Ukutumbula kwa Membu Inshila ya Muntu Nelyo iya kwa Lesa?

PA KATI ka baKatolika, ukutumbula kwalyaluka apakalamba nga nshi pa myanda ya myaka. Mu myaka ya mu kubangilila iye Calici lya ciKatolika, ukutumbula no kuicusha pa mulandu wa fya butotelo fyali fye ifyafwaikwa ku membu shabipisha sheka. Ukukuma kuli ici, icitabo Religion in the Medieval West citila: “Ukufikila fye mu kulekelesha kwa mwanda wa myaka walenga mutanda imicitile ya kuicusha pa mulandu wa fya butotelo yali iyakaluka nga nshi: insakalamenta shali no kubomfiwa limo fye mu nshita ya bumi bonse, ukutumbula kwali kwa pa cintubwingi, ukuicusha pa mulandu wa fya butotelo kwali ukwalepa kabili ukwatapata.”

Kwali ukwatapata shani ukuicusha pa mulandu wa fya butotelo ukwa musango uyo? Mu 1052 umo uwa kucula pa mulandu wa fya butotelo afwaikwe ukwenda ukwabule nsapato ulwendo lonse ukufuma ku Bruges mu Belgium ukufika ku Yerusalemu! “BaKatolika nalyo line baali no kusangwa muli 1700 pa fishima fya mushilo no tumfukumfuku, ukufukama mu menshi makasa ukufika mu mikoshi yabo pa kusosa amapepo yabo aya kuicusha pa mulandu wa fya butotelo,” e fisosa icitabo Christianity in the West 1400-1700. Apantu pali ilya nshita ukulekelelwa kwa masambi kwalicilikilwe ukufikila pa numa ya kupwishishiwa kwa kuicusha pa mulandu wa fya butotelo, abengi bashingilishe ukutumbula kwabo ukufikila lintu balefwa.

Ni lilali lintu icibelesho ca muno nshiku ica kutumbula catendeke? Religion in the Medieval West ilondolola ukuti: “Umusango upya uwa kuicusha pa mulandu wa fya butotelo watendekwe mu France mu kucelwako kwa mwanda wa myaka uwalenga mutanda ku bashimbe baume aba butotelo aba ku Celt. . . . Uku kwali kutumbula kwa pa mbali, umo uwa kucula pa mulandu wa fya butotelo atumbwile imembu shakwe pa mbali kuli shimapepo, kabili cali kuteululwa kwa cibelesho ca bashimbe baume aba butotelo ica kufunda kwa ku mupashi.” Ukulingana ne cibelesho cakokwesha ica bashimbe baume aba butotelo, abashimbe baume batumbwile imembu shabo kuli umo no munankwe ku kukwata ukwaafwa kwa ku mupashi pa kucimfya amabunake yabo. Mu kutumbula kwabesha ukupya ukwa pa mbali, nangu cibe fyo, icalici lyatungile shimapepo ukukwatisha “amaka nelyo ubulashi bwa kulekelele membu.”—New Catholic Encyclopedia.

Bushe Yesu mu cituntulu apeele bamo aba mu bakonshi bakwe amaka ya musango uyo? Cinshi asosele icatungulula bamo ku nsondwelelo ya musango uyo?

“Imfungulo sha Bufumu”

Pa kashita kamo, Yesu Kristu aebele umutumwa Petro ukuti: “Nkakupeela imfungulo sha bufumu bwa ku mulu: conse ico wakaka pe sonde cikalangulukwa icakakwa mu mulu; conse ico wakakula pe sonde cikalangulukwa icakakulwa mu mulu.” (Mateo 16:19, The Jerusalem Bible) Cinshi Yesu apilibwile ku “mfungulo sha bufumu”? Kuti twaumfwikisha ici mu kuwaminako nga ca kuti twalolesha pa kashita kambi lintu Yesu abomfeshe ishiwi “ulufungulo.”

Yesu limo aebele intungulushi sha butotelo isha ciYuda abaishibishe Amalango ya kwa Mose ukuti: “Kalanda kuli imwe mwe ba malango abafumyapo ulufungulo lwa kwishiba! Tamwaingilamo mwe bene, kabili mwalicilikila bambi ukwingilamo abafwaile ukwingilamo.” (Luka 11:52, JB) ‘Bacilikile bambi ukwingilamo’ mwi? Yesu atweba pali Mateo 23:13 ukuti: “Kalanda kuli imwe, mwe bakalemba na baFarise, imwe mwe ba bumbimunda! Imwe mwebesalila ubufumu bwa ku mulu ku cinso ca bantu, kabili tamwingilamo mwe bene atemwa ukusuminisha bambi ukwingilamo abafwaya ukwingilamo.” (JB) Bashibutotelo ba ciYuda baisele iciibi ku bengi, nga fintu cili, pa kubapusule shuko lya mu nshita ku kuba pamo na Yesu Kristu mu mulu. “Ulufungulo” luntu ishi ntungulushi sha butotelo ‘bafumishepo’ talwakwete ica kucita no kulekelelwa kwa membu. Lwali lufungulo ku kwishiba kwapayanishiwa muli bulesa.

Mu kupalako, “imfungulo sha bufumu” ishapeelwe kuli Petro tashimininako amaka ya kwishibisha umulu ukukuma ku bantu abo imembu shabo shilingile ukulekelelwa nelyo ukusungililwa. Ukucila, shimininako ishuko likalamba ilya kwa Petro ilya kwisula inshila ku mulu pa kusalanganya ukwishiba kwapayanishiwa muli bulesa ukupitila mu butumikishi bwakwe. Acitile ici pa kubalilapo ku baYuda na bayalulwa aba ciYuda, lyene ku bena Samaria, kabili mu kupelako ku Bena fyalo.—Imilimo 2:1-41; 8:14-17; 10:1-48.

“Conse Ico Wakaka pe Sonde”

Pa numa, cintu Yesu aebele Petro cabwekeshiwepo ku basambi bambi. “Ndemwebekesha nati,” e fyasosele Yesu, “conse ico mwakaka pe sonde cikalangulukwa icakakwa mu mulu; conse ico mwakakula pe sonde cikalangulukwa icakakulwa mu mulu.” (Mateo 18:18, JB) Bulashi nshi Kristu apeele pano ku basambi bakwe? Amashiwi yashingulukako yalanga ukuti alelanda pa lwa kupwishe mpika pa kati ka basumina umo umo no kusunge cilonganino icasanguluka ukufuma ku ncitatubi bashilapila.—Mateo 18:15-17.

Mu milandu iilebimbamo ukutoba kwabipisha ukwe funde lya kwa Lesa, abaume bashingamwa mu cilonganino baali no kulingulula umulandu no kupingulapo nampo nga kacita wa cilubo alingile ‘ukukakwa’ (ukumonwa pamo ngo wa mulandu) nelyo ‘ukukakulwa’ (ukulekelwako). Bushe ici capilibwile ukuti umulu wali no kukonka ukupingulapo kwa bantunse? Iyo. Pamo nga fintu uwasambilila Baibolo Robert Young alangilila, ukupingulapo ukuli konse ukwacitwa na basambi kwali no kukonka ukupingulapo kwa mulu, te kutangilila kwene. Asoso kuti icikomo 18 cilingile ukubelengwa mu kukonke shiwi ukuti: Ico mwakaka pe sonde “cikaba ni co icakakwa (kale kale)” mu mulu.

Mu cituntulu, te ca kupelulula ukutontonkanya ukuti umuntunse uuli onse uushapwililika aali na maka ya kucito kupingulapo ukwali na maka pali uko ukwa mu mansa sha mu mulu. Cili cacilapo kupelulula ukusoso kuti abeminishi basontwa aba kwa Kristu baali no kukonka ubutungulushi bwakwe pa kusunga icilonganino cakwe icasanguluka. Baali no kucite ci pa kucita ukupingulapo ukwashimpwa pa fishinte fyaimikwe kale kale mu mulu. Yesu umwine wine aali no kubatungulula mu kucite ci.—Mateo 18:20.

Bushe kuliko umuntu uuli onse uuli na maka ya “kwimininako Kristu pamo nga kapingula wakwate mibele ya kwa shibo” ukufika ku cipimo ca kupingula inshita ya ku ntanshi iya ciyayaya iya kwa kapepa munankwe? (New Catholic Encyclopedia) Bashimapepo abomfwa ukutumbulwa mupepi na lyonse balasuminisha ukulekelela amasambi, nelyo fye cingati “kumoneka ukubako icisumino cishalandwa [pa kati ka basambilila ifya butotelo aba ciKatolika] ica kuti muntu wa limo limo fye uuba mu cituntulu uwa bulanda pa membu shakwe.” (The New Encyclopædia Britannica) Mu cine cine, ni lilali cali e muku wa kulekeleshako lintu waumfwile ulwa kwa shimapepo ukukaana ukupeela ubuntungwa nelyo ukulekelako kacita wa cilubo? Mu kupalako, ici cili pa mulandu wa kuti uyo shimapepo tatontonkanya ukuti alikwata amaka ya kupingula nampo nga umubembu ali uwalapila nelyo iyo. Lelo nga ca kuti ifi e fintu cili, mulandu nshi atungila amaka ya kupeela ubuntungwa?

Elenganya icilye ce funde umo kapingula wa cililishi mu cibelesho alekelako ifipondo, nelyo fye bakatoba be funde aba mupampamina, pa mulandu wa kuti baingile ukupitila mu kusefya kwa fya ntambi ukwa kusumina imisoka yabo no kusoso kuti baali aba bulanda. Ilintu ici kuti pambi caikusha bakacita ba filubo, imimwene ya musango uyo iyatungululwa bubi bubi iya nkumbu kuti yatentula apakalamba umucinshi wa bulungi. Bushe kuti cabe fyo ukutumbula nga fintu kubeleshiwa mwi Calici lya ciKatolika mu cishinka kulakosha abantu mu nshila ya lubembu?—Lukala Milandu 8:11.

“Ukutumbula takuletako ukukongama ukuli konse ku kwesha ukusengauka ulubembu ku nshita ya ku ntanshi,” e fyasosa Ramona, ukushintilila pa ca kukumanya cakwe ica kutumbula pamo nga Katolika ukutula lintu aali ne myaka ya bukulu cinelubali. Alundako kuti: “Ukutumbula kulundulula imfundo ya kuti Lesa aleelela fyonse no kuti icili conse cintu umubili obe uushapwililika wa kutungulula ku kucita akeleela. Takulundulula ukufwaisha kwashika ku kucita icalungama.”a

Lelo ni shani pa lwa mashiwi ya kwa Yesu ayalembwa pali Yohane 20:22, 23? Palya aebele abasambi bakwe ukuti: “Pokeleleni Umupashi wa Mushilo. Kuli abo bantu imembu shabo mwalekelela, balekelelwa; kuli abo bantu imembu shabo mwasungilila, shasungililwa.” (JB) Bushe Yesu pano tapeela mu kulungatika abasambi bakwe ubulashi ku kulekelele membu?

Nga ca kuti cabuulwa fye ceka, ici ciputulwa ca Baibolo kuti pambi camoneka ukusose co. Nangu cibe fyo, ilyo aya mashiwi yalangulukwa capamo no bulondoloshi bwa pali Mateo 18:15-18 ne cili conse cimbi cintu Baibolo isambilisha pa lwa kutumbula no kulekelela, cinshi tufwile ukusondwelela? Ukuti pali Yohane 20:22, 23, Yesu apeele abasambi bakwe ubulashi ukutamfya ukufuma mu cilonganino incitatubi shishilapila isha lubembu lwabipisha. Pa nshita imo ine, Kristu apeele abakonshi bakwe ubulashi bwa kutambulula inkumbu no kulekelela ababembu balapila. Yesu mu cishinka talesosa ukuti abasambi bakwe balingile ukutumbula ulubembu ululi lonse kuli shimapepo.

Abashingamwa mu cilonganino muli ifyo basuminishiwe ukupingulapo ifya kubomba na abo abalecita imembu shabipisha. Ukupingulapo kwa musango uyo kwali no kucitwa pe samba lya kutungulula kwa mupashi wa mushilo uwa kwa Lesa kabili mu kumfwana no butungulushi bwa kwa Lesa ubwapeelwe ukupitila muli Yesu Kristu na Malembo ya Mushilo. (Linganyeniko Imilimo 5:1-5; 1 Abena Korinti 5:1-5, 11-13.) Aba baume bashingamwa muli iyo nshila baali no kwankulako ku butungulushi ukufuma ku mulu, te kwimika ukupingulapo kwabo pa mulu.

“Tumbuleni Imembu Shenu kuli Umo no Munankwe”

E co, lyene, ni lilali cibe calinga ku Bena Kristu ukutumbule membu kuli umo no munankwe? Mu mulandu wa lubembu lwabipisha (te kufilwa ukuli konse ukunono), umuntu umo umo alingile ukutumbula kuli bakangalila bashingamwa aba cilonganino. Nelyo fye nga ca kuti ulubembu taluli ulwabipisha lelo kampingu wa mubembu amucusha mu kucishapo, mwalibamo umutengo ukalamba mu kutumbula no kufwaya ukwaafwa kwa ku mupashi.

Muli kuno kuloshako kalemba wa Baibolo Yakobo atila: “Nga ca kuti umo uwa imwe alwala [lwa ku mupashi], alingile ukwita baeluda be calici, kabili bafwile ukumusuba na mafuta mwi shina lya kwa Shikulu no kumupepela. Ipepo lya citetekelo likapususha umulwele na Shikulu akamwimya na kabili; kabili nga ca kuti nacita imembu ishili shonse, akalekelelwa. E co tumbuleni imembu shenu kuli umo no munankwe, kabili mupepelane.”—Yakobo 5:14-16, JB.

Muli aya mashiwi, takuli ukutubulula ukwa kutumbula kwa pa mbali, ukwa lyonse, ukwa kusefya kwa fya ntambi. Ukucila, lintu Umwina Kristu abo wafinininwa nga nshi no lubembu ica kuti ayumfwa ukuti te kuti apepe, alingile ukwita baeluda basontwa, nelyo bakangalila, ba cilonganino, kabili bakapepela pamo nankwe. Ukumwafwilisha ukupuupuutuka lwa ku mupashi, bakabomfya na kabili amafuta ya Cebo ca kwa Lesa.—Ilumbo 141:5; linganyeniko Luka 5:31, 32; Ukusokolola 3:18.

Icalinga ukumona cili kukonkomesha kwa kwa Yohane Kabatisha ku “[kutwala] ifisabo ifyawamino kulapila.” (Mateo 3:8; linganyeniko Imilimo 26:20.) Kacita wa cilubo uwalapila mu cine cine alaleka inshila yakwe iya lubembu. Ukupala Imfumu Davidi iya kwa Israele wa pa kale, umubembu walapila uwatumbula icilubo cakwe kuli Lesa akapokelela ukulekelelwa. Davidi alembele ukuti: “Namulengele ukwishibo lubembu lwandi, na mampuulu yandi nshafimbilepo; natile, Ndetumbulo bupulumushi bwandi kuli Yehova, e lyo imwe mwalekelele amampuulu ya lubembu lwandi.”—Ilumbo 32:5.

Incitilo sha kuicusha pa mulandu wa fya butotelo te kuti shinonke ukulekelelwa kwa musango uyo. Ni Lesa eka e wingapeela kwene. Alalanguluka ififwaikwa fya bulungi bwapwililika, lelo ukulekelela kwakwe kulumbulula ukutemwa kwakwe ku mutundu wa muntu. Ukulekelela kwakwe na kabili kuli kulangisha kwa cikuuku cakwe ica pa fye icashimpwa pe lambo lya cilubula ilya kwa Yesu Kristu kabili kwatambulwilwa ku babembu balapila beka fye abapilibuka ukufuma ku cabipa mu menso ya kwa Lesa. (Ilumbo 51:7; Esaya 1:18; Yohane 3:16; Abena Roma 3:23-26) Ni beka fye abo abaelelwa na Yehova Lesa ebakanonka ubumi bwa ciyayaya. Kabili pa kupokelela ukulekelelwa kwa musango uyo, tufwile ukutumbula imembu mu nshila ya kwa Lesa, te ya muntu.

[Futunoti]

[Icikope pe bula 7]

Davidi atumbwile kuli Yehova, uwasuminishe ukulekelelwa