Mga Yawi Aron Mabuhi

KON makadungog kag balita nga may naglibotlibot nga mamumuno sa inyong kasilinganan, mangandam ka ba sa pagpanalipod sa imong kaugalingon ug sa imong pamilya? Malagmit imong sarad-an ug trangkahan ang inyong mga pultahan aron dili daling masulod ang inyong balay. Mobantay ka usab alang sa kaduhaduhaang mga estranyo ug dihadiha imong itaho sila sa polis.

Ang mga babaye dili ba angay mohimog sama labot sa mamumuno nga sakit, ang kanser sa suso? Unsang pangandam ang ilang mahimo aron panalipdan ang ilang kaugalingon ug padakoon ang ilang purohan nga magpabiling buhi?

Panagana ug Diyeta

Gibanabana nga 1 sa matag 3 ka kanser sa Tinipong Bansa gipahinabo sa mga hinungdan nga nalangkit sa pagkaon. Ang maayong pagkaon ug ilimnon nga mahimong motabang pagmentinar sa depensa sa imong lawas tingali maoy imong unang depensa. Samtang walay nailhang pagkaon ang makatambal sa kanser, ang pagkaon sa pipila ka matang sa pagkaon ug pagkunhod sa uban mahimong makasanta nga mga lakang. “Ang pagsunod sa hustong diyeta mahimong makapakunhod sa imong kapeligrohan nga makanser sa suso kutob sa singkuwenta porsiento,” matud ni Dr. Leonard Cohen sa American Health Foundation sa Valhalla, New York.

Ang mga pagkaong lanoton, sama sa mga tinapay nga gama sa harinang wala hashasi ug mga lugas, mahimong makatabang sa pagpakunhod sa gidaghanon sa prolactin ug estrogen, malagmit pinaagi sa pagtapot ngadto niining mga hormone ug ilabay ingong hugaw sa lawas. Sumala sa basahong Nutrition and Cancer, “kining mga epekto makapugong sa yugto sa pagtubo sa carcinogenesis.”

Ang pagmenos sa mga tambok mahimong makapakunhod sa riyesgo. Ang magasing Prevention nagsugyot nga ang pagbalhin gikan sa whole milk ngadto sa skim milk, pagkunhod sa mantekilya, pagkaon sa dili tambok nga mga karne, ug pagkuha sa panit sa manok makapakunhod sa gikaong tambok ngadto sa mas luwas nga sukod.

Ang mga utanon nga daghag bitamina A, sama sa carrots, kalabasa, kamote, ug dagtum pagkaberde nga mga dahon, sama sa alugbati ug kulis ug mga dahon sa mustasa, tingali makatabang. Gituohan nga pugngan sa bitamina A nga maporma ang nagapahinabog-kanser abnormal nga selula. Ug ang mga utanon sama sa broccoli, Brussels sprouts, cauliflower, repolyo, ug berdeng sibuyas may mga kemikal nga magpadaghan sa depensang mga enzyme.

Sa librong Breast Cancer​—What Every Woman Should Know, si Dr. Paul Rodriguez nag-ingon nga ang sistema sa imyunidad, nga nagaila ug nagapatay sa abnormal nga mga selula, mapalig-on pinaagi sa pagkaon. Siya nagsugyot sa pagkaon sa mga pagkaon nga dagaya sa iron, sama sa dili tambok nga mga karne, mga utanon nga berde, kinhason, ug mga prutas ug mga utanon nga taas sa bitamina C. Ang mga prutas ug mga utanon nga taas sa bitamina C makapakunhod sa riyesgo sa kanser sa suso, taho sa Journal of the National Cancer Institute. Ang mga soyben ug wala-moaslom nga mga produkto sa soy may genistein, nga nailhang nagapugong sa pagtubo sa tumor diha sa mga eksperimento sa laboratoryo, apan kinahanglan pang pamatud-an ang epekto diha sa mga tawo.

Unang Pagkamatikod

“Ang sayong pagkadiskobre sa kanser sa suso mao gihapon ang labing importanteng lakang sa pag-usab sa dagan sa kanser sa suso,” matud sa publikasyong Radiologic Clinics of North America. Niining bahina ang tulo ka yawing lakang maoy regular kinaugalingong pagsusi sa suso, tinuig nga pagpaheling sa usa ka doktor, ug mammograpiya.

Ang kinaugalingong pagsusi sa suso kinahanglang himoon sa regular matag bulan, kay ang usa ka babaye kinahanglang alisto sa pagpangita sa bisan unsang kaduhaduhaan diha sa panagway o mahikapan sa iyang mga suso, sama sa pagkagahi o bugon. Bisan pag unsa ka gamay sa iyang makaplagan, kinahanglang dihadiha magpakonsulta siya sa iyang doktor. Kon mas sayo nga madayagnos ang usa ka bugon, mas kontrolado niya ang iyang umaabot. Usa ka taho gikan sa Sweden nagpakita nga kon ang usa ka nonmetastatic nga kanser sa suso maoy labaw lag diyutay sa 15 milimetros o mas gamay pa ug gikuha pinaagig pagdisdis, ang lugway sa kinabuhi nga 12 ka tuig maoy 94 porsiento nga posible.

Si Dr. Patricia Kelly nag-ingon: “Kon wala nay simtomas sa kanser sa suso sulod sa 12 1/2 ka tuig, lagmit kaayo nga dili na kana mobalik. . . . Ug ang mga babaye katudloan sa pagpangita sa mga kanser sa suso nga mas gamay pa sa usa ka sentimetro pinaagi lamang sa paggamit sa ilang mga tudlo.”

Girekomendar nga ang pagpaheling sa usa ka espesyalista o doktor kinahanglang regular nga himoon matag tuig, ilabina human modangat ang babaye sa pangedarong 40. Kon madiskobrehan ang usa ka bugon, labing maayo nga mokuhag ikaduhang opinyon gikan sa espesyalista sa suso o siruhano.

Ang National Cancer Institute sa Tinipong Bansa nag-ingon nga ang usa ka maayong hinagiban batok sa kanser sa suso mao ang regular nga pagpamammogram. Kining maong matang sa X ray makamatikod sa tumor tingali kutob sa duha ka tuig una kana mabati. Ang palakaw girekomendar alang sa mga babaye nga kapin sa 40 ka tuig ang edad. Hinuon, si Dr. Daniel Kopans nagpahibalo kanato: “Dili kana hingpit.” Dili kana makamatikod sa tanang kanser sa suso.

Si Dr. Wende Logan-Young sa klinika sa suso sa New York State nag-ingon sa Pagmata! nga kon ang usa ka babaye o iyang doktor makakaplag ug abnormalidad apan ang mammogram wala magpaila niana, ang kiling mao ang dili pagtagad sa pisikal nga mga kaplag ug tuohan ang X ray. Matud niya nga mao kini “ang kinadak-ang sayop nga atong nakita karon.” Iyang gitambagan ang mga babaye nga magbaton ug panagana labot sa katakos sa mammograpiya sa pagmatikod sa kanser ug mosalig usab ug dako sa pagheling sa suso.

Samtang ang mammograpiya makamatikod sa mga tumor, dili kana sa pagkatinuod makadayagnos kon kaha kana benign (dili makakanser) o malignant (makakanser). Kana mahimo lamang pinaagi sa biopsy. Tagda ang kaso ni Irene, nga nagpa-mammogram. Pinasikad sa negatib sa X ray, gidayagnos sa iyang doktor nga ang bugon maoy benign nga sakit sa suso ug nag-ingon: “Segurado gayod ako nga wala ka ing kanser.” Ang nars nga nag-operit sa mammogram nabalaka, apan si Irene nag-ingon: “Gibati nako nga kon segurado ang doktor, tingali hinobra ra ang akong kakuyaw.” Sa wala madugay ang bugon midako, busa mikonsulta si Irene sa laing doktor. Gihimo ang biopsy ug mipakita nga siya may carcinoma nga naghubag, usa ka kusog-motubo nga kanser. Sa pagtino kon kaha ang usa ka tumor benign (ingon nga 8 sa matag 10 mao) o malignant, kinahanglan ang biopsy. Kon ang bugon makita o sa obserbasyon mabati nga katahapan o nagatubo, kinahanglan kanang mabiopsy.

Pagtambal

Sa pagkakaron, ang pagdisdis, radiation, ug terapiya sa droga maoy naandang mga pagtambal sa kanser sa suso. Ang impormasyon mahitungod sa matang sa tumor, gidak-on niini, kinaiya niini sa pagkatap, kon nakaabot na ba kini sa mga lymph node, ug ang imong kahimtang human sa pag-undang ug regla makatabang kanimo ug sa imong doktor sa pagtino sa paagi sa pagtambal.

Pagdisdis. Sa mga dekada ang radical mastectomy, ang pagkuha sa suso apil ang mga muskulo sa ilalom ug mga lymph node, kaylap nga gigamit. Apan niining ulahing katuigan ang pagtambal nga nagakonserbar sa suso nga nagkuha lamang sa tumor ug mga lymph node, dugang sa radyasyon, gigamit uban sa proporsiyon sa nakalabang-buhi nga sama niadtong sa mastectomy. Kini nakahatag sa pila ka babaye ug kalinaw sa panghunahuna sa dihang magdesisyon sa pagpakuha sa gamayng tumor, nga mas dili makausab sa dagway. Apan ang British Journal of Surgery nag-ingon nga ang mas batan-on nga mga babaye, kadtong may kanser sa daghang bahin sa mao rang suso o may mga tumor nga mosobra sa tulo ka sentimetro, may dakong risgo sa pagsugmat kon ang pagtambal mao kadtong may pagkonserbar.

Usa ka importanteng hinungdan nga magpadayong buhi nga walay-pagsugmat gipahayag sa Cleveland Clinic Journal of Medicine: “Ang pag-abuno ug dugo sa pagkatinuod may dili maayong epekto diha sa pagkalabang buhi ug sa proporsiyon sa pagsugmat . . . human sa pagdisdis sa suso nga gibilin ang dagkong kaunoran sa dughan.” Ang taho nagpakita nga ang mabuhi sa lima-ka-tuig maoy 53 porsiento alang sa usa ka grupo nga giabunohan ug dugo, batok sa 93 porsiento alang sa grupo nga wala abunohig dugo.

Laing tabang sa pagkalabang buhi gitaho diha sa The Lancet, diin si Dr. R. A. Badwe nag-ingon: “Ang tayming sa pagdisdis may kalabotan sa yugto sa siklo sa pagregla may dakong epekto sa layog-abot nga sangpotanan alang sa mga pasyenteng may kanser sa suso nga wala pa moundang sa pagregla.” Ang taho miingon nga ang mga babaye nga nagpakuhag tumor sa yugto nga aktibo ang estrogen dili maayo ang kahimtang kon itandi niadtong gioperahan panahon sa laing yugto sa siklo sa pagregla​—54 porsiento ang nagpadayong buhi sa napulo ka tuig batok sa 84 porsiento alang sa ulahing grupo. Ang maayong tayming sa pagdisdis alang sa mga babayeng may kanser sa suso nga wala pa moundang sa pagregla gikaingong sa labing menos 12 ka adlaw human sa ulahing pagregla.

Radyasyon nga Terapiya. Ang terapiya sa radyasyon mopatay sa mga selula sa kanser. Sa kahimtang sa pagtambal nga gikonserbar ang suso, ang gagming nga mga tumor mahimong dili makuha sa siruhano samtang sulayan niya nga mapreserbar ang suso. Ang terapiyang radyasyon makawagtang sa nahibiling mga selula. Apan duyog sa radyasyon anaa ang diyutayng riyesgo nga makapahinabog ikaduhang kanser sa pikas suso. Si Dr. Benedick Fraass nagrekomendar nga menosan ang pagladlad sa radyasyon sa pikas suso. Siya nag-ingon: “Pinaagi sa pipila ka yanong maneobra posible nga makunhorag dako ang dosis nga madawat sa pikas suso panahon sa pagpasiga sa radyasyon.” Siya nagsugyot nga ang pikas suso tabonan ug palid sa tingga nga may gibag-ong 2.5 sentimetros.

Terapiya sa Droga. Bisan sa mga paningkamot sa pagwagtang sa kanser sa suso pinaagi sa pagdisdis, 25 ngadto sa 30 porsiento sa mga babaye nga nadiskobrehang may bag-o pang kanser sa suso adunay nagpahiping metastases nga gagming kaayo nga walay simtomas sa sinugdan. Ang chemotherapy maoy pagtambal nga nagagamit ug mga kemikal sa pagsulay sa pagpatay niadtong mga selula nga nagaatake sa ubang bahin sa lawas.

Limitado ang epekto sa chemotherapy tungod kay ang makakanser nga mga tumor gilangkoban sa lainlaing matang sa mga selula nga ang kada usa may kaugalingong mga pagsanong sa mga droga. Kadtong mga selula nga dili mamatay sa pagtambal mahimong mopatungha ug bag-ong matang sa mosukol-sa-droga nga mga tumor. Apan ang Enero 1992 nga isyu sa The Lancet naghatag ug ebidensiya nga ang chemotherapy nagpadako gikan sa 5 ngadto sa 10 porsiento sa purohan sa mga babaye nga makalabang sa dugang dekada, depende sa iyang pangedaron.

Ang dili maayong mga epekto sa chemotherapy mahimong maglakip sa kaluod, pagsuka, pagkalarot sa buhok, pagdugo, kadaot sa kasingkasing, paghuyang sa imyunidad, dili manganak, ug leukemia. Si John Cairns, nga nagsulat sa Scientific American, nag-ingon: “Kini kon itandi daw gamay nga kapeligrohan alang sa pasyente nga ang kanser grabe na ug kusog motubo, apan kini maoy butang nga konsiderahon gayod sa babaye nga ang kanser gamay pa ug dayag nga anaa lang sa suso. Ang iyang purohan nga mamatay gumikan sa iyang kanser sulod sa lima ka tuig maoy mga 10 porsiento lamang bisan pag walay dugang pagtambal human sa pagdisdis.”

Terapiya nga Hormone. Ang batok-estrogen nga terapiya magwagtang sa makapatubo nga epekto sa estrogen. Kini malampos pinaagi sa pagkunhod sa sukod sa estrogen sa mga babaye nga wala pa moundang sa pagregla pinaagi sa pagkuha sa obaryo pinaagig pagdisdis o pinaagi sa mga droga. Ang The Lancet nagtaho ug napulo ka tuig nga proporsiyon sa pagkabuhi alang sa matag 8 ngadto sa 12 ka babaye gikan sa 100 nga gitambalan sa bisan haing paagi niana.

Ang dugang pag-atiman alang kang bisan kinsang babaye nga may kanser sa suso maoy tibuok-kinabuhing paningkamot. Ang suod nga pagbantay kinahanglang mamentinar, kay kon ang usa ka pagtambal mapakyas ug mosugmat, ang ubang matang sa pagtambal mahimong mohatag sa gikinahanglang hinagiban.

Ang laing matang sa terapiya sa kanser nga nagkinahanglag laing paagi may kalabotan sa usa ka balatian nga gitawag cachexia. Ang basahon nga Cancer Research nagpahayag nga dos-tersiya sa tanang kamatayon gumikan sa kanser gipahinabo sa cachexia, usa ka termino nga gigamit sa paghubit sa pagkuyos sa kaunoran ug ubang kaundan. Si Dr. Joseph Gold, sa Syracuse Cancer Research Institute sa Tinipong Bansa, nagtug-an sa Pagmata!: “Among gibati nga ang bugon nga mahimong tumor dili mokatap sa iyang kaugalingon sa tibuok lawas gawas lang kon ang biyokemikal nga mga agianan alang sa cachexia maoy bukas.” Usa ka klinikal nga pagtuon, nga migamit sa dili-makahilo nga droga nga hydrazine sulfate, nagpakita nga ang pila niining mga agianan mahimong sampongan. Nakab-ot ang luwas nga kahimtang sa 50 porsiento sa nalangkit nga mga pasyente kansang kanser sa suso anaa na sa ulahing ang-ang.

Ang laing mga paagi sa pagtambal nga wala kaayo ilha sa mga doktor gitan-aw sa pila ka babaye nga nagahatag ug walay-pagdisdis o dili-makahilo nga pagtambal sa kanser sa suso. Ang mga terapiya nagkalainlain, ang pila migamit ug diyeta ug mga herba, ingon sa terapiyang Hoxsey. Apan diyutay ra ang napatik nga mga pagtuon aron masuta sa usa ang kaepektibo niining maong mga pagtambal.

Samtang kining maong artikulo gidesinyo sa pagpresentar sa mga yawi aron mabuhi, dili polisa sa Pagmata! ang pagduso sa bisan hain niining maong pagtambal. Among gidasig ang tanan sa maalamong pagsusi niining lainlaing mga paagi sa pagtambal niining sakita.​—Proverbio 14:15.

Kabug-at ug Kanser sa Suso

Sa basahong Acta neurologica, si Dr. H. Baltrusch nagpatin-aw nga ang hilabihan o dugayng kabug-at mahimong mopaus-os sa batok-tumor nga mga depensa sa lawas diha sa sistema sa imyunidad. Ang mga babaye nga gikapoy, naguol, o kulang sa emosyonal nga pagpaluyo mahimong nagpameligro sa ilang sistema sa imyunidad kutob sa 50 porsiento.

Mao nga, si Dr. Basil Stoll, nga nagsulat sa Mind and Cancer Prognosis, nagpasiugda: “Ang tanang paningkamot kinahanglang himoon aron sa pagpamenos sa dili kalikayang pisikal ug mental nga kasakit nga ginaantos sa may kanser nga mga pasyente sa panahon ug human sa pagtambal sa ilang sakit.” Apan unsang matanga sa pagpaluyo ang gikinahanglan?

[Blurb sa panid 7]

Samtang walay nailhang pagkaon ang makatambal sa kanser, ang pagkaon sa pipila ka matang sa pagkaon ug pagkunhod sa uban mahimong makasanta nga mga lakang. ‘Ang pagsunod sa hustong diyeta mahimong makapakunhod sa imong kapeligrohan nga makanser kutob sa singkuwenta porsiento,’ ingon ni Dr. Leonard Cohen

[Blurb sa panid 8]

“Ang sayong pagkadiskobre sa kanser sa suso mao gihapon ang labing importanteng lakang sa pag-usab sa dagan sa kanser sa suso,” matud sa publikasyong “Radiologic Clinics of North America.” Niining bahina ang tulo ka yawing lakang maoy: regular kinaugalingong pagsusi sa suso, tinuig nga pagpaheling sa usa ka doktor, ug mammograpiya

[Blurb sa panid 10]

Ang mga babaye nga gikapoy, nag-antos ug depresyon, o walay emosyonal nga pagpaluyo tingalig madaotan sa ilang sistema sa imyunidad

[Kahon sa panid 9]

Pag-eksamen sa Kaugalingon​—Usa ka Binulan nga Pagsusi

ANG pag-eksamen sa kaugalingong mga suso kinahanglang himoon upat ngadto sa pito ka adlaw human sa regla. Ang kababayen-an nga wala na reglaha kinahanglan usab nga magsusi kada bulan sa samang adlaw.

Mga Ilhanan nga Pangitaon Kada Bulan sa Samang Adlaw

• Usa ka bugon sa bisan unsang gidak-on (gamay o dako) o pagpanggahi sa suso.

• Pangunot, pangandiis, o pagkausab sa kolor sa panit sa suso.

• Pag-uk-ok o pagsulod sa atngal.

• Nukanuka o pagpanghup-ak sa atngal o nag-agas nga pluwido.

• Nanagko nga mga glandula sa ilok.

• Mga kausaban sa mga alom o mga samad sa suso.

• Iladong kalainan sa gidak-on sa mga suso nga lahi sa kasagaran.

Pagsusi sa Kaugalingon

Samtang nagtindog, iisa ang wala nga bukton. Nga ginamit ang tuong kamot ug sugod sa gawas nga daplin sa suso, iduot ang lapad nga bahin sa mga tudlo nga magtuyoktuyok, nga mohinayhinay ug irog palibot sa suso ug paingon sa atngal. Tagda usab ang dapit tali sa ilok ug sa suso.

Nga naghigda nga naghayang, pagbutang ug unlan ilalom sa wala nga abaga, ug ibutang ang wala nga bukton sa ibabaw o sa likod sa ulo. Gamita ang samang patuyok nga paglihok ingon sa gibatbat sa itaas. Baliha alang sa tuong bahin.

Hinayhinaya pagpislit ang atngal sa pagsusi kon adunay inawas. Usba sa tuong suso.