Ang Kalibotan Sukad sa 1914

1970-1986 Samtang Nagakabungkag ang Kalibotan, Labi Pang Pasidlaka ang Inyong Paglaom!

IKAW ba nabalaka, natugaw, tingali nahadlok pa sa mga kahimtang sa kalibotan? Kon mao, kalipayi ang mga pulong ni Henry Wadsworth Longfellow, ang usa sa labing popular nga mga magbabalak sa Tinipong Bansa sa ika-19ng siglo. Siya misulat: “Sa magkaduol ang kaadlawon magkangiob ang gabii.”

Gihunahuna sa mga magpapatik sa Pagmata! nga kining mga pulonga nga aplikado sa atong kalibotan sukad sa 1914. Binase sa ilang pagtuon sa Bibliya, sila nagtuo nga ang nagadugang nga kangitngit sa gabii niining kalibotana sa yano maoy timaan lamang sa taliabot nga kaadlawon sa mahayag nga bag-ong adlaw. Ang nahitabo sukad sa 1970 nakalig-on sa ilang pagtuo. Palandonga ang ebidensiya.

Nagkuha sa Kalinaw sa Kalibotan

Misugod sa 1970 ang gubat sa gerilya sa Pilipinas; sa 1976 nahitabo ang gubat sa South Aprika ug Angola. Wala magdugay tapos niadto gisugdan sa Vietnam ug Kampuchea (Cambodia) ang ikatulong gubat sa Indo-China nga wala moabot ug 35 ka tuig. Sa 1980 gisugdan sa Islamikong mga nasod sa Iran ug Iraq ang gubat sa pagpatay sa igsoon. Milabay lamang ug usa tuig, gisangka ang gubat sa gerilya sa Nicaragua. Ang Gran Britanya ug ang Argentina nagsangka sa 1982 bahin sa Falkland Islands. Tanan-tanan, kapin sa 50 ka gubat ang mibuto sukad sa 1970.

Ang laing matang sa gubat—terorismo—midaghan sa katuigan sa 1970. Hinumdomi ang pipila ka prominenteng mga tawong gipatay sa mga atake sa terorista o sa mga bala sa mamumuno: Ang Katsilang Primer nga si Luis Carrero Blanco sa 1973; si King Faisal sa Saudi Arabia ug si Presidente Mujibur Rahman sa Bangladesh sa 1975; ang Italyanong estadista si Aldo Moro sa 1978; sa South Korea si Presidente Park Chung Hee ug ang ig-agaw sa Reyna sa Inglaterra, si Lord Mountbatten, sa 1979; dayon, sa 1981 ang Presidente sa Ehipto si Anwar Sadat; ug sa 1984 ang Primer Ministro sa India si Indira Ghandi. Sulod niadto gihapong tuig, dihay wala molampos nga mga pagsulay sa pagpatay sa mga kinabuhi sa mga presidente sa T.B. si Gerald Ford ug Ronald Reagan, Primer Ministro sa Britanya si Margaret Thatcher, ug si Papa Juan Paulo II.

O palandonga ang mga pundok nga nahimong mga biktima sa terorismo. Sa 1972 nga Dula sa Olympic sa Munich, ang drama sa pamihag nagbilin ug 17 ka tawong patay, lakip sa 11 ka magdudulang taga Israel. Napulog-usa ka ministro sa OPEC nga nagtigom sa Vienna, Austria, sa 1975 mas bulahan; bisag nahimong bihag, ilang naluwas ang ilang mga kinabuhi. Misugod ang mangil-ad nga damgo sa Amerika sa 1979 sa dihang ang 52 ka lungsoranon sa T.B. gibihag sa Iran kapin sa usa ka tuig. Ang mibutong bomba sa musoleo sa Burma nakapatay ug 19 ka tawo sa 1983, lakip sa 16 ka miduawng mga opisyales nga gikan sa South Korea. Sa 1985 ang ayroplanong Air India nahagbong diha sa Atlantiko duol sa baybayon sa Ireland; 329 ka tawo ang namatay.

Kining mga listahan dili kompleto. Sa Amihanang Ireland ug Lebanon, pananglitan, ang terorismo halos nahimo nang paagi sa kinabuhi. Ang popular nga ensiklopedia miingon nga “ang paggamit sa mga ayroplano sa pag-hijack ingong usa ka buhat sa terorismo sa politika nahimong internasyonal nga problema sa katuigan sa 1970 ug nagpadayon hangtod sa sayong mga tuig sa 1980.” Busa bisag wala ka sa personal natandog sa terorismo, may tsansa nga motandog kini kanimo—tungod sa imong nasyonalidad o tungod sa imong pagkaanaa sa dili-hustong dapit sa dili-hustong panahon—nagatubo.

Tungod niining mga kamatuorana, kinsay makalimod nga ‘gikuha ang kalinaw gikan sa yuta,’ sumala sa gitagna sa Pinadayag 6:4 nga maoy mahitabo? Apan, kini dili makawala sa unang saad sa Bibliya: “Nagapahunong siya sa mga gubat hangtod sa kinatumyan sa yuta.” (Salmo 46:9) Aduna bay kauswagang nahimo niining direksiyona sukad sa 1970?

Nagapangab-ot ug Kalinaw Samtang Nanghawid ug Espada

Sa 1970 gipahayag ni Presidente Nixon sa T.B. ang mga tinguha sa iyang kagamhanan sa pagpuli sa “panahon sa komprontasyon” ug “panahon sa negosasyon.” Ang malinawong pag-inagaray pulihan sa pagpaluag sa nadaot nga relasyon o paghupay sa mga tensiyon. Ang superpowers o ang mga dagkong gahom miuyon sa paghimog Strategic Arms Limitation Talks (SALT), nga may diyutayng kalamposan sa 1972 ug 1979. Ang kabutohon nga atmospera sa Berlin mikunhod samtang ang relasyon tali sa duha ka Alemanya miuswag. Sa 1973 gibuksan ang 35 ka nasod nga Komperensiya Bahin sa Seguridad ug Kooperasyon sa Uropa sa Helsinki. Misaka ang mga paglaom.

Apan, ang kauswagan dili iya lamang sa Uropa. Human sa duha ka dekada nga walay kontak, ang Tinipong Bansa ug ang People’s Republic of China misugod sa pagpanormal sa relasyon. Ilang gitawag Ping-Pong nga diplomasiya ang mga negosasyon. Kasamtangan, daw miobra ang shuttle diplomacy diha sa magubot nga Tungang-Silangan. Sa kataposan, sa Marso 1979, tapos sa mga kasabotan sa Camp David, gipirmahan ang Israeli-Ehiptonon nga tratado sa kalinaw.

Kining mga hitaboa, ug sama usab sa uban, klarong nagpakita nga sukad sa 1970 ginakab-ot sa kalibotan ang kalinaw. Ang proklamasyon sa H.K. sa 1982 nga himoong Tuig sa Internasyonal nga Kalinaw ang 1986 nagpamatuod lamang niini. Siyempre, ang usa nga “magapahunong sa gubat,” nga maoy gipunting sa Bibliya, dili tawo kondili ang Diyos. Apan, ang Bibliya nagtagna nga sa dili pa kini buhaton sa Diyos, mopadayon sa pagsinggit ang mga tawo ug “Kalinaw ug kasegurohan!”—1 Tesalonica 5:3.

Apan samtang ginakab-ot ang kalinaw sa usa ka kamot, nanghawid ang kalibotan, pagaingon pa, ug dakong espada sa pikas nga kamot. (Itandi sa Pinadayag 6:4.) Sa binuang nga paagi, kini nagtigom ug hinagiban nga wala pa hitupngi ang sukod. Gisuginlan kita ni Mary Kaldor sa Science Policy Research Unit, sa University of Sussex, nga “gikan sa 1971 ngadto sa 1980, ang negosyo sa hinagiban sa tibuok kalibotan midoble”—ug dili alang lamang sa dagkong mga gahom. “Ang pag-uswag sa mga hinagiban nga gibaligya sa wala kaayo maugmad nga mga nasod mas dako pa,” matud pa niya.

Sa kataposang dekada ug tunga, nahimong importante kaayo ang panalipod nga sa usa ka dili pa dugayng tuig 77 ka nasod migahin ug kapin sa 10 porsiento sa ilang total nga badyet alang sa galastohan sa militar ug sa depensa. Gani, 20 ka ansod, halos katunga kanila nga nahimutang sa kabutohong Tungang Silangan, migasto ug kapin sa ika-upat nga bahin sa ilang badyet diha sa depensa. Kini diha sa usa ka kalibotan nga sukad sa 1945 nangangkon nga nagdinaitay!

Dili ikatingala nga ang opisyal sa militar karong bag-o miingon nga kita nagkinabuhi sa usa ka “panahon sa mabangis nga kalinaw.” Maoy hinungdan nga ang Hiniusang Kanasoran nga adunay 159 ka membro sa kataposan sa 1985—misaka ug 127 sa 1970—naglisod sa pagpatunhay sa internasyonal nga kalinaw ug kasegurohan. Ang dagkong mga paglaom nga gibutang sukad sa pagkatukod niini wala makab-ot. Ang magsusulat nga si Richard Ivor miingon nga ang usa sa katarongan sa kapakyasan niini mao nga “kini wala pa molampos sa pag-usab sa mga kasingkasing ug hunahuna sa mga tawo nga nangulo sa mga nasod o sa mga tawo nga gilangkoban niini.” Si Hugh Caradon, embahador niadto sa Britanya ngadto sa HK, tukma kaayong mipahayag niini: “Walay deperensiya ang Hiniusang Kanasoran—gawas sa mga membro niini.”

Gusto man nimo ug dili, karon sukad masukad, ang ekonomiya, relihiyoso, o politikanhong mga hitabo sa usa ka nasod makahaling ug mga reaksiyon sa tibuok kalibotan.

Mga Problema sa Ekonomiya

Pananglitan, nakahinumdom ka ba nga balik sa unang mga tuig sa 1970 ang OPEC misugod sa pagpataas sa prisyo sa asiete gikan sa mga $4 sa usa ka barel ngadto sa taas nga $35 sa 1981? Ang resulta? Kining “hinagibang asiete,” miingon ang The New Encyclopædia Britannica, “nakapasamot sa implasyon sa ugmad na industriyalisadong mga nasod ug nakapatunghag dagkong mga problema sa katimbangan sa mga bayranan sa pipila ka nasod sa Uropa; mibunga kinig kadaot sa mga ekonomiya sa dili kaayo ugmad nga mga nasod.”

Ang ekonomistang si R. N. Gardner mipasidaan nga “ang naglungtad nga sistema sa internasyonal nga institusyon sa ekonomiya dili kaayo maayo ug dili makalaom ang mga membro sa Hiniusang Kanasoran nga luwas nga makalabang sa ika-21ng siglo kon dili bag-ohon pag-usab ang mga sistema niini.” Gani, ang mga nasod sama sa Mexico, Brazil, ug Nigeria delikadong mabangkarota. Ang pagkadili-lig-on sa sistema sa ekonomiya sa kalibotan adunay grabeng sangpotanan sa haduol nga umaabot.

Relihiyon ug Politika

Sa panahon sa katuigan sa 1970 dihay pipila ka bag-ong nawong gikan sa kalibotan sa relihiyon nga mipatim-aw sa talan-awon sa politika. Gikan sa Tinipong Bansa mitungha si Jerry Falwell uban sa iyang Moral Majority; sa Iran, may ayatola nga nagaproklamar ug teokrasya; sa Uropa, ang mga klero sa Katoliko ug Protestante nagkauban sa mga martsa sa kalinaw ug sa pagbatok sa nukleyar; sa South Africa, anaa ang nakadaog sa ganting Nobel, batok sa pagpinig, ang Obispong si Desmond Tutu sa Anglikano. Apan walay nakakuha sa pagtagad sama kang Papa Juan Paulo II sa Polandiya, nga bahin kaniya gitaho nga miingon ang Batikanong opisyal: “Bisan sa iyang mga Misa may tuno kini nga politikanhon.”

Sa sinugdanan sa mga tuig sa 1970, nanagna ang usa ka magsusulat nga “ang relasyon sa politika ug relihiyon makabaton ug bag-ong importansiya sa [Tinipong Bansa] nga makabag-o sa sosyal nga palibot.” Napamatud-an kining tinuod, apan ang kiling dili iya lamang sa usa ka nasod. “Ang mga pulong ‘relihiyon’ ug ang ‘politika’ gilangkit sa mga sugilanon sa balita sa tibuok tuig sa 1984 sa tanang bahin sa kalibotan,” miingon ang 1985 Britannica Book of the Year. Apan adunay nagatubong kasungian taliwala kanilang duha, samtang kini miadmiter: “Ang panagbangi tali sa mga awtoridad sa kagamhanan ug sa relihiyon maoy tibuok-kalibotan nga katingad-anan.” Kining espirituwal nga pagpanapaw tali sa relihiyon ug sa politika sa dili madugay matapos sa katalagman.—Pinadayag, kapitulo 18.

Nagatubong Problema, Apan May Paglaom

“Ang nahitabo . . . sa mga tuig sa 1970 ug sa 1980,” misulat ang peryodistang may tudling sa ubang pamantalaan si Georgie Anne Geyer, “mao nga ang kalibotan mahilom apan padayong gisip-ak sa anam-anam nga pagkabungbag.” Gawas pa sa mga hinungdan niining pagkabungkag nga gihisgotan na, may mahunahunaan ka pa ba? Polusyon? Pag-abuso sa droga? Daotang batasan sa mga opisyal sa kagamhanan? Ang problema sa lalin? Kagutmanan? Ang bag-ong nadiskobrehang sakit sama sa Legionnaires’ disease, toxic shock syndrome, ug labing makalilisang sa tanan, AIDS?

Nakita sa mga Saksi ni Jehova kining tanang mga hitabo ingong mga pamatuod nga nagkangiob ang kagabhion niining kalibotana, sumala sa gitagna sa Bibliya. Apan, ang kapin sa 3,000,000 kanila sa tibuok kalibotan—misaka gikan sa 1,483,430 sa 1970—masanag kaayog panlantaw sa umaabot. Tungod kay adunay labaw pa kay kang Longfellow nga nagalipay kanato sa paglaom nga “sa magkaduol ang kaadlawon magkangiob ang gabii.” Mao kini ang Anak sa Diyos mismo, kinsa, tapos mihisgot nga mosamot ang mga kahimtang sa gitagnang kataposang mga adlaw, siya miingon: “Inigkahitabo na niining mga butanga, bumarog kamo ug ihangad ninyo ang inyong mga ulo, tungod kay ang inyong kaluwasan haduol na.”—Lucas 21:28.

Walay usa kanato ang makausab sa miagi o makawagtang sa kaguol ug pag-antos nga naagian sa katawhan sa KALIBOTAN SUKAD SA 1914. Apan makalihok kita pinaagi sa kaalam sa Diyos ug makaandam alang sa malipayong umaabot. Ang unang lakang sa paghimo niini mao ang pag-ila nga ang nagakagrabeng mga kahimtang sa kalibotan maoy dili-malalis nga pamatuod nga ang mangiob nga gabii sa satanasnong pagmando hapit nang matapos ug nga ang bug-os nga adlaw sa natukod nga Gingharian sa Diyos mobanagbanag na.

“Walay kaugmaon ang tawong daotan,” mipasidaan ang maalamong Haring Solomon. Apan, siya miingon, “adunay kaugmaon” kadtong makakaplag ug kaalam. (Proverbio 24:14, 20, The Jerusalem Bible) Makaikag usab nga tagdon ang mga pulong sa kanhi Presidente Lyndon B. Johnson sa T.B.: “Dili atoa ang pagbawi sa nangagi, apan atoa ang ugma aron maangkon o mawala.” “Ugma”—usa ka walay kataposang umaabot diha sa paraiso sa yuta ilalom sa Gingharian sa Diyos—atoa sa tagsatagsa “aron maangkon o mawala.” Unsay imong pilion?

[Kahon sa panid 13]

Ubang mga Butang nga Nabalita

1970—Ang People’s Republic of China nahimong ikatulong gahom sa wanang sa kalibotan pinaagi sa pagpadalag satelayt

1973—Napukan sa kudeta sa militar ang sosyalistang kagamhanan sa Chile ug miresultag kamatayon ni Presidente Allende

1974—Iskandalo sa Watergate, nga nagsugod sa 1972, miabot sa kinatayoktokan sa dihang makauulawng miluwat si Presidente Nixon sa T.B.

1976—Sunodsunod nga dagkong mga linog, lakip sa usa diha sa Tsina nga gitawag nga mao tingali ang labing makatalagmanon sa kasaysayan sa tawo, nakapatayg ginatos sa libo

1978—Unang test-tube baby: natawo sa Britanya

1979—Dakong aksidente sa nuclear reactor sa T.B. diha sa Three Mile Island, Pennsylvania

1980—Mibuto ang bolkan sa T.B. nga Mount St. Helens

1981—Unang panaw sa space shuttle Columbia sa T.B.

1983—Kompiyoter napili ingong “Tawo sa Tuig” sa Time’s

1984—Nakab-ot sa Sobyet ang rekord nga 237 ka adlaw didto sa wanang

1985—Mibuto ang bolkan sa Colombia nga Nevado del Ruiz, nakapatayg 25,000

Ang linog sa Mexico City nakapatayg libolibo

1986—Ang space shuttle sa T.B. nga Challenger mibuto, nga nakapatayg pito ka astronot

Ang katalagman sa Sobyet nga plantang nukleyar sa Chernobyl misabwag ug hugaw sa tibuok Uropa

[Mga Letrato sa panid 15]

Hinaot ang tulin nga pagkabungkag sa kalibotan mopalihok kanimo sa paghangad sa imong ulo ug kalipayan ang paglaom sa mas maayong kinabuhi diha sa bag-ong kalibotan