Mga Inahan nga Nakabuntog sa mga Kalisdanan
ANG pangunang kalisdanan sa daghang inahan karon mao ang pagpanarbaho aron makatabang sa pagtagana sa pinansiyal nga mga panginahanglan sa ilang pamilya. Dugang pa, tungod sa lainlaing mga rason, ang pipila kinahanglang magmatuto sa ilang mga anak nga walay tabang sa uban.
Si Margarita usa ka nag-inusarang inahan sa Mexico nga nagmatuto ug duha ka anak nga siyasiya ra. “Lisod ang pagbansay kanila sa moral ug espirituwal nga paagi,” matod pa niya. “Kaniadto ang akong anak nga bayongbayong miabot gikan sa usa ka parti nga medyo hubog. Ako siyang gipasidan-an nga kon mahitabo kana pag-usab, dili nako siya pasudlon sa balay. Busa sa sunod higayon nga kini nahitabo, bisag sakit sa akong dughan, wala nako siya pasudla sa balay. Maayo na lang kay wala na niya kana buhata pag-usab.”
Wala madugay, si Margarita nagsugod sa pagtuon sa Bibliya, nga nakatabang kaniya sa pagpatisok sa moral nga mga prinsipyo diha sa iyang mga anak. Karon silang duha maoy bug-os-panahong mga ministro sa mga Saksi ni Jehova.
Sa Dihang ang mga Bana Moadto sa Laing Nasod
Daghang bana diha sa kabos nga mga nasod ang moadto sa mauswagong mga nasod aron manarbaho, nga ang ilang mga asawa na lang ang magmatuto sa mga anak. Si Laxmi, usa ka inahan sa Nepal, nag-ingon: “Ang akong bana atua sa laing nasod sulod sa pito ka tuig na karon. Mas motuman ang mga bata sa ilang amahan kay kanako. Kon ania pa lang unta kanunay ang akong bana aron maoy manguna, mas sayon unta ang pagmatuto kanila.”
Bisan pa sa mga problema, giatubang ni Laxmi ang kalisdanan. Tungod kay mubo ra siyag grado, iyang gihikay nga tabangan sa pribadong mga magtutudlo ang iyang mas magulang nga mga anak diha sa ilang mga buluhaton sa eskuylahan. Apan, gihatagan niya ug linain nga pagtagad ang ilang espirituwal nga edukasyon pinaagi sa pagdumala ug senemanang pagtuon sa Bibliya uban kanila. Adlaw-adlaw niyang ginadumala ang paghisgot ug usa ka teksto sa Bibliya ug kanunay silang dad-on sa Kristohanong mga tigom.
Mga Inahan nga Mubog Grado
Diha sa pipila ka nasod, ang laing kalisdanan mao ang daghang babaye nga dili makamaong mobasa ug mosulat. Nagpakita sa disbentaha kon ang inahan dili-edukada, si Aurelia, nga taga-Mexico ug inahan sa unom ka anak, misaysay: “Ang akong inahan kanunayng moingon nga ang mga babaye dili angayan nga mahimong edukada. Busa wala gayod ako makakat-on sa pagbasa ug dili ako makatabang sa akong mga anak sa ilang homwork. Makapaguol kana. Apan tungod kay dili nako gusto nga mag-antos sila sama nako, naningkamot ako nga maedukar sila.”
Bisan mubo rag grado, ang inahan adunay dakong impluwensiya. Tinuod ang panultihon: “Kon edukahon nimo ang mga babaye, imong giedukar ang mga magtutudlo sa mga lalaki.” Si Bishnu, nga taga-Nepal ug inahan sa tulo ka anak nga lalaki, dili makamaong mobasa ug mosulat kaniadto, apan tungod kay gusto niyang makakat-on sa mga kamatuoran sa Bibliya ug ikatudlo kini sa iyang mga anak, naningkamot siya nga makakat-on sa pagbasa ug pagsulat. Giseguro niya nga himoon sa iyang mga anak ang ilang homwork, ug kanunay siyang moadto sa ilang mga eskuylahan aron hisgotan ang ilang buluhaton sa tunghaan uban sa ilang mga magtutudlo.
Mahitungod sa ilang espirituwal ug moral nga edukasyon, ang anak ni Bishnu nga si Silash miingon: “Ang ganahan kaayo nako bahin sa iyang paningkamot nga matudloan kami mao nga kon masayop mi, hisgotan niya kanamo ang mga pananglitan sa Bibliya aron matul-id kami. Kining maong paagi sa pagtudlo epektibo ug nakatabang kanako sa pagdawat sa tambag.” Si Bishnu maoy malamposong tig-edukar sa iyang mga anak nga lalaki, nga ang tanan maoy mahinadlokon-sa-Diyos nga mga batan-on.
Si Antonia, nga taga-Mexico ug usa ka inahan nga nagmatuto ug duha ka anak, miingon: “Kutob ra ko sa siksto grado. Nagpuyo mi sa hilit nga baryo, ug ang eskuylahan sa hayskul layo kaayo. Apan gusto nakong ang akong mga anak makabaton ug labaw pang edukasyon kay sa akong nabatonan, busa migugol ko ug daghang panahon uban kanila. Gitudloan nako sila sa pagbasa, pagsulat, pag-espeling ug sa aritmetika. Ang akong anak nga babaye makaespeling sa iyang ngalan ug makasulat sa tanang letra sa alpabeto sa wala pa siya mag-eskuyla. Ang akong anak nga lalaki maayo nang mobasa sa wala pa siya mag-kinder.”
Sa dihang gipangutana kon unsay iyang gibuhat aron maedukar sila sa espirituwal ug sa moral nga paagi, si Antonia miingon: “Gitudloan nako sila sa mga estorya sa Bibliya. Sa dili pa makasulti ang akong anak nga babaye, makaestorya na siyag mga sugilanon sa Bibliya pinaagi sa senyas. Ang akong anak nga lalaki mihatag sa iyang unang publikong pagbasa sa Bibliya diha sa among Kristohanong mga tigom sa edad nga kuwatro anyos.” Daghang inahan nga mugbog grado ang maayog nahimo sa pagtuman sa ilang papel ingong mga tig-edukar.
Pagpakigbisog sa Makadaot nga mga Kostumbre
Usa ka kostumbre taliwala sa mga Tzotzil sa Mexico mao ang pagbaligya sa ilang mga anak nga babaye diha sa kaminyoon sa edad nga 12 o 13 anyos. Kasagaran, ang mga babaye ibaligya ngadto sa tigulang nga lalaki nga gustog ikaduha o ikatulo nga asawa. Kon ang lalaki dili makaangay sa babaye, mahimo niyang iuli siya ug makuha pagbalik sa lalaki ang iyang kuwarta. Si Petrona nag-atubang niining maong kostumbre sa bata pa siya. Ang iyang inahan gibaligya ingong asawa, nanganak, ug gibulagan—kining tanan nahitabo sa nag-edad siyag 13 anyos! Ang unang anak namatay, ug ang inahan ni Petrona gibaligya ug kaduha pa human niana. Tanantanan, nakabaton siyag walo ka anak.
Gustong likayan ni Petrona ang maong kinabuhi ug gisaysay niya kon sa unsang paagi gihimo niya kana: “Sa dihang nakahuman ako sa siksto grado, akong giingnan si Mama nga dili nako gustong magminyo kondili gusto nakong mopadayon pag-eskuyla. Giingnan ko ni Mama nga wala siyay mahimo bahin niana ug kinahanglan akong makig-estorya sa akong amahan.”
“Paminyoon ta ka,” giingnan ko ni Papa. “Makasulti ka ug Kinatsila. Makamao kang mobasa. Unsa pa may imong gusto? Kon gusto nimong moeskuyla, ikay gasto sa imong pagtungha.”
“Busa mao kanay akong gibuhat,” miingon si Petrona. “Mamorda ko ug panapton aron makakuwarta ug makabayad sa akong mga galastohan.” Sa ingon wala siya mabaligya. Sa dihang dalaga na si Petrona, ang iyang inahan nagsugod sa pagtuon sa Bibliya, ug nakahatag kini kaniya ug kaisog nga itisok ang binase-sa-Bibliya nga mga prinsipyo nganha sa mga manghod nga babaye ni Petrona. Gikan sa iyang kasinatian, ang inahan ni Petrona nakahimo sa pagtudlo kanila sa makapasubong mga sangpotanan nga moresulta gumikan sa kostumbre sa pagbaligya sa mga batan-ong babaye diha sa kaminyoon.
Ang lain pang kostumbre mao nga ang mga amahan lamang ang modisiplina sa mga anak nga lalaki sa pamilya. Miingon si Petrona: “Ang mga babayeng Tzotzil gitudloan nga sila mas ubos kay sa mga lalaki. Ang mga lalaki dominante kaayo. Ang mga batang lalaki mosundog sa ilang mga amahan, ug ingnon nila ang ilang mga inahan: ‘Dili ka makabuot nako. Kon dili ko ingnon sa akong amahan, dili ko motuman niana.’ Busa ang mga inahan dili makaedukar sa ilang mga anak nga lalaki. Apan karon nga ang akong inahan nagtuon na sa Bibliya, nagmalamposon siya sa pagtudlo sa akong mga igsoong lalaki. Ilang nasag-ulo ang Efeso 6:1, 2: ‘Mga anak, magmasinugtanon sa inyong mga ginikanan. . . . Pasidunggi ang imong amahan ug ang imong inahan.’”
Si Mary, usa ka inahan sa Nigeria, miingon usab: “Sa dapit diin ako nagdako, ang kultura sa mga tawo wala magtugot sa inahan sa pagtudlo o pagdisiplina sa mga batang lalaki. Apan agig pagsundog sa panig-ingnan ni Loida ug Eunice diha sa Bibliya—ang apohang babaye ug inahan ni Timoteo—determinado ako nga dili tugotan ang lokal nga mga kostumbre nga mopugong kanako sa pagtudlo sa akong mga anak.”—2 Timoteo 1:5.
Ang lain pang kostumbre nga komon kaayo diha sa pipila ka nasod mao kanang gitawag sa uban ug “pagtuli sa babaye,” karon kasagarang gitawag ug female genital mutilation (FGM) o pagputol sa kinatawo sa babaye. Pinaagi sa operasyon, abison ang usa ka bahin o ang dakong bahin sa kinatawo sa babaye. Ang maong kostumbre gibutyag sa publiko ni Waris Dirie, usa ka iladong modelo ug linaing embahador alang sa Population Fund sa Hiniusang Kanasoran. Agig pagsunod sa lokal nga kostumbre sa Somalia, sa bata pa gipailalom siya sa FGM sa iyang inahan. Sumala sa usa ka taho, tali sa walo ug napulo ka milyong hamtong nga mga babaye ug mga batang babaye sa Tungang Sidlakan ug sa Aprika ang nameligro nga mahiagom sa FGM. Bisan sa Tinipong Bansa, ang gibanabanang 10,000 ka batang babaye nameligro.
Unsang mga pagtuo ang gibasehan niining maong batasan? Ang uban nagtuo nga ang mga kinatawo sa babaye daotan ug kini makapahugaw sa usa ka babaye ug busa dili angayng minyoon. Gawas pa, ang pagputol, o pag-abis, sa mga kinatawo giisip ingong kasegurohan nga ang bata birhen una pa sa kaminyoon ug siya magmatinud-anon sa iyang bana. Kon dili tumanon sa inahan kining maong kostumbre lagmit masuko ang iyang bana ug ang lokal nga komunidad.
Apan, daghang inahan ang nakaamgo nga walay makataronganong rason—relihiyoso, medikal, o sa kahinlo—nga magpabalido niining masakit nga batasan. Ang basahon sa Nigeria nga Repudiating Repugnant Customs nagpadayag nga daghang inahan ang maisogong midumili nga ipailalom ang ilang mga anak nga babaye niining batasana.
Sa pagkatinuod, ang mga inahan sa tibuok kalibotan malamposong nanalipod ug nag-edukar sa ilang mga anak bisan pa sa daghang kalisdanan. Gipabilhan ba gayod ang ilang mga paningkamot?
[Kahon/Hulagway sa panid 5]
“Daghang pagtuon ang sublisubling nagpakita nga walay epektibong estratehiya sa kaugmaran diin ang mga babaye walay pangunang papel. Sa dihang ang mga babaye bug-os nga nalangkit, ang mga benepisyo makita dayon: ang mga pamilya mas himsog ug mas maayog pagkaon: ang ilang kinitaan, tinigom nga salapi ug puhonan motubo. Ug dili lang kini mahitabo sa pamilya kondili usab sa mga komunidad ug, sa ngadtongadto, sa tibuok nga mga nasod.”—Sekretaryo-Heneral sa HK nga si Kofi Annan, Marso 8, 2003.
[Credit Line]
UN/DPI photo by Milton Grant
[Kahon/Mga hulagway sa panid 8]
Nagsakripisyo Siya Alang Kanamo
Usa ka Braziliano nga ginganlag Juliano miingon: “Sa dihang ako singko anyos, ang akong inahan maayog karera. Apan, sa dihang natawo ang akong igsoong babaye, nakahukom siya sa pagluwat sa iyang trabaho aron maatiman kami. Ang mga magtatambag sa trabahoan naningkamot sa pagkombinsir kaniya nga dili moluwat. Miingon sila nga human ang mga anak maminyo ug mobiya sa balay, ang tanan nga iyang nahimo alang kanila mahanaw ra—nga siya namuhonan sa usa ka butang nga walay ganansiya. Apan makaingon ko nga sayop sila; dili gayod nako makalimtan ang iyang pagpasundayag ug gugma.”
[Mga hulagway]
Ang inahan ni Juliano uban sa iyang mga anak; sa wala: Si Juliano sa nag-edad siyag singko anyos
[Mga hulagway sa panid 6]
Si Bishnu nakakat-on sa pagbasa ug pagsulat ug dayon mitabang sa iyang mga anak nga lalaki nga makabaton ug maayong edukasyon
[Mga hulagway sa panid 7]
Ang batan-ong anak nga lalaki ni Antonia nagbasa sa Bibliya panahon sa Kristohanong mga tigom
[Mga hulagway sa panid 7]
Si Petrona usa ka boluntaryo sa sangang buhatan sa mga Saksi ni Jehova sa Mexico. Ang iyang inahan, nga na-Saksi ra sa ngadtongadto, nagtudlo sa mga manghod ni Petrona
[Hulagway sa panid 8]
Si Waris Dirie usa ka iladong tigpamaba batok sa female genital mutilation
[Credit Line]
Photo by Sean Gallup/Getty Images