“Cinshi Cikaba Icishibilo ca Kubapo Kwenu?”
“Ni lilali ifi fintu fikabako? Kabili cinshi [cikaba icishibilo ca kubapo kwenu ne ca kusondwelela kwa micitile ya fintu, NW]?”—MATEO 24:3.
1, 2. Cinshi cilanga ukuti abantu baliba abasekelela mu nshita ya ku ntanshi?
ABANTU abengi balisekelela mu nshita ya ku ntanshi. Bushe iwe tawasekelelamo? Mu citabo cakwe Future Shock, Profesa Alvin Toffler alandile pa lwa “kufulisha kwa kupumikisha ukwa mateyanyo ayaipeela ku kubebeta inshita ya ku ntanshi.” Alundilepo ukuti: ‘Twalimona ukupangwa kwa tubungwe twalemenena pa kutontonkanya ifya ku ntanshi; ukwisako kwa mpapulo sha malyashi pa lwa nshita ya ku ntanshi mu England, France, Italy, Germany na United States; ukufula kwa makosi ya ku universiti aya kusobela ifya ku ntanshi.’ Toffler asondwelele ati: “Kwena, takuli nangu umo ‘uwingeshiba’ inshita ya ku ntanshi mu mano ayali yonse ayakumanina.”
2 Icitabo Signs of Things to Come cisoso kuti: “Ukubebete mipelwa ya mu minwe, ukubebeto mupila walengama, ukulengule ntanda, ukubelenge njuka, I Ching (icitabo ca bena Kabanga pa lwa kubuka) shonse shaba ni nshila sha kupikana kwa musango umo nelyo uunankwe ishitupeelako icitontonshi ca fintu inshita imo iya ku ntanshi pambi ingakwata.” Lelo ukucila ukwalukila ku nshila sha bantunse, tucita bwino ukulolesha ku ntulo ya cine—Yehova.
3. Mulandu nshi cabela icalinga ukulolesha kuli Lesa ku bwishibilo bwa nshita ya ku ntanshi?
3 Lesa wa cine alondolwele ati: “Ifyo napangile, e fyo cikaba, cine cine ifyo napandile amano, e fyo cikeminina.” (Esaya 14:24, 27; 42:9) Ee, Yehova aliba na maka ya kupanda umutundu wa muntu amano pa lwa cikacitika, ilingi line ukucite fyo ukupitila mu bantunse nga aba kulandilamo. Umo uwa aba bakasesema alembele ukuti: “Yehova tacita kantu, kano abala asokolwele ca nkama cakwe ku babomfi bakwe bakasesema.”—Amose 3:7, 8; 2 Petro 1:20, 21.
4, 5. (a) Mulandu nshi Yesu engabeela uwa kwaafwa ukukuma ku nshita ya ku ntanshi? (b) Bwipusho nshi bwabamo ifingi buntu abatumwa bakwe baipwishe?
4 Yesu Kristu aali e kasesema wapulishamo uwa kwa Lesa. (AbaHebere 1:1, 2) Lekeni tulolekeshe pali bumo ubwa masesemo yakalamba aya kwa Yesu ubusobela ifintu filecitika ukutushinguluka nomba. Ubu busesemo na kabili butupeela ukushilimuka ku cili no kucitika mu kwangufyanya ilyo imicitile ibifi ilipo ilepwa na Lesa alepyanika pali yene paradise wa pe sonde.
5 Yesu alishininkishe ukuti aali ni kasesema. (Marko 6:4; Luka 13:33; 24:19; Yohane 4:19; 6:14; 9:17) Muli ifyo, cili icaumfwika umulandu abatumwa bakwe, lintu aikele pa lupili lwa Miolife ukulolesha pe samba pali Yerusalemu, bengamwipushisha pa lwa nshita ya ku ntanshi ukuti: “Ni lilali ifi fintu fikabako? Kabili cinshi cikaba icishibilo ca kubapo kwenu ne ca kusondwelela kwa micitile ya fintu?”—Mateo 24:3; Marko 13:4.
6. Kwampana nshi kwaba pa kati ka kwa Mateo 24, Marko 13, na Luka 21; kabili cipusho nshi cilingile ukutusekesha mu kuswatuka?
6 Mukasanga icipusho cabo ne casuko ca kwa Yesu muli Mateo icipandwa 24, Marko icipandwa 13, na Luka icipandwa 21.a Mu milandu iingi ubulondoloshi bwalembwa bulampana, lelo tabwalingana. Ku ca kumwenako, ni Luka eka e walumbula ukuti ‘uku no ku kukabe fikuko.’ (Luka 21:10, 11; Mateo 24:7; Marko 13:8) Mu kubamo ukupelulula, tulingile ukwipusha ati, Bushe Yesu alesobela ifya kucitika mu kati na nkati ka nshita fye ya bakomfwa bakwe, nelyo bushe asanshishemo inshita yesu na cintu inshita ya ku ntanshi yatukwatila?
Abatumwa Balefwaya Ukwishiba
7. Cinshi cintu abatumwa baipwishepo maka maka, lelo kwatanunwike shani ukwankulako kwa kwa Yesu?
7 Inshiku shinono fye pa ntanshi talaipaiwa, Yesu abilishe ukuti Lesa ali nakaana Yerusalemu, umusumba ukalamba uwa baYuda. Umusumba ne tempele lya uko ilyapuulama fyali no konaulwa. Bamo aba mu batumwa lyene baipwishe ulwa ‘cishibilo ca kubapo kwa kwa Yesu no kusondwelela kwa micitile ya fintu.’ (Mateo 23:37–24:3) Ukwabulo kutwishika baletontonkanya maka maka pa lwa micitile ya ciYuda na Yerusalemu, pantu tabaumfwikishe ubukulu bwa calalilile ku ntanshi. Lelo mu kubaasuka Yesu aloleshe bushilya bwa cacitike ukufika mu 70 C.E. ukusanshako na 70 C.E. wine lintu abena Roma baonawile Yerusalemu.—Luka 19:11; Imilimo 1:6, 7.
8. Fya kucitika nshi fimo ifyo Yesu asobele?
8 Nga fintu mwingabelenga mu bulondoloshi bwa Malandwe butatu, Yesu alandile ulwa luko ukwimino luko, ubufumu ukwimino bufumu, ukucepelwa kwa fya kulya, ifinkukuma, ifya kutiinya, ne fishibilo mu muulu. Mu myaka pa kati ka kupeela kwa kwa Yesu ukwa cilya cishibilo (33 C.E.) no kupomonwa kwa Yerusalemu (66-70 C.E.), bakasesema wa bufi na baKristu wa bufi bali no kwima. AbaYuda bali no kupakasa Abena Kristu, abalebila ubukombe bwa kwa Yesu.
9. Ni shani fintu ubusesemo bwa kwa Yesu bwafikilishiwe mu mwanda wa myaka uwa kubalilapo C.E.?
9 Ishi mbali sha cishibilo na kabushe shalicitike, nga fintu fye na kalemba wa lyashi lya kale Flavius Josephus ashininkisha. Alemba ukuti pa ntanshi abena Roma tabalasansa, baMesia ba bufi babalamwine ukupondoka. Kwaliko ifinkukuma fya kutiinya mu Yudea na kumbi. Inkondo shalibukile mu mbali shalekanalekana isha buteko bwa ciRoma. Bushe kwaliko ifipowe fikalamba? Ee, mu cituntulu. (Linganyeniko Imilimo 11:27-30.) Ni shani pa lwa mulimo wa kushimikila Ubufumu? Mupepi na 60 C.E. nelyo 61 C.E., lintu ibuuku lya Abena Kolose lyalembelwe, “ukucetekela ku mbila nsuma” iya Bufumu bwa kwa Lesa kwali nakumfwika mu kusaalala mu Africa, Asia, na Europe.b—Abena Kolose 1:23.
“E Lyo” Impela
10. Mulandu nshi tulingile ukubebetela mu kusakamanisha ishiwi lya ciGreek toʹte, kabili bupilibulo nshi lyakwata?
10 Mu milandu imo, Yesu alangilile ifiponako nge fyalecitika mu kukonkana. Atile: “Imbila nsuma iyi ya bufumu ikabilwa . . . e lyo impela ikesa.” AmaBaibolo mu Cibemba ilingi yabomfya ishiwi “e lyo” mu kuba no bupilibulo bwayanguka ubwa “muli fyo” nelyo “lelo.” (Marko 4:15, 17; 13:23) Nangu cibe fyo, pali Mateo 24:14, “e lyo” ashimpwa pali adverbu wa ciGreek toʹte.c Incenshi sha ciGreek basoso kuti toʹte ni “adverbu wa kulangilila inshita” uubomfiwa ku “kulangisha ico icikonkapo mu nshita” nelyo “ukulangisha ica kucitika cikonkelepo.” Yesu, muli fyo, asobele ukuti kwali no kuba ukushimikila kwa Bufumu kabili lyene (‘pa numa ya ico’ nelyo ‘mu kukonkapo’) “impela” yali no kwisa. Ni mpela nshi?
11. Ni shani fintu Yesu atontele pa fya kuponako ifyo fyasuntinkana mu kulungatika no bonaushi bwa Yerusalemu?
11 Ukufikilishiwa kumo ukwa busesemo bwa kwa Yesu kuti kwasangwa mu fya kuponako fyatangilile ukupwa kwa micitile ya ciYuda. Inkondo, ifinkukuma, ukucepelwa kwa fya kulya, ne fintu fimbi, ifyo fintu Yesu asobele fyalicitike pa makumi yatatu aya myaka. Lelo, ukutendeka na Mateo 24:15, Marko 13:14, na Luka 21:20, tubelenga ulwa fya kuponako ifyasuntinkene mu kulungatika no bonaushi bwasungamine, lintu impela yali pa mwinshi pene.—Moneni umupelwa umo uwatonaikwa pali charti.
12. Ni shani fintu ifita fya cina Roma fyabimbilwemo mu kufikilishiwa kwa kwa Mateo 24:15?
12 Mu kwankula ku kupondoka kwa baYuda mu 66 C.E., abena Roma pe samba lya kwa Cestius Gallus baimine Yerusalemu, ukushinga uyu musumba uwalangulwikwe uwa mushilo ku baYuda. (Mateo 5:35) Te mulandu no kulwishako kwa baYuda, abena Roma balipatikishe ukwingila mu musumba. Muli iyi nshila batendeke ‘ukwiminina umuntu mwashila,’ nga fintu Yesu asobele pali Mateo 24:15 na Marko 13:14. Lyene ica kupapusha calicitike. Nangula ca kuti balishingile umusumba, abena Roma mu kupumikisha balifumineko. Abena Kristu ilyo line balilwike ukufikilishiwa kwa busesemo bwa kwa Yesu, kabili ukufumako kwa bena Roma kwabasuminishe ukufulumuka ukufuma mu Yudea ukuya ku mpili ukwabuka Yordani. Ilyashi lya kale litila e fintu bacitile.
13. Mulandu nshi Abena Kristu babelele na maka ya kumfwila ukusoka kwa kwa Yesu ukwa kufulumuka?
13 Lelo nga ca kuti abena Roma bali nabafumako ku ncende yashinguluka Yerusalemu, mulandu nshi uuli onse engakabila ukufulumuka? Amashiwi ya kwa Yesu yalangishe ukuti icali nacicitika cali bushininkisho bwa ‘kuti ukupomonwa kwa Yerusalemu kwali nakupalama.’ (Luka 21:20) Ee, ukupomona. Asobele ‘ubucushi ubushatala abubako ukutula pa kutendeka kabili ubushakabeko na kabili.’ Mupepi ne myaka itatu na citika pa numa, mu 70 C.E., Yerusalemu mu cituntulu alipitile mu “bucushi bukalamba” ukufuma ku fita fya ciRoma pe samba lya kwa Mushika Titus. (Mateo 24:21; Marko 13:19) Mulandu nshi, nangula ni fyo, untu Yesu ali no kulondolwela ubu bucushi ngo bwakulapo pa buli bonse ubwa pa ntanshi nelyo ukutule lyo?
14. Mulandu nshi twingasoselo kuti icacitikile Yerusalemu mu 70 C.E. cali “bucushi bukalamba” ubushatalile abubako kabili tabwatala abubako ukutule lyo?
14 Yerusalemu ali napumpuntwa ku bena Babiloni mu 607 B.C.E., kabili umusumba walimona imbuli shimbi isha kutiinya mu mwanda wa myaka wesu uwa nomba. Nalyo line, icacitike mu 70 C.E. cali bucushi bukalamba mu kuibela. Muli kampeini wa mupepi ne myeshi isano, bakalwa ba kwa Titus balicimfishe abaYuda. Baipeye mupepi na 1,100,000 aba bene no kuulwila mupepi na 100,000 muli bunkole. Mu kulundapo, abena Roma baliwishishe Yerusalemu. Ici cashininkishe ukuti imicitile ya ciYuda iya mipepele yasuminishiwe kale iyashimpilwe pe tempele yalipwililile. (AbaHebere 1:2) Ee, ifya kuponako fya mu 70 C.E. kuti mu kulungama fyalangulukwa ukuba ‘ubucushi ubushatala abubako [pali ulya musumba, uluko, ne micitile] ukutula pa kutendeka kwa calo, iyo, kabili tabwakabeko na kabili.’—Mateo 24:21, NW.d
Nga Fintu Casesemwe, Ifyafulilako Fyali no Kukonkapo
15. (a) Fya kucitika fya musango nshi Yesu asobele ifyali no kwisa pa numa ya bucushi pali Yerusalemu? (b) Mu cilolwa ca kwa Mateo 24:23-28, cinshi tufwile ukusondwelela pa lwa kufikilishiwa kwa busesemo bwa kwa Yesu?
15 Nangu cibe fyo, Yesu tapeleshe ukusobela kwakwe ku bucushi bwa mu mwanda wa myaka uwa kubalilapo. Baibolo ilango kuti ifingi fyali no kukonka pali bulya bucushi, nga fintu catubululwa ku kubomfiwa kwa toʹte, nelyo “lilya [e lyo, NW],” pali Mateo 24:23 na Marko 13:21. Cinshi cali no kwimako mu ciputulwa ca nshita icali no kukonka pa 70 C.E.? Pa numa ya bulya bucushi pa micitile ya ciYuda, baKristu wa bufi abafulilako na bakasesema wa bufi baali no kumoneka. (Linganyeniko Marko 13:6 na 13:21-23.) Ilyashi lya kale lilashininkisha ukuti abantu ba musango yo baliima pa myanda ya myaka ukutula pa konaulwa kwa Yerusalemu mu 70 C.E., nangu cingati tabalufya abantu abakwata ukumona kwa ku mupashi ukwatwa kabili abalefwaya “ukubapo” kwa kwa Kristu. (Mateo 24:27, 28) Nangu ni fyo, ifi fya kucitika pa numa ya bucushi bukalamba ubwa mu 70 C.E. fipayanya icilangililo cimo ica kuti Yesu alelolesha bushilya bwa bulya bucushi, ubwali fye kufikilishiwa kwa kutendekelako.
16. Lubali nshi Luka 21:24 alunda ku busesemo bwa kwa Yesu, kabili ici ca bucindami nshi?
16 Nga twalinganya Mateo 24:15-28 na Marko 13:14-23 kuli Luka 21:20-24, tusanga ukulangilila kwa cibili ukwa kuti ukusobela kwa kwa Yesu kwalitanunwike ukufika na bushilya bwa konaulwa kwa Yerusalemu. Ibukisheni ukuti ni Luka eka e walumbwile ifikuko. Mu musango umo wine, wene eka e waisalile ulu lubali lwa busesemo mu kuba na mashiwi ya kwa Yesu aya kuti: “Yerusalemu ukabo wanyantwapo ku bena fyalo, ikasuke aifishiwapo inshita ya bena fyalo.”e (Luka 21:24) Abena Babiloni bali nabafumyapo imfumu ya kulekelesha iya baYuda mu 607 B.C.E., na pa numa ya ico, Yerusalemu, ukwimininako Ubufumu bwa kwa Lesa, alinyantawilwepo. (2 Ishamfumu 25:1-26; 1 Imilandu 29:23; Esekiele 21:12-27) Pali Luka 21:24, Yesu alangilile ukuti iyi mibele yali no kutwalilila ukufika ku nshita ya ku ntanshi mpaka ne nshita yaishile kuli Lesa ukwimika cipya cipya Ubufumu.
17. Kulangilila nshi kwalenga butatu twakwata ukwa kuti ubusesemo bwa kwa Yesu bwali no kwingila mu nshita ya ku ntanshi ukwalepa?
17 Pano pali ukulangilila kwalenga butatu ukwa kuti Yesu alelolesha na kabili ku kufikilishiwa kwa nshita ya ku ntanshi: Ukulingana na Malembo, Mesia ali no kufwa no kubuushiwa, pa numa ya ico aali no kwikala ku kwa kulyo kwa kwa Lesa ukufikila Wishi atumine wene ku kucimfya. (Ilumbo 110:1, 2) Yesu aloseshe ku kwikala kwakwe ku kwa kulyo kwa kwa Wishi. (Marko 14:62) Umutumwa Paulo aikeshe icishinka ca kuti Yesu wabuushiwa aali ku kwa kulyo kwa kwa Yehova ukulolela inshita lintu ali no kuba Imfumu kabili Kaputunkanya wa kwa Lesa.—Abena Roma 8:34; Abena Kolose 3:1; AbaHebere 10:12, 13.
18, 19. Kwampana nshi uko Ukusokolola 6:2-8 kwakwata pa busesemo bwalinganako ubwa mu Malandwe?
18 Ku kulangilila kwalenga bune kabili ukushingabikilwapo ifikansa ukwa kuti ubusesemo bwa kwa Yesu pa lwa kusondwelela kwa micitile ya fintu bubomba bushilya bwa mwanda wa myaka uwa kubalilapo, kuti twakupukula pa Ukusokolola icipandwa 6. Ilyo alelemba amakumi ya myaka pa numa ya 70 C.E., umutumwa Yohane alondolwele ica kumoneka cicebusho kusakamana ica ba pali bakabalwe bacincila. (Ukusokolola 6:2-8) Ici cimonwa ca mu busesemo ukwingila mu “bushiku bwa kwa Shikulu”—ubushiku bwa kubapo kwakwe—cishibisha umwanda wesu uwa myaka uwalenga 20 nge nshita ya nkondo yakumanina (Re 6 icikomo 4), ukucepelwa kwa fya kulya ukwa mu kusaalala (Re 6 ifikomo 5 na 6), ne “fikuko fyabamo imfwa” (Re 6 icikomo 8, NW). Mu kumfwika, ici cendela pamo na cintu Yesu asobele mu Malandwe kabili cishininkisho kuti ubusesemo bwakwe bwakwata ukufikilishiwa kwakulilako muli buno “bushiku bwa kwa Shikulu.”—Ukusokolola 1:10.
19 Abantu baebwa bwino balisumina ukuti icishibilo cabamo ifingi icasobelwe pali Mateo 24:7-14 na Ukusokolola 6:2-8 calimoneka mu nshita yesu ukutula pa kutendeka kwa nkondo ya calo iya kubalilapo mu 1914. Inte sha kwa Yehova shalibilisha mu kusaalala kwa calo ukuti ubusesemo bwa kwa Yesu nomba bulefikilishiwa umuku wa cibili kabili apakalamba, nga fintu cashininkishiwa ku nkondo sha bukatu, ifinkukuma fya bonaushi, ifipowe fyabamo akayofi, na malwele yaanana. Pali ici cishinka calekelesha, U.S.News & World Report (July 27, 1992) yatile: “Icikuko ca AIDS . . . iciletwala amamilioni ya finakabupalu ku mfwa pambi mu kwangufyanya kuti casanguke cikuko cacilishapo kulumo mutengo ne cabamo akayofi ica mu lyashi lya kale. Fundwefundwe aipeye mupepi na mamilioni 25 abalecushiwa mu mwanda wa myaka walenga 14. Lelo ukufika mu mwaka wa 2000, abantu amamilioni 30 ukufika ku mamilioni 110 bakakwata HIV, akashishi akalenga AIDS, ukuya pa muulu ukufuma pa mamilioni 12 ilelo. Pa kukanabako umuti, bonse balolenkene ne mfwa yabulo kutwishika.”
20. Cinshi cintu ukufikilishiwa kwa kubalilapo ukwa kwa Mateo 24:4-22 kwali no kufimba, lelo kufikilishiwa nshi kumbi ukuli ukwalengama?
20 Cinshi, lyene, tuli no kusondwelela pa lwa fintu Yesu ayaswike icipusho ca batumwa bakwe? Ubusesemo bwakwe mu kulungika bwasobele ifya kuponako fyatangilile no kubimbamo ukonaulwa kwa Yerusalemu, kabili bwalumbwile ifintu fimo ifyali no kukonka pa 70 C.E. Lelo ubwingi bwa ifi bwali no kukwata ukufikilishiwa kwa cibili kabili ukwakulilako ku nshita ya ku ntanshi, ukupwila mu bucushi bukalamba ubukapwisha imicitile ya fintu ibifi ilipo. Ici cilepilibula ukuti ukusobela kwa kwa Yesu pali Mateo 24:4-22, pamo pene no bulondoloshi bwayampanako muli Marko na Luka, kwafikilishiwe ukufuma mu 33 C.E. ukutwalilila ukupulinkana mu bucushi bwa mu 70 C.E. Lelo, ifyo fikomo fimo fine fyali no kukwata ukufikilishiwa kwa bubili, ukupwila mu bucushi bwakulilako ubwa nshita ya ku ntanshi. Uku kufikilishiwa kwakulilako kuli na ifwe nomba; kuti twamona kwene cila bushiku.f
Ukupwila Muli Cinshi?
21, 22. Ni kwi tusanga ukulangilila kwa mu busesemo ukwa kuti ifya kucitika fyalundwapo fyali no kwisa?
21 Yesu tapeleseshe ubusesemo bwakwe mu kuba no kulumbula kwa bakasesema wa bufi ukucite fishibilo fya kukopeka mu kati ka ciputulwa calepa pa ntanshi ‘inshita ya bena fyalo tailafikilishiwa.’ (Luka 21:24; Mateo 24:23-26; Marko 13:21-23) Atwalilile ukusosa ulwa fintu fimbi ifya kucilimusha ifyali no kucitika, ifintu ifyali no kumonwa mu kusaalala kwe sonde. Ifi fintu fyali no kwampana no kwisa kwa Mwana wa muntu mu maka no bukata. Pali Marko 13:24-27 pemininako ubusesemo bwa kwa Yesu ubuletwalilila:
22 “Lelo muli shilya nshiku, apo papito bucushi bulya, akasuba kakafiishiwa, no mweshi tawakabalike, ne ntanda shikalapona mu muulu, ne fya maka fya mu muulu fikatenkaniwa. E lyo bakamono Mwana wa muntu aleisa mu makumbi na maka ayengi no bukata. Kabili e lyo akatuma bamalaika, no kulonganya abasalwa bakwe ukubafumya ku myela ine, ukutula ku mpela ya pano nse no kufika ku mpela ya muulu.”
23. Mulandu nshi twingalolesesha ku ntanshi ku kufikilishiwa kwa kwa Mateo 24:29-31 imyaka iingi pa numa ya mwanda wa myaka uwa kubalilapo C.E.?
23 Umwana wa muntu, Yesu Kristu wabuushiwa, taishile muli uyo musango wamonekesha ukukonka pa mpela yabamo bonaushi iya micitile ya ciYuda mu 70 C.E. Mu kushininkisha imikowa yonse iya pe sonde tayamwishibe, nga fintu Mateo 24:30 alandapo, kabili na bamalaika ba mu muulu pali iyo nshita tabalonganike bonse Abena Kristu basubwa ukufuma pe sonde lyonse. E co ni lilali lintu ulu lubali lwalundwako ulwa busesemo bwa kwa Yesu ubwawamisha luli no kufikilishiwa? Bushe bulefikilishiwa mu fya kuponako ifilecitika ukutushinguluka pali ino ine nshita, nelyo bushe, ukucila, bupayanya ukushilimuka kwa bulesa mu fintu twingenekela mu nshita ya ku ntanshi ipaleme? Mu cituntulu kuti twafwaya ukwishiba, pantu Luka alembo kukonkomesha kwa kwa Yesu ukuti: “Pa kutendeko kubako ifi fintu, inukeni, inuneni imitwe; pantu ukulubuka kwenu nakupalama.”—Luka 21:28.
[Amafutunoti]
a Ifiputulwa fya ifi fipandwa kuti fyasangwa muli charti ali pa mabula 14 na 15; imipelwa itonaikwe ilelangilila ifiputulwa fyalingana.
b Ku kwambula kwa mu lyashi lya kale ukwa ifi fya kuponako, moneni Ulupungu lwa kwa Kalinda ulwa July 15, 1970, amabula 319-323.
c Toʹte amoneka muli New World Translation ukucila pa miku 80 muli Mateo (imiku 9 mu Mt cipandwa 24) ne miku 15 mwi buuku lya kwa Luka. Marko abomfeshe toʹte imiku mutanda epela, lelo imiku ine iya iyo yasanshishemo “icishibilo.”
d Kalemba umwina Britain Matthew Henry alandilepo kuti: “Ukonaulwa kwa Yerusalemu ku bena Kaldi kwali ukwabipisha, lelo uku kwalicililepo. Camoneke nga ukwipaulula kwa mupwilapo ukwa bonse . . . abaYuda.”
e Abengi bamona mu bulondoloshi bwa kwa Luka ukwaluka pa numa ya kwa Luka 21:24. Dr. Leon Morris alandapo ukuti: “Yesu atwalilila ukulanda pa lwa nshita ya Bena fyalo. . . . Mu mimwene ya basambilila abengi ukusakamana nomba kuselela ku kwisa kwa Mwana wa muntu.” Profesa R. Ginns alembo kuti: “Ukwisa kwa Mwana wa Muntu—([Mateo] 24:29-31; [Marko] 13:24-27). Ukulumbula kwa ‘nshita ya Bena fyalo kupayanya intendekelo kuli uyu mutwe we lyashi; Imimwene [ya kwa Luka] nomba yasendwa bushilya bwa konaulwa kwa Yerusalemu ukwingila mu nshita ya ku ntanshi.”
f Profesa Walter L. Liefeld alembo kuti: “Mu kushininkisha kuti cacitikako ukutunga ukuti ukusobela kwa kwa Yesu kwasanshishemo imbali shibili: (1) ifya kuponako fya mu A.D. 70 ifyabimbilemo itempele na (2) ifyo ifya ku nshita ya ku ntanshi ukwalepa, ifyalondololwa mu numbwilo shacilapo ukufisulula.” Ukulandapo ukwalembelwe na J. R. Dummelow kutila: “Ayengi aya aya mafya yakakala aya ili lyashi likalamba yalaluba lintu cailukwa ukuti Shikulwifwe muli lyene talelosha ku ca kuponako cimo lelo kuli fibili, no kuti ica kubalilapo calepalanya ica bubili. . . . [Luka] 21:24 ukucilisha, iilanda pa lwa ‘nshita ya bena fyalo,’ . . . abika inshita ya pa kati pa kati ka kuwa kwa Yerusalemu ne mpela ya calo.”
Bushe Uleibukisha?
◻ Icasuko ca kwa Yesu ku cipusho pali Mateo 24:3 cakwete kufikilishiwa nshi ukupwila mu 70 C.E.?
◻ Ni shani fintu ukubomfiwa kwe shiwi toʹte kutwaafwa ukumfwikisha ubusesemo bwa kwa Yesu?
◻ Ni mu mano nshi yantu kwabelele “ubucushi bukalamba” ubwa mu mwanda wa myaka uwa kubalilapo ubushatalile abubako?
◻ Ni ku mbali nshi ishaibela shibili isha busesemo bwa kwa Yesu isho shisanshamo ifwe ilelo uko Luka alosha?
◻ Kulangilila nshi kusonta ku kufikilishiwa kwa cibili kabili ukwakulilako ukwa busesemo bwa pali Mateo 24:4-22?
[Charti pe bula 14, 15]
4 “Na Yesu alibaaswike, ati, Cenjeleni ukuti nangu umo emulufya; 5 pantu abengi bakeshila mwi shina lyandi, abati, Nine Kristu, no kulufya abengi. 6 Ilyo mukomfwo bulwi ne mpupilisho sha bulwi, cenjeleni ukuti mwikatentuka; pantu ifi fintu fili no kwisa, lelo impela icili tailaisa.
7 “Pantu uluko lukemino luko, no bufumu bukemino bufumu; kukaba ne fipowe ne finkukuma mumo mumo. 8 Lelo ifi fyonse e citendekelo ca kushikitika kwa kupaapa.
9 “E lyo bakamupeela ku bucushi, no kumwipaya; kabili mukaba abapatwa ku nko shonse pa mulandu we shina lyandi. 10 E lyo abengi bakalengwo kuipununa, no kufutukana, no kupatana. 11 Na bakasesema ba bufi abengi bakema, no kulufya abengi. 12 Kabili ukutemwa kwa bengi kukashibantukila pa mulandu wa kufulisha kwa bupulumushi; 13 lelo uwashipikisha ukufika ku mpela, wene akapusuka. 14 Ne mbila nsuma iyi ya bufumu ikabilwa ku fyalo fyonse ku kubo bunte ku nko shonse; e lyo impela ikesa.
------------------------------------------------------------------ 15 “E ico, ilyo mukamona ica muselu icipomona icasosele kasesema Daniele, naciiminina umuntu mwashila (uulebelenga eluke), 16 e lyo abali mu Yudea bafulumukile ku mpili; 17 uuli pa muulu wa ŋanda eika ku kufumye fintu mu ŋanda yakwe; 18 no uli mu cilime ebwelela ku kubuule laya lyakwe. 19 Lelo kalanda ku bali na mafumo na ku baleonsha mu nshiku shilya! 20 Awe, lombeni ukuti ukufulumuka kwenu kwiba pa mpepo, nangu ni pe sabata; 21 pantu lilya kukabo bucushi bukalamba ubushatala abubako ukutula pa kutendeka kwa pano isonde ukufika kuli nomba, nangu takwakabeko. 22 Inshiku shilya ashibulaipifiwa, nga tengapusuka umuntunse nangu umo; lelo, pa mulandu wa basalwa, inshiku shilya shikepifiwa.
------------------------------------------------------------------ 23 “Lilya ngo muntu akatila kuli imwe, Moneni, Kristu ali pano! nalimo, Ali palya! mwisumina; 24 pantu bakristu wa bufi na bakasesema wa bufi bakema, no kulange fiishibilo fikalamba ne fya kupapa; ifya kuti balufye na basalwa bene, nga cabe cingacitwa. 25 Moneni, nimwebela kabela. 26 E ico nga bakamweba, abati, Moneni, ali mu matololo, mwifuminako; moneni, ali mu muputule wa mu kati, mwisumina. 27 Pantu ifyo inkuba itula ku kabanga no kumoneka ku masamba, e fyo kukaba ukumoneka kwa Mwana wa muntu. 28 Ukuli icitumbi, e kulongana amakubi.
------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------ 29 “Lelo, ilyo line pa numa ya bucushi bwa nshiku shilya, akasuba kakafiishiwa, no mweshi tawakabalike, intanda shikapona mu muulu, ne fya maka fya mu muulu fikatenkaniwa. 30 E lyo kukamoneka ne ciishibilo ca Mwana wa muntu mu muulu; e lyo ne nko shonse sha pano isonde shikapumapo imisowa, no kumono Mwana wa muntu aleisa pa makumbi ya mu muulu na maka yakalamba no bukata. 31 Akatuma na bamalaika bakwe ne ciunda cikalamba ca ntandala, na bo bakalonganya abasalwa bakwe ku myela ine, ukufuma ku lubali lumo lwa mu muulu ukufika ku lubali lubiye lwa uko.”
5 “Awe Yesu atendeke ukutila: Cenjeleni ukuti nangu umo emulufya. 6 Abengi bakeshila mwi shina lyandi, abati, Nine, no kulufya abengi. 7 Kabili ilyo mukomfwo bulwi ne mpupilisho sha bulwi, mwitentuka; ifi fili no kwisapona, lelo impela icili tailaisa.
8 “Pantu uluko lukemino luko, no bufumu bukemino bufumu; kukabe finkukuma mumo mumo, kukaba ne fipowe: ifi fintu e citendekelo ca bucushi bwa kupaapa.
9 “Awe kutulukeni; pantu bakamupeela ku filye, mukafopolwa na mu masunagoge, no kwimikwa pali bakateka ne shamfumu pa mulandu wa ine, ku kushimiko bunte pali bene. 10 Ne mbila nsuma ili no kubililwa kabela ku nko shonse. 11 Kabili ilyo bakamutwala ku kupingulwa, pa kumupeelako, mwisakamanina kabela ica kusosa; lelo icikapeelwa kuli imwe muli ilya nshita, e co soseni, pantu abalesosa te imwe, lelo [mupashi] wa mushilo. 12 Kabili munyina akafutukila munyina ku kufwa, na wishi akafutuka mwane, na bana bakemina abafyashi no kubepaisha. 13 Kabili mukaba abapatwa kuli bonse pa mulandu we shina lyandi; lelo uwashipikisha ukufika ku mpela, wene akapusuka.
------------------------------------------------------------------ 14 “Lelo ilyo mukamona ica muselu icipomona naciiminina uko tacifwile ukuba (uulebelenga akutuluke), e lyo aba mu Yudea bafulumukile ku mpili; 15 no uli pa muulu wa ŋanda eikilamo, nangu kwingilamo ku kubuule cintu mu ŋanda yakwe, 16 no uli mu cilime ebwelela ku numa ku kubuule laya lyakwe. 17 Kalanda ku bali na mafumo na baleonsha muli shilya nshiku! 18 Awe lombeni ukuti ciikapona pa mpepo; 19 pantu inshiku shilya shikabe sha bucushi, ubwa kuti tabwaponene ubwabe fi ukufuma ku citendekelo ca kulenga uko Lesa alengele no kufika kuli nomba, kabili takwakabeko. 20 Kabili [Yehova, NW] abulo kwipifye nshiku, nga tengapusuko muntunse nakalya; lelo akepifye nshiku pa mulandu wa basalwa abo asalile.
------------------------------------------------------------------ 21 “Kabili lilya, umuntu nga akamweba, ati, Moneni, Kristu ali pano; atemwa ati, Moneni, ali kulya, mwikatetekelako; 22 pantu kukema bakristu wa bufi na bakasesema wa bufi, bakacita ne fiishibilo ne fipesha amano ku kulufya abasalwa, nga cabe cingacitwa. 23 Awe imwe cenjeleni: moneni, fyonse namwebela kabela.
------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------ 24“Lelo muli shilya nshiku, apo papito bucushi bulya, akasuba kakafiishiwa, no mweshi tawakabalike, 25 ne ntanda shikalapona mu muulu, ne fya maka fya mu muulu fikatenkaniwa. 26 E lyo bakamono Mwana wa muntu aleisa mu makumbi na maka ayengi no bukata. 27 Kabili e lyo akatuma bamalaika, no kulonganya abasalwa bakwe ukubafumya ku myela ine, ukutula ku mpela ya pano nse no kufika ku mpela ya muulu.”
8 “Na o atile, Cenjeleni, mwikalufiwa; pantu abengi bakeshila mwi shina lyandi, bakatila, Nine, na kabili, Inshita naipalama: mwikabakonka. 9 Awe ilyo mukomfwo bulwi ne mpasase, mwikatentuka; pantu ifi fintu fili no kubalilapo, lelo impela tayakesekonkapo lilya line.
10 “E lyo atile kuli bene, Uluko lukemino luko lubiye, no bufumu bukemino bufumu bubiye; 11 kukaba ne finkukuma fikalamba, kabili uku no ku kukabe fipowe ne fikuko; kukaba ne fya kutiinya ne fiishibilo fikalamba mu muulu.
12 “Lelo ilyo ficili tafilabako fyonse ifi, e lyo bakamwikata, no kumupakasa, ukumupeela ku masunagoge ne fifungo, no kumutwala ku shamfumu na bakateka pa mulandu we shina lyandi. 13 Cikesamubelako ukulango bunte. 14 E ico ipinguleni ukukanaetetwila kabela ica kulubulula; 15 pantu ine nkamupeela akanwa na mano, ayo ifibambe fyenu fyonse fikafilwa ukuyacincintila, nangu kuyaalula. 16 Lelo mukafutukwa na ku bafyashi benu, na kuli bamunyinenwe, na ku bantu benu, na ku banenu; kabili bakepayapo aba muli imwe. 17 Kabili mukaba abapatwa kuli bonse pa mulandu we shina lyandi. 18 Kabinge umushishi wa pa mitwe yenu, tawakalobepo nangu umo. 19 Mu kushipikisha kwenu e mo mukamwene myeo yenu.
------------------------------------------------------------------ 20 “Kabili ilyo mukamona Yerusalemu naushingwa ku milalo, e lyo ishibeni ukuti ukupomonwa kwa uko nakupalama. 21 E lyo abali mu Yudea bafulumukile ku mpili; na bali mu kati ka uko bafumemo; na bali mu mapanga beingilamo. 22 Ico isho ni nshiku sha cilandushi, isha kufishiwamo fyonse ifyalembwa. 23 Awe kalanda ku bali na mafumo na baleonsha muli shilya nshiku, pantu pakabo kumanama kukalamba pa calo, no bukali pa bantu aba; 24 kabili bakawa ku kanwa ka lupanga, no kutwalwa muli bunkole mu nko shonse,
------------------------------------------------------------------ na Yerusalemu ukabo wanyantwapo ku bena fyalo, ikasuke aifishiwapo inshita ya bena fyalo.
------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------ 25 “Kabili pakabe fiishibilo pa kasuba no mweshi ne ntanda; na pano nse pakabe nkumbabulili ku nko ishili mu kupelelwa ku kululuma kwa bemba na matamba, 26 abantu bakaleko mweo ku mwenso, na ku kulolele fikesapona pa ba pano nse. Pantu ifya maka fya mu muulu fikatenkaniwa, e lyo bakamono 27 Mwana wa muntu aleisa mwi kumbi na maka no bukata ubwingi. 28 Lelo pa kutendeko kubako ifi fintu, inukeni, inuneni imitwe; pantu ukulubuka kwenu nakupalama.”
[Icikope pe bula 10]
Ubucushi bwa mu 70 C.E. bwali e bwakulisha ubo Yerusalemu ne micitile ya ciYuda fyatalile afikumanyapo