Nani Amumunga Ifyo Mutontonkanya?
“NSHIFWAYA uwa kunjeba ifya kutontonkanya! Kabili nshifwaya uwa kunjeba ifya kucita!” Ukulandikishe fyo ilingi kulangilila ukuti mwaliicetekela sana no kuti mwalicetekela na mu bupingushi bwenu. Bushe e fyo mutontonkanya? Ca cine ukuti tapali uufwile ukumupingwilako. Lelo bushe ca mano ukususwa ukukaana icingesaba kupanda mano kusuma? Bushe takuli uuli onse uwingamwafwa ukupingulapo mano mano? Lelo, bushe kuti mwashininkisha ukuti takuli uuli onse uulemumunga ukutontonkanya kwenu ukwabula imwe ukwishiba?
Ku ca kumwenako, ilyo inkondo ya calo iya cibili ishilaima, Joseph Goebbels, cilolo wa kukubanya uwa kwa Hitler, aishiletendeka ukwangalila utwampani twa mafilimu utwa mu Germany. Mulandu nshi? Pantu alishibe ukuti ici kuti camupeela icibombelo ca maka ico “engaalwilako ifisumino fya bantu ne ncitilo shabo.” (Propaganda and the German Cinema 1933-1945) Napamo mwalishiba pa lwa fyo abomfeshe iyi nshila ne nshila shimbi isha kufuupula pa kunasha abantu yaweyawe, abantu bapelulula, ukusumina mu fishinte fya baNazi no mutima onse.
Icishinka ca kuti ifyo mutontonkanya, na muli fyo incitilo shenu, lyonse fisongwa mu nshila imo ukulingana ne fyo abo mukutikako batontonkanya ne fyo bamona ifintu. Kwena ici tacabipa. Nga ca kuti aba bantu bapoosa amano ku bumi bwenu, pamo nga bakafundisha, ifibusa, nelyo abafyashi, ninshi mukanonkelamo nga nshi mu kufunda kwabo no kupanda mano. Lelo nga ca kuti bantu baitemwa kabili abalufiwa no kukowela mu fyo batontonkanya, “aba cimbepa,” nga fintu umutumwa Paulo abalondolwele, lyene cenjeleni!—Tito 1:10; Amalango 13:6-8.
E co, mwiikushiwa no kutontonkanya ukuti tapali uwingamusonga. (Linganyeniko 1 Abena Korinti 10:12.) Nangu mwingakaana ilingi cicitika ukwabula imwe ukwishiba. Buuleni ica kumwenako cayanguka ica fyo musalapo ukushita lintu mwaya ku matuuka. Bushe ciba cintu ico mwaipingwilapo mwe bene? Nelyo bushe abantu bambi, ilingi abo tushimona, mu bumfisolo balasonga na maka ukupingulapo kwesu? Eric Clark, kalemba wa lyashi uufwailisha atontonkanya ukuti balatusonga. Asosa ukuti “ukusabankanya nga kwafulilako, tatwibukila sana ukusonga kwa kuko, kabili ukwabula no kutwishika kulatwambukila sana.” Ashimike no kuti lintu abantu babepusha ifyo ukusabankanya kubomba “abengi balasumina ukuti kulabomba lelo te kuli bene.” Abantu ilingi bayumfwa ukuti bonse kuti baambukilwa ukufumyako fye bena. Icitabo ca The Want Makers cisosa ukuti: “Bena bamona kwati balikunkuma.”
Bushe Satana Alemufyantika mu Cikombolwa Cakwe?
Tacingamukuma sana nga ca kuti cila bushiku musongwa ku kusabankanya. Lelo kwaliba ukusonga na kumbi ukwacilapo ukubipa. Baibolo ilangilila mu kumfwika ukuti Satana ni kasongelekanya mukalamba. (Ukusokolola 12:9) Amano yakwe cimo na ya umo uusabankanya ubukwebo uwatile kwaba inshila shibili isha kusongelamo abashita, e kuti “ukubabeleleka nelyo ukubamumunga.” Nga ca kuti abakubanya na bakasabankanya kuti babomfya inshila sha mu bumfisolo isha musango yu ku kumumunga ifyo mutontonkanya, ninshi Satana wena alicilapo ukwishiba ukubomfya inshila shapalako!—Yohane 8:44.
Umutumwa Paulo alishibe pa lwa ici. Aletiina ukuti bamo Abena Kristu banankwe kuti banenuka no kuleka Satana abafutike. Alembele ukuti: “Ndetiina, epali yaonaika amapange yenu ukufuma pa cishinka no musangwela ifilola kuli Kristu, ifyo insoka yabepele Efa mu bucenjeshi bwa iko.” (2 Abena Korinti 11:3) Pooseniko amano kuli uko kusoka. Pantu kuti mwaba nga bantu balya abatila ukukubanya no kumumunga filambukila abantu, “ukufumyako fye bena.” Icishinka ca kuti ukukubanya kwa kwa Satana kulabomba cilamoneka mu bunkalwe, ububifi, no bumbimunda bwayandatila ino nkulo.
E co, Paulo alombele Abena Kristu banankwe ‘ukukanapalana no bwikashi buno.’ (Abena Roma 12:2) Umo uwalepilibula Baibolo asupawile amashiwi ya kwa Paulo muli iyi nshila ya kuti: “Mwileka icalo mwabamo cimumumunge mu cikombolwa ca ciko.” (Abena Roma 12:2, Phillips) Satana akesha icili conse pa kuti amufyantike mu cikombolwa cakwe, ukupala umubumfi wa pa kale uwalemumunga ibumba mu cikombolwa pa kuti libe mu nshila alefwailamo. Satana alikwata amapolitiki ya calo, amakwebo, imipepele, ne fya kusekesha ifyaipekanya ukucite co. Bushe ukusonga kwakwe kwayanana shani? Kwayanana nga fintu cali mu nshiku sha mutumwa Yohane. Yohane atile: “Pano isonde ponse palaala mu maka ya Mubifi.” (1 Yohane 5:19; moneni na 2 Abena Korinti 4:4.) Nga ca kuti mulatwishika pa lwa maka ya kwa Satana aya kubeleleka abantu no kukowesha imintontonkanyo yabo, ibukisheni ifyo acitile ci ku luko lonse ulwa Israele, ulwaipeeleshe kuli Lesa. (1 Abena Korinti 10:6-12) Bushe cimo cine kuti camucitikila? Kuti cacitika nga ca kuti mwaleka umuntontonkanyo wenu ukubelelekwa kuli Satana.
Muleishiba Ifilecitika
Mu cinkumbawile, amaka yabeleleka aya musango yu yakasonga fye imitontonkanishishe yenu lintu mwayalekelela. Mu citabo cakwe ica The Hidden Persuaders, Vance Packard atile: “Tucili twalikwata amaka yakosa aya kuicingilila ku banashanasha ba musango yu [abashimoneka]: kuti twasalapo ukukanabelelekwa. Mu mibele yonse kuti twasalapo ico tulefwaya, kabili tatwingabelelekwa nga ca kuti natwishiba ifilecitika.” Ifyo e fyo caba na ku kukubanya no kubepa.
Kwena, pa “kwishiba ifilecitika,” mufwile ukuleka umuntontonkanya wenu ukusongwa ku fisuma. Umuntontonkanyo usuma, ukupala umubili usuma, ulakabila ukuliishiwa bwino pa kuti ubombe bwino. (Amapinda 5:1, 2) Ukukanaishiba icishinka kwalibipa, kwaba ngo kubepwa. Nangu cingati ca cine ukuti mulekabila ukucingilila umuntontonkanyo wenu ku mfundo shilufya na ku mano ya pano nse, mwipata nelyo ukulengulula ukupanda mano ukuli konse nelyo ifyebo mwingapeelwa.—1 Yohane 4:1.
Ukunashanasha kwa bufumacumi kwalipusana no kukubanya kwa mu bumfisolo. Umutumwa Paulo asokele umulumendo Timote ukucenjela ku “bantu babifi kabili abafutika [abakalundulukila] ku kubipo kucila, abalufya kabili abalufiwa.” Lelo Paulo alundilepo ukuti: “Lelo iwe ikalilila muli ifyo wasambilile ne fyo watetekelako, ukwishiba abo wasambilileko.” (2 Timote 3:13, 14) Apo fyonse ifyo mutontonkanyapo fikamusonga mu nshila imo, inkama ‘kwishiba abo mwasambililako,’ ukushininkisha ukuti bantu abapoosa amano ku bumi bwenu, te ku bwabo iyo.
Ni mwe mufwile ukupingulapo. Kuti mwasalapo ‘ukupalana no bwikashi buno’ ukupitila mu kulekelela aya mano ya pano nse ne fishinte ukulama umuntontonkanyo wenu. (Abena Roma 12:2) Lelo cino calo tacapoosa amano ku bumi bwenu. E co, umutumwa Paulo asokele ukuti: “Cenjeleni ukuti umuntu emubeleleka mu kutemwa amano ayali longolo lwa fye, umwalole cishilano ca bantu, umwalole mipashi ya kapona ya pano isonde, no mwalola Kristu iyo.” (Abena Kolose 2:8) Ukumumungwa mu cikombolwa ca kwa Satana muli yi nshila nelyo ‘ukubelelekwa,’ kwalyanguka. Caba kwati kupeema icushi ca fwaka. Kuti mwayambukilwa ukupitila fye mu kupeemako umwela wakoweshiwa.
Mu nshila imbi, kuti mwasengauka ukupeemako ulya “mwela.” (Abena Efese 2:2, NW) Lelo, konkeni ukupanda mano ukwa kwa Paulo ukwa kuti: “Musangulwe mu kulengwa kwa mitima yenu ipya, ukuti mulinge icabo kufwaya kwa kwa Lesa, icisuma kabili ica kutemuna kabili icapwililila.” (Abena Roma 12:2) Ici cikabila ukubombesha. (Amapinda 2:1-5) Ibukisheni, ukuti Yehova tatunkilisha abantu. Alapayanya ifyebo fyonse ifikabilwa, lelo tufwile ukukutika kuli fyene no kufilenga ukukuma umuntontokanya wesu pa kuti tunonkelemo. (Esaya 30:20, 21; 1 Abena Tesalonika 2:13) Mufwile ukuitemenwa ukulatontonkanya pa cine icaba mu “malembo ya mushilo,” Icebo ca kwa Lesa icapuutwamo, Baibolo.—2 Timote 3:15-17.
Ankuleniko ku Kumumunga kwa kwa Yehova
Ubucindami bwa kwankulako kwa kuitemenwa ukwa cumfwila nga ca kuti muli no kunonkelamo mu kumumunga kwa kwa Yehova kwalangililwe bwino lintu Yehova aebele kasesema Yeremia ukutandalila ing’anda ya mubumfi. Yeremia amwene umubumfi aalula ifyo aletontonkanya pa lwa fya kucita ne cipe ce bumba cimo lintu ico alefwaya ukupanga ‘caonaike mu minwe ya mubumfi.’ Lyene Yehova atile: “Bushe nshingacita kuli imwe, ngo mubumfi uyu, mwe ba ng’anda ya kwa Israele? . . . Moneni, umwabele bumba mu minwe ya mubumfi, e fyo imwe mwaba mu minwe yandi, mwe ba ng’anda ya kwa Israele.” (Yeremia 18:1-6) Bushe ici calepilibula ukuti abantu mu Israele bali fye libumba lishili lya mweo mu minwe ya kwa Yehova ku kuleka amumunge ifipe fyapusanapusana?
Yehova uwa maka yonse tabomfya amaka yakwe ku kupatikisha abantu ukucita ico bashilefwaya; nelyo te ulenge fipe ukonaika, nga fintu cingaba ku mubumfi wa buntunse. (Amalango 32:4) Ukonaika kubako lintu balya Yehova esha ukumumunga mu nshila isuma bakaana ubutungulushi bwakwe. Ubo e bupusano bukalamba pali imwe ne bumba lishili lya mweo. Kuti mwaisalila. Nga muleisalila kuti mwasalapo ukwankulako ku kumumunga kwa kwa Yehova nelyo ukukaana ukukaana ku mufulo.
Mwandi lisambililo lya maka! Fintu cacilapo ukuwama ukukutika kuli Yehova ukucila ukuituntumbo kuti “Nshifwaya uwa kunjeba ifya kucita”! Bonse tulakabila ubutungulushi bwa kwa Yehova. (Yohane 17:3) Mube nga kemba wa malumbo Davidi, uwapepele ukuti: “Inshila shenu munenge ukushishiba, mwe Yehova; no mwa kuya mwenu munsambilishe.” (Ilumbo 25:4) Ibukisheni ifyo Imfumu Solomone yasosele ukuti: “Kuti no wa mano aumfwa no kulundako ukusambilila.” (Amapinda 1:5) Bushe mukomfwa? Nga mukacite co, ninshi ‘ubupanda bukamubaka, umucetekanya ukamulinda.’—Amapinda 2:11.