Ukubomba nga Balondo ba Bantu
“Yesu atile kuli Simone, Witiina; ukufuma pali nomba ukabo mulondo wa bantu [abomi, “NW”].”—LUKA 5:10.
1, 2. (a) Lubali nshi ubulondo bwabomba mu lyashi lya kale ilya mutundu wa muntu? (b) Musango nshi uwa bulondo uupya uwaletelweko mupepi ne myaka 2,000 iyapitapo?
PA MAKANA ya myaka, umutundu wa muntu walipaye sabi lya kulya muli babemba ba mwi sonde, ifishiba, ne mimana. Isabi ukufuma mu Naelo lyali lubali lwacindama ulwa ca kulya muli Egupti wa pa kale. Lintu amenshi ya mu Naelo yaalwilwe umulopa mu kasuba ka kwa Mose, abena Egupti baliculile te pa mulandu fye wa kuti ukucepelwa kwa menshi kwalicitike lelo pa mulandu wa kuti isabi lyalifwile, ukwambukila ukupayanya kwabo ukwa ca kulya. Pa numa, pa Sinai, lintu Yehova apeele Israele Ifunde, abebele ukuti isabi limo kuti lyaliiwa lelo ukuti limbi lyali ilishasanguluka, ilishingaliwa. Ici calangilile ukuti abena Israele baali no kulye sabi lintu baishile ku Calo Calaiwa, e co bamo aba bene baali no kuba abalondo.—Ukufuma 7:20, 21; Ubwina Levi 11:9-12.
2 Nangu cibe fyo, mupepi ne myaka 2,000 iyapitapo, umusango umbi uwa bulondo waliletelweko ku mutundu wa muntu. Uyu wali musango wa bulondo bwa ku mupashi uwali no kunonsha te balondo fye be sabi lelo ne sabi line! Uyu musango wa bulondo ucili ulebeleshiwa ilelo, mu kuba no bunonshi bukalamba ku mamilioni mu kusaalala kwa calo.
‘Ukwikata Abantu Abomi’
3, 4. Balondo nshi babili balangile ubuseko bukalamba muli Yesu Kristu?
3 Mu mwaka wa 29 C.E., Yesu, Uwali no kuletako uyu musango upya uwa bulondo, alibatishiwe mu mumana wa Yordani kuli Yohane Kabatisha. Imilungu inono pa numa, Yohane alondolwele Yesu kuli babili aba mu basambi bakwe no kuti: “Moneni, Umwana wa mpaanga wa kwa Lesa!” Umo uwa aba basambi, uo ishina lyakwe lyali ni Andrea, mu kwangufyanya aebele munyina Simone Petro ukuti: “Natusanga Mesia”! Ku ca kusekesha, bonse babili Andrea na Simone bali balondo baishibisha.—Yohane 1:35, 36, 40, 41; Mateo 4:18.
4 Inshita imo pa numa, Yesu aleshimikila ku mabumba mu lulamba lwa Bemba wa Galili, te patali ukufuma uko Petro na Andrea baikele. Aleeba abantu ukuti: “Lapileni, pantu ubufumu bwa mu mulu nabupalama.” (Mateo 4:13, 17) Kuti twaelenganya ukuti Petro na Andrea bafwaishe ukumfwa ubukombe bwakwe. Mu kupalako, nangu ni fyo, tabamwensekeshe ukuti Yesu aali no kusosa icintu cimo kuli bene icali no kwalula ubumi bwabo kuli pe na pe. Mu kulundapo, cintu Yesu aali no kusosa no kucita pa ntanshi yabo calikwata ubupilibulo bwacindama kuli ifwe bonse ilelo.
5. Ni shani fintu umulondo Petro aali na maka ya kubombela Yesu?
5 Tubelengo kuti: “Awe ilyo ibumba lyalemutitikisha ku kuumfwe cebo ca kwa Lesa, wene aiminine pa mbali ya bemba wa Genesarete, kabili amwene amato yabili yekele pali bemba; lelo abalondo nabafumamo, balesamba amasumbu yabo.” (Luka 5:1, 2) Ku numa lilya, abalondo baishibisha ilingi line babombele ubushiku, kabili aba baume balewamya amasumbu yabo pa numa ya bulondo bwa bushiku. Yesu apingwilepo ukubomfya bumo ubwa mato yabo pa kuti engashimikila mu kufumamo cimo kwi bumba. “Awe, apatama muli bumo pa mato ayo, ubwali bwa kwa Simone, alimupaapaatile ukutalushako panono ku mulundu. E lyo aikala, alasambilisha amabumba ayo, wene mu bwato.”—Luka 5:3.
6, 7. Cipesha amano nshi icabimbilemo ubulondo ico Yesu acitile, ukutungulula ku bulondoloshi nshi pa lwa bulondo?
6 Mona ukuti Yesu akwete icintu cimo mu muntontonkanya ukucila pa kusambilisha amabumba: “Ilyo alekele ukusosa, atile kuli Simone, Twalo bwato kwi tenga, muyepoosa amasumbu yenu ku kwipaya.” Ibukisha, aba abalondo kale kale baali nababomba ubushiku bonse. Mu kukanapapushiwa, Petro ayasuka ukuti: “Mwe Cibinda, tucucutike ubushiku bonse, no kwipaya nangu limo nakalya. Lelo pa cebo cenu ndepoosamo amasumbu.” Cinshi cacitike lintu bacitile fi? “Bakumbulwile ibumba likalamba lya masabi; na masumbu yabo yalalepuka. E lyo bacebwile abanabo abali mu bwato bubiye, ukuti bese ku kubaafwako. Na bo baliishile, baiswishe amato yonse yabili yasuka yene yapana yabunde.”—Luka 5:4-7.
7 Yesu aali nacite cipesha amano. Ilya ntemba ya bemba tayakwetemo kantu ubushiku bonse; nomba yaleseenyamo isabi. Ici cipesha amano cayambukile Petro mu kukosa. “Awe Simone Petro pa kumone fi, awilile ku makufi ya kwa Yesu, ati, Mwe Shikulu, fumeni kuli ine, ico ndi muntu mubembu. Pantu aiketwe ukupapa, na bonse abali pamo nankwe, ku bwingi bwa masabi ayo baipeye; awe ifyo fine na Yakobo na Yohane, abana baume ba kwa Sebede, abali banankwe kuli Simone.” Yesu atalalike Petro kabili lyene alandile amashiwi ayali no kwalula ubumi bwa kwa Petro. “Witiina; ukufuma pali nomba ukabo mulondo wa bantu abomi.”—Luka 5:8-10.
Abalondo ba Bantu
8. Ni shani fintu abalondo baishibisha bane baankwile ku bwite bwa ‘kwikata abantu abomi’?
8 Yesu muli ifyo alingenye abantu kwi sabi, kabili alaalike uyu mulondo waicefya ukuleka incito yakwe iya ku mubili ukuya ku musango wa bulondo bwacilapo kucindama—ukwikata abantu abomi. Petro, na munyina Andrea, bapokelele ubwite. “Lilya line bashile isumbu lyabo, balimukonkele.” (Mateo 4:18-20) Yesu mu kukonkapo aitile Yakobo na Yohane, abali mu bwato bwabo balelundanya amasumbu yabo. Alaalike aba na bo ku kuba abalondo ba bantu. Ni shani fintu baankwileko? “Lilya line bashile ubwato na shibo, balimukonkele.” (Mateo 4:21, 22) Yesu alangile ukulamuka ngo mulondo wa myeo. Pali aka kashita aikete abaume bane abomi.
9, 10. Citetekelo nshi Petro na banankwe balangishe, kabili ni shani fintu bakanshiwe mu bulondo bwa ku mupashi?
9 Umulondo waishibisha asanga ubwikalo mu kushitisha isabi lyakwe, lelo umulondo wa ku mupashi te kuti acite co. E ico, aba basambi balangishe icitetekelo cikalamba lintu bashile fyonse ku kukonka Yesu. Tabatwishike, nangu cibe fyo, ukuti ubulondo bwabo ubwa ku mupashi bwali no kutunguluka. Yesu aali na maka ya kulenga amenshi yashisanduluka ukusenyamo isabi lya cine cine. Mu kupalako, lintu bateyele amasumbu yabo aya ku mupashi mu menshi ya luko lwa bena Israele, abasambi bali no kushininkisha ukuti, mu kuba no kwaafwa kwa kwa Lesa, baali no kwikata abantu abomi. Umulimo wa bulondo bwa ku mupashi uyo watendeke ku numa lilya ucili uletwalilila, kabili Yehova acili alepeela ukulobolola kwafumba.
10 Ukucila pa myaka ibili, abo basambi bakanshiwe na Yesu mu kwikata abantu. Pa kashita kamo abapeele amakambisho yasakamanishisha no kubatuma ukumutangilila mu kushimikila. (Mateo 10:1-7; Luka 10:1-11) Lintu Yesu abembelwe no kwipaiwa, abasambi balipelenganishiwe. Lelo bushe imfwa ya kwa Yesu yapilibwile ukuti takwali na kubako ubulondo bwa bantu na kabili? Ifya kuponako mu kwangufyanya fyapeele casuko.
Ubulondo Muli Bemba wa Mutundu wa Muntu
11, 12. Pa numa ya kubuushiwa kwakwe, cipesha amano nshi Yesu acitile icayampene no bulondo?
11 Mu kwipipa pa numa ya mfwa ya kwa Yesu ku nse ya Yerusalemu no kubuushiwa kwakwe, abasambi babwelele ku Galili. Pa kashita kamo cinelubali aba bene baali capamo mupepi na Bemba wa Galili. Petro asosele ukuti aleya ku kwikate sabi, kabili bambi bailundile kuli wene. Pamo nga lyonse, baleikate sabi ubushiku. Na kuba, bateyele na kabili amasumbu yabo muli bemba ubushiku bonse ukwabulo kwikata nangu cimo. Lyene ku matundaca, umuntu umo uwaiminine pa lulamba alibabilikishe no kwita ukuti: “Mwe bana, bushe namwipaya?” Abasambi bayaswike abati: “Iyo.” E co uwaiminine pa lulamba abebele ukuti: “Teyeni isumbu lubali ku kulyo kwa bwato, mwalasanga. E ico baliteyele, kabili nomba tabali na maka ya kulikulamo ku bwingi bwe sabi.”—Yohane 21:5, 6.
12 Mwandi ca kukumanya ca kupapusha! Mu kupalishako abasambi baibukishe icipesha amano ca mu kubangilila icabimbilemo ubulondo, kabili umo uwa bene afwile alishibe umuntu uwali pa lulamba. “Ulya musambi, uo Yesu atemenwe, atile kuli Petro, Ni Shikulu! E ico Simone Petro pa kuumfwo kuti ni Shikulu, akakile ilaya mu musana (pantu alisamwinine), no kuipoosa muli bemba. Lelo abasambi babiye baile mu kabwato balakule sumbu lye sabi (pantu tabali kutali na ku mulundu, lelo batalwike fye nalimo amatampulo umwanda umo).”—Yohane 21:7, 8.
13. Pa numa ya kunina kwa kwa Yesu ku mulu, ni programu nshi iya bulondo bwa pa kati ka nko iyatendekwe?
13 Cinshi cintu ici cipesha amano calangile? Ukuti umulimo wa bulondo bwa bantu tawapwile. Ici cishinka cakomailwepo lintu Yesu aebele Petro imiku itatu—kabili ukupitila muli wene abasambi bonse—ukuliisha impaanga sha kwa Yesu. (Yohane 21:15-17) Ee, programu wa ku mupashi uwa kuliisha alaalilile ku ntanshi. Pa ntanshi ya mfwa yakwe, aali nasobela ukuti: “Ne mbila nsuma iyi ya bufumu ikabilwa ku fyalo fyonse ku kubo bunte ku nko shonse.” (Mateo 24:14) Nomba yali ni nshita ku kufikilishiwa kwa mu mwanda wa myaka uwa kubalilapo ukwa ubo busesemo ukutendeka. Abasambi bakwe baali mupepi no kupoosa amasumbu yabo muli bemba wa mutundu wa muntu, kabili amasumbu tayali na kufuma umwabula akantu.—Mateo 28:19, 20.
14. Ni mu nshila nshi ubulondo bwa bakonshi ba kwa Yesu bwapaalilwe mu myaka pa ntanshi ya bonaushi bwa Yerusalemu?
14 Pa ntanshi talanina ukuya ku cipuna ca kwa Wishi mu mulu, Yesu asosele ku bakonshi bakwe ukuti: “Mukapokelela amaka ilyo ukeso mupashi wa mushilo pali imwe; kabili mukabe nte shandi mu Yerusalemu, na monse mu Yudea na Samaria, no kufika ku mpela ya pano nse.” (Imilimo 1:8) Lintu umupashi wa mushilo wapongolwelwe pa basambi pa Pentekoste 33 C.E., umulimo ukalamba uwa bulondo bwa ku mupashi walitendeke pa cipimo ca pa kati ka nko. Pa bushiku bwa pa Pentekoste peka, imyeo amakana yatatu yaliketwe iyumi, kabili mu kwangufyanya pa numa ya ico, “impendwa ya baume yaba nalimo amakana yasano.” (Imilimo 2:41; 4:4) Ukwingilishiwako kwalitwalilile. Icalembwa citweba ukuti: “Abatetekela Shikulu balalundwako ukucila, amabumba ya baume na banakashi.” (Imilimo 5:14) Mu kwangufyanya, abena Samaria balyankwileko ku mbila nsuma, kabili mu kwipipa pa numa ya ico Abena fyalo bashasembululwa nabo balyankwileko. (Imilimo 8:4-8; 10:24, 44-48) Imyaka imo 27 pa numa ya Pentekoste, umutumwa Paulo alembele ku Bena Kristu ba mu Kolose ukuti imbila nsuma “yabililwe ku cibumbwa conse ca mwi samba lya mulu.” (Abena Kolose 1:23) Mu kumonekesha, abasambi ba kwa Yesu baile baleipaye sabi ukutali ukufuma ku menshi ya mu Galili. Bateyele amasumbu yabo pa kati ka baYuda abasalanganiwe ukushinguluko buteko bwa Roma, pamo pene na muli babemba babulwe subilo mu kumonekesha aba mu bantu abashali abaYuda. Kabili amasumbu yabo yaishile nayesula. Ku kukabila kwa Bena Kristu ba mu mwanda wa myaka uwa kubalilapo, ubusesemo bwa kwa Yesu pali Mateo 24:14 bwalisushiwe pa ntanshi Yerusalemu talaonaulwa mu 70 C.E.
Ubulondo bwa Bantu mu “Bushiku bwa kwa Shikulu”
15. Mwi buku lya Ukusokolola, mulimo nshi walundwako uwa bulondo wasesemwe, kabili ni lilali wali no kubombwa?
15 Nangu cibe fyo, ifingi fyalaalilile ku ntanshi. Mupepi na pa mpela ya mwanda wa myaka uwa kubalilapo, Yehova apeele umutumwa wa kulekelesha, Yohane, ukusokolola kwa fintu ifyo ifyali no kucitika mu kati ka “bushiku bwa kwa Shikulu.” (Ukusokolola 1:1, 10) Ulubali lumo ulwapulamo lwali no kuba kushimikila imbila nsuma mu kusaalala kwa calo. Tubelenga ukuti: “Namwene malaika umbi alepupuka mu kati ka mulu, akwete imbila nsuma ya muyayaya ya kubila ku baikala pe sonde, na ku luko lonse no mukowa no lulimi na bantu.” (Ukusokolola 14:6) Pe samba lya butungulushi bwa bumalaika ababomfi ba kwa Lesa baali no kushimikila imbila nsuma mu cine cine mwi sonde lyonse ilyaikalwamo, te kupulinkana fye ubuteko bwa Roma bweka. Umulimo wa mu cibulungwa uwa bulondo bwa myeo wali no kubombwa, kabili akasuba kesu kalimona ukufikilishiwa kwa ico cimonwa.
16, 17. Ni lilali lintu umulimo wa bulondo bwa ku mupashi uwa kasuba ka mu kulekelesha watendeke, kabili ni shani fintu Yehova apaala wene?
16 Ni shani fintu ubulondo bwaba muli uno mwanda wa myaka uwalenga 20? Mu kutendekelako, abalondo baali abanono mu kulinganishiwako. Pa numa lintu Inkondo ya Calo iya I yapwile, kwali fye mupepi na bakashimikila ba mbila nsuma abacincila amakana yane, abaume bapimpa na banakashi abaali ubwingi bwabo abasubwa. Bateyele amasumbu yabo ukuli konse uko Yehova aiswile inshila, kabili imyeo iingi yaiketwe iyumi. Ukukonka pa nkondo ya calo ica cibili, Yehova aiswile amenshi yapya aya bulondo. Bamishonari abasangilwe ku Watchtower Bible School of Gilead baluminishe umulimo mu fyalo ifingi. Ifyalo pamo nga Japan, Italy, na Spain, ifyo mu kutendekelako pambi fyamoneke ifyaumba nga nshi, mu kupelako fyaleteleko ukulobolola kwafumba ukwa myeo. Na kabili twaliumfwa nomba line ifyo ubulondo bwatunguluka mu Europe wa ku Kabanga.
17 Ilelo, mu fyalo ifingi amasumbu yali mupepi no kulepuka. Ukulobolola kukalamba ukwa myeo kwalilenga ukuteyanya kwa filonganino ifipya ne miputule. Pa kupokelela aba, Amayanda ya Bufumu ayapya na Mayanda ya Kulongana Kukalamba yalekuulwa inshita yonse. Baeluda bafulilako na babomfi batumikila balekabilwa ku kusakamana ukwingilishiwako. Umulimo wa bulamba walitendekwe na bo aba busumino ku numa mu 1919. Mu nshila ya cine cine, Esaya 60:22 yalifikilishiwa. ‘Umunono aliba ikana limo,’ apantu abo abalondo amakana yane baba ukucila amamilioni yane ilelo. Kabili impela icili tailaisa.
18. Ni shani fintu twingapashanya ica kumwenako cisuma ica balondo ba bantu aba ku mupashi aba mu mwanda wa myaka uwa kubalilapo?
18 Cinshi cintu conse ici cipilibula kuli ifwe nga bantu umo umo? Ilembo lisosa ukuti lintu Petro, Andrea, Yakobo, na Yohane balaalikwe ku kuba abalondo ba bantu, “bashile fyonse, no kumukonka [Yesu].” (Luka 5:11) Mwandi ca kumwenako cisuma ica citetekelo no kuipeela! Bushe kuti twalundulula umupashi umo wine uwa kuipeele lambo, ukuipekanya kumo kwine ku kubombela Yehova te mulandu ne fingabimbwamo? Amamilioni balyasuke fyo kuti bacicita. Mu mwanda wa myaka uwa kubalilapo, abasambi babombele umulimo wa bulondo bwa bantu ukuli konse uko Yehova asuminishe. Nampo nga cali pa kati ka baYuda nelyo Abena fyalo, babobele umulimo wa bulondo ukwabula ukushako. Shi na ifwe natushimikile ku uli onse ukwabule ca kulesha icili conse nelyo impatila.
19. Cinshi tulingile ukucita nga ca kuti amenshi uko tulebombela umulimo wa bulondo tayalemoneka aya kutwale fisabo?
19 Ni shani, nangu ni fyo, nga ca kuti icifulo cobe ica kubombelamo pali ino nshita cilemoneka icishitwala ifisabo? Wifuupulwa. Ibukisha, Yesu aiswishe amasumbu ya basambi pa numa babe nabateya ubushiku bonse ukwabule ca kufumamo. Cimo cine kuti cacitika mu nshila ya ku mupashi. Mu Ireland, ku ca kumwenako, Inte sha citetekelo shacucutike pa myaka mu kuba ne fya kufumamo fyapelela. Nalyo line, mu nshita ya nomba line ico calyaluka. Lipoti ya 1991 Yearbook of Jehovah’s Witnesses ishimika ukuti ukufika ku mpela ya mwaka wa mulimo uwa 1990, Ireland yaipakishe ifipimo fya pa mulu 29 mu kukonkana! Nakalimo icifulo cobe ica kubombelamo kasuba kamo cikaletako ifyapalako. Ilyo lyonse Yehova alesuminisha, twalilileni umulimo wa bulondo!
20. Ni lilali tulingile ukuibimba mu bulondo bwa bantu?
20 Mu Israele, abalondo baile baleipaye sabi ubushiku, lintu uuli onse umbi aleele mu cikabilila bwino mu busanshi. Baile, te lintu cabawamine, lelo lintu baali no kwipaye sabi lyafulisha. Na ifwe bene tulingile ukubebeta icifulo cesu ica kubombelamo pa kuti twingabomba umulimo wa bulondo, nga fintu cili, lintu icinabwingi ca bantu bali pa mayanda kabili abapokelela. Ici kuti pambi caba mu nshita sha cungulo bushiku, pa mpela sha milungu, nelyo pa nshita imbi. Inshita iili yonse iyabako, lekeni tucite apapela amaka yesu ku kusanga abantu ba mitima yalungama.
21. Cinshi tulingile ukwibukisha nga ca kuti icifulo cesu ica kubombelamo cibombwamo libili libili?
21 Ni shani nga ca kuti icifulo cesu ica kubombelamo cilafimbwa libili libili? Abalondo baishibisha aba mu calo ilingi line balailishanya ukuti ififulo fyabo ifya bulondo fyalikuba. Lelo bushe ififulo fyesu ifya bulondo bwa ku mupashi kuti fyakuba? Nakalya! Ififulo ifingi ifya kubombelamo filaletako ukwingilishiwako nelyo fye lintu fyafimbwa libili libili. Fimo filatwala ifisabo mu kuwaminako pa mulandu wa kubombwamo bwino. Nangu ni fyo, lintu amayanda yatandalilwa ilingi line, shininkisheni mu kucilapo ukuti bonse abashiba pa mayanda balembwa kabili pa numa batandalilwa. Sambilila imitwe ya malyashi iyalekanalekana iya kulanshanyapo. Sunga mu muntontonkanya ukuti umuntu umo akatandala na kabili mu kwangufyanya, e co wikokosha ukutandala kobe nelyo mu kukanaishiba ukukalifya mwine ŋanda. Kabili lundulula ukulamuka kobe mu mulimo wa pa musebo pamo pene na mu bunte bwa mu lyashi. Teyeni amasumbu yenu aya ku mupashi pa kashita konse na mu nshila yonse iingacitikako.
22. Lishuko nshi ilikalamba tuipakisha pali ino nshita?
22 Ibukisheni, muli ubu bulondo bonse abalondo ne sabi balamwenamo. Nga ca kuti abo twaikata bashipikisha, kuti baikala kuli pe na pe. Paulo akoseleshe Timote ukuti: “Ikalilila muli ifi fintu; pantu pa kucite fyo, ukaipususha we mwine na balekuumfwa.” (1 Timote 4:16) Cali ni Yesu e wakanshishe abasambi bakwe mu kubalilapo mu bulondo bwa ku mupashi, kabili uyu mulimo ucili ulecitwa pe samba lya butungulushi bwakwe. (Linganyeniko Ukusokolola 14:14-16.) Mwandi lishuko likalamba twakwata ilya kubomba pe samba lyakwe mu kuti umulimo ubombwe! Shi natutwalilile ukuteya amasumbu yesu ilyo lyonse Yehova alesuminisha. Mulimo nshi uwacilapo bukulu mu kucitikako uwingabako ukucila pali ulya uwa kwikate myeo iyumi?
Bushe Kuti Waibukisha?
◻ Mulimo nshi Yesu akanshishe abakonshi bakwe ukucita?
◻ Ni shani fintu Yesu alangile ukuti umulimo wa bulondo bwa ku mupashi tawapelele pa mfwa yakwe?
◻ Ni mu nshila nshi Yehova apaalile umulimo wa bulondo bwa ku mupashi mu mwanda wa myaka uwa kubalilapo?
◻ Kulobolola nshi ukwafumba ukwe sabi kwacitwa mu kati ka “bushiku bwa kwa Shikulu”?
◻ Ni shani fintu ifwe fwe bantu umo umo twingaba abatunguluka mu kucila napo nga balondo ba bantu?
[Icikope pe bula 15]
Pa numa ya kubuushiwa kwa kwa Yesu, abatumwa bakwe batanunwine umulimo wa bulesa uwa bulondo bwa bantu