Ang Daiku San Nagtukod ug Gidamgo nga Balay
Sinulat sa koresponsal sa Pagmata! sa Hapon
DAGHANG mga bisita sa Hapon nabihag sa madanihon naandang mga balay nga ilang nakita dinhi. Ang gahirig nga atop, ang pinabalit-ad nga balisbisan, ang kinoral nga tanaman, ug mga balkon tanan nagdugang sa ilang panghaylo. Bisan pa niana, ang makapaikag nga butang mao nga ang balay ning matanga kasagaran gilaraw, gitukod, ug gidayandayanan ubos sa pagdumala sa usa ka tawo lamang. Siya gitawag Daiku san, o ang batid nga panday.
Si Ginoong Kato usa ka Daiku san ug dunay 40 ka tuig nga kasinatian. Siya ug ang iyang pundok sa mga panday nagapanukod sa giingon sa daghang Hapones nga ilang gidamgo nga balay. Atong paminawon siya samtang siya motug-an kanato ug pipila ka butang labot niining tagsaong uso sa balay ug giunsa niya pagtukod niini.
Naandan nga Desinyo
“Ang lintunganay sa naandan nga balay Hapones,” tug-an kanamo sa Daiku san, “masubayg dali sa duha lamang ka pulong: wabi ug sabi.” Lakip sa ubang mga butang, kining duha ka pulong may kahulogang “lunsay ug nindot nga pagkayano.” Ang “tanghagaon,” “kasarangan,” ug “hapsay” maoy ubang pulong nga moabag nato sa pagsabot sa arkitektura sa Hapones ug sa panghaylo niini.
Tungod sa kanunayng pagbagyo ug paglinog sa Hapon ug taas nga kaumog sulod sa ting-init, ang Daiku san mipahayag, ang kahoy maoy gipalabi nga galamiton alang sa balay sa pamilya tungod sa iyang pagkamabawogbawog. Ang yutang-kolonon, kawayan, ug papel apil usab sa mga pangunang galamiton nga gigamit. Sa pagkab-ot sa panag-angay sa igtatan-aw, ang balay ug tanaman gilarawg dungan.
Unsa ang dagway unya sa gidamgo nga balay ug tanaman? Unsaon kini sa pagtukod? Ang Daiku san misugyot nga kami manakay padulong sa laing tukorang dapit diin siya mohatag namo ug sa-tinubdan nga pagtan-aw kon giunsa sa Daiku san pagtukod ang gidamgo nga balay.
Gikan sa Yuta Pataas
“Ang mga balay nga natukod usa ka gatos ka tuig kanhi wala iugbok sa yuta,” tug-an sa Daiku san kanamo samtang kami misuroy sa dapit. “Kini sila nagtungtong ibabaw sa kutay sa mga sagbayan nga gitukhan sa mugbong mga haligi nga napatong ibabaw sa bato.” Ang kamatuoran nga daghan pa ning mga tinukod ang nagbarog pa nagpamatuod sa kahanas sa Daiku san. “Karong adlawa,” kami giingnan, “ang mga patonganan ug pundasyon mga ginama nag semento. Apan ang gambalayng prinsipyo nagpabiling sama.” Kini mapadapat sab sa mga bongbong, nga nalahi ug diyutay sa ideya ug katukoran sa mga iya sa Kasadpang-uso nga mga balay.
Ang sulod nga mga bongbong sa Hapones nga balay maoy tinuyo labaw ingong partisyon kay sa gahing mga babag. “Ibabaw sa rehasrehas sa pinikas nga kawayan sama niini,” mipahayag ang Daiku san, nga nagpunting sa usa ka bongbong nga gitukod, “duha ngadto sa lima ka sapaw sa yutang-kolonon ang idapat. Ang pagkamao sa matag sapaw lahi, ug kinahanglan mauga sa bug-os ang matag sapaw una ang sunod idapat. Tungod niini, mokabat ug tulo ka bulan, sa aberids, sa pagtapos sa usa ka balay.” (Angay lang, ang pagtukod ug usa ka gidamgo nga balay nagkinahanglan ug taastaas nga panahon.) Ang mga bongbong, nga gisapawan sa pinong yutang-kolonon o balas diha sa kinaiyanhong bulok sa yuta nga gipalabi sa mga Hapones, mahimong makaginhawa dili kay mosingot sama sa kasagaran mahitabo sa kongkretong bongbong diha sa umogon nga klima.
Sunod, ang Daiku san midala sa among pagtagad ngadto sa salog. Ang balkon, ang agianan, ug salog sa kusina maoy gahing kahoy. Kadaghanan sa ubang mga lawak gihanigan ug hugot pagkatagik nga banig nga gitawag tatami. Kining tagsaong hanig sa salog dagaang panahon sa tingtugnaw, bugnaw sa ting-init, ug lig-on apan humok ra kalingkoran o kahigdaan. Matag banig maoy mga usa ka metros sa gilapdon ug duha ka metros sa gitas-on ug lima ka sentimetros sa gibag-on. Ang mga lawak mailhan sa gidaghanon sa banig nga maarang, ug busa gitawag walo-, unom-, o upat-ug-tunga-banig nga mga lawak, depende sa gidak-on.
Ang Labing Binantayang Sekreto sa Pamilya
Kon asa ang kahanas sa Daiku san sa tinuod molabaw maoy diha sa iyang batid nga paggamit ug sinumpayan. Ang among giya mipakita namog mga basahon kapig 70 ka tuig na, nga gikabilin sa iyang amahan. Kini naundan panid por panid sa komplikado, makapahinganghang mga paagi sa pagsumpay. Gikan sa karaang panahon ang batid nga panday motago sa iyang pamaagi sa pagsumpay ingong labing binantayang sekreto, nga itudlo lamang kini ngadto sa iyang anak o sumusunod. Bisan kini dili na kinahanglanon, ang tibuok balay mahimong tukoron nga walay gamiton nga usa ka lansang.
“Ang pipila niining mga pamaagi sa pagsumpay sama ra nianang gigamit sa mga panday bisag asa. Pananglitan, naay interlocking, dovetail, rabbet, butt, ug scarf nga mga sumpay,” pahayag sa Daiku san. Kon unsang mga pagsumpay ang gamiton nagadepende diha sa kaunat ug kabug-at dihang bahina sa tinukod. Ang haom nga sinumpayan modawat usab sa uyog sa mga linog, nga motugot sa balay sa pagduyog sa kusog nga pagtay-og.
Ang Korona sa Himaya
Seguro ang labing tagsaong kinaiyahan sa naandang balay Hapones mao ang atop. Kini morag dako ra ug sa tinuoray bug-at kon itandi sa ubang bahin sa balay. Apan ang Daiku san miingon kanamo nga ang atop sa pagkatinuod tigpalig-on batok sa mga elemento, nga nagakuha sa iyang kusog gikan sa dako, tibuok troso nga mga sagbayan sa atop. Bisan pag ang atop himoon sa nagkadaiyang paagi, sa linangkob kini sila maoy dos-aguas o kuwatro-aguas o kombinasyon sa duruha. Ang Daiku san mipakita kanamo ug pipila ka tisa sa atop nga ginamag pinagbang kolonon. Nangibabaw na usab ang bulok sa yuta, gawas sa nagagilak pughaw nga asul.
“Ang gibalit-ad ug diyutay nga mga kanto ug lapad nga balisbisan maoy hinungdanong detalye alang sa kahayahay sa umaabot nga molupyo,” ang Daiku san mipunting. “Kana motugot nimo sa pagbilin nga bukas kanunay sa salog-abot-kisame nagadailos bildong mga pultahan ngadto sa balkon diha sa umogon tingulan nga panahon. Labot pa sila usab nahimutang sa igong ambihas sa pagpagawas sa kaigang sa ting-init nga adlaw.”
Ang among pagsusi sa dapit gitukoran nahuman na. Karon ang among giya midapit kanamo sa pagtan-aw sa usa ka balay nga migugol siyag usa ka tuig ug tunga sa pagtukod.
Usa ka Tinuod Gidamgo nga Balay
Sa higayon nga kami nagkaduol sakay sa kotse ug milantaw sa iyang nindot nga dagway, kami nahibalo nga kini maoy usa ka balay nga niana si bisan kinsa mobatig kahayahay. Ang atubang pultahan maoy rehasrehas nga ginama sa kahoy, nga gitaod tanan pinaagig pagsumpay ug gilig-on sa mga bildo sa likod. Kini modailos dayon sa pagbukas, ug kami misulod ngadto sa nindot nga agianan. Human huboa ang among mga sapatos, kami misaka sa balay. Ang mga tabla sa salog sa agianan mabating solido ilalom sa among mga tiil.
Kami mihunong sa pagtan-aw sa makitang mga haligi sa gambalay. Kini sila hamis kaayo nga sila samag sida sa paghikap ug sinaw samag gibarnisan. “Walay tina o barnis ang gidapat sa bisag hain sa kasangkapang ginamag kahoy sulod sa balay,” ang Daiku san misugilon kanamo, nga morag nakabasa sa among hunahuna. “Kini gisepilyahan nga kinahamisan kutob sa mahimo.”
Sa uso-Hapones nga lawak-dawatanan, gitagad namo ang mga detalye sa lawak. Ang trabesanyo, o ig-uulo, ibabaw sa nadailos nga mga pultahan, o palid, maoy kuti nga lilok sa kabulakang cherry. Sa palibot sa lawak maoy mga nagadailos nga palid nga ginamag papel nga gitaklap ibabaw sa kahoyng mga kuwadro. Ang nagadailos nga mga pultahan atubang sa balkon maoy rehasrehas ug gitabonan ug nipis, puti shoji nga papel. Kadtong (gitawag fusuma) nagabukas ngadto sa alagianan o sa ubang lawak giputos sa bagang papel. Matag usa ning mga palid, nga misilbing bongbong, gidayandayanan ug laing dibuho. “Kining gagmayng lawak mahimong mabalhin ngadto sa usa ka dakong lawak pinaagi sa yanong pagkuha ning nagadailos nga mga palid,” ang Daiku san mipahayag. Unsa ka praktikal!
Ang bugtong lubos nga bongbong nagbaton sa tokonoma, o lub-ang para sa hulagway, ug sa iyang kasikbit nga dapit sa estante. “Kini mao ang nindot nga bahin sa balay,” matud sa Daiku san, “ug ang kinamaayohang kahoy ug ang tumang kahanas anaa diha.” Karong adlawa, ang usa ka makapaalinggat nga sinulat linukot nagbitay dinha.
Kami gipatan-aw sa tanang ubang bahin sa balay. Ang makapahimuot nga alimyon sa sedro, sipro, pino, ug sa tatami hinay nga misuhot sa matag lawak. Ang tanan sulod sa balay may timaan sa lunsay nga pagkayano ug katahom.
Sa among paggawas, ang tanaman nagahulat sa among pagsusi. Bisan dili kaayo dako, kini linaw ug walay timik. Kini naay danaw nga puno ug makidlapog kolor nga karpa ug usa ka nindot nga busay. Kami mibiya uban ang pagbati sa katagbawan, nga nahingangha sa kahanas ug kamamugnaon nga gipakita sa dihang ang Daiku san nagtukod ug balay.