Takuli Mutende ku Nkombe sha Bufi!
“Incitatubi shikafitwa . . . Lelo abalanda bakapyaninine calo, no kuilemeno bwingi bwa mutende.”—ILUMBO 37:9, 11.
1. Mulandu nshi twingenekela ukusanga inkombe, isha bufi ne sha cine, mu “nshita ya ku mpela”?
INKOMBE—sha bufi nangu sha cine? Mu nshita sha mu Baibolo kwali shonse shibili. Lelo ni shani ulwa mu nshiku shesu? Pali Daniele 12:9, 10, tubelengapo ukuti inkombe ya ku muulu yaebele kasesema wa kwa Lesa ati: “Ifyebo ifi fyalikakwa kabili fyalikomenenwa ukufika pa nshita ya ku mpela. Abengi bakaisangulula kabili bakaibuutusha kabili bakalopolwa, lelo ababifi bakabifya; kabili ababifi bonse tabakeluke, lelo abashilimuka e bakalailuka.” Ino nshita tuleikalamo e iyo “nshita ya ku mpela.” Bushe tulamona ubupusano bukalamba pa kati ka “babifi” na “bashilimuka”? Mu cine cine tulabumona!
2. Ni shani fintu Esaya 57:20, 21 alefikilishiwa ilelo?
2 Pa cipandwa 57, ifikomo 20 na 21, tubelengapo amashiwi ya kwa Esaya, inkombe ya kwa Lesa aya ukuti: “Imbifi shili nga bemba uusunkaniwa, pantu afilwo kutekanya, na menshi yakwe yendulo lutikiti na matipa; tapali mutende ku mbifi, e fyo asosa Lesa wandi.” Fintu aya mashiwi yalondolola bwino imibele ya cino calo ilyo cilepalamina ku mwanda wa myaka uwalenga 21! Bamo balepusha fye no kuti, ‘Bushe tukafikako kuli ulya mwanda wa myaka?’ Cinshi inkombe shashilimuka shalatweba?
3. (a) Kucilana nshi kwaba pali 1 Yohane 5:19? (b) Ni shani fintu “abashilimuka” balondololwa mu Ukusokolola icipandwa 7?
3 Umutumwa Yohane alishilimwike pa mulandu wa kupuutwamo na bulesa. Pali 1 Yohane 5:19, calondololwa ukuti: “Twaishibo kuti tuli ba kwa Lesa, na pano isonde ponse palaala mu maka ya Mubifi.” Mu kupusanako ne ci calo kwaba abena Israele ba ku mupashi 144,000, abashalapo abaleya balekota abacili pe sonde. “Ibumba likalamba . . . abafuma ku luko lonse ne mikowa ne misango ya bantu na bantu na ba ndimi,” abo nomba abacilile amamilioni yasano, na bo bene abashilimuka baleilunda kuli aba. “Aba e bafuma mu Bucushi bukalamba.” Nga mulandu nshi balambwilwa? Pantu na bo bene “basambile amalaya yabo, no kuyabuutusha mu mulopa wa Mwana wa mpaanga,” ukupitila mu kutetekela mu cilubula ca kwa Yesu. Apo ni nkombe sha lubuuto, na bo bene ‘balebombela Lesa akasuba no bushiku.’—Ukusokolola 7:4, 9, 14, 15.
Inkombe sha Mutende Isha Bufi
4. (a) Mulandu nshi inkombe sha mutende isha bufi isha mu calo ca kwa Satana shikafililwa? (b) Ni shani ifyo Abena Efese 4:18, 19 babomba ilelo?
4 Nangula ni fyo, ni shani pa lwa nkombe sha mutende isha bufi mu micitile ya calo iya kwa Satana? Pali Esaya icipandwa 33, icikomo 7, tubelengapo ukuti: “Moneni, impalume ishatalila shikuuta pa nse, inkombe sha mutende [shikalila] akalanda.” Ifyo fine fye e fintu caba ku balesumpauka nga balwele ba mpepo ukuya ku misumba ikalamba iya fyalo ku kweshaesha ukuleta umutende! Ca fye! Mulandu nshi? Pantu babombela pa fishibilo fya mafya ya mu calo mu cifulo ca kubombela pa filenga. Ica kubalilapo, tabaishiba ukuti kwaliba Satana, untu umutumwa Paulo alondolola ukuti “mulungu wa nshita ino.” (2 Abena Korinti 4:4) Satana alitanda ububifi pa kati ka bantunse, ica kuti abantu abengi, ukusanshako bakateka abengi, baba nga fintu calondololwa pa Abena Efese 4:18, 19 ukuti: “Amano yabo yayaluke mfifi, pa kuba abanunuka ku mweo wa kwa Lesa, pa mulandu wa kukanaishiba ukuli muli bene, pa mulandu wa buumununu bwa mitima yabo; abo pa kuba abakunkuma baipeela kuli bucilende, ku kubomba no lunkumbwa ukukowela konse.”
5. (a) Mulandu nshi utubungwe twa buntunse tufililwa ukuleta umutende? (b) Bukombe nshi ubwa kusansamusha ubo Ilumbo 37 lipeela?
5 Takwaba icipani ca buntunse icinganukula mu mitima ya bantunse ubufunushi, akaso, no lupato ifyo fyayanana fye mpanga yonse ilelo. Ni Kabumba wesu fye, Shikulu Mulopwe Yehova, e wingacite co! Ukulundapo, bantunse abafuuka fye, abashimonwamonwa, e baitemenwa ukuinashisha ku butungulushi bwakwe. Ukucilana pa fikacitikila aba ne fikacitikila ababifi ba mu calo kwalilangwa pa Ilumbo 37:9-11 apatila: “Incitatubi shikafitwa; lelo abalolela Yehova, bene bakapyaninine calo. Pashala panono, e lyo umubifi takabepo; . . . Lelo abalanda bakapyaninine calo, no kuilemeno bwingi bwa mutende.”
6, 7. Cinshi imipepele ya mu calo yaacita ku numa icilangilila ukuti yalifilwa ukubomba nge nkombe sha mutende?
6 Bushe kanshi, inkombe sha mutende kuti shasangwa pa kati ka mipepele ya muli cino calo cileshikila? Bushe cinshi imipepele yaacita ku numa uku ukufika na lelo? Ukulingana ne lyashi lya kale imipepele yalisuumyako mulopa, e lyo no kusongelekanya fye ukusuumya umulopa ukwingi ukwabako ukupulinkana imyanda ya myaka yonse. Ku ca kumwenako, magazini wa Christian Century uwa mulungu wa August 30, 1995, ilyo aleshimika pa lwa cimfundawila ca mu calo cali kale Yugoslavia, alondolwele ati: “Mu Bosnia atungululwa na bena Serbia, bashimapepo bekala mu fipuna fya ku ntanshi mu ŋanda ya mafunde iya kuipangila fye, kabili e baba na ku mitande ya ku ntanshi, uko amabumba ya bashilika ne fyanso fiine fipaalilwa ilyo tafilabomfiwa mu nkondo.”
7 Imyaka umwanda iya mulimo wa bumishonari uwa Kristendomu mu Afrika na yo lumo lwine, nga fintu calangililwe mu Rwanda, icalo icitunganishiwa ukuti amaperesenti 80 ni baKatolika. The New York Times iya July 7, 1995, yashimike ukuti: “Golias, magazini uusuminisha imimwene yapusanako, uwa baKatolika abantuuntu fye uusabankanishiwa mu Lyons [France], alepanga ukusokolola bashimapepo abena Rwanda na bambi 27 na bashimbe banakashi bane abo uyu magazini asoso kuti baliipeyeko nelyo balikoseleshe ukwipayana kwa mu Rwanda umwaka wapwile.” African Rights, akabungwe kalolekesha pa nsambu sha buntunse aka mu London, kalandilepo ati: “Pa mbali ya kukwata umulandu wa kukanacitapo cimo, amacalici yakwata umulandu wa kulekelela bashimapepo bamo, bapasta na bashimbe banakashi ukwipayako muli uku kwipayana.” Ici capalana ne mibele muli Israele lintu Yeremia, inkombe ya cine iya kwa Yehova alondolwele ica “nsoni” ca kwa Israele, capamo na bakateka bakwe, bashimapepo, na bakasesema, ukulundapo no kuti: “Mu fisempe fyobe mwasangwo mulopa wa mitima ya babusu aba kaele.”—Yeremia 2:26, 34.
8. Mulandu nshi cingasoselwe fyo Yeremia aali ni nkombe ya mutende?
8 Yeremia ilingi line aitwa kasesema wa kalanda, lelo na kabili kuti aitwa inkombe ya kwa Lesa iya mutende. Alandile pa lwa mutende ukulingana ne miku intu Esaya uwamutangilile na o alandilepo. Yehova abomfeshe Yeremia ukubilisha ubupingushi pali Yerusalemu, ukusosa ati: “Ukutula pa bushiku wakuulilwe ukufika buno bushiku, uno musumba waba kuli ine uusongo bukali bwandi ne cipyu candi ku kuufumya pa menso yandi, pa bubi bonse bwa bana ba kwa Israele na bana ba kwa Yuda ubo bacita ku kumfiisha ku mutima, bene, ishamfumu shabo, bacilolo babo, bashimapepo babo, na bakasesema babo, na bantu ba kwa Yuda, na bekashi ba ku Yerusalemu.” (Yeremia 32:31, 32) Ici calelangilila ubupingushi bwa kwa Yehova ubuli no kwishila bakateka na bashimapepo ba mu Kristendomu ilelo. Pa kuti umutende wa cine wanane, aba basongelekanya ububifi no lukaakala bafwile ukufumishiwapo! Mu cine cine te nkombe sha mutende.
Bushe United Nations ni Kapanga wa Mutende?
9. Ni shani fintu United Nations yaitunga ukuba inkombe ya mutende?
9 Bushe akabungwe ka United Nations te kuti kasanguke inkombe ya cine iya mutende? Na kabushe, amashiwi ya ntendekelo aya cipangano ca iko icatubulwilwe mu June 1945, inshiku fye 41 ilyo ibomba lya atomiki talilabongolola Hiroshima, yalondolwele imifwaile ya iko ati: “ya kupususha inkulo shali no kukonkapo ku lupumo lwa nkondo.” Ifyalo 50 ifyalefwaya ukuilunda kuli United Nations fyali no “kwikatanya amaka [ya fiko] ku kusungilila umutende wa pa kati ka fyalo no mutelelwe.” Ilelo ifyalo fyailunda ku kabungwe ka United Nations fyaba 185, fyonse ifiitunga ukuipeelesha ku kusungilila umutende.
10, 11. (a) Cinshi intungulushi sha mipepele shalandapo ku kulangilila ukuti shilatungilila United Nations? (b) Ni mu nshila nshi bapapa baonaula “Imbila Nsuma ya Bufumu bwa kwa Lesa”?
10 Ukupulinkana imyaka yonse, United Nations baliilumbilisha apakalamba, maka maka kuli bashimapepo. Pa April 11, 1963, Papa John 23 alembele kalata wakwe uwa bupapa uwa mutwe wa kuti “Pacem in Terris” (Umutende pe Sonde) umo alondolwele ukuti: “Isubilo lyesu ilyakosa lya kuti ukuteyanya kwa United Nations—mu mipangilwe ya kuko na maka ya kuko—kwingafikapo ukubombela pa milimo ya kuko iikalamba kabili iya mpomfu.” Pa numa, mu June 1965, intungulushi sha mapepo, isho catunganishiwe ukuti shaleimininako citika wa bantu bonse aba pa calo ca pa nshi, shasefeshe imyaka 20 iya kupangwa kwa United Nations mu San Francisco. Na kabili mu 1965, Papa Paul 6, ilyo aletandalila United Nations, alondolwele ukuti yaba “e subilo lya kupelako ilya kumfwana no mutende.” Mu 1986, Papa John Paul 2 alibombele pamo na United Nations mu kwafwilisha Umwaka wa Mutende wa pa Kati ka Fyalo uwabilishiwe na United Nations ine.
11 Na kabili, mu kutandala kwa mu October 1995, papa abilishe ati: “Ilelo tulesefya Imbila Nsuma ya Bufumu bwa kwa Lesa.” Lelo bushe mu cine papa ni nkombe ya kwa Lesa iya mbila nsuma ya Bufumu? Pa kulanda pa mafya ya mu calo, atwalilile ukusoso kuti: “Ilyo tulelolenkana na ya mafya yakulisha, kuti twafilwa shani ukutasha umulimo wa kuteyanya kwa United Nations?” Ico papa asalapo ni United Nations, te Bufumu bwa kwa Lesa iyo.
Imilandu ya ‘Kulilila Akalanda’
12, 13. (a) Ni shani fintu United Nations yabomba mu nshila yalondololwa pali Yeremia 6:14? (b) Mulandu nshi intungulushi sha United Nations shasanshiwilwamo mu bulondoloshi bwa pali Esaya 33:7?
12 Ukusefya kwa mwaka walenga 50 uwa United Nations kwalifililwe ukusokolola icilolelo cine cine ica “mutende pe sonde.” Umulandu umo walangililwe kuli kalemba wa mu nyunshipepala ya Toronto Star iya ku Canada, uwalembele ati: “United Nations ni nkalamo yabula ameno, iibuluma nga yasanswa ku bukatu bwa buntunse, lelo ipembelela ukufikila ifyalo fya iko fyasomekamo ameno ya cifwanikisho ilyo tailacitapo akantu.” Ilingi line isa mu kucitapo fye finono ninshi ne nshita naipwa kale. Inkombe sha mutende muli ino micitile ya mu calo, na kucilisha isha mu Kristendomu, shipashanya ifyaba mu mashiwi ya kwa Yeremia 6:14 aya kuti: “Balondape cilaso ca bantu bandi panono fye, bati, Mutende, mutende, ilyo tapali mutende.”
13 Bakalemba bakalamba abakonkana aba United Nations balibombesha, kabili ukwabulo kutwishika mu kufumaluka, ku kwesha ukulenga United Nations ukubomba bwino. Lelo ukukansana libili libili ukwa pa kati ka fyalo 185 ifyaba muli United Nations ifyakwata amabuyo yapusanapusana pa lwa fya kucincintila inkondo, amapange yapusana, ne mitubululo yapusanapusana pa lwa fya kubomfya indalama filacilikila ukubomba bwino. Muli lipoti wakwe uwa mwaka wa 1995, uwali kalemba mukalamba alembele ulwa kucepelako kwa “cintiinya ca kayofi ka manyukiliya ica mu calo conse” ukuti cileshiile nshila ukuti “ifyalo fibombele capamo ukulola ku kulunduluka kwa fya bunonshi ne fya mikalile pa kuti abantunse bonse bamwenemo.” Lelo alundileko ukuti: “Ku ca bulanda, ifyacitika mu milandu ya calo pa myaka iyi yapitapo fyalipilika ifyo fintu fisuma tuleenekela.” Mu cine cine, abaleenekelwa ukuba inkombe sha mutende ‘balelila akalanda.’
14. (a) Mulandu nshi cingasoselwe fyo United Nations tayakwate ndalama ne mibele isuma? (b) Ni shani fintu Yeremia 8:15 alefikilishiwa?
14 Umutwe wa lyashi muli The Orange County Register iya ku California watile: “United Nations Tayakwate Ndalama, ne Mibele Isuma.” Ici cipande calondolwele ukuti pa kati ka 1945 na 1990, kwali inkondo ukucila pali 80, ukusende myeo ukucila pa mamilioni 30. Yaambwile kalemba umo uwa Reader’s Digest iya October 1995 “uwalondolwele inkondo sha United Nations nge shaishibikilwa kuli ‘bamushika babomba bubi bubi, abashilika bashailama, ifipangano fya kumfwana na bakabalamuna ba nkondo, ukufilwa ukulesha ubukatu kabili inshita shimo no kusangwilako fye ku fya kutiinya ificitika.’ Ukulundapo, ‘ubonaushi, ukufinsha, no kubomfya bubi bubi ifintu nakucishamo.’” Mu ciputulwa icakwete umutwe wa kuti “United Nations pa Myaka 50,” The New York Times yakwete umutwe waleti “Ukukanapoosa Amano ku Ncito no Boni Fyaonaula Amapange Yasuma aya United Nations.” The Times iya ku London, England, yakwete icipande ca mutwe wa mashiwi ya kuti, “Iishakosoboka pa Myaka 50—United Nations ilekabila ukutantika kwa kutukusha umubili ku kubwesha amaka.” Cine cine caba fye nga fintu tubelenga pali Yeremia icipandwa 8, icikomo 15 ati: “Twalolelo mutende, lelo tapali cisuma; twalolele nshita ya kuundapwa, kabili, moneni, munsokwe!” Kabili icintiinya ca bonaushi bwa manyukiliya cicili cileshininda pa bantunse. Cili icaumfwika kanshi ukuti United Nations te nkombe ya mutende iyo abantunse balekabila.
15. Ni shani fintu Babele wa pa kale ne mipepele iyo afyala fyaba ifya konaula kabili ifya kulufya?
15 Cinshi cikafuma muli fi fyonse? Icebo ca kwa Yehova ica kusesema calilondolola mu kumfwika. Ica kubalilapo, cinshi cilepembelela imipepele ya mu calo iya bufi iyo iyaba na bucibusa sana na United Nations? Iyi mipepele yaba bana bafyalwa ku ntuntuko ya kupepo tulubi, e kuti kuli Babele wa pa kale. Kwalilinga ukulondololwa iyi mipepele yalondololwa pa Ukusokolola 17:5 nga “Babele mukalamba, nyina wa banakashi bacilende kabili wa fya muselu fya pano nse.” Yeremia alondolwele ubupingushi bwa uku kubungana kwa bumbimunda. Ukupala cilende, yalisengasenga bapolitishani ba pe sonde, ukulumbilisha United Nations no kupanga ukwampana kushili kwa mwi funde ne fyalo fyaba muli United Nations. Yalilwako inkondo shonse ishacitika ku kale. Uwa kulandapo umo ilyo alelanda pa lwa nkondo ya mipepele mu India alondolwele ati: “Karl Marx ilyo alelanda pa mipepele atile malulu ya bantu. Lelo ubo bulondoloshi te kuti bulungike sana pantu amalulu yalasendamika, yalalenga abantu ukushinshiila. Ukucila, imipepele yaba nge bange. Ilalenga ulukaakala lwakulisha kabili cintu ca konaula apakalamba.” Lelo uyu kalemba na o talungike sana. Imipepele ya bufi ilalufya kabili ya konaula.
16. Mulandu nshi abantu ba mitima ya bufumacumi balingile ukufulumukamo muli Babele Mukalamba nomba? (Moneni na Ukusokolola 18:4, 5.)
16 Cinshi, lyene aba mitima ya bufumacumi balingile ukucita? Inkombe ya kwa Lesa Yeremia ayasuka ati: “Fulumukeni mu kati ka Babele, umuntu onse aipusushe! . . . Pantu ino e nshita ya cilandushi ca kwa Yehova.” Tuli ba nsansa pa kuti amamilioni ya bantu balifulumukamo muli Babele Mukalamba, ubuteko bwa calo ubwa kupepa kwa bufi. Bushe na imwe mwalifulumukamo? Lyene kuti mwaumfwikisha bwino ifyo Babele Mukalamba asonga ifyalo fya pe sonde: “Inko shalenwako umwangashi wakwe, ni pali ici inko shicitila nge shapena.”—Yeremia 51:6, 7.
17. Bupingushi nshi buli mupepi no kuletwa pali Babele Mukalamba, kabili cinshi cikakonkapo?
17 Nomba line fye, ifyalo ‘fyapena’ ifyaba muli United Nations fikatuninkishiwa na Yehova ukwalukila imipepele ya bufi, nga fintu calondololwa pa Ukusokolola 17:16 ati: “Fikapata uyo cilende, fikamupomona, no kumucito bwamba; fikalya no mubili wakwe, no kumulungulushisha mu mulilo.” Ici cikeshibisha ukubalamuka kwa bucushi bukalamba ubwalandwapo pali Mateo 24:21 kabili ubukafika pa kalume pa Armagedone, ubulwi bwa bushiku bukalamba ubwa kwa Lesa Wa maka yonse. Ukupala Babele wa pa kale, ubupingushi bwa Babele Mukalamba bukaba nga bulya ubwalandwapo pali Yeremia 51:13, 25 ati: “We waikala pa menshi ayengi, uwafule fyatutilwa ifingi, yaise mpela yobe, umulingo wa lunkumbwa lobe. Mona, nakwalukila, we lupili uonaula, ulwa konaule calo conse, cisemo ca kwa Yehova; nkatambiko kuboko kwandi pali iwe, nkakukunkulusha ukufuma ku fimabwe ifyasumbuka, no kukucito lupili ulwa cipyapya.” Ifyalo fyabotelela, ifisongelekanya inkondo fikaila pamo ne mipepele ya bufi ku konaulwa ilyo ubushiku bwa cilandushi ubwa kwa Yehova bukabawila.
18. Ni lilali Esaya 48:22 ali no kufikilishiwa kabili mu nshila nshi?
18 Pali 1 Abena Tesalonika 5:3, casoswa ulwa babifi ati: “Ilyo balesosa, abati, Mutende, kabili, Takuli ca kusakamana, e lyo uboni ubwa kupumikisha bwabemina, filya fine ubucushi bwa kupaapa bwisa pa mwanakashi uuli ne fumo; kabili takwakabe ukupusuka nakalya.” Ni aba e bantu Esaya alandilepo ati: “Moneni, . . . inkombe sha mutende [shikalila] akalanda.” (Esaya 33:7) Ee, nga fintu tubelenga pali Esaya 48:22, “Yehova atila, Ku babifi takuli mutende.” Lelo cikaba shani ku nkombe sha mutende wa bukapepa? Icipande cikonkelepo cili no kutweba.
Ifipusho fya Kupitulukamo
Mashiwi nshi ayaluma ayo bakasesema ba kwa Lesa basansalikilamo inkombe sha bufi?
Mulandu nshi amateyanyo ya buntunse yafililwa ukwesha ukuleta umutende ubelelela?
Ni shani fintu inkombe sha mutende isha cine shapusana na batungilila United Nations?
Cinshi abafuuka bafwile ukucita nga bengesaipakisha umutende Yehova alaya?
[Ifikope pe bula 15]
Esaya, Yeremia, na Daniele bonse basobele ukuti ukubombesha kwa bantunse te kuti kulete umutende
[Icikope pe bula 16]
“Pano isonde ponse palaala mu maka ya Mubifi.”—E fyasosele umutumwa Yohane
[Icikope pe bula 17]
“Amano yabo yayaluke mfifi.”—E fyasosele umutumwa Paulo