba filubi bapepa no kubombela balesa abashaba na maka abashingabapususha, “tabaishiba nangu cimo.” Ukupepa kwabo kwa fye—kwe busha. Lelo, abapepa Yehova, basanga ukuti alikwata amaka ya kulenge fintu ifyo asobele “ku kale,” ukusanshako ne pusukilo lya bantu bakwe bankole mu Babele ukucitika. Amaka ya musango yo no kumwena libela e filekanya Yehova kuli balesa bonse bambi. Cine cine, ni “Lesa umulungami kabili Umupusushi.”

“Ipusukilo lya kwa Lesa Wesu”

24, 25. (a) Kulaalika nshi Yehova alaalika abantu, kabili cinshi twingashininkishisha ukuti ubulayo bwakwe bukafikilishiwa? (b) Cinshi Yehova afwaya icamulinga?

²⁴ Inkumbu sha kwa Yehova shamulenga ukulaalika abantu, atila: “Alukileni kuli ine, pusukeni, mwe mpela sha pano isonde shonse. Pantu ine ndi Yehova, kabili tapali umbi. Nailapa, mu kanwa kandi mwafumo bulungami, icebo icishakabwele, ica kuti, Kuli ine kukafukamine kufi lyonse, kuli ine kukalapilo lulimi lonse. Bakansosela, abati, Ni muli Yehova eka e mwabo bulungami [bonse, NW] no bukose; kuli wene e ko bakesa no kwikatwe nsoni, bonse ababimbuka pali wene. Muli Yehova e mo ubufyashi bonse bwa kwa Israele bukaanshisha no kutakishisha.”—Esaya 45:22-25.

²⁵ Yehova alaya Israele ukuti akapususha abali mu Babele abapilibukila kuli wene. Ukusesema kwakwe te kuti kufilwe ukufikilishiwa pantu Yehova alafwaisha kabili alikwata na maka ya kupususha abantu bakwe. (Esaya 55:11) Ifyebo fya kwa Lesa fyeka fyeka kuti fyacetekelwa, lelo filacilapo lintu Yehova alapilapo umulapo wakwe ukuti fikacitika. (AbaHebere 6:13) Afwaya bonse abafwaya ububile bwakwe ukumunakila (“kuli ine kukafukamine kufi lyonse”) no kuipeela kuli wene (“kuli ine kukalapilo lulimi lonse”) pantu eo calinga. Abena Israele ababa no mukoosha mu kupepa Yehova e bakapusuka. Bakatakishisha mu co Yehova akabacitila.—2 Abena Korinti 10:17.

26. Bushe “ibumba likalamba” ukufuma mu nko shonse lileankula shani ku kulaalika kwa kwa Yehova ukwa kupilibukila kuli wene?

²⁶ Lelo, ukulaalika kwa kwa Lesa ukwa kuti abantu bapilibukile kuli wene, takwapeelwe fye kuli bankole mu Babele wa pa kale. (Imilimo 14:14, 15; 15:19; 1 Timote 2:3, 4) Uku kulaalika kuletwalilila, kabili “ibumba likalamba . . . abafuma ku luko lonse” baleankulako no kubilisha abati: “Ipusukilo lya kwa Lesa wesu . . . ne lya Mwana wa mpaanga [Yesu].” (Ukusokolola 7:9, 10; 15:4) Cila mwaka, amakana na makana aya bapya balailunda kwi bumba likalamba lintu bapilibukila kuli Lesa, ukwiluka bumulopwe bwakwe umupwilapo no kulabilisha ku cintubwingi ukuipeela kwabo kuli wene. Kabili, balatungilila Israele wa ku mupashi muli bucishinka, uwaba “imbuto sha kwa Abrahamu.” (Abena Galatia 3:29) Balanda pa fyo batemwa ukuteka kwa kwa Yehova ukwalungama pa kubilisha mu calo conse abati: “Ni muli Yehova eka e mwabo bulungami bonse no bukose.”a Muli kalata alembeele abena Roma, umutumwa Paulo ayambwile amashiwi yaba muli Septuagint aya pali Esaya 45:23 ku kulangilila ukuti kuli pele pele onse uwa mweo akeshiba bumulopwe bwa kwa Lesa kabili akalumbanya ishina lyakwe inshita yonse.—Abena Roma 14:11; Abena Filipi 2:9-11; Ukusokolola 21:22-27.

27. Nga kanshi cinshi Abena Kristu lelo bacetekelela umupwilapo mu malayo ya kwa Yehova?

²⁷ Nga kanshi cinshi ababa mwi bumba likalamba bengacetekelela ukuti ukupilibukila kuli Lesa e pusukilo? Pantu amalayo ya kwa Yehova kuti yacetekelwa, nga fintu ifyebo fya kusesema ifisangwa muli Esaya icipandwa 45 filangilila bwino bwino. Filya fine Yehova akwete amaka na mano ya kubumbe myulu ne sonde, e fyo akwata na maka na mano ya kulenga ukusesema kwakwe ukufishiwapo. Kabili filya fine ashininkishe ukuti ukusesema ukwakumine Koreshe kwafishiwapo, e fyo akafishapo no kusesema konse ukwa mu Baibolo ukushilafikilishiwa. E co, bakapepa ba kwa Yehova, kuti bacetekela ukuti nomba line Yehova na kabili ali no kuilanga kuli bene ukuti ni “Lesa umulungami kabili Umupusushi.”

[Futunoti]

[Ifikope pe bula 80, 81]

Yehova, uubumbo lubuuto no kulenge mfifi, kuti acito mutende no kulenga akayofi

[Icikope pe bula 83]

Yehova akalenge “myulu” ukulosha amapaalo ne “calo” ukufumye pusukilo

[Icikope pe bula 84]

Bushe ifiinga fyasuulwa fingatwishika amano ya wafipangile?

[Icikope pe bula 89]

Yehova tabumbiile isonde ibusha